Het bestaansminimum en de maatschappelijke dienstverlening door ...

De Franstalige rechtspraak legt zich meer toe op een omschrijving van het recht op maatschappelijke
dienstverlening : een subjectief, persoonlijk recht dat zich niet opdeelt in categorieën, niet in vraag kan worden
gesteld wegens de tijdrovende procedure, maar ook niet onveranderlijk is.
Zoals de vorige jaren is de Vlaamse rechtspraak terzake bondig en heeft de rechter eerder de neiging meteen tot
de concrete toepassing over te gaan. De Rechtbank van Tongeren stelde zelfs dat een beoordeling van artikel 1
van de OCMW-wet in het licht van artikel 23 van het Grondwet weinig zin heeft, aangezien de OCMW-wet
zelf de concretisering vormt van het grondwettelijk recht.
Overigens benadert de rechtspraak de kern van het begrip menselijke waardigheid via een andere weg. In plaats
van de waardigheid te omschrijven, beklemtoont ze het belang van de maatschappelijke dienstverlening,
waarvan ze de grenzen afbakent. Aldus strekt de maatschappelijke dienstverlening ertoe tegemoet te komen aan
de bestaande basisbehoeften van een steunaanvrager : eten, zich kleden, huisvesten en verzorgen, en een
opleiding genieten …opdat de betrokkene «zich zou kunnen onttrekken aan de bijstandsspiraal».
De casuïstiek neemt toe naar aanleiding van de aanvragen vanwege jonge meerderjarigen die een autonoom
leven wensen te leiden. Sommige rechtbanken weigeren maatschappelijke dienstverlening tenzij er
uitzonderlijke of dwingende redenen worden bewezen. Andere kennen wel toe, maar onderling verschillen de
vorm en het bedrag van de steun sterk.
Los van de veelheid aan invalshoeken van waaruit de menselijke waardigheid wordt bekeken, erkent de
rechtspraak eensgezind dat het recht op maatschappelijke dienstverlening subsidiair is : de globale en concrete
situatie van de steunaanvragers en met name het gebrek aan bestaansmiddelen wordt nauwkeurig onderzocht.
In 2002 blijven de volgende onderwerpen aanleiding tot geschillen : het bedrag van de inkomsten om
menswaardig te leven, de in aanmerking te nemen bestaansmiddelen, het vraagstuk van de geneutraliseerde
bestaansmiddelen, de weerslag van private liefdadigheid en het «zwartwerk» en de aanrekening van de
inkomsten van de samenwonenden.
De vraag naar het bewijs van de staat van behoeftigheid blijft belangrijk. De rechtspraak bekijkt aandachtig een
grote verscheidenheid aan feitelijke gegevens die wijzen op een dergelijke staat : gegevens met betrekking tot
de huisvesting en de persoonlijke moeilijkheden van de steunannvrager, de verschillende aanwijzingen van
onzekerheid en schuldenlast, de inspanning om te overleven.
A contrario wijzen de passieve houding van de steunaanvrager, het schuldenvrij zijn en alle feiten die verdoken
inkomsten laten vermoeden erop dat er geen staat van behoeftigheid bestaat.
De rechtspraak besteedt veel energie aan een genuanceerde verdeling van de bewijslast tussen beide partijen.
Hoewel het OCMW een zekere plicht heeft om een degelijk sociaal onderzoek te voeren en feiten vast te
stellen, rust ook op de schouders van de betrokkene een zekere plicht om mee te werken aan het bewijs van de
behoeftigheid.
In Vlaanderen is er dit jaar ook meer rechtspraak te noteren over de vraag of de betrokkene al dan niet
verantwoordelijk kan gesteld worden voor zijn eigen onvermogen.
De werkbereidheidsvereiste zorgt nog steeds voor talrijke geschillen. Ook al spreekt artikel 60, § 3 OCMW-
Wet over een mogelijkheid, een minderheidsstrekking binnen de rechtspraak omschrijft de werkbereidheid als
een voorwaarde die «wezenlijk is» of «volstrekt noodzakelijk om maatschappelijke dienstverlening te
genieten».
In 2002 blijven de arbeidsgerechten het begrip werkbereidheid verfijnen en gaan ze met name de algemene
houding na die de steunaanvragers ten aanzien van arbeid aannemen.
Het bewijs van de werkbereidheid van de begunstigden is nog steeds oorzaak van vele geschillen, waaraan zich
nu ook het vraagstuk van de overeenkomst van sociale integratie toevoegt.
In Vlaanderen wordt sterk de nadruk gelegd op de verplichting van de betrokkene om taallessen te volgen.
Nochtans is dit niet altijd evident wegens het beperkt aantal mogelijkheden en de lange wachtlijsten.
IX