Waarheen met het veen?; Kennis voor keuzes in ... - Leven met Water

5. Toepassen van kennis
weidegebieden voor bodemdaling. Er is een onderverdeling
gemaakt van gebieden waarvoor de bestrijding van de
bodemdaling de hoogste prioriteit heeft, de zogenoemde
prioritaire gebieden, de niet-prioritaire gebieden waar de
bodemdaling minder problemen geeft, en de overige gebieden
waar geen maatregelen tegen bodemdaling nodig
zijn. Dit is gebaseerd op de indeling die binnen Waarheen
met het Veen is ontwikkeld voor de kwetsbaarheid voor
bodemdaling. In de prioritaire gebieden liggen de gebiedsprojecten
waarvoor met middelen uit de Nota
Ruimte onder meer gewerkt wordt aan de bestrijding van
de bodemdaling, maar ook aan de natuurgebieden die
vallen onder Europese natuurbescherming Natura 2000,
de TOP-gebieden waar de prioriteit ligt op de bestrijding
van verdroging, en de robuuste ecologische verbindingszone
Groene Ruggengraat.
In die verschillende gebieden, met hun verschillende
prioriteiten, kan de aanpak van de bodemdaling
een ander karakter krijgen. Bij de gebiedsprojecten uit de
Nota Ruimte is de lagenbenadering het uitgangspunt, en
zal gebiedsgericht onderzocht moeten worden welke peilstrategieën
geschikt zijn voor het vaak grillige mozaïek
van kwetsbare en weinig kwetsbare gebieden. De Natura
2000-gebieden en de Groene Ruggengraat bieden de
mogelijkheid om de ontwikkeling van natte natuur te
combineren met het verminderen van de bodemdaling.
Ook voor de gebieden waar verdrogingsbestrijding de prioriteit
heeft, geldt dat vernatting de meest logische strategie
is.
De prioritaire gebieden zijn daarmee de gebieden
waarin het meest verandert. Bij de gebiedsprocessen
die daar voor ingrijpende transitie- en transformatieprocessen
zullen zorgen, zullen de bewoners, ondernemers
en andere gebruikers van de westelijke veenweiden intensief
betrokken worden. Het is daarom belangrijk dat de
provincies over actuele en correcte informatie beschikken
over de kwetsbaarheid van gebieden voor bodemdaling.
Ook zal er een eenduidige definitie moeten zijn van de
term ‘kwetsbaar’.
Het robuuste systeem van water en bodem en de
kernkwaliteiten van het landschap vormen de randvoorwaarden
voor de landbouw. Om te zorgen dat die een blijvend
economisch perspectief krijgt, moeten zowel de
trend van schaalvergroting als die van verbreding een
plek krijgen in de westelijke veenweiden. Waar mogelijk
kan de landbouw aansluiten bij de opgaven die er liggen
voor het waterbeheer, de bodemdaling of het natuur- en
landschapsbeheer, door het leveren van groenblauwe
diensten. Bij schaalvergroting moet worden onderzocht
hoe de grotere stallen en andere bedrijfsgebouwen ingepast
kunnen worden in het landschap, en welke mogelijkheden
er zijn om via schaalvergroting te komen tot een
extensiever gebruik van de veenweiden.
Watergentiaan
(Nymphoides peltata)
De polder
5.2
Passen en meten in
gebiedsproces
Bodegraven-Noord
Binnen Waarheen met het Veen is geëxperimenteerd
met de ‘touch table’, een tafel met een
computerscherm waarop met speciale pennen
getekend kan worden op digitale kaarten (zie
kader Touch table p. 98). Tijdens de workshop
bogen landschapsecologen, hydrologen, milieuwetenschappers,
klimaatwetenschappers, sociale wetenschappers,
landschapsarchitecten en economen zich over de
opgaven in de polders van het gebied Bodegraven-Noord.
Dit 2500 hectare grote gebied is een veenweidegebied
dat grenst aan de Nieuwkoopse Plassen. Het kent
een aantal problemen die exemplarisch zijn voor andere
veenweidegebieden. De bodem daalt, het waterbeheer is
versnipperd, de rentabiliteit van de melkveehouderij staat
onder druk, en er moet 425 hectare natuur worden ontwikkeld
als onderdeel van de zogenoemde Groene Ruggengraat.
De woningbouw in Bodegraven valt buiten het
project.
Er zijn drie beleidsopgaven in Bodegraven-
Noord. Het eerste doel is het realiseren van delen van de
ecologische hoofdstructuur en een robuuste ecologische
verbinding tussen de rivier de Meije en de Nieuwkoopse
Plassen in het noorden en het boezemwater van de Oude
Rijn in het zuiden.
Daarnaast is er de gebiedsopgave om de bodemdaling
in het gebied tegen te gaan, mogelijk in combinatie
met de opgave voor natuurontwikkeling. Het derde en
laatste doel bestaat uit het versterken van de bestaande
landbouwstructuur en het karakteristieke veenweidelandschap.
Als belangrijke randvoorwaarde gelden de doelstellingen
voor de waterkwaliteit en -kwantiteit voor de
Nieuwkoopse Plassen.
96/97
Eén, twee of drie peilvakken
Het startpunt in de workshop was het ontwikkelen van
een robuust watersysteem. Onderzoekers hebben drie
peilstrategieën doorgerekend voor Bodegraven-Noord, namelijk
het hele gebied beheerd als één peilvak, het gebied
opgedeeld in twee peilvakken, of een indeling in
drie peilvakken. Voor deze peilvakken is vervolgens doorgerekend
wat over vijftien, dertig en vijfenveertig jaar de
gemiddeld laagste grondwaterstand wordt, en daarvan afgeleid
wat de bodemdaling zal zijn in het gebied. Die gegevens
zijn in een digitale kaart verwerkt, één van de
kaarten waarmee de deelnemers aan de workshop werkten.
Ook hadden landschapsarchitecten op basis van elke
peilstrategie landschappelijke toekomstscenario’s gemaakt,
met digitale kaarten die dat verbeelden.
In strategie 3, de situatie met drie peilvakken,
ontstaat er in de toekomst een combinatie van natuurgebieden
en agrarische linten. Droge gebiedsdelen in het
zuiden blijven traditioneel veenweidelandschap, in de
meest natte gebiedsdelen ontstaat natuur met bloemrijk
grasland en veenmoeras, terwijl ook de natuurwaarden op
boerenland worden bevorderd. De twee alternatieve peilstrategieën
laten een heel ander beeld zien. Strategie 1
resulteert in het model Dubbel Nieuwkoop. Het hele gebied
heeft één peilvak. De laagste en natste gebiedsdelen
in het noorden worden benut als uitbreiding van het moerasgebied
langs de Nieuwkoopse Plassen. Er ontstaat een
geleidelijke zonering van natte natuur en recreatie in het
noorden, extensieve veenweidenatuur en -landbouw in
het midden, en meer intensieve landbouw in het zuiden.
Bij peilstrategie 2, met twee peilvakken, past een overwegend
agrarisch landschap met natte natuurkernen. Het