Het bestaansminimum en de maatschappelijke dienstverlening door ...

INLEIDING
SAMENVATTING BESTAANSMINIMUM 2002
De rechtspraak van het jaar 2002 bevestigt in haar geheel de beginselen die door de rechtbanken naar voren
werden geschoven in het jaar 2001.
De beoordeling van de toekenningsvoorwaarden voor het bestaansminimum onderging nauwelijks
veranderingen, werd integendeel andermaal voor sommige van die voorwaarden bevestigd.
Wat de verblijfsvoorwaarde betreft, onderschrijven de rechtscolleges de gedachtengang volgens dewelke men
van de steunaanvrager niet kan verlangen dat hij bestendig in zijn woonplaats aanwezig is, opdat hij de
voorwaarde van het daadwerkelijk verblijf zou vervullen : krachtens het beginsel van het vrije verkeer van
personen kan niemand een verblijf worden toegewezen.
Wat de leeftijdsvoorwaarde betreft, koestert de bestudeerde rechtspraak nog steeds het beginsel dat ze zich
eerder al eigen had gemaakt : de familiale samenhorigheid gaat voor op de solidariteit van de gemeenschap. Er
is echter één verschil met de rechtspraakstudies van de vorige jaargangen : door de verwijzing naar de sociale
gewoonten die in België gelden, kunnen de arbeidsgerechten voortaan nagaan of de aanvrager het huishouden
van zijn ouders zonder enige objectieve of subjectieve (of om een absoluut noodzakelijke) reden heeft verlaten.
De nationaliteitsvereiste bleef ongewijzigd, niettegenstaande het arrest van het Hof van Justitie van de
Europese Gemeenschap in de zaak Grzelcykc.
Wat de voorwaarde over de inkomsten en de bewijzen op dat vlak betreft, verduidelijken sommige
rechtscolleges dat elk van de partijen overeenkomstig het gemeen bewijsrecht en het bepaalde van artikel 870
van het Gerechtelijk Wetboek en artikel 1315 van het Burgerlijk Wetboek de feiten moet bewijzen die ze in de
hoofdvordering of met een opgeworpen exceptie aanvoert – totnogtoe volstrekt onuitgegeven. Zowel het
centrum als de aanvrager moeten voortaan samenwerken bij de samenstelling van dit bewijs. In Vlaanderen
lijkt de rechtspraak op dit punt meer behoudsgezind : de aanvrager moet aantonen dat zijn bestaansmiddelen
ontoereikend zijn.
De voorwaarde inzake de werkbereidheid is verfijnd door een uitdrukkelijke verwijzing naar artikel 23 van de
Grondwet, ook al blijft een grote meerderheid binnen de rechtspraak er bij dat het werk financieel de moeite
waard moet zijn om niet langer ten laste te zijn van de gemeenschap. De Nederlandstalige rechtspraak
beklemtoont overigens dat de aanvrager zelf moet bewijzen dat hij werkwillig is.
Wat de naleving van de overeenkomst van sociale integratie betreft, vertonen sommige rechtbanken de neiging
om ultra petita een begeleiding aan de jongere voor te stellen : ze veroordelen het OCMW tot het nemen van de
nodige maatregelen opdat het de jongere zou helpen zich in de maatschappij of in het beroepsleven in te
schakelen, in plaats van gewoon het bestaansminimum te weigeren aan de jongere die zijn contract met het
centrum heeft geschonden.
Wat de studies als mogelijke billijkheidsreden betreft, lijkt de nieuwe tendens die zich al in het verslag voor het
jaar 2001 aftekende zich in 2002 voort te zetten : de studenten krijgen het bestaansminimum maar dit wordt
afhankelijk gemaakt van een begeleiding door het OCMW waardoor de aanvrager moet worden bijgestaan in
zijn zoektocht naar een aangegeven en bezoldigde dienstbetrekking die in verhouding staat tot zijn
bekwaamheid en vaardigheden. Vele Vlaamse rechtbanken zijn van oordeel dat studeren op zich geen
billijkheidsreden uitmaakt ; ze eisen bijkomend dat er sprake is van bijzondere omstandigheden.
De aanvrager moet nog altijd eerst zijn rechten aanspreken op sociale uitkeringen en op onderhoudsgeld : het
residuair karakter van het bestaansminimum en het primaat van de familiale samenhorigheid op de
gemeenschapssolidariteit blijven onverminderd gelden.
Toch moet even de aandacht worden gevestigd op de Luikse rechtspraak volgens dewelke de familiale
samenhorigheid weliswaar voorgaat op de gemeenschapssolidariteit, maar dat neemt niet weg dat het de taak is
van de samenleving om in deze moeilijke tijden bij te dragen tot de instandhouding van duurzame sociale en
I