Waarheen met het veen?; Kennis voor keuzes in ... - Leven met Water

3. Oplossingen 60/61
Kiezen op basis van
kwetsbaarheid
3.1
Rekening houden met
kwetsbaarheid landschap
voor bodemdaling
Bloemrijke hooilanden stellen hoge
eisen aan de waterhuishouding en zijn
dus erg kwetsbaar.
> De echte koekoeksbloem (Lychnis
flos-cuculi) komt veel voor op natte
graslanden en in veengebieden.
Een robuuste en klimaatbestendige inrichting
van de westelijke veenweidegebieden begint bij
het afremmen van de bodemdaling. De meest
logische oplossing daarvoor is vernatting, omdat
de hoogte van het grondwaterpeil direct verband
houdt met de oxidatie van de veenbodem, de belangrijkste
oorzaak van de bodemdaling. Daarbij zal echter ook
rekening gehouden moeten worden met de kwetsbaarheid
van de veenbodem en het veenweidelandschap, omdat
gebieden met een pure veenbodem sneller dalen dan gebieden
met een kleidek op het veen.
Peilverhoging in delen van de westelijke veenweidegebieden
is om twee redenen te motiveren. Ten eerste
valt vernatten heel goed te combineren met de opgave
om in Nederland natte moerasnatuur te ontwikkelen (zie
kader Natuur p. 29). De tweede reden is dat zorg voor behoud
van de veenbodem als basis voor beheer en inrichting
van de ruimte naadloos aansluit bij de lagenbenadering
die sinds de Nota Ruimte in de ruimtelijke
ordening is geïntroduceerd als ordeningsprincipe. De
lagenbenadering begint namelijk bij de ondergrond, de
systemen van water en bodem en het zich daarin bevindende
leven, ook wel de ruimtelijke drager genoemd. Dit
is het laagdynamische niveau, waar veranderingen vaak
langer duren dan honderd jaar. Daar bovenop ligt de
tweede laag die bestaat uit de netwerken: alle vormen
van zichtbare en onzichtbare infrastructuur, aangeduid
als de ruimtelijke structuur. Deze vormen het middeldynamische
niveau, met een verandertijd tussen twintig en
tachtig jaar. De derde laag is de occupatie: ruimtelijke
patronen tengevolge van menselijk gebruik, ofwel de
ruimtelijke inrichting. Dit is het hoogdynamische niveau
met een verandertijd tussen tien en veertig jaar. Voor de
westelijke veenweiden is de lagenbenadering uitgewerkt
in het concept ‘functie volgt peil’.
Het onderscheid dat binnen Waarheen met het
Veen is gemaakt tussen gebieden die zeer kwetsbaar,
kwetsbaar en minder kwetsbaar zijn voor bodemdaling
vormt een aanwijzing voor de mogelijke inrichting van de
lagen van netwerken en occupatie in de westelijke veenweiden.
Ongeveer de helft van de westelijke veenweiden
heeft een bodem met klei op veen, en is dus weinig
kwetsbaar. Daar kunnen boeren verder werken op de
gangbare manier. Op de meest kwetsbare plekken is er
een omslag naar vernatting nodig, waarschijnlijk gecombineerd
met natuurontwikkeling. Dan zijn er op veel plekken
nog goede en minder goede stukken, waar landbouw
onder voorwaarden en met veel innovatie mogelijk blijft.
Daar kan met minder drastische vernatting bijvoorbeeld
gewerkt worden aan de ontwikkeling van veenweidenatuur
en behoud van het veenweidelandschap.
Weerstand tegen tekentafeloplossingen
De driedeling van de westelijke veenweiden in termen
van kwetsbaarheid is het begin voor het nadenken over
een aanpak van de bodemdaling, maar zeker geen inrichtingsconcept.
Er leeft veel weerstand tegen dergelijke algemene
tekentafeloplossingen voor de veenweideproblematiek.
Een hoger waterpeil als een algemene oplossing
voor de bodemdaling is voor agrariërs nauwelijks
bespreekbaar, en wordt snel gezien als een oproep om
natte moerasnatuur te realiseren. Er is gebiedsgericht
maatwerk nodig, waarbij ook nagedacht wordt over de
manier waarop de veenweiden in de toekomst beheerd en