Het bestaansminimum en de maatschappelijke dienstverlening door ...

Het bestaansminimum
en de maatschappelijke
dienstverlening
door de rechtspraak
van het jaar 2002
VERSLAG OPGESTELD OP AANVRAAG VAN DE MINISTER
VAN SOCIALE INTEGRATIE
Maart 2004

HET BESTAANSMINIMUM EN
DE MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING
DOOR DE RECHTSPRAAK
VAN HET JAAR 2002
Onderzoek opgesteld
op aanvraag van de
Minister van sociale Integratie
door
D.F. & L.S. / F.U.N.D.P
Centre interdisciplinaire
Droits fondamentaux & Lien social
Facultés Universitaires Notre -
Dame de la Paix à Namur
Jacques FIERENS (Directeur)
Myriam BODART (Directrice adjointe)
Martine VAN RUYMBEKE
Philippe VERSAILLES
C.e.R.P. / U.L.B..
Centre de Recherche et Prospective
en Droit social de l’Université
Libre de Bruxelles
Professeur André NAYER (Directeur)
Jean-Claude BODSON
Bernadette SMEESTERS
Olivier MORENO
U.G.
Vakgroep Publiekrecht-
Vakgebied Bestuurrecht
Universiteit Gent
Prof.dr. Ludovic VENY
Ivo CARLENS
U.A.
Vakgroep Rechten
Universiteit Antwerpen
Prof.dr. Daniel CUYPERS
Jan BUELENS
Opmaak : Christiane DELVIGNE, FUNDP
MAART 2004

ABREVIATIONS – AFKORTINGEN
AR Algemeen rolnummer Rôle général
Arbh. Arbeidshof Cour du travail
Arbrb. Arbeidsrechtbank Tribunal du travail
Cass. Cour de cassation Cassatiehof
C.A. Cour d’arbitrage Arbitragehof
C.E. Conseil d’Etat Raad van State
C.E.D.H.
Convention européenne des droits de
l’homme
Europees Verdrag tot Bescherming van de
rechten van de mens
ch. Chambre Kamer
C.J.C.E.
Cour de Justice des Communautés
européennes
Hof van Justitie van de Europese
Gemeenschappen
C.T. Cour du travail Arbeidshof
CPAS Centre public d’aide sociale Openbaar Centrum voor maatschappelijk
welzijn
E.V.R.M.
Europees Verdrag tot Bescherming van
de rechten van de mens
Convention européenne des droits de
l’homme
K. Kamer Chambre
OCMW
Openbaar Centrum voor
Centre public d’aide sociale
maatschappelijk welzijn
RG Rôle général Algemeen rolnummer
R v st. Raad van State Conseil d’Etat
T.T. Tribunal du travail Arbeidsrechtbank
Vac. Chambre des vacations Vakatiekamer
Vak. Vakatiekamer Chambre des vacations

INLEIDING
SAMENVATTING BESTAANSMINIMUM 2002
De rechtspraak van het jaar 2002 bevestigt in haar geheel de beginselen die door de rechtbanken naar voren
werden geschoven in het jaar 2001.
De beoordeling van de toekenningsvoorwaarden voor het bestaansminimum onderging nauwelijks
veranderingen, werd integendeel andermaal voor sommige van die voorwaarden bevestigd.
Wat de verblijfsvoorwaarde betreft, onderschrijven de rechtscolleges de gedachtengang volgens dewelke men
van de steunaanvrager niet kan verlangen dat hij bestendig in zijn woonplaats aanwezig is, opdat hij de
voorwaarde van het daadwerkelijk verblijf zou vervullen : krachtens het beginsel van het vrije verkeer van
personen kan niemand een verblijf worden toegewezen.
Wat de leeftijdsvoorwaarde betreft, koestert de bestudeerde rechtspraak nog steeds het beginsel dat ze zich
eerder al eigen had gemaakt : de familiale samenhorigheid gaat voor op de solidariteit van de gemeenschap. Er
is echter één verschil met de rechtspraakstudies van de vorige jaargangen : door de verwijzing naar de sociale
gewoonten die in België gelden, kunnen de arbeidsgerechten voortaan nagaan of de aanvrager het huishouden
van zijn ouders zonder enige objectieve of subjectieve (of om een absoluut noodzakelijke) reden heeft verlaten.
De nationaliteitsvereiste bleef ongewijzigd, niettegenstaande het arrest van het Hof van Justitie van de
Europese Gemeenschap in de zaak Grzelcykc.
Wat de voorwaarde over de inkomsten en de bewijzen op dat vlak betreft, verduidelijken sommige
rechtscolleges dat elk van de partijen overeenkomstig het gemeen bewijsrecht en het bepaalde van artikel 870
van het Gerechtelijk Wetboek en artikel 1315 van het Burgerlijk Wetboek de feiten moet bewijzen die ze in de
hoofdvordering of met een opgeworpen exceptie aanvoert – totnogtoe volstrekt onuitgegeven. Zowel het
centrum als de aanvrager moeten voortaan samenwerken bij de samenstelling van dit bewijs. In Vlaanderen
lijkt de rechtspraak op dit punt meer behoudsgezind : de aanvrager moet aantonen dat zijn bestaansmiddelen
ontoereikend zijn.
De voorwaarde inzake de werkbereidheid is verfijnd door een uitdrukkelijke verwijzing naar artikel 23 van de
Grondwet, ook al blijft een grote meerderheid binnen de rechtspraak er bij dat het werk financieel de moeite
waard moet zijn om niet langer ten laste te zijn van de gemeenschap. De Nederlandstalige rechtspraak
beklemtoont overigens dat de aanvrager zelf moet bewijzen dat hij werkwillig is.
Wat de naleving van de overeenkomst van sociale integratie betreft, vertonen sommige rechtbanken de neiging
om ultra petita een begeleiding aan de jongere voor te stellen : ze veroordelen het OCMW tot het nemen van de
nodige maatregelen opdat het de jongere zou helpen zich in de maatschappij of in het beroepsleven in te
schakelen, in plaats van gewoon het bestaansminimum te weigeren aan de jongere die zijn contract met het
centrum heeft geschonden.
Wat de studies als mogelijke billijkheidsreden betreft, lijkt de nieuwe tendens die zich al in het verslag voor het
jaar 2001 aftekende zich in 2002 voort te zetten : de studenten krijgen het bestaansminimum maar dit wordt
afhankelijk gemaakt van een begeleiding door het OCMW waardoor de aanvrager moet worden bijgestaan in
zijn zoektocht naar een aangegeven en bezoldigde dienstbetrekking die in verhouding staat tot zijn
bekwaamheid en vaardigheden. Vele Vlaamse rechtbanken zijn van oordeel dat studeren op zich geen
billijkheidsreden uitmaakt ; ze eisen bijkomend dat er sprake is van bijzondere omstandigheden.
De aanvrager moet nog altijd eerst zijn rechten aanspreken op sociale uitkeringen en op onderhoudsgeld : het
residuair karakter van het bestaansminimum en het primaat van de familiale samenhorigheid op de
gemeenschapssolidariteit blijven onverminderd gelden.
Toch moet even de aandacht worden gevestigd op de Luikse rechtspraak volgens dewelke de familiale
samenhorigheid weliswaar voorgaat op de gemeenschapssolidariteit, maar dat neemt niet weg dat het de taak is
van de samenleving om in deze moeilijke tijden bij te dragen tot de instandhouding van duurzame sociale en
I

familiale banden – deze zijn een waarborg voor het evenwicht in het bestaan van een individu en zorgen voor
zekerheid en standvastigheid in fysieke, morele en psychische relaties, wat als gunstig resultaat heeft dat de
gemeenschap kan besparen op belangrijke uitgaven in de gezondheidszorg en op allerhande bijstandsvormen
…
In het afgelopen jaar heeft er zich niet echt een kentering voorgedaan in het begrip samenwonen en in het
bewijs daarvan : alle rechtscolleges van het land blijven absoluut zweren bij een beoordeling geval per geval.
Wat de administratieve en de rechtsprocedure betreft, bevestigt en versterkt de rechtspraak uit 2002 de
beginselen waar de rechtbanken zich aan hielden in 2001.
De rechtbanken blijven inderdaad de omschrijving van de aanvragen soepel bekijken en spreken recht over een
vraag ter verkrijging van een bestaansminimum en/of maatschappelijke dienstverlening, met een voorkeur voor
het eerste. De rechtscolleges menen nog steeds dat het niet aan de steunaanvragers is om te weten hoe ze hun
aanvraag precies moeten formuleren : een bestaansminimum of maatschappelijke dienstverlening. Wel is
verduidelijkt dat de rechtbank onbevoegd is om recht te spreken over een verzoek tot maatschappelijke
dienstverlening wanneer het OCMW nog geen beslissing heeft genomen en ze zelf gevat is voor een beroep
tegen een beslissing die weliswaar het bestaansminimum toekent, maar aan een te lage categorie, volgens de
eiser.
De rechtbanken kijken nog altijd zorgvuldig toe op de naleving van de onderzoeksregels die gelden bij een
aanvraag, en vernietigen indien nodig een beslissing die de rechten van verdediging schendt. Toch valt het op
dat er in 2002 minder rechtspraak is over het verzuim van dergelijke regels. Met name rechtspraak over het
sociaal onderzoek en de bewijskracht ervan is geslonken, wat wijst op een toename van het respect voor die
regels bij de centra.
De sociale rechtscolleges waken vooral over het respect voor de mogelijkheid die de betrokkene heeft om
gehoord te worden voor er enige beslissing wordt genomen, en over een daadwerkelijke en doeltreffende
mededeling van die mogelijkheid aan de betrokkene, binnen een termijn die hem de gelegenheid geeft om zijn
verdediging voor te bereiden.
Wat de medewerkingsplicht van de aanvrager betreft, is andermaal bevestigd dat het niet om een
toekenningsvoorwaarde voor het bestaansminimum gaat. Enige mogelijke sanctie is de straf bepaald in artikel
16 van de wet. De Nederlandstalige rechtbanken bestraffen bij groten getale het gebrek aan medewerking door
de aanvrager : ze bevestigen de beslissingen van het OCMW.
Nochtans wordt het almaar duidelijker dat de rechtspraak het volgende optreden van het OCMW bevestigt : het
centrum mag beslissen het bestaansminimum in te trekken wanneer het kan worden aangenomen dat de
begunstigde de toekenningsvoorwaarden niet langer vervult.
Een deel van de rechtspraak heeft daarnaast verzekerd dat de medewerkingsplicht voor de
bestaansminimumaanvrager evenzeer een dynamische houding vergt van het OCMW dat nauwkeurig de
draagwijdte moet vatten van het verzoek waarvoor het wordt aangesproken. Wat dit betreft, is bevestigd dat het
OCMW een weigering van het recht op bestaansminimum niet kan rechtvaardigen wanneer het onderzoek
beperkt bleef tot één enkele poging om een bezoek aan huis te brengen – dit volstaat niet om van een gebrek
aan medewerking bij de betrokkene te gewagen.
Hoe langer hoe minder dient de rechtspraak de beslissing nietig te verklaren wegens gebrek aan (of
ongeschikte) motivering. De rechtscolleges verduidelijken dat een gewone verwijzing naar de wettekst leidt tot
de nietigheid van de beslissing, wat evengoed het geval is wanneer er geen dergelijke verwijzing bestaat.
In 2002 hebben de rechtbanken verduidelijkt dat de betekening van de beslissing van het OCMW bij
aangetekend schrijven, niet met een gewone brief moet gebeuren. De rechtspraak is nog altijd de mening
toegedaan dat de beroepstermijn voor een op onregelmatige wijze betekende beslissing niet kan beginnen
lopen.
Bepaalde beslissingen hebben de mogelijkheid moeten onderzoeken om af te wijken van het beginsel dat de
terugwerkende kracht verbiedt, zelfs bij toekenning van het bestaansminimum op verzoek. Er is aan herinnerd
dat deze mogelijkheid bestaat wanneer bijzondere omstandigheden maken dat de betrokkene belet werd om zijn
aanvraag voor een vroegere periode in te dienen.
II

Herhaaldelijk is bevestigd dat het bestaansminimum wordt toegekend voor een onbepaalde duur, zolang de
toekenningsvoorwaarden aanwezig zijn (tenzij bij uitzonderlijke reden), aangezien de wet niet toelaat om het
bestaansminimum voor een beperkte tijd toe te kennen.
Het bestaansminimum moet integendeel worden toegekend zolang de betrokkene aan de voorwaarden daartoe
beantwoordt. Toch is verduidelijkt dat een beperking in de tijd een specifieke vorm van periodiek toezicht kan
zijn op de toekenning en de situaties die er aanleiding toe geven (verblijf, bestaan en bestaansmiddelen van de
bestaansminimum-begunstigden).
Wat de rechtsprocedure betreft, hebben de rechtscolleges bevestigd dat elke beslissing van het OCMW in
beginsel via beroep kan worden aangevochten voor de arbeidsrechtbank. Wel werd verduidelijkt dat een
aanhangigmaking bij de arbeidsgerechten voorbarig en het beroep bijgevolg onontvankelijk is wegens gebrek
aan een verkregen en dadelijk belang, wanneer er niet eerst een aanvraag is ingediend bij het OCMW.
De rechtspraak heeft andermaal bevestigd dat géén beslissing binnen de wettelijke termijn gelijk is aan een
weigeringsbeslissing, waardoor de deur naar een recht van beroep openstaat. De datum van « betekening » is
niet de datum van verzending van het aangetekend schrijven, maar de datum waarop de brief aan de
bestemmeling wordt aangeboden.
De rechtbanken hebben bevestigd dat de rechterlijke macht bevoegd is om in de plaats te
treden van de bestuurlijke overheid en om de wetsbepalingen over de toekenning of de
weigering van een opgeëist recht toe te passen – de rechtbank moet niet alleen de
administratieve beslissing vernietigen, maar is ook gehouden door een indeplaatsstelling.
Een zekere rechtspraak kent nog steeds het bestaansminimum toe op voorwaarde dat een begeleiding (die
verschillende vormen kan aannemen) wordt nageleefd, ook al heeft het Hof van Brussel bevestigd dat die
begeleiding ongeldig is aangezien ze niet door de partijen wordt gevraagd en de rechter ultra petita recht
spreekt.
We merken op dat de Franstalige rechtscolleges hoe langer hoe meer een heropening van de debatten bevelen,
alsook onderzoeken en verhoren, of eender welke andere onderzoeksmaatregel – de rechter eist duidelijk een
actievere rol op bij het beslechten van de geschillen.
Wat de terugvordering van het bestaansminimum en de sancties betreft, gaat de rechtbank zoals immer na of de
wettelijke voorwaarden vervuld zijn opdat de gevraagde recuperatie zou kunnen worden bevolen.
De rechtspraak legt nog altijd een grotere loyauteit op tussen de partijen door een evenredigheidsafweging te
maken tussen de fout en de opgelegde sanctie.
Tot slot : welk OCMW is bevoegd voor daklozen ? De rechtbanken hebben er meer dan eens aan herinnerd dat
geen enkele wettekst precies omschrijft wie dakloos is, zodat dit geval per geval moet worden beslist.
Meer en meer maken de rechtscolleges gebruik van artikel 71 van de organieke OCMW-wet van 8 juli 1976
volgens hetwelk de rechtbank het bevoegde OCMW aanwijst wanneer een dakloze een beroep aanhangig
maakt met betrekking tot een bevoegdheidsgeschil tussen verschillende centra.
III

Voor het bestaansminimum kijken de rechtbanken er hoe langer hoe meer nauwlettend op toe dat het OCMW,
na ontvangst van een aanvraag waarvoor het territoriaal onbevoegd blijkt te zijn, onverwijld de aanvrager
daarvan verwittigt, en de aanvraag binnen de drie dagen aan het bevoegde centrum overmaakt. Een sanctie
begint zich scherp af te tekenen wanneer het OCMW deze verplichting niet naleeft : het moet weliswaar geen
bestaansminimum betalen, maar wel een schadevergoeding die het eventuele, tijdelijke verlies van de rechten
van de begunstigde tijdens de periode waarover geschil moet goedmaken.
Bernadette SMEESTERS et Olivier MORENO
Centre de Recherche et Prospective en
Droit social de l’Université Libre de Bruxelles
Ivo CARLENS
Vakgroep-Publiekrecht
Vakgebied Bestuurrecht
Université de Gand
IV

SAMENVATTING MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING 2002
DE TOEKENNINGSVOORWAARDEN VOOR DE MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING
Wat de leeftijdsvoorwaarde betreft, beslecht de rechtspraak van 2002 de geschillen tussen de openbare centra
voor maatschappelijk welzijn en de bevoegde overheden voor jeugdbijstand duidelijker dan voorheen. Al zijn
er institutionele geschillen tussen de openbare centra voor maatschappelijk welzijn en de Franse Gemeenschap,
toch mogen de centra deze onenigheid niet aangrijpen als voorwendsel om niet tussen te komen, zodra vaststaat
dat de waardigheid van de aanvrager een dergelijke tussenkomst vereist. De eventuele tussenkomst van de
jeugdzorg sluit de tussenkomst van het OCMW niet uit : de gespecialiseerde bijstand van de jeugdzorg en de
algemene steun van het OCMW komen niet met elkaar in concurrentie maar vullen elkaar aan. Gaandeweg
wordt de voorrang van de tussenkomst door het OCMW op het optreden van de jeugdzorg dus een vast
principe.
Wat de nationaliteitsvereiste betreft, is er nog altijd een omvangrijke rechtspraak over de verschillende
vreemdelingencategorieën. Aan het Arbitragehof is de volgende prejudiciële vraag vaak gesteld : is artikel 57,
§ 2 OCMW-Wet verenigbaar met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in samenhang gelezen met
verschillende internationale bepalingen ?
Wat de vreemdeling betreft die over een borg beschikt, bevestigt de rechtspraak dat het principe zelf van een
borg in de regel de toekenning van maatschappelijke dienstverlening verhindert maar dat deze niettemin wel zal
verschuldigd zijn wanneer het optreden van de borg om redenen eigen aan de zaak onmogelijk of te onzeker
lijkt. In dit opzicht volstaan gewone moeilijkheden echter niet. De toepassing van de Vreemdelingenwet steunt
te dikwijls op een initieel beoogde korte duur zodat de garantieplicht met de tijd afzwakt.
Wat de kandidaat-vluchteling betreft, bevestigt de rechtspraak de strikte interpretatie van de eerdere
oplossingen voor het vraagstuk over de toepassingsvoorwaarden van artikel 57, § 2, zoals omschreven door het
arrest van het Arbitragehof van 22 april 1998. De rechtspraak heeft moeten verduidelijken dat de steun
verschuldigd blijft gedurende de «procedureperiodes», dat wil zeggen tijdens de periode die de betekening van
het bevel om het grondgebied te verlaten scheidt van de datum van instelling van een beroep tot vernietiging bij
de Raad van State of tijdens de periode die de datum van het arrest dat het vernietigingsverzoek verwerpt,
scheidt van het ogenblik waarop dit arrest aan de betrokkene wordt betekend. Het is werkelijk opmerkelijk dat
er nog zoveel procedures rond dit probleem worden gevoerd terwijl het arrest van het Arbitragehof reeds 4 jaar
oud is ! De latere ontwikkeling in de rechtspraak van de rechters ten gronde en van de hogere rechtscolleges en
met name het onderzoek naar de verenigbaarheid van artikel 57, § 2 OCMW-Wet met een stijgend aantal
bepalingen uit het internationale recht kan een verklaring bieden voor het blijvend bestaan van geschillen op dit
vlak.
Wat de regularisatiekandidaat op grond van artikel 9, derde lid Vreemdelingenwet (1980) betreft, oordeelt
de volledige Nederlandstalige en een nagenoeg eensgezinde Franstalige rechtspraak dat er geen recht ontstaat
op maatschappelijke dienstverlening door een dergelijke aanvraag in te dienen in toepassing van artikel 57, § 2
OCMW-Wet. Die oplossing is niet in strijd met de artikelen 3 en 13 van het E.V.R.M.
Wanneer de vreemdeling geen bevel boven het hoofd hangt om het grondgebied te verlaten
overweegt in de rechtspraak een afwijkend standpunt. De administratieve praktijk en de
rechtspraak van de Raad van State verlenen de aanvraag daadwerkelijk een schorsend effect.
Artikel 57, § 2 OCMW-Wet is dus niet van toepassing op een vreemdeling die hier onwettig
verblijft en zijn regularisatieverzoek heeft ingediend op een ogenblik dat hem geen bevel om
het grondgebied te verlaten boven het hoofd hing.
De Arbeidsrechtbank van Brussel wijkt met verschillende beslissingen af van die eensgezinde rechtspraak : de
regularisatievraag op grond van artikel 9, derde lid, hangt weliswaar af van de uitvoerende macht, maar is toch
een beroep in de zin van artikel 13 van het E.V.R.M., aan de hand waarvan de aanvrager ijvert voor de
intrekking van de administratieve akte, met name het bevel om het grondgebied te verlaten. De betrokkene
heeft recht op maatschappelijke dienstverlening opdat hij een effectief recht van beroep zou genieten in het
kader van het regularisatieverzoek.
V

In het arrest nr. 89/2002 van 5 juni 2002 heeft het Arbitragehof geoordeeld dat artikel 57, § 2 OCMW-Wet, de
artikelen 10 en 11, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 23 en 191 G.W., met artikel 11.1 van het
Internationale Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten en met de artikelen 3 en 13 E.V.R.M.
niet schendt, in zoverre die bepaling het recht op maatschappelijke dienstverlening van de illegaal op het
grondgebied verblijvende vreemdeling die een aanvraag tot regularisatie van verblijf heeft ingediend op grond
van artikel 9, derde lid Vreemdelingenwet, beperkt tot dringende geneeskundige hulp, zolang zijn verblijf niet
geregulariseerd is.
Wat de regularisatiekandidaat op grond van de wet van 22 december 1999 betreft, trekt de rechtspraak in
2002 lering uit het arrest nr. 131/2001 van 30 oktober 2001, bevestigd door de arresten nrs. 14, 15, 16 en
17/2002 van 17 januari 2002.
Soms volgen rechtscolleges die lijn zonder verdere motivering.
De meeste rechtbanken in Vlaanderen volgden de rechtspraak van het Arbitragehof.
De meeste Franstalige rechters ten gronde en een deel van de Nederlandstalige rechtspraak brengen evenwel in
herinnering dat de arresten van het Arbitragehof, gewezen op prejudiciële vraag, de relevantie van de door de
rechter ten gronde omschreven hypothese (ter ondersteuning van zijn vraag) niet mogen nagaan en slechts een
beperkte draagwijdte hebben. Ze kunnen niet gelden als precedent wat de interpretatie van de wet betreft. Deze
bevoegdheid komt aan de rechter ten gronde toe.
Een belangrijke strekking binnen de rechtspraak sluit terug aan bij de vroegere rechtspraak en beslist dat er
bijstand verschuldigd is aan de regularisatiekandidaat op eerder uiteengezette gronden. De rechtspraak van
2002 heeft deze argumenten verfijnd en aangevuld :
- het logisch principe volgens hetwelk «de overheid geen tegenstrijdige beslissingen kan nemen» : het is
moeilijk denkbaar dat de Belgische wetgever enerzijds bepaalde vreemdelingencategorieën heeft
willen regulariseren met toestemming om zich in België te vestigen en hij anderzijds maatschappelijke
dienstverlening zou weigeren tijdens de regularisatieprocedure, wat immers zou neerkomen op een
aanmoediging om het land te verlaten,
- het beginsel van behoorlijk bestuur brengt mee dat de beslissing over het regularisatieverzoek binnen
een redelijke termijn valt en dat de partijen, in het bijzonder de aanvrager en de Belgische Staat die
vrijwillig tussenkomt, een discussie voeren over de gevolgen die ze aan dit principe verbinden,
- artikel 14 van de wet van 22 december 2001 biedt een grondslag voor een subjectief recht om
materieel niet van het grondgebied te worden verwijderd, zij het dat bepaalde rechtscolleges hun
analyse voortaan enigszins nuanceren en weliswaar maatschappelijke dienstverlening toekennen, maar
niettemin oordelen dat het verblijf van de regularisatiekandidaat onwettig is, zonder dat dit echter
enige verwijdering meebrengt zolang er jegens hem geen weigeringsbeslissing is genomen,
- het beroep op artikel 3 van het E.V.R.M. als argument voor de toekenning van maatschappelijke
dienstverlening aan regularisatiekandidaten lijkt in 2002 te worden genuanceerd.
Hoven en rechtbanken zijn eensgezind in het afwijzen van enig dwingend karakter van ministeriële
omzendbrieven, inzonderheid de ministeriële omzendbrief van 9 december 1998 die stelt dat de steun pas ten
vroegste vanaf het instellen van het beroep opnieuw kan worden toegekend. Deze omzedbrief is onwettig en
bindt de rechter niet. Dit geldt ook voor de ministeriële omzendbrief van 24 juni 2002, geschreven op basis van
artikel 2, § 5, van de wet van 2 april 1965, op basis waarvan de openbare centra voor maatschappelijk welzijn
van Ham-sur-Heure-Nalinnes en van Rebecq herhaaldelijk ambtshalve besloten om de aan verschillende
kandidaat-vluchtelingen verleende steun te verminderen, omdat deze ministeriële omzendbrief leidde tot een
vermindering van de terugbetaling door de Staat. Alle arbeidsgerechten stellen deze houding aan de kaak : het
recht op maatschappelijke dienstverlening vanwege het OCMW, staat los van de voorwaarden, regels en
bedragen voor en van de steunterugbetaling door de Staat.
Het Hof van Cassatie heeft op 17 juni 2002 een belangrijk arrest gewezen volgens hetwelk uit het geheel van
de door het arrest beoogde grondwettelijke en wettelijke bepalingen voortvloeit dat de beperking van het recht
op maatschappelijke dienstverlening, zoals bepaald in artikel 57, § 2, eerste lid OCMW-Wet niet van
toepassing is op een vreemdeling die materieel niet kan verwijderd worden krachtens artikel 14 van de wet van
22 december 1999.
Franstalige rechters ten gronde maken toepassing van deze rechtspraak.
De Arbeidshoven van Antwerpen en Gent daarentegen weigeren alsnog de rechtspraak van het Hof toe te
passen. De Nederlandstalige Kamer van het Hof van Cassatie zal zich dan ook kortelings hierover dienen uit te
spreken.
De rechtspraak herinnert eraan dat de discussie over het recht op maatschappelijke dienstverlening in functie
van de administratieve situatie van de vreemdeling niet de enige vraag is die moet worden opgelost. De
VI

vreemdeling moet ook in een staat van behoefte verkeren. Indien er daarvan geen sprake is, is de steun niet
verschuldigd, ongeacht de administratieve situatie van de vreemdeling.
De rechtspraak controleert ook streng de voorwaarde van werkbereidheid.
Sommige rechtscolleges bestuderen eerst dit vraagstuk, aangezien de administratieve situatie bij een
vastgesteld gebrek aan werkwilligheid niet meer moet worden onderzocht.
De rechtspraak van 2002 hecht in het bijzonder belang aan de situatie van kinderen van vreemdelingen die
hier onwettig verblijven. Ze is sterk verdeeld over de rechtstreekse werking van het Internationale Verdrag
inzake de rechten van het kind, inzonderheid van de artikelen 3.1, 3.2, 6.2 d, 24, 26 en 27, ook al lijkt de
strekking volgens dewelke deze een zekere rechtstreekse werking hebben, de overhand te krijgen.
Opnieuw komt hierbij een sterke verdeeldheid tot uiting tussen de arbeidsgerechten enerzijds en de
Arbeidshoven van Gent en Antwerpen en het Hof van Cassatie anderzijds.
Het hoger belang van de kinderen wordt gaandeweg een beoordelingscriterium : kinderen van vreemdelingen
die hier onwettig verblijven moeten over de nodige middelen kunnen beschikken om een menswaardig leven te
leiden.
De Arbeidsrechtbank van Brussel stelt de volgende prejudiciële vraag aan het Arbitragehof :
«Schendt artikel 57, § 2, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 23 en 191 van de Grondwet, de
artikelen 2, 3, 24, 26 en 27 van het Verdrag inzake de rechten van het kind, al dan niet in samenhang gelezen
met artikel 4 van hetzelfde Verdrag, het artikel 11.1 van het Internationaal Verdrag inzake economische,
sociale en culturele rechten van 1966, al dan niet in samenhang gelezen met artikel 2.1 van dit Verdrag, het
artikel 3 van het E.V.R.M., de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre dit het recht op maatschappelijke
dienstverlening beperkt tot dringende geneeskundige hulp voor minderjarige vreemdelingen die onwettig op het
grondgebied van het Rijk verblijven, en aldus,
- verschillend behandelt, enerzijds de minderjarige vreemdelingen die onwettig op het grondgebied
verblijven, en anderzijds de minderjarige Belgen alsook de minderjarige vreemdelingen die wettig op
het grondgebied verblijven, terwijl dit verschil in behandeling ertoe strekte vreemdelingen die
onwettig op het grondgebied verblijven aan te moedigen het land vrijwillig te verlaten, wat voor
minderjarigen in beginsel onmogelijk is, gelet op hun leeftijd,
- personen die zich in een verschillende situatie bevinden, gelijk behandelt, met name, enerzijds,
meerderjarige vreemdelingen die in beginsel vrijwillig het grondgebied van het Rijk kunnen verlaten,
en, anderzijds, minderjarige vreemdelingen die dit in beginsel onmogelijk kunnen doen, gelet op hun
leeftijd ?».
Het Hof zal deze vraag beantwoorden in het arrest van 22 juli 2003.
De rechtspraak blijft verdeeld over de toekenning van maatschappelijke dienstverlening met terugwerkende
kracht. De verschillende strekkingen blijven naast elkaar bestaan zonder dat één strekking doorweegt.
- De aard zelf van de maatschappelijke dienstverlening vereist dat zij gelijktijdig met
de behoeften wordt verstrekt, terwijl de termijn die inherent is aan de gerechtelijke
procedures niet tot gevolg mag hebben dat de betrokkene die steun gedeeltelijk
verliest. De bijstand is dus verschuldigd vanaf de aanvraag, dat wil zeggen vanaf de
datum waarop de staat van behoeftigheid bestond.
- De maatschappelijke dienstverlening kan slechts voor het verleden worden toegekend voor zover een
staat van behoeftigheid die destijds ontstaan was, nog steeds bestaat op het ogenblik dat de rechter
uitspraak doet en dat hiervoor andermaal het bewijs wordt geleverd.
De burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de Belgische Staat werd onderzocht. De door de
regularisatiekandidaten tegen de Belgische Staat ingestelde aansprakelijkheidsvorderingen hebben een zekere
weerklank gekregen bij de hoven en rechtbanken, voor zover kan worden aangetoond dat deze er ongewoon
lang heeft over gedaan om uitspraak te doen over zijn aanvraag, wat een fout uitmaakt. In de behandelde zaken
heeft de rechtspraak echter vastgesteld dat dit niet werd bewezen.
Wat de geregulariseerde kandidaat betreft, benadrukken de hoven en rechtbanken dat de regularisatiebeslissing
geen terugwerkende kracht heeft en dat de maatschappelijke dienstverlening ten vroegste verschuldigd kan zijn
vanaf deze beslissing. Omwille van de ingewikkelde aard van de gronden en van de procedure waarvan de
beslissing het eindpunt vormt, kan het besluit niet gelijkgesteld worden met een akte van erkenning of met een
declaratoire akte.
VII

De rechtspraak is verdeeld over de erkenning van het recht op maatschappelijke dienstverlening : vanaf de
datum van het gunstig advies van de Minister van Binnenlandse Zaken dat een verblijfsmachtiging voor
onbeperkte duur aankondigt of pas vanaf de regularisatiebeslissing ?
De regularisatiebeslissing door de minister volstaat om een recht te openen op maatschappelijke
dienstverlening, op voorwaarde dat alle gebruikelijke toekenningsvoorwaarden vervuld zijn. Het recht op
maatschappelijke dienstverlening mag niet afhangen van de uitvoering door de administratie van die
rechtscheppende beslissing.
Bepaalde rechtbanken oordelen dat men rekening moet houden met de belangrijke bestuurlijke en geldelijke
onzekerheid van de vreemdeling tijdens de regularisatieperiode, zodat moet erkend worden dat de
geregulariseerde vreemdeling toen niet over bestaansmiddelen kon beschikken en evenmin bij machte was
dergelijke middelen te verwerven. Eens geregulariseerd is het echter aan hem om alle middelen aan te wenden
die nodig zijn om deze voorwaarde te vervullen.
Wat de vreemdeling betreft die hier onwettig verblijft, past de rechtspraak artikel 57, § 2 OCMW-Wet strikt
toe in verschillende voorgelegde hypotheses. In een arrest van 13 maart 2002 heeft het Arbitragehof geoordeeld
dat artikel 57, § 2 OCMW-Wet de artikelen 10 en 11 G.W., in samenhang met artikel 23 G.W., artikel 11.1 van
het Internationale Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten en artikel 3 E.V.R.M. niet schendt,
in zoverre het recht op maatschappelijke dienstverlening wordt beperkt tot de dringende geneeskundige hulp
voor de vreemdeling van wie de herhaalde aanvraag om als vluchteling te worden erkend met toepassing van
artikel 51/8 van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de
vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, niet door de bevoegde minister of zijn afgevaardigde in
overweging is genomen (de betrokkene heeft het bevel gekregen om het grondgebied te verlaten), zelfs al is het
beroep tot nietigverklaring van deze beslissing, ingediend bij de Raad van State, nog niet beslecht.
Regelmatig werd beslist dat artikel 57, § 2 OCMW-Wet niet van toepassing is wegens overmacht. De
rechtspraak geeft een betrekkelijk ruime definitie van overmacht : medische redenen bij de aanvrager, de
politieke toestand in het land van herkomst, de onmogelijkheid van de Belgische overheid om de nationaliteit
van de betrokkene vast te stellen en dus om uit te maken naar welk land hij moet worden uitgewezen. Extreme
armoede vormt daarentegen geen overmacht. Ook de moeilijkheden bij de repatriëring zijn op zichzelf
onvoldoende om als overmacht gekwalificeerd te worden.
Wat de dringende medische hulp betreft, beklemtonen de hoven en rechtbanken zowel het dringend karakter als
de medische aard van de hulp. Beide moeten worden aangetoond met behulp van bewijskrachtige medische
documenten. Veel rechtspraak vindt haar oorsprong in een betwisting van de precieze draagwijdte en van de
bewijswaarde van dergelijke attesten.
In vele gevallen draait de discussie ook om psychische ziekten, die eveneens overmacht kunnen uitmaken. Het
ontbreken van gepaste medische verzorging in het land van herkomst is daarentegen nog geen overmacht.
Wat de staatloze betreft, verhindert de gerechtelijke procedure tot erkenning als staatloze niet dat er toepassing
wordt gemaakt van artikel 57, § 2 OCMW-Wet. Overeenkomstig een eerdere (meerderheids)rechtspraak vormt
de erkenning van de hoedanigheid van staatloze een declaratoire akte en neemt deze een aanvang met
terugwerkende kracht vanaf de gebeurtenis die deze hoedanigheid heeft veroorzaakt.
Het Arbitragehof heeft in het arrest nr. 89/2002 van 5 juni 2002 geoordeeld dat artikel 57, § 2 OCMW-Wet,
gewijzigd bij de wetten van 30 december 1992 en 15 juli 1996, en gedeeltelijk vernietigd door het arrest nr.
43/98 van het Hof, de artikelen 10 en 11, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 23 en 191 van de
Grondwet, met artikel 11.1 van het Internationale Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten en
met de artikelen 3 en 13 E.V.R.M. niet schendt, in zoverre die bepaling de bijstand die kan worden verleend
aan de vreemdelingen die een bevel hebben gekregen om het grondgebied te verlaten dat definitief is geworden,
hetzij wegens ontstentenis van beroep, hetzij door uitputting van de tegen dat bevel openstaande
rechtsmiddelen, en die een aanvraag tot erkenning van staatloosheid hebben ingediend, beperkt tot dringende
geneeskundige hulp.
Ook in het jaar 2002 blijft de voorwaarde die verbonden is aan het respect voor de menselijke waardigheid
(voornaamste voorwaarde voor het recht op maatschappelijke dienstverlening) in het centrum staan van een
uitgebreide casuïstiek.
Niettemin is het aantal beslissingen dat de menselijke waardigheid precies afbakent zeer schaars. Alvast voor
de Arbeidsrechtbank van Brussel valt dit begrip niet samen met de filosofische betekenis ervan.
VIII

De Franstalige rechtspraak legt zich meer toe op een omschrijving van het recht op maatschappelijke
dienstverlening : een subjectief, persoonlijk recht dat zich niet opdeelt in categorieën, niet in vraag kan worden
gesteld wegens de tijdrovende procedure, maar ook niet onveranderlijk is.
Zoals de vorige jaren is de Vlaamse rechtspraak terzake bondig en heeft de rechter eerder de neiging meteen tot
de concrete toepassing over te gaan. De Rechtbank van Tongeren stelde zelfs dat een beoordeling van artikel 1
van de OCMW-wet in het licht van artikel 23 van het Grondwet weinig zin heeft, aangezien de OCMW-wet
zelf de concretisering vormt van het grondwettelijk recht.
Overigens benadert de rechtspraak de kern van het begrip menselijke waardigheid via een andere weg. In plaats
van de waardigheid te omschrijven, beklemtoont ze het belang van de maatschappelijke dienstverlening,
waarvan ze de grenzen afbakent. Aldus strekt de maatschappelijke dienstverlening ertoe tegemoet te komen aan
de bestaande basisbehoeften van een steunaanvrager : eten, zich kleden, huisvesten en verzorgen, en een
opleiding genieten …opdat de betrokkene «zich zou kunnen onttrekken aan de bijstandsspiraal».
De casuïstiek neemt toe naar aanleiding van de aanvragen vanwege jonge meerderjarigen die een autonoom
leven wensen te leiden. Sommige rechtbanken weigeren maatschappelijke dienstverlening tenzij er
uitzonderlijke of dwingende redenen worden bewezen. Andere kennen wel toe, maar onderling verschillen de
vorm en het bedrag van de steun sterk.
Los van de veelheid aan invalshoeken van waaruit de menselijke waardigheid wordt bekeken, erkent de
rechtspraak eensgezind dat het recht op maatschappelijke dienstverlening subsidiair is : de globale en concrete
situatie van de steunaanvragers en met name het gebrek aan bestaansmiddelen wordt nauwkeurig onderzocht.
In 2002 blijven de volgende onderwerpen aanleiding tot geschillen : het bedrag van de inkomsten om
menswaardig te leven, de in aanmerking te nemen bestaansmiddelen, het vraagstuk van de geneutraliseerde
bestaansmiddelen, de weerslag van private liefdadigheid en het «zwartwerk» en de aanrekening van de
inkomsten van de samenwonenden.
De vraag naar het bewijs van de staat van behoeftigheid blijft belangrijk. De rechtspraak bekijkt aandachtig een
grote verscheidenheid aan feitelijke gegevens die wijzen op een dergelijke staat : gegevens met betrekking tot
de huisvesting en de persoonlijke moeilijkheden van de steunannvrager, de verschillende aanwijzingen van
onzekerheid en schuldenlast, de inspanning om te overleven.
A contrario wijzen de passieve houding van de steunaanvrager, het schuldenvrij zijn en alle feiten die verdoken
inkomsten laten vermoeden erop dat er geen staat van behoeftigheid bestaat.
De rechtspraak besteedt veel energie aan een genuanceerde verdeling van de bewijslast tussen beide partijen.
Hoewel het OCMW een zekere plicht heeft om een degelijk sociaal onderzoek te voeren en feiten vast te
stellen, rust ook op de schouders van de betrokkene een zekere plicht om mee te werken aan het bewijs van de
behoeftigheid.
In Vlaanderen is er dit jaar ook meer rechtspraak te noteren over de vraag of de betrokkene al dan niet
verantwoordelijk kan gesteld worden voor zijn eigen onvermogen.
De werkbereidheidsvereiste zorgt nog steeds voor talrijke geschillen. Ook al spreekt artikel 60, § 3 OCMW-
Wet over een mogelijkheid, een minderheidsstrekking binnen de rechtspraak omschrijft de werkbereidheid als
een voorwaarde die «wezenlijk is» of «volstrekt noodzakelijk om maatschappelijke dienstverlening te
genieten».
In 2002 blijven de arbeidsgerechten het begrip werkbereidheid verfijnen en gaan ze met name de algemene
houding na die de steunaanvragers ten aanzien van arbeid aannemen.
Het bewijs van de werkbereidheid van de begunstigden is nog steeds oorzaak van vele geschillen, waaraan zich
nu ook het vraagstuk van de overeenkomst van sociale integratie toevoegt.
In Vlaanderen wordt sterk de nadruk gelegd op de verplichting van de betrokkene om taallessen te volgen.
Nochtans is dit niet altijd evident wegens het beperkt aantal mogelijkheden en de lange wachtlijsten.
IX

Wat de overeenkomst van sociale integratie betreft, zijn de geschillen zeldzaam en spreekt de rechtspraak zich
geval per geval uit : de inhoud van het contract wordt bestudeerd in functie van de concrete mogelijkheden van
een begunstigde. De ernst van de door het OCMW uitgesproken schorsingen van maatschappelijke
dienstverlening en van de tekortkomingen van de begunstigde worden tegen elkaar afgewogen.
Blijkbaar bieden de openbare centra zelf weinig werk aan, allicht ook omdat er voor hun cliënteel weinig
beschikbare arbeidsplaatsen te vinden zijn.
De voorwaarde dat eerst andere rechten moeten worden aangesproken (sociale uitkeringen,
onderhoudsgeld) schept geen nieuwe problemen. Het principe dat de familiale samenhorigheid voorgaat op de
solidariteit van de gemeenschap lijkt verworven. Wat de doorverwijzing van de steunaanvragers naar hun
onderhoudsplichtigen betreft, zet de rechtspraak wel bakens uit.
Aangezien het bedrag van de maatschappelijke dienstverlening niet wettelijk bepaald is, spitsen de
geschillen zich toe op de vraag of de dienstverlening gelijk moet zijn aan het bestaansminimum of de
integratievergoeding. Een meerderheidsstrekking binnen de rechtspraak aanvaardt dat het minimumbedrag van
de maatschappelijke dienstverlening om menswaardig te kunnen leven gelijk moet zijn aan de voormelde
wettelijke inkomsten. Niettemin ligt het bedrag van de toegekende maatschappelijke dienstverlening in
bepaalde beslissingen lager.
De rechtbanken aanvaarden geenszins de praktijk dat een OCMW het bedrag van de toegekende steun
vermindert om redenen die niets met de O.C.M.W.-Wet te maken hebben, zoals bijvoorbeeld een wijziging
door de federale Staat van de terugbetalingsregels met betrekking tot de door de openbare centra voor
maatschappelijk welzijn aan kandidaat-vluchtelingen verleende steun. Verschillende rechtbanken oordeelden
dat dergelijke beperkingen van de maatschappelijke dienstverlening onaanvaardbaar zijn en herstelden de
begunstigden derhalve in hun rechten.
De rechtspraak bestudeert verder concreet de levensomstandigheden van de steunaanvragers en veroordeelt het
OCMW tot betaling van verschillende steunvormen : aanvullende steun bovenop sociale uitkeringen, tijds- en
kwestiegebonden steun, steun beperkt in de tijd, steun gelijk aan de gewaarborgde gezinsbijslag of forfaitaire
bedragen vastgesteld ten gunste van de kinderen, steun gelijk aan het kraamgeld, voorlopige steun,
voedselbonnen,…
Wat de invloed van de familiale situatie van de aanvrager betreft, blijft de rechtspraak bij de eerder gemaakte
analyse : er is sprake van samenwoning wanneer er twee bestanddelen aanwezig zijn, met name het samenleven
onder één dak en het onderhouden van een gemeenschappelijk huishouden.
De casuïstiek omtrent deze problematiek houdt de rechtbanken in hoge mate bezig. Ook hier geldt als regel dat
het OCMW de bewijslast draagt van samenwoning, maar dat bij bepaalde gewichtige vermoedens het bewijs
van het alleenwonen op de schouders van de aanvrager kan gelegd worden. Sommige arbeidsgerechten gaan
zover dat zij stellen dat de eiser moet bewijzen dat hij effectief alleen woont.
Wat de baremabedragen betreft die het OCMW toepast bij zijn tussenkomst, erkent de rechtspraak hun
bruikbaarheid zonder zich echter te laten binden door de praktijken van de centra.
In naam van het principe van de individualisering van de maatschappelijke dienstverlening herziet de
rechtspraak inderdaad de beslissingen van het OCMW telkens wanneer de menselijke waardigheid in het
gedrang komt, met name wanneer een barema geen «veiligheidsklep» bevat voor hypothesen die de
standaardmaat duidelijk te buiten gaan.
Het OCMW kan zich ook niet achter de steunnormen verschuilen indien deze hoger liggen dan het barema van
het bestaansminimum. De uiteindelijk norm is immers de menselijke waardigheid. Indien de financiële
steunnorm echter merkelijk boven het bestaansminimum ligt, zijn de arbeidsgerechten eerder restrictief om nog
behoeftigheid te aanvaarden.
Inzake de toekenning van dienstverlening aan minderjarigen wijst de rechtbank in de regel de analogie af met
de uitkeringen die verschuldigd zijn in de gewaarborgde gezinsbijslag.
STEUNVERLENING DOOR DIENSTVERLENING
X

De steunverlening door dienstverlening bestrijkt verschillende domeinen : begeleiding, gezondheidszorg,
huisvesting, schuldenlast, studies en de beroepsinschakeling, voorschotten op onderhoudsgeld en sociale
uitkeringen.
De casuïstiek van 2002 rond de variatie van maatschappelijke dienstverlening leverde behoorlijk wat vonnissen
en arresten op. Deze rechterlijke beslissingen bieden ons een steeds bredere visie op een menswaardig leven
zonder dat dit ooit alomvattend kan beschreven worden.
In Vlaanderen waren er opvallend veel betwistingen over medische kosten. Vele centra lossen dit op door
forfaitaire maandelijkse bedragen toe te kennen als tegemoetkoming in de medische kosten, maar deze
uitkeringen kunnen nog altijd getoetst worden aan de menselijke waardigheid. Hier is de rechtspraak relatief
mild.
Inzake tegemoetkomingen voor kledij daarentegen is de rechtspraak streng.
Tevens waren er dit jaar in Vlaanderen opvallend veel betwistingen over wachtlijsten inzake sociale woningen
en het beleid van de openbare centra inzake prioritaire opnames. Ook de problematiek van tussenkomst bij
opname in bejaardentehuizen tekent voor heel wat gerechtelijke betwistingen. Het is duidelijk dat de vraag naar
betaalbare woongelegenheden het aanbod ver overtreft. Hetzelfde geldt voor de poetshulp.
Inzake de schuldbegeleiding en het budgetbeheer zijn er weinig gerechtelijke uitspraken. Dit kan zowel
betekenen dat de nieuwe wettelijke regeling inzake collectieve schuldenregeling voldoet of dat het OCMW zich
nu meer dan vroeger van die begeleidingstaak ontheven acht. In de praktijk blijkt het voor de betrokkene soms
verwarrend en ziet hij niet in dat het gaat om twee verschillende instanties met duidelijk gescheiden
bevoegdheden. De nieuwe wettelijke regeling ontslaat ook de openbare centra niet van hun plicht om de
betrokkene waar nodig te begeleiden.
DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE
De rechtspraak herinnert eraan dat de afgifte van een ontvangstbewijs een wezenlijke vereiste is die niet steeds
wordt nageleefd, net zoals het OCMW trouwens verplicht is elke aanvraag in aanmerking te nemen en binnen
de wettelijke termijn een beslissing moet nemen.
De wet van 30 november 1998 en artikel 1344ter van het Gerechtelijk Wetboek waren het voorwerp van een
reeks beslissingen. Het beroep tegen een ambtshalve door het OCMW genomen beslissing is ontvankelijk. Het
centrum was overeenkomstig de bepalingen van artikel 1344ter van het Gerechtelijk Wetboek door de griffie
van het vredegerecht ervan op de hoogte gebracht dat een vordering tot uithuiszetting was ingesteld tegen een
persoon. Het heeft vervolgens het initiatief genomen om de betrokkene op te roepen om een beslissing van
toekenning of weigering van bijstand te kunnen nemen, niettegenstaande de betrokkene het OCMW
oorspronkelijk geenszins zelf gevat had met een verzoek.
De rechtspraak bevestigt de actieve rol van het OCMW in de omschrijving van de eis.
Krachtens artikel 60 OCMW-Wet moet het OCMW de vraag een juridische omschrijving geven. Het mag zich
niet beperken tot het onderzoeken van een aanvraag tot toekenning van het bestaansminimum, zonder de
toekenning van een bijkomende maatschappelijke dienstverlening te overwegen indien het onderzoek van de
situatie redelijkerwijs hiertoe moet leiden.
Tegelijkertijd moet het OCMW krachtens zijn plicht tot raadgeving, informatieverstrekking en het inwinnen
van inlichtingen de aanvrager helpen bij het opstellen van zijn aanvraag, opdat de eventueel toegekende steun
op maat zou zijn van de situatie van behoeftigheid van de betrokkene.
Het sociaal onderzoek is weliswaar niet verplicht bij maatschappelijke dienstverlening, maar toch van
wezenlijk belang wanneer het OCMW uitspraak moet doen over steun, gelijkwaardig aan het
bestaansminimum.
Er bestaat maar weinig rechtspraak over de bewijskracht van het sociaal onderzoek.
Een deel van de rechtspraak houdt vol dat het beroep gegrond is wanneer wordt vastgesteld dat het OCMW
naliet over te gaan tot een sociaal onderzoek. Een ander deel beveelt de heropening van de debatten opdat het
OCMW dit sociaal onderzoek zou kunnen verrichten.
XI

Overeenkomstig een vaste rechtspraak is de beslissing nietig wanneer de betrokkene voordien niet de
gelegenheid kreeg om gehoord te worden.
Overeenkomstig de geldende beginselen is de aanvrager verplicht om medewerking te verlenen aan het
onderzoek van zijn aanvraag. Deze plicht lokt heel wat rechtspraak uit.
In principe moet de aanvrager bewijzen dat alle toekenningsvoorwaarden vervuld zijn. Indien er geen
medewerking is, geeft de aanvrager het OCMW niet de mogelijkheid om na te gaan of aan de
toekenningsvoorwaarden voldaan is, zodat de steun moet worden geweigerd.
Deze regel wordt niet in vraag gesteld maar wel genuanceerd door een aantal beslissingen.
Het Arbeidshof van Brussel heeft geoordeeld dat het OCMW er zich niet toe mag beperken het gebrek aan
medewerking jegens de aanvrager die de nodige informatie niet heeft verschaft, op te werpen, wanneer het
centrum bij machte was om zelf zonder noemenswaardig probleem deze informatie te verkrijgen. In dezelfde
zin mag het OCMW geen steun weigeren wegens gebrek aan medewerking, wanneer het zelf in gebreke blijft
en niet kan aantonen dat het de aanvrager een aanmaning heeft gestuurd met het verzoek de nodige inlichtingen
te verschaffen of wanneer het niet is overgegaan tot een sociaal onderzoek.
Het bewijs van de staat van behoeftigheid kan voor het Arbeidshof van Luik geen negatief bewijs zijn, maar
bestaat erin ernstig mee te werken aan het onderzoek van de aanvraag door gegevens mede te delen over de
familiale en geldelijke situatie en door alle aanwijzingen over te maken waaruit de waarachtigheid van de
behoeftigheid blijkt. Vertraging in, of moeilijkheden bij, het beantwoorden van vragen om inlichtingen kunnen
op zich geen weigering van maatschappelijke dienstverlening rechtvaardigen.
De rechtspraak herinnert eraan dat de motivering bestaat uit de nauwkeurige aanduiding van de feitelijke
gegevens eigen aan de situatie, alsook van de wettelijke en reglementaire bepalingen die van toepassing zijn.
De motiveringsplicht wordt vaak geschonden, waardoor de betrokkene wel verplicht wordt om in beroep te
gaan teneinde de reële motieven van de beslissing te kennen.
Bepaalde rechtscolleges lijken nog strenger toe te kijken op de motiveringsplicht wanneer de raad voor
maatschappelijk welzijn van het OCMW een andere beslissing neemt dan de maatschappelijk assistent
voorstelt in de conclusies van zijn sociaal verslag.
De bewijslast van de betekening en de regelmatigheid ervan wegens de vermelding van de door de wet
opgelegde gegevens ligt bij het OCMW.
Bij gebrek aan of bij onregelmatige betekening vangt de beroepstermijn niet aan.
In een arrest van 20 februari 2002 heeft het Arbitragehof geoordeeld dat artikel 3, 4°, van de Wet van 12
november 1997 betreffende de openbaarheid van bestuur in de provincies en gemeenten, in zoverre dit de
betekening van alle beslissingen of alle administratieve akten met individuele draagwijdte van provinciale
overheden beoogt, met inbegrip van de bestendige deputaties in de uitoefening van de voogdij zoals bedoeld in
artikel 53, § 3, van de organieke Wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk
welzijn, de regels schendt die de respectievelijke bevoegdheden vaststellen van de Staat, de Gemeenschappen
en de Gewesten. Daarentegen schendt dit artikel, zo gelezen dat het niet van toepassing is op de
administratieve beslissingen of akten van de provinciale en administratieve overheden met betrekking tot de
openbare centra voor maatschappelijk welzijn, geenszins de regels die de respectievelijke bevoegdheden
vaststellen van de Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten.
Wat het aanvangspunt voor de steun betreft, beslist de gevestigde rechtspraak dat hij verschuldigd is vanaf de
aanvraag. Wanneer de steun vanaf die datum wordt toegekend, is er geen sprake van achterstal. Niettemin
kunnen bijzondere omstandigheden het rechtvaardigen dat van dit beginsel wordt afgeweken en kan de steun
worden toegekend voor een periode die de aanvraag voorafgaat, of integendeel, vanaf een datum na de
aanvraag.
Volgens een toenemende rechtspraak verzet de aard van de maatschappelijke dienstverlening zich tegen
toekenning met terugwerkende kracht, dat wil zeggen voor een periode die de aanvraag voorafgaat, behalve
wanneer bijzondere omstandigheden dit rechtvaardigen.
Wat de herziening van beslissingen betreft, herinnert de rechtspraak eraan dat het OCMW het bedrag van de
maatschappelijke dienstverlening niet kan stopzetten of verminderen behoudens een individuele en
gemotiveerde beslissing.
Wanneer het OCMW steun opheft zonder voorafgaande individuele en gemotiveerde beslissing, begaat het een
feitelijkheid en bezondigt het zich aan machtsmisbruik, wat per definitie fout is.
Om een eerdere toekenningsbeslissing te herzien, moet het OCMW feitelijke omstandigheden aantonen
waardoor het gerechtigd is de steun te verminderen of op te heffen. De bewijslast voor die veranderingen ligt
bij het centrum.
XII

DE GERECHTELIJKE PROCEDURE
Het Handvest van de sociaal verzekerde geldt niet voor de maatschappelijke dienstverlening.
De Arbeidsrechtbank van Namen heeft niettemin besloten dat het toch van toepassing is, in het bijzonder
wanneer het gaat over de toekenning van steun, gelijkwaardig aan het bestaansminimum, aan een persoon van
vreemde nationaliteit die omwille van zijn nationaliteit geen aanspraak kan maken op het bestaansminimum.
Overeenkomstig een vaststaande rechtspraak opent een nieuwe beslissing van het OCMW een nieuw recht op
beroep, aangezien die wordt genomen na een nieuw onderzoek in rechte en in feite van de situatie van de
aanvrager.
De hoven en rechtbanken passen een uitermate strikte omschrijving toe van het begrip bevestigende beslissing.
Zodra het OCMW overgaat tot een nieuw onderzoek in rechte en in feite van de situatie van de aanvrager,
neemt het geen beslissing ter bevestiging van een eerdere beslissing die op dezelfde manier uitspraak zou
hebben gedaan over een identieke vraag.
De rechtspraak is weinig formeel, behalve inzake de hoedanigheid, waarin ze restrictief blijft. De betrokkene
zelf moet beroep indienen, zonder dat anderen dit voor hem en in zijn naam kunnen instellen, tenzij zij
voldoende gemandateerd zijn of optreden als voorlopige bewindvoerder.
Wat de omvang van de aanhangigheid bij de rechter betreft, houdt een haast eensgezinde rechtspraak
rekening met nieuwe feiten die zich hebben voorgedaan tot op de dag waarop de rechter uitspraak doet.
Desgevallend zal een heropening van de debatten noodzakelijk zijn opdat de partijen tegensprekelijk standpunt
kunnen innemen over die nieuwe gegevens.
In tegengestelde zin heeft een alleenstaande vonnis geoordeeld dat het aan de rechter toekomt om recht te
spreken in functie van de feitelijke situatie zoals die bestond op het ogenblik van de beslissing van het OCMW
en dat elk nieuw gegeven eerst aan dit centrum moet worden voorgelegd.
Wat de omvang van het rechterlijk toezicht betreft, moet de rechter die gevraagd werd recht te spreken over
een verzoek tot veroordeling van het OCMW tot betaling van maatschappelijke dienstverlening, ambtshalve
nagaan of de betrokkene niet veeleer recht heeft op het bestaansminimum. Er moet een heropening van de
debatten worden bevolen opdat de partijen het geschil vanuit die nieuwe invalshoek zouden kunnen bekijken.
De arbeidsgerechten treden actief op bij het onderzoek van de geschillen en bevelen verschillende
onderzoeksmaatregelen : een sociaal onderzoek uitvoeren, documenten laten overhandigen door derden
(Minister van Binnenlandse Zaken, Directoraat-generaal van de Dienst Vreemdelingenzaken, C.G.V.S.), een
deskundigenonderzoek, getuigenverhoor (de directeur van het onthaalcentrum aangewezen als verplichte
inschrijvingsplaats voor de asielzoeker).
Bepaalde beslissingen kennen voorlopige steun toe in afwachting van de bevolen onderzoeksmaatregelen op
grond van artikel 19 van het Gerechtelijk Wetboek.
Soms is de eiser verplicht om zijn eis in de loop van het geding uit te breiden in functie van de evoluerende
feiten. Hoven en rechtbanken reageren hier verschillend op. Een duidelijke en eenduidige gedragslijn kan uit
deze rechtspraak niet worden afgeleid. Een belangrijke strekking in de rechtspraak oordeelt dat het OCMW op
grond van het beginsel van behoorlijk bestuur, niet bij machte is om een nieuwe reden van weigering voor de
eerste keer aan te voeren voor de rechtbank, terwijl die reden nooit ter sprake is gebracht in zijn beslissing.
Talrijke gerechten oordelen dat de eiser die verstek geeft op de zitting, te kennen geeft dat hij geen belang
meer heeft bij de zaak, zodat ze de eis ongegrond verklaren zonder enig verder onderzoek.
De Arbeidsrechtbank van Charleroi heeft scherpe kritiek geuit ten aanzien van het OCMW dat herhaaldelijk
verstek gaf : deze schaamteloze houding zou onverenigbaar zijn met de openbare opdracht van een OCMW.
De arbeidsgerechten spannen zich in om vonnissen en arresten te vellen die doeltreffend tegemoet komen aan
de behoeften van de concrete zaak en geven op dit vlak vaak blijk van originaliteit.
De rechtspraak brengt uiteenlopende oplossingen aan voor het volgende vraagstuk : waar eindigt het
beschikkingsbeginsel in het licht van de wet die van openbare orde is ? Kan de rechter uitspraak doen over een
vorm van steun die niet door de aanvrager gevraagd werd ?
DE TERUGVORDERING VAN DE MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING
XIII

Zowel de terugvordering van de als voorschot toegekende steun als van de onverschuldigde betalingen is
kies, niet omdat dit nieuwe rechtsvragen doet rijzen, maar omdat de moeilijkheden die het OCMW daarbij
ondervindt duidelijk voor het voetlicht worden gebracht.
Het lijkt erop dat veel mensen het gehanteerde systeem onrechtvaardig vinden. De arbeidsgerechten passen
nochtans de wettelijke bepalingen strikt toe.
DE SANCTIES
Wat de sancties tegen de rechthebbende betreft, verwerpt de rechtspraak de toepassing, bij analoge uitbreiding,
van de sancties die gelden volgens de Bestaansminimumwet (in naam van het algemene beginsel volgens
hetwelk strafrechtelijke normen strikt moeten worden uitgelegd).
De arbeidsgerechten gaan nauwkeurig na of de toekenningsvoorwaarden voor de maatschappelijke
dienstverlening vervuld zijn of de begunstigde meewerkt zoals het hoort en elk nieuw gegeven aangeeft. Ze
besluiten eventueel tot een opschorting of een intrekking van het recht op maatschappelijke dienstverlening.
In de loop van het jaar 2002 noteren we slechts één Franstalig vonnis dat het OCMW een sanctie heeft
opgelegd wegens een fout die moet worden hersteld op basis van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek.
Dergelijke veroordelingen komen ook voor in Vlaanderen, maar ze blijven (gelukkig) uitermate schaars.
TERRITORIALE BEVOEGDHEID
In geval van verhuizing van één gemeente naar een andere sluit de rechtspraak aan bij de reeds bestaande
meerderheidsstrekking : het OCMW van de gemeente die de betrokkene verlaten heeft, is niet langer bevoegd
om een huurwaarborg toe te kennen wanneer hij zich al op het grondgebied van een andere gemeente heeft
gevestigd.
Het begrip dakloze wordt nog steeds op verschillende manieren ingevuld, waarbij de definitie uit de
voorbereidende werkzaamheden bij de wet van 12 januari 1993 een leidraad blijft.
De programmawet (I) van 24 december 2002 heeft artikel 57bis opgeheven.
Wat de aanwijzing van de verplichte plaats van inschrijving (code 207) betreft, aarzelt de rechtspraak over
het ogenblik waarop die niet langer de territoriale bevoegdheid van het OCMW bepaalt :
- tot er een eindbeslissing wordt genomen met betrekking tot de aanvraag om als vluchteling te worden
erkend, of tot het bevel om het grondgebied te verlaten wordt uitgevoerd, blijft de aanwijzing van de
verplichte plaats van inschrijving (code 207) gelden. Op zich tonen de administratieve maatregelen tot
toekenning of intrekking van de code 207 niet aan dat de betrokkene over het statuut van
steunaanvrager beschikt : al dan niet kandidaat-vluchteling zijn is het gevolg van procedures opgestart
voor de bevoegde instellingen ;
- daarentegen is geoordeeld dat de code 207 van toepassing blijft zolang die niet uit het register wordt
geschrapt.
Overeenkomstig de gevestigde rechtspraak vormt artikel 54, § 1, van de wet van 15 december 1980 geen
inbreuk op het recht van vrije vestiging.
De rechtspraak brengt in herinnering dat de steun overeenkomstig artikel 57ter niet verschuldigd is buiten het
aangewezen centrum. Indien er geen bevoegde plaats is aangewezen, blijft het OCMW van het daadwerkelijk
verblijf bevoegd. Wanneer de asielprocedure voorgoed is afgerond, wordt het OCMW dat al bijstand verleende
andermaal bevoegd.
Inzake de achterstand in de betaling van de facturen van waterverbruik, werd de eerder beschreven
oplossing bevestigd : het OCMW van de gemeente van de verblijfplaats is bevoegd om de betaling van deze
facturen van waterverbruik in de vroegere woonst op het grondgebied van een andere gemeente op zich te
nemen.
Wanneer het OCMW dat zichzelf onbevoegd acht de aanvraag niet overmaakt aan het bevoegde O.C.M.W. is
dit eerste centrum, overeenkomstig de vroegere rechtspraak, burgerrechtelijk aansprakelijk op basis van artikel
1382 van het Burgerlijk Wetboek. Het wordt veroordeeld tot betaling van een schadevergoeding, gelijk aan de
gemiste maatschappelijke dienstverlening.
XIV

Martine van RUYMBEKE
Philippe VERSAILLES
Centre Droits fondamentaux & Lien social
FUNDP
Daniel CUYPERS
Vakgroep Rechten
Universiteit Antwerpen
XV

EERSTE DEEL : HET BESTAANSMINIMUM
1. DE TOEKENNINGSVOORWAARDEN
Wie aan de toekenningsvoorwaarden voldoet, heeft recht op het bestaansminimum; in geval een persoon
gerechtigd is op het bestaansminimum, blijft dit recht bestaan ook indien de betrokkene niet onmiddellijk
reageert bij het uitblijven van de betaling. Geen enkele wettelijke bepaling gebiedt de rechtzoekende iedere
maand zijn bestaansminimum uitdrukkelijk op te vorderen; op het OCMW rust een betaalplicht, zonder dat de
aanvrager elke maand om de betaling ervan moet verzoeken. 1
1.1. Verblijfplaats
Krachtens artikel 7 van de Bestaansminimumwet en artikel 2 van de Onderstandswet 2 geldt de werkelijke
verblijfplaats van de aanvrager voor het bepalen van het steunverlenend centrum, indien de werkelijke
verblijfplaats niet in België gelegen is, kan het bestaansminimum niet worden bekomen. 3
In een belangwekkend arrest heeft het Arbeidshof van Bergen de algemeen door het gerecht aanvaarde stelregel
over de verblijfsvoorwaarde samengevat 4 :
« Volgens artikel 1 van de wet van 7 augustus 1974 heeft elke Belg die burgerlijk meerderjarig is en zijn
werkelijke verblijfplaats in België heeft, recht op het bestaansminimum. Artikel 26 van het koninklijk besluit
van 16 oktober 1991, omschrijft wat men moet begrijpen als daadwerkelijk verblijf : « wordt geacht zijn
werkelijke verblijfplaats in België in de zin van de wet te hebben, de persoon die gewoonlijk en bestendig op
het grondgebied van het Rijk verblijft ». Het koninklijk besluit van 8 september 1997 heeft deze omschrijving
behouden, maar brengt een verduidelijking aan : « …ook al beschikt hij niet over een woonst of is hij niet
ingeschreven in de bevolkingsregisters zoals bedoeld in artikel 1, eerste lid, van de wet van 19 juli 1991
betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten … ».
Volgens de in de « considerans » bij dit besluit gegeven uitleg « strekt het besluit ertoe om via die
verduidelijking komaf te maken met de door sommige openbare centra voor maatschappelijk welzijn gegeven
interpretatie volgens dewelke een vast verblijf een toekenningsvoorwaarde is voor het bestaansminimum »
(B.S. 1 november 1997, p. 29108). Het koninklijk besluit van 16 oktober 1991 daarentegen verschafte geen
enkele uitleg over zijn doel (B.S. 14 november 1991) maar verving artikel 26 van het Algemeen Reglement,
zoals opgesteld door het koninklijk besluit van 27 maart 1987, dat destijds aan de aanvrager de volgende
verblijfsverplichting oplegde : in België verbleven hebben, hetzij gewoonlijk en doorlopend gedurende
minstens de vijf laatste jaren voor de aanvraag, hetzij gedurende 10 jaren over het geheel van zijn leven.
In de huidige versie omschrijft de tekst het werkelijk verblijf als een gewoonlijk en doorlopend verblijf op
Belgisch grondgebied, zonder dat de betrokkene er voortdurend moet verblijven. Het gaat dus om een feitelijke
situatie die moet worden beoordeeld in functie van de gewone betekenis van de woorden « verblijven »
(gedurende zekere tijd op een bepaalde plaats wonen, er blijven) ; « gewoonlijk » (bijna altijd) en
« doorlopend » (het blijft zo).
Aangezien het om een aangelegenheid van openbare orde gaat, moeten de rechtbanken ambtshalve de vraag
naar het daadwerkelijk verblijf in België stellen op het ogenblik dat de aanvraag bij het OCMW wordt
ingediend ».
1.1.1. Het beginsel : het gewoonlijk en daadwerkelijk verblijf
1
2
3
4
Arbrb. Kortrijk 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Harelbeke, AR 61808.
Artikel 7 van de BM-wet van 7 augustus 1974 verwijst naar de wetgeving betreffende de
onderstandwoonst; bedoeld wordt artikel 2 van de wet van 2 april 1965 die de verblijfsvoorwaarden voor
maatschappelijke dienstverlening regelt.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 23 oktober 2002, X / OCMW Mechelen, AR 980982.
C.T. Mons, 6e ch., 23 avril 2002, CPAS Charleroi / X, RG 17.467.
1

Het Arbeidshof van Luik herinnert aan de drie voorwaarden om van een gewoonlijk verblijf te kunnen
spreken : de wil om zich op een bepaalde plaats te vestigen, een daadwerkelijke aanwezigheid op de bepaalde
plaats, en een bestendige aanwezigheid of minstens een aanwezigheid voor een zekere duur op deze plaats. Dit
begrip « gewoonlijke verblijfplaats » is dus het tegengestelde van een voorlopig verblijf dat in de regel verband
houdt met bijzondere omstandigheden : de woonst is tijdelijk onbeschikbaar om uiteenlopende redenen, verblijf
bij de familie om verzorgd te worden, enz… 5
De behoeftige is alleen maar verplicht om gewoonlijk op het grondgebied te verblijven van de gemeente
waaraan hij bijstand vraagt. Wanneer de steunzoeker niet thuis geeft bij bezoeken door de maatschappelijk
werker of werkster, mag hieruit niet zonder meer, a fortiori, worden afgeleid of bewezen geacht dat de
betrokkene niet op de aangegeven plaats verblijft 6 . Men mag van de steunaanvrager niet eisen dat hij, om zijn
werkelijk verblijf aan te tonen, voortdurend aanwezig is op zijn thuisadres : hij is vrij om te gaan en te staan
waar hij wil, en mag een belangrijk, indien al niet wezenlijk deel van zijn dagen of nachten elders
doorbrengen 7 .
Met toepassing van artikel 1315 van het Burgerlijk Wetboek en artikel 870 van het Gerechtelijk Wetboek is het
aan de steunzoeker om zijn daadwerkelijk verblijf te bewijzen 8 . Dit bewijs kan worden gegeven via de
inschrijving in het bevolkingsregister, de vermelding van de woonplaats op de identiteitskaart, het sluiten van
een huurovereenkomst, de rekeninguittreksels waaruit de betaling van het huurgeld blijkt, en getuigschriften
van buren die de regelmatige aanwezigheid van de betrokkene bevestigen 9 .
In geval van twijfel over de werkelijkheid van het verblijf mag de rechtbank het OCMW of de aanvrager echter
machtigen om dit aan te tonen via eender welk rechtsmiddel (met name ook getuigenverklaringen) 10 .
De liefdesband tussen de eiseres en haar gezel die in een andere gemeente woont, heeft tot gevolg dat er slechts
sprake is van een gelegenheidsverblijf. Het liefdesleven van de betrokkene gaat het OCMW noch de rechtbank
aan, het recht op een privé-leven moet worden gevrijwaard 11 .
In geval een aanvrager door het OCMW nooit op het door hem aangegeven adres kan worden aangetroffen, dan
zijn een huurovereenkomst en één kwitantie van betaling van de huur onvoldoende als bewijs van effectieve
bewoning 12 ; evenwel is het feit dat een aanvrager bij onaangekondigde bezoeken nooit thuis wordt
aangetroffen, niet doorslaggevend om te besluiten tot bedrog of tot onmogelijkheid van onderzoek 13 .
Het Arbeidshof van Luik herinnert eraan dat de steunzoekers niet in hun verblijf kunnen worden
« opgesloten », dat er berichten van bezoek moeten worden achtergelaten die het de betrokkene bovendien
mogelijk maken om te reageren, ofwel door zich naar het onthaal te begeven, ofwel door zich, indien nodig, te
rechtvaardigen voor de afwezigheid. Het geringe water-, gas- of elektriciteitsverbruik mag niet werktuiglijk
worden opgevat als een bewijs voor afwezigheid, maar kan er volgens de rechter ook op wijzen dat de
betrokkene over onvoldoende bestaansmiddelen beschikt om meer te verbruiken … 14
Hetzelfde Arbeidshof van Luik beslist in tegenovergestelde zin in de volgende omstandigheden : het bedrag op
de waterrekening is belachelijk laag, zodat moet worden verondersteld dat de eiseres geen eten bereidt in de
zogenaamde woonst, er zich niet wast en er evenmin de was doet. Het waterverbruik laat amper toe het goed
netjes te houden 15 .
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
C.T. Liège, 8e ch., 27 novembre 2002, CPAS Hannut / X, RG 29.040/00.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Erquelinnes / X, RG 17.291.
T.T. Charleroi (section Charleroi), ch. vac., 13 septembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.782/R ; T.T.
Dinant, 7e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Philippeville, RG 63.021.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 0764/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 26 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33.942/02.
T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R.
T.T. Liège, 10e ch., 20 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 304.157.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 maart 2002, X / OCMW Bredene, AR 106.652.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 maart 2002, X / OCMW Oostende, AR 106.308.
C.T. Liège, 8e ch., 26 juin 2002, CPAS Verviers / X, RG 30.805/02 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002,
X / CPAS Verviers, RG 2088/2001 et 0063/2002.
C.T. Liège, 2e ch., 17 septembre 2002, X / CPAS Juprelle, RG 30.490/01.
2

Wanneer het sociaal onderzoek aantoont dat de koelkast in de flat van de eiseres leeg staat en niet aangesloten
is, het bed niet met lakens gedekt is en de huurbewijzen en de bewijzen voor elektriciteitsgebruik in de
woonplaats van haar gezel liggen, is bewezen dat er geen sprake kan zijn van een daadwerkelijk verblijf 16 .
Wie bijna nooit op zijn aangegeven adres is, eenmaal per week zijn post komt ophalen, zijn meubelen uit de
woning gehaald heeft, heeft zijn werkelijke verblijfplaats niet in die woning en verblijft er evenmin
daadwerkelijk. 17 Gelijkaardig is de schorsingsbeslissing waarbij wordt gesteld dat er voldoende feitelijke
elementen voorhanden zijn die erop wijzen dat de aanvraagster niet effectief verblijft op het adres waarop zij in
de bevolkingsregisters is 18 .
Het is niet omdat de eiser huur betaalt dat meteen wordt aangetoond dat hij daar werkelijk woont, zeker niet
wanneer de woonst nogal kaal oogt, er geen sporen van het dagelijks leven worden aangetroffen (voedsel,
persoonlijke zaken), en de eigenaar van de flat « kamers verhuurt als postbus » 19 .
De inschrijving in het bevolkingsregister is een officieel bewijs dat kan worden weerlegd door duidelijke,
ernstige en overeenstemmende vermoedens. Aldus is het feit dat de eiser op een ander telefoonnummer dan op
het nummer van zijn opgegeven woonplaats kan worden bereikt, een aanwijzing dat de plaats geen werkelijke
verblijfplaats is. Hetzelfde geldt wanneer de naam voorkomt op de bel noch op de brievenbus 20 . Er is geen
daadwerkelijk verblijf wanneer er geen koelkast, gasstel, fornuis of beddelakens aanwezig zijn 21 . In dezelfde
zin kan er in geen geval sprake zijn van een woonst als werkelijke verblijfplaats wanneer er geen keuken,
badkamer, toilet of meubels zijn 22 .
1.1.2. De bijzondere gevallen (voorbeelden)
Het feit dat iemand wel verblijft op een bepaalde plaats maar er zich om welbepaalde redenen niet wil laten
inschrijven is geen beletsel voor het toekennen van het bestaansminimum 23 .
1.1.2.1. De daklozen
Wanneer het om daklozen gaat, die per definitie geen « gewoonlijke verblijfplaats » hebben, moet rekening
worden gehouden met de wil van de wetgever om gebruik te maken van het aanknopingspunt met de gemeente
waar de betrokkene naar eigen uitgedrukte wil wenst te verblijven. Eén en ander moet zo soepel mogelijk
worden opgevat 24 .
Een persoon die na zijn uithuiszetting kortstondig een toevluchtsoord gevonden heeft bij een zuster, zonder dat
hij zich duurzaam bij haar kan vestigen (zij is sowieso al krap behuisd en moet voorzien in het onderhoud van
een kind), mag gelijkgesteld worden met een dakloze, in de betekenis van de wet van 12 januari 1993 die een
noodprogramma voor een meer solidaire samenleving bevat. De situatie van de betrokkene valt onder die
definitie, aangezien hij niet over een bewoonbaar verblijf beschikt, niet met eigen middelen over zo’n verblijf
kan beschikken, en zijn verblijf bij zijn zuster van voorbijgaande aard is, in afwachting van het ogenblik
waarop hij andermaal over een eigen woning zal kunnen beschikken 25 .
De verzoeker die uit zijn woning is gezet en tijdelijk huisvesting heeft gevonden in een kamer die toebehoort
aan klooster, mag een installatiepremie vragen op het ogenblik dat hij een werkelijke huurovereenkomst
ondertekent voor een sociale woning. De toestand waarin de verzoeker zich bevindt, stemt wel degelijk overeen
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
T.T. Huy, 2e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Clavier, RG 55.612.
Arbrb. Oudenaarde, 3e K., 2 juni 2002, X / OCMW Kluisbergen, AR 21.543/III.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 16 december 2002, X / OCMW Dendermonde, AR 47.982.
T.T. Liège, 9e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 315.911 et 317.945.
T.T. Verviers, 1 e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Verviers, RG 0125/2002 et 0126/2002 ; T.T. Liège, 7e ch.,
15 mai 2002, X / CPAS Herstal, RG 318.609.
T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Verviers, RG 0287/2002 ; T.T. Liège, 10e ch., 26 avril
2002, X / CPAS Liège, RG 318.699 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Namur, RG 113.130.
T.T. Namur, 7e ch., 23 août 2002, X / CPAS Mettet, RG 115.148.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.053.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 22 juillet 2002, CPAS Sambreville / X, RG 7.126/2002.
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Sambreville, RG 113.091 et 113.556.
3

met het begrip dakloze, aangezien hij geen bewoonbaar verblijf meer had, hij niet over een een dergelijke
woonst kon beschikken via zijn eigen bestaansmiddelen, en voorlopig in een collectief verblijf heeft gewoond
waarin hij slechts een kamer huurde, in afwachting van het ogenblik waarop hij opnieuw autonoom over een
woonst kan beschikken, met name een sociale woning 26 .
De aanvraagster die een opvanggezin heeft verlaten om zich in een privé-woonst te vestigen met zijn dochter,
beschikt over de hoedanigheid van dakloze, aangezien het artikel 2 § 4 bepaalt dat elke persoon die de
hoedanigheid van dakloze verliest door een woonst te betrekken die voor hem dienst doet als hoofdverblijf,
recht heeft op een verhoging van het bestaansminimum (installatiepremie) 27 .
De aanvrager die uit een kraakpand werd gezet ingevolge een onbewoonbaarverklaring door de burgemeester,
beantwoordt wel degelijk aan de definitie van dakloze 28 .
1.1.2.2. Gelegenheidsverblijf of de bedoeling om er te verblijven
Een huurovereenkomst sluiten voor een gemeubelde kamer waarvan de "Faculté Universitaire des Sciences
Agronomiques de Gembloux" eigenaar is, toont aan dat de aanvrager nooit de bedoeling had om zijn
daadwerkelijk verblijf in zijn « kot » te vestigen. Het gelegenheidsverblijf in dit kot wordt inderdaad
aangetoond door, enerzijds, de duur van de huurovereenkomst die overeenstemt met de duur van het
academiejaar, en, anderzijds, de regelmatige terugkeer naar de ouders tijdens de weekends en de
vakantieperiodes 29 .
1.2. De leeftijd
1.2.1. Het beginsel : de meerderjarigheid
Artikel 5 van de Bestaansminimumwet vermeldt een leeftijdsvereiste als toekenning-voorwaarde voor het
bekomen van het bestaansminimum. Zonder zich hierbij over de vraag omtrent het recht op bestaansminimum
uit te spreken, verwees de Arbeidsrechtbank te Mechelen in een zaak waarbij de eiser bij het instellen van de
rechtsvordering minderjarig was, naar het Gerechtelijk Wetboek; overeenkomstig artikel 17 van dit wetboek
kan een vordering niet worden toegelaten indien de eiser niet de hoedanigheid heeft om ze in te dienen, met
name minderjarig is en geen procesbevoegdheid heeft. De Tongerse Arbeidsrechtbank 30 besliste dat een
minderjarige wel degelijk een persoonlijk recht op maatschappelijke dienstverlening bezit en steunde zich
hierbij op het sociaal procesrecht en op een arrest van de Raad van State.
Elk gezinsleven vereist wederzijdse inspanningen en toegevingen : de plicht om dergelijke inspanningen te
leveren is niet werktuiglijk synoniem voor een grondige onenigheid die noodzakelijkerwijs moet leiden tot een
breuk waardoor de gemeenschap moet worden aangesproken voor een tenlasteneming. Indien een meederjarig
geworden persoon autonoom wil leven, moet hij eerst bij machte zijn om er alle gevolgen van te dragen,
inzonderheid de financiële. Hij moet dus de nodige maatregelen nemen om in zijn levensonderhoud te kunnen
voorzien 31 .
Het Arbeidshof van Luik maakt zich het algemeen door de rechtspraak aanvaard principe eigen volgens
hetwelk de familiale solidariteit voorgaat op de openbare solidariteit. Het Hof herinnert er zo aan dat het niet
aan de gemeenschap is om het voornemen van jongeren te financieren die de familiale woonplaats verlaten met
het oog op een autonoom leven : ze verlaten de woonst met als enig doel zelfstandig te kunnen zijn, zonder er
de logische verantwoordelijkheden bij te nemen, met name in het eigen levensonderhoud voorzien 32 .
26
27
28
29
30
31
32
T.T. Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 112.713.
T.T. Liège, 9e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 321.548.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 16 décembre 2002, X / CPAS Auderghem et CPAS Schaerbeek, RG 25.705/02.
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.960.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 17 januari 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2539/2002.
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 322.288 ; T.T. Verviers, 1e ch., 26 novembre 2002,
X / CPAS Dison, RG 0461/2002 ; T.T. Namur, 7e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Namur, RG
115.295.
C.T. Liège, 8e ch., 13 mars 2002, CPAS Liège / X, RG 30.422/01.
4

Voor een jonge meerderjarige kan de wens om buiten de familiekring te leven op 20-jarige leeftijd begrijpelijk
lijken, zelfs al krijgt die wens vorm buiten enige noodzaak of enig ernstig gevaar. Hieruit vloeit echter
geenszins voort dat die jonge meerderjarige, die meent over het recht te beschikken om autonoom buiten de
familiekring te mogen leven, in elk geval een recht zou kunnen opeisen de kost daarvan via het recht op het
bestaansminimum op de gemeenschap af te wentelen. Het is aan de jeugdige aanvrager om aan te tonen dat hij
wegens onontkoombare redenen, met hoog risicogehalte voor de eigen persoon, gedwongen was om de
familiale woonst te verlaten 33 . Aldus is de jonge aanvrager gemachtigd een autonoom bestaan te leiden,
wanneer de gezinsomgeving niet bij machte is om de noodzakelijke bijstand te verlenen in functie van zijn
psychologisch evenwicht en zijn vooruitzichten 34 .
In tegenstelling tot de rechtspraakverslagen van de voorgaande jaren, heeft de verwijzing naar de
maatschappelijke gebruiken in België de arbeidsrechtbank toegelaten om na te gaan of de aanvrager de
ouderlijke woonst verlaten heeft zonder objectieve of subjectieve laat staan dwingende redenen. De rechtbank
oordeelt dat de gebruiken en de gewoonten de geschreven reglementering aanvullen en de interpretatie van de
Belgische wet vergemakkelijken. Deze gebruiken tonen aan dat de meerderjarige kinderen in België in de regel
afhankelijk blijven van het ouderlijk gezin tot ze bij machte zijn om zelf verantwoordelijkheden op te nemen.
Bovendien, zo verduidelijkt de rechtspraak met de Belgische gewoonten en gebruiken in het achterhoofd, opent
het huwelijk op zich niet een onmiddellijk recht op een autonoom verblijf. De thans in het buitenland geldende
gebruiken, gewoonten en godsdiensten volstaan niet om in België af te wijken van de volgende
toekenningsvoorwaarde, zelfs niet in geval van een huwelijk : niet bij machte zijn om door persoonlijke
inspanning of op enige andere manier zelf voldoende bestaansmiddelen te verwerven. Het is trouwens niet
bewezen dat dergelijke gebruiken in Turkije bestaan, waar het tegendeel duidelijk het geval blijkt te zijn 35 .
Een vonnis van de Arbeidsrechtbank van Luik kan als tegenwicht gelden voor deze bijzonder veeleisende
houding, en machtigt de eiseres om de woonst te verlaten waar ze samen met haar ouders woonde, zodat ze
zich zelfstandig kan vestigen, met het oog op een huwelijk, ook al beschikte ze niet over financiële middelen 36 .
De Arbeidsrechtbank van Marche en Famenne bevestigt die rechtspraak en meent dat de keuze van een jonge
meerderjarige om het ouderlijk huis te verlaten en een huishouden te stichten, een persoonlijke keuze is in het
privé-leven, waar het OCMW noch de rechtbank zich mogen mee bemoeien, behalve in geval van bedrog,
veinzing of rechtsmisbruik (bijvoorbeeld, omzeilen van het eigenlijke oogmerk, of keuze alleen maar gemaakt
om het bestaansminimum te genieten) 37 .
Een aanvrager leeft sinds 10-jarige leeftijd met zijn grootmoeder die instaat voor zijn onderhoud en opvoeding.
Thans is de grootmoeder 71 jaar en wenst ze het wat kalmer aan te doen en weer alleen te leven. In deze
omstandigheden kan de aanvrager een autonoom leven gaan leiden, maar dan moet hij er wel voor zorgen dat
zijn ouders (die destijds de opvoedingsopdracht hebben doorgeschoven naar de eigen ouders) financieel
tussenkomen 38 .
Na een prejudiciële vraag aan het Arbitragehof, heeft het Arbeidshof van Luik zich het beschikkend gedeelte
van het arrest van het Hof van 1 maart 2001 eigen gemaakt, en oordeelt het dat « het ouderlijk gezag samen met
de ouderlijke plichten, verbonden aan de opvoeding van het kind, een einde neemt op de leeftijd van de
meerderjarigheid. Aldus is het geoorloofd en pertinent het objectief criterium van de leeftijd van
meerderjarigheid te gebruiken wat de toekenning van het recht op een bestaansminimum betreft. Anderzijds
omvat het gezinsleven een zeker aantal rechten en plichten voor de ouders jegens de minderjarige kinderen, en
houdt het respect van het gezinsleven ook in dat de ouders zelf beslissingen kunnen nemen over de opvoeding
van hun kinderen. Het familie- en gezinsleven in de zin van artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming
33
34
35
36
37
38
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 21.542/01 ; T.T. Verviers, ch.
vacation, 13 août 2002, X / CPAS Dison, RG 0497/2002 ; T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS
Stavelot, RG 0680/2002.
T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.762 et 321.766.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Verviers, RG 0149/2002.
T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 320.797.
T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 11 avril 2002, X / CPAS Durbuy, RG 27.756.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 3 octobre 2002, X / CPAS Tournai, RG 74.062.
5

van de rechten van de mens wordt in principe niet aangetast door een beschikking die de uitoefening van het
ouderlijk gezag ten aanzien van meerderjarige kinderen zou verhinderen » 39 .
1.2.2. De bijzondere gevallen (voorbeelden)
1.2.2.1. De verlengde minderjarigheid
Hierover is er geen rechtspraak.
1.2.2.2. De vreemdelingen die minderjarig zijn volgens hun nationale wet
Hierover is er geen rechtspraak.
39
C.T. Liège (section Namur), 13e ch., 25 juin 2002, Madame le Procureur Général près la Cour d’appel et
la Cour du travail de Liège / X et CPAS Andenne, RG 6.081/98.
6

1.2.2.3. De pensioengerechtigde personen
Hierover is er geen rechtspraak.
1.2.2.4. De zwangere minderjarigen
Hierover is er geen rechtspraak.
1.2.2.5. De minderjarigen
Hierover is er geen rechtspraak.
1.3. De nationaliteit
1.3.1. Het beginsel : de Belgische nationaliteit
Hierover is er geen rechtspraak.
1.3.2. De bijzondere gevallen (voorbeelden)
Wie in België woont, maar noch Belg, noch staatloze of gelijkgestelde, noch erkende vluchteling is, heeft geen
recht op het bestaansminimum; het OCMW weigert in dergelijk geval terecht de toekenning van het
bestaansminimum. 40
1.3.2.1. De begunstigden van de EEG-verordeningen
EU-onderdanen die wettelijk in ons land verblijven, kunnen aanspraak maken op het bestaansminimum 41 . Een
aanvrager die de Nederlandse nationaliteit bezit, valt onder de bepalingen van het K.B. van 27 maart 1987.
Met toepassing van de EEG-Verordening nr. 1612/68 van 15 oktober 1968 betreffende het vrije verkeer van de
werknemers binnen de Europese Unie kan een Spaanse onderdaan die in België verblijft en als werkzoekende
ingeschreven is (nadat hij er eerst enige maanden heeft gewerkt als uitzendkracht), het bestaansminimum
genieten. In deze zaak herinnert de Arbeidsrechtbank van Brussel eraan dat de bezoldigde werknemer die
werkloos is geworden in een Lid-Staat maar voorheen een werknemersstatuut in de zin van het
Gemeenschapsrecht genoot, verder zijn werknemershoedanigheid kan doen gelden, en aanspraak maken op de
sociale voorzieningen die eraan verbonden zijn.
De werkzoekende EEG-onderdaan kan bijgevolg aanspraak maken op een gelijke behandeling op het vlak van
de sociale voorzieningen, voor zover hij vroeger een activiteit in loondienst heeft uitgeoefend op het
grondgebied van de Lid-Staat. Alleen de werkzoekenden van een Lid-Staat die zich naar een andere Lid-Staat
begeven om er werk te zoeken, zonder dat ze er voorheen een activiteit in loondienst hebben uitgeoefend,
kunnen niet dezelfde sociale voorzieningen genieten als de ingezetenen, maar wel – zij het uitsluitend –
bijstand die de arbeidsbureaus van die Staat aan de eigen onderdanen verstrekken (artikel 5 van de verordening
1612/68) 42 .
Een Spaanse onderdaan die naar België is gekomen om er te werken, enkele weken na zijn aankomst is
aangeworven maar ondertussen ontslagen is, kan de toepassing eisen van de verordening 1612/68, zelfs al
verwijt het OCMW hem dat hij na zijn aankomst in het land niet onmiddellijk is beginnen werken 43 .
40
41
42
43
Arbrb. Brugge, 6e K., 04 april 2002, X / OCMW Zuienkerke, AR 103.076.
Arbrb. Gent, 10e K., 10 mei 2002, X / OCMW Gent, AR 153.717/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 21.391/01.
T.T. Liège, 9e ch., 30 avril 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.148.
7

1.3.2.2. De vluchtelingen
Hierover is er geen rechtspraak.
1.3.2.3. De staatlozen
Hierover is er geen rechtspraak.
1.4. Onvoldoende bestaansmiddelen
Wie onvoldoende bestaansmiddelen bezit om een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke
waardigheid, heeft recht op het bestaansminimum; op de rechthebbende rust wel de verplichting de
mogelijkheden voor het verwerven van een inkomen uit te putten; een minderjarig meisje dat in een centrum
voor integrale gezinszorg is opgenomen en niet kan rekenen op de onderhoudsplicht van de ouders om de
kosten van verblijf en voeding te betalen, is iemand die niet over toereikende bestaansmiddelen beschikt en die
ook niet kan verwerven 44 .
1.4.1. Het begrip bestaansmiddelen
Bestaansmiddelen zijn alle inkomsten en kunnen derhalve niet beperkt worden tot sociale
zekerheidsuitkeringen of arbeidsinkomen.
1.4.1.1. De persoonlijke bestaansmiddelen
Jongeren die in een systeem van begeleid zelfstandig wonen vertoeven, ontvangen een maandelijkse
verblijfssubsidie indien zij niet over eigen inkomsten beschikken, en indien blijkt dat zij na uitputting van de
procedure geen recht hebben op het bestaansminimum. Wie aldus over huisvesting, kleding, voeding en
begeleiding beschikt en niet behoeftig is, heeft volgens een stroming in de rechtspraak geen recht op het
bestaansminimum. 45 Gelijkaardig is de beslissing van de Arbeidsrechtbank te Tongeren 46 waarin bepaald wordt
dat het leefgeld ontvangen van het Fonds voor Bijzondere Jeugdbijstand samen met de kinderbijslag en het geld
van een studiebeurs, een inkomen vormen dat hoger ligt dat de grens van het bestaansminimum; andere
rechtbanken zijn daarentegen van oordeel dat het bedrag dat aan dergelijke jongeren wordt toegekend niet moet
als bestaansmiddelen in de zin van artikel 1 en 5 van de bestaansminimumwet moet worden opgevat 47 .
Ook de bestaansmiddelen van de echtgenoot waarmee de aanvrager niet samenwoont, moeten in rekening
gebracht worden; de wet spreekt immers van “belanghebbende echtgenoten” 48 .
De aanvrager die zijn huis tegen lijfrente heeft verkocht en hiervoor een lijfrente ontvangt
van 750 €, vervult niet langer de toekenningsvoorwaarden voor het bestaansminimum 49 .
1.4.1.2. De beschikbare bestaansmiddelen
44
45
46
47
48
49
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2011776.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 06 mei 2002, X / OCMW Zele, AR 48.133; Arbrb. Turnhout, 2e K.,
08 november 2002, X / OCMW Meerhout, AR V.25.773.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 18 december 2002, X / OCMW Genk, AR 1522/2002.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 15 november 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 202016.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 17 juni 2002, X / OCMW Zele, AR 47.769. Zie nu evenwel de nieuwe
categorieën in de leefloonwet.
T.T. Liège, 9e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Esneux, RG 324.085 et 324.086.
8

Een integratietegemoetkoming wordt afgetrokken van het bestaansminimum. Artikel 5 van de BM-wet
vermeldt wel vijf uitzonderingen maar in die opsomming zijn de integratietegemoetkomingen niet
opgenomen. 50
1.4.1.3. De in beslag genomen inkomsten
Hierover is er geen rechtspraak.
1.4.1.4. De beroepsinkomsten
De in het kader van het koninklijk besluit van 18 november 1996 aan failliet verklaarde personen toegekende
sommen dienen ontegensprekelijk om in een minimum aan levensbehoeften te voorzien. Met toepassing van
artikel 5 van de wet van 7 augustus 1974 tot instelling van het recht op een bestaansminimum kunnen die
bedragen worden afgetrokken van het bestaansminimum 51 .
De vergoedingen wegens arbeidsongeschiktheid zijn inkomsten waarmee rekening moet worden gehouden bij
de berekening van het bestaansminimum 52 . Hetzelfde geldt voor arbeidsongevallenuitkeringen en uitkeringen
voor personen met een handicap 53 .
Ook een door een onrechtmatig ontslag bekomen schadevergoeding vormt een inkomen in de zin van artikel 12
van de BM-wet. 54
1.4.2. Het criterium van ontoereikende bestaansmiddelen
Om dit criterium te onderzoeken zal er alleen moeten worden gekeken of de eiser op het ogenblik van zijn
vraag al dan niet over bestaansmiddelen beschikt, zonder dat moet worden nagegaan of het tekort aan
bestaansmiddelen misschien te wijten is aan het « wangedrag » van de aanvrager zelf. Op dit vlak mag men niet
uit het oog verliezen dat de wet van 7 augustus 1974 voor iedereen een recht wou invoeren om zich aan een
werkelijke staat van behoeftigheid te onttrekken, wat ook de oorzaak van deze behoeftigheid moge wezen. De
verplichting om een oplossing te vinden voor een staat van behoeftigheid komt inderdaad voor mogelijke
bedenkingen over de oorzaak van de behoeftigheid, tenzij men meent dat de wetgever de personen die zelf
verantwoordelijk zijn voor hun ellende uit het toepassingswet van de wet wou weren 55 .
Het recht op een bestaansminimum bestaat los van de fout, de nalatigheid of de misstap van de aanvrager, zodat
een sanctie opgelopen met toepassing van de werkloosheidsreglementering geen gevolgen kan hebben voor het
bestaansminimum 56 . Het feit dat de aanvrager vrijwillig zonder werk is gevallen, hindert de toekenning van het
bestaansminimum niet 57 .
In het geval waarbij er aan schuldbemiddeling gedaan wordt en de schuldproblematiek van de aanvrager thans
wordt opgenomen en opgevolgd door een schuldbemiddelaar, dan rust op het OCMW geen verplichting inzake
budgetbegeleiding; dit houdt volgens de Gentse Arbeidsrechtbank 58 evenwel niet zonder meer in dat het
OCMW geen enkele financiële tussenkomst (meer) zou moeten verlenen: de concrete werkelijkheid blijft
immers de enige toetssteen en de norm van de menselijke waardigheid dient effectief gehaald te worden.
50
51
52
53
54
55
56
57
58
Arbrb Brussel, Vak. K., 3 september 2002, X /OCMW Brussel, AR 29993/2002.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien, RG 1.326/00/LL et
1.677/01/LL.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 6 juin 2002, X / CPAS La Louvière, RG 3.191/01/LL.
T.T. Huy, 2e ch., 25 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.474.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 11 januari 2002, X / OCMW Hulshout, AR 24.748.
C.T. Liège (section Namur), 13e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Couvin, RG 7.044/2001 ; T.T. Liège,
9e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 320.898 et 321.197.
T.T. Liège, 10e ch., 8 février 2002, CPAS Seraing / X, RG 304.708.
T.T. Charleroi (section Charleroi), ch. vac., 13 septembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61.012/R.
Arbrb. Gent, 10e K., 6 september 2002, X / OCMW Gent, AR 153.876/01.
9

Financiële en materiële steun van vrienden en vanuit liefdadigheid laten het OCMW niet toe om het
bestaansminimum te weigeren 59 .
Indien uit het sociaal verslag blijkt dat een gezin op diverse levensdomeinen door het OCMW gesteund wordt,
dat de aanvrager samen met anderen tegen vergoeding muziek speelt op huwelijksfeesten, dat er op financieel
vlak nooit echt een behoeftigheid is geweest, dat het gezin gratis huisvesting en meubilair ontving, dat er na
twee jaar een nieuwe salon, nieuwe TV, nieuwe wasmachine werden gekocht, dat er nooit schuldeisers zijn
geweest en dat alle schoolkosten worden vereffend, dan toont betrokkene niet aan dat zijn bestaansmiddelen
ontoereikend zijn. 60
Een OCMW dat oordeelt dat de inkomsten van een gezin niet volstaan om een menswaardig bestaan te leiden,
kan niet én tegelijkertijd rekening houden met die inkomsten bij de berekening van het bedrag van het
bestaansminimum én de financiële hulp uitkeren als voorschot op diezelfde inkomsten. 61
Het is niet omdat de betrokkene over een voertuig beschikt, dat mag verondersteld worden dat hij ook
voldoende bestaansmiddelen heeft, want de auto is van geringe waarde wegens zijn ouderdom (eerste
inverkeerstelling : 1985), en de kosten van gebruik liggen niet hoog. Deze beoordeling houdt er ook rekening
mee dat het voertuig een troef is bij de zoektocht naar werk 62 .
Omgekeerd oordeelt de Arbeidsrechtbank van Brussel dat een aanvrager die rondrijdt met een wagen die
verzekerd is op zijn naam (ook al hoort die eigenlijk toe aan zijn zuster), uiterlijke tekenen van welstand
vertoont. Zo ook wordt verondersteld dat een aanvrager die zijn huurwaarborg en zijn eerste maandhuur kan
betalen, over verdoken financiële middelen beschikt 63 . Dezelfde rechtbank heeft geoordeeld dat er een
vermoeden van verdoken inkomsten bestaat wanneer de aanvrager een geriefelijke luxeflat met twee
slaapkamers huurt voor 500 € (zonder lasten) 64 . De regelmatige betaling van huur en het feit dat er geen
schulden zijn, voedt het vermoeden dat de eiser de voorwaarde (ontoereikende bestaansmiddelen) niet
vervult 65 .
De Luikse rechtbanken lijken minder streng en menen dat het OCMW ten onrechte verondersteld heeft dat de
aanvrager over voldoende bestaansmiddelen beschikte, aangezien hij een huur van 410 € kon betalen, alsook
huurlasten ten belope van 12.50 €. Het is integendeel aan het OCMW om de aanvrager te ondersteunen bij zijn
zoektocht naar een goedkopere huurwoning 66 .
De Arbeidsrechtbank van Charleroi veronderstelt dat een éénoudergezin met twee kinderen waarvan de moeder
ziek is (geneeskundige en apothekerskosten ter ondersteuning) en de vader het laat afweten (geen financiële
tussenkomst), over 25 € per dag moet beschikken om in de vitale behoeften te kunnen voorzien (eten, kleren,
zich wassen, de was, en de woonst onderhouden) en menswaardig te leven 67 . De Arbeidsrechtbank van
Verviers oordeelt dat de menselijke waardigheid voor niemand in het gedrang komt wanneer een gezin met vijf
personen over een maandinkomen van 1467 € beschikt, bij afwezigheid van uitzonderlijke en specifieke lasten
voor het huishouden van de moeder van de aanvrager. Onderwijskosten zijn geen dergelijke lasten 68 .
De Arbeidsrechtbank van Luik heeft geoordeeld dat het beginsel van het recht op een familie- en privé-leven
verbiedt dat een onbemiddelde persoon van het bestaansminimum wordt beroofd, omdat die steun rechtstreeks
de huwelijkspartner zou ten goede komen, die hier onwettig verblijft – dit zou immers een oneigenlijk gebruik
zijn van artikel artikel 57 par. 2 van de wet van 1976. Deze bepaling vormt een uitzondering op artikel 1 van de
wet de 1974, in beginsel van algemene draagwijdte, en kan uiteraard niet op analoge wijze worden toegepast.
De partner van de eiseres heeft daarentegen al een verblijfstitel verkregen door zijn huwelijk, waardoor hij
wordt gelijkgesteld met een EEG-onderdaan. (zie artikel 40 paragraaf 6 van de wet van 15 december 1980 over
het verblijf van vreemdelingen), ook al beschikt hij nog niet over de nodige verblijfsdocumenten. Krachtens de
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58.715/R et 59.452/R.
Arbh. Brussel, 14 februari 2002, OCMW Tremelo / X, AR 37.956.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 november 2002, OCMW Mechelen / X, AR 76820.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 18.210/21 et 23.840/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 2.364/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 31.264/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 35.584/2002.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Uccle, RG 29.678/02 et 26.679/02.
T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.532 et 319.958.
T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS Verviers, RG 0213/2002.
10

wet zelf moet hij met een EEG-onderdaan worden gelijkgesteld vanaf de dag van de echtverbintenis ; het
verblijfsrecht mag niet worden verward met de titel (dat wil zeggen het document) die dit vaststelt 69 .
De aanvrager kan niet beweren dat hij het bestaansminimum nodig heeft om zijn verplichtingen als
gezinshoofd te vervullen ten aanzien van zijn in Thailand achtergebleven echtgenote en zijn dochter die er er
hogere studies volgt (kind uit een eerste huwelijk). De bezorgdheid van de aanvrager is eerbiedwaardig, maar
daartoe kan geen aanvraag van bestaansminimum worden ingediend. In wezen strekt het bestaansminimum er
immers toe de begunstigde toe te laten om op het grondgebied van het Rijk te voorzien in zijn vitale behoeften,
alsook van de familie die bij hem woont 70 .
1.4.3. Het bewijs van de bestaansmiddelen
1.4.3.1. De bewijslast
Het is aan de aanvrager om het juiste bedrag van zijn inkomsten te bewijzen (toepassing van de artikelen 1315
van het Burgerlijk Wetboek en 870 van het Gerechtelijk Wetboek) 71 .
In tegenstelling tot wat ze voorheen zei, verduidelijkt de Arbeidsrechtbank van Brussel – een primeur – dat elk
der partijen overeenkomstig het gemeen recht dat voor het bewijs geldt, de feiten moet aantonen die ze
aanvoeren, of dit nu bij de hoofdvordering of ter gelegenheid van een exceptie gebeurt, overeenkomstig de
bepalingen van artikel 870 van het Gerechtelijk Wetboek en artikel 1315 van het Burgerlijk Wetboek. Aldus
moet de partij die een exceptie opwerpt hiervan het bewijs leveren (zelfs al is de exceptie van openbare orde).
Dit geldt des te meer wanneer het om een openbare overheid gaat. In het kader van zijn maatschappelijke
functie heeft het bestuur inderdaad de opdracht de betrokkene te helpen bij het samenstellen van het bewijs dat
de vereiste wettelijke voorwaarden vervuld zijn, terwijl de aanvrager zelf slechts moet bewijzen dat zijn eigen
verklaringen juist zijn. Het lijkt uitgesloten om, op basis van een gewone, door het OCMW opgeworpen
exceptie op basis van het loutere vermoeden dat er zich in de inkomenssituatie van de aanvrager een wijziging
heeft voorgedaan, de volledige bewijslast daarover meteen maar bij deze laatste te leggen 72 .
Indien de aanvrager niet aantoont dat hij geen toereikende bestaansmiddelen heeft, noch dat hij in staat is die,
hetzij door eigen inspanningen, hetzij op een andere manier te verwerven, dan is de betrokkene niet gerechtigd
op het bestaansminimum. 73 De aanvrager moet voor de rechtbank elementen aanbrengen waaruit zou kunnen
worden afgeleid dat de door het OCMW gehanteerde berekeningswijze onvoldoende rekening houdt met de
gezinsinkomsten en -uitgaven, of dat die berekening onredelijk is 74 .
Op grond van een arrest van het Hof van Cassatie 75 oordeelt de Arbeidsrechtbank van Luik dat de rechter niet
uitsluitend op basis van de vaststelling dat de aanvrager nagelaten heeft zijn inkomsten aan te geven, kan
beslissen dat het recht op bestaansminimum helemaal verloren gaat, zonder vast te stellen of de
bestaansminimumbegunstigde ook daadwerkelijk over bestaansmiddelen beschikt die een invloed kunnen
hebben op het bestaan of de omvang van het recht op een bestaansminimum 76 .
1.4.3.2. De bewijsmiddelen
69
70
71
72
73
74
75
76
T.T. Liège, 10e ch., 3 mai 2002, X / CPAS Seraing, RG 320.449.
T.T. Liège, 11e ch., 6 août 2002, X / CPAS Liège, RG 321.625.
T.T. Verviers, 1e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Verviers, RG 1865/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Forest, RG 28.419/02.
Arbh. Brussel, 14 februari 2002, OCMW Tremelo / X, AR 37.956 ; Arbrb. Brussel, 20e K., 21 februari
2002, X / OCMW Sint-Genesius-Rode, AR 21.478/01 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 maart 2002, X /
OCMW Antwerpen, AR 335.830 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 16 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen,
AR 347.201 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 11 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2010688 ; Arbrb.
Antwerpen, 14e K., 23 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 348.726 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
23 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.045.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 16 september 2003, X / OCMW Dendermonde, AR 47.907.
Cass. 27 février 1995, C.D.S., 1995, 470.
T.T. Liège, 7e ch., 6 février 2002, X / CPAS Liège, RG 315.526.
11

De aanvrager die zelf aan de maatschappelijk werker verklaart inkomsten uit zwartwerk te hebben, voldoet niet
aan het criterium van de ontoereikende bestaansmiddelen. Het OCMW mag, in geval het toch een
bestaansminimum toekent, die inkomsten in mindering brengen. Echter, sluikwerk zorgt voor problemen in de
bewijsvoering; het is in principe niet toelaatbaar en is geen voorwaarde die leidt tot het toekennen van het
bestaansminimum 77 .
A contrario kan de rechtbank uit het stilzitten van de aanvrager afleiden dat die gedurende een bepaalde periode
over voldoende bestaansmiddelen beschikte. 78
Belastingaangiften en aanslagdocumenten kunnen als bewijs voor bepaalde inkomsten gelden; ook al beweert
de aanvrager dat de vennootschap niet in staat is hem de verschuldigde bedragen effectief te betalen, en het vast
staat dat die bedragen fiscaal werden aangegeven, kan volgens de rechtbank derhalve worden aangenomen dat
zij aan de aanvrager werden betaald. In het andere geval kan er sprake zijn van fiscale fraude. Bovendien wordt
de vennootschap geacht solvabel te zijn.
In acht genomen dat het OCMW moet instaan voor de meest passende dienstverlening, moet worden
opgemerkt dat de tussenkomst van het OCMW tevens aanleiding kan zijn om een actieve sociale begeleiding
van de eiser op te starten. 79
In het geval waarbij de aanvrager onvoldoende aantoont dat hij behoeftig is, vormen de verschillende concrete
aanwijzingen die voor de rechtbank een geldig vermoeden scheppen dat verzoeker over voldoende inkomsten
beschikt om in zijn levensonderhoud te voorzien, een bewijsmiddel a contrario. 80
Met verwijzing naar het arrest van het Hof van Cassatie van 10 januari 2000 81 verduidelijkt het Arbeidshof van
Luik dat het recht op maatschappelijke dienstverlening niet betekent dat het OCMW steun moet verlenen aan
de persoon die zich op bedrieglijke wijze van al zijn bestaansmiddelen ontdoet om maatschappelijke
dienstverlening te kunnen genieten 82 . Met algemeen bedrog bedoelt men het feit de door de strafwet verboden
handeling vrij en vrijwillig als doel van de eigen activiteiten te nemen, wat voor de rest ook de nagestreefde
beweegreden moge zijn bij het verrichten van de verboden handeling of bij de weigering om de wettelijke
voorgeschreven handeling te verrichten. Anders gezegd gaat het om de wil een handeling te verrichten waarvan
men weet dat ze strafrechtelijk beteugeld wordt (of omgekeerd om een verzuim wanneer men nochtans weet
dat de strafwet tot handelen verplicht) 83 . Wanneer men geen algemeen maar het bestaan van een bijzonder
bedrog eist, legt de wet bovendien op dat er een bijzondere drijfveer aanwezig is die in de regel bestaat uit
kwaadwillige of bedrieglijke bedoelingen of in het oogmerk om schade te berokkenen.
Men kan niet veronderstellen dat er bestaansmiddelen voorhanden zijn louter en alleen omdat er daar voorheen
wel sprake van was na het verrichten van onbekend gebleven klusjes. Men kan evenmin tot die vaststelling
komen op basis van inkomsten die niet geraamd zijn 84 .
Het OCMW wou via inlichtingen verkregen door het openbaar ministerie (inlichtingen uit een strafrechtelijk
onderzoek) aantonen dat de aanvrager over bestaansmiddelen beschikt. De aanvrager was in hechtenis
genomen wegens handel in verdovende middelen. De medegedeelde gegevens betroffen de reden voor de
hechtenis van de aanvrager (drughandel) en het bezit van 2000 € op het ogenblik van zijn aanhouding. Deze
mededelingen kunnen geen grondslag vormen voor een beslissing van het OCMW. Krachtens artikel 125 van
het straftarief geldt immers een absoluut principe volgens hetwelk de procureur-generaal in het kader van een
openbaar geding zijn toestemming moet geven voor er enige mededeling van een P.V. gebeurt aan derden –
principe waarop geen uitzonderingen mogelijk zijn. De mededelingen zijn door een politiedienst gedaan in de
loop van een rechtsprocedure, terwijl die dienst uitdrukkelijk onder het gezag staat van de procureur-generaal.
Elke tekortkoming in de naleving van deze verplichting schendt het onderzoeks- en informatiegeheim.
Dergelijke onwettige mededeling is nietig en kan dus onmogelijk de grondslag vormen voor een
administratieve beslissing van het centrum. Een bewijs dat op die onwettige manier verkregen werd, is nietig en
77
78
79
80
81
82
83
84
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 24 april 2002, X / OCMW Wevelgem, AR 62011.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2013618.
Arbrb. Gent, 10e K., 6/9/2002, X / OCMW Maldegem, AR155.446/02.
Arbrb. Gent, 10e K., 22 november 2002, X / OCMW Gent, AR 153.724/01.
Cass., 3e ch., J.T.T., 2001, p. 234.
C.T. Liège, 8e ch., 27 mars 2002, CPAS Grâce-Hollogne / X, RG 30.290/01 ; C.T. Liège (section Namur),
13e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Couvin, RG 7.044/2001.
Jean Constant, Traité élémentaire de droit pénal, pp. 180 et ss.
T.T. Arlon, 2e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Aubange, RG 30.596.
12

kan niet worden vervangen door een nieuw bewijs dat het gevolg is van het ouder – zij kunnen de rechter niet
helpen in het vormen van zijn mening 85 .
1.4.4. De berekening van de bestaansmiddelen
Onder bepaalde omstandigheden mag een OCMW-bestuur rekening houden met bedragen die de aanvrager in
werkelijkheid niet ontvangt; dit is het geval indien de aanvrager van de RVA een vrijstelling geniet voor de
opvoeding van de kinderen, waardoor de ontvangen werkloosheidsvergoeding verminderd wordt. Het OCMW
dat – volgens de arbeidsrechtbank - terecht niet akkoord gaat met die vrijstelling omdat het aantoont dat de
partner van de aanvrager voor de kinderen kan zorgen, mag op die grond het bedrag van het bestaansminimum
verminderen indien uit het sociaal verslag niet blijkt dat de aanvrager door dergelijke vermindering geen leven
kon leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid 86 .
1.4.4.1. De volledig vrijgestelde bestaansmiddelen
Met toepassing van artikel 5, § 2, van de wet van 7 augustus 1974, wordt er bij de berekening van de
bestaansmiddelen geen rekening gehouden met de gezinsbijslag voor kinderen, waarop de betrokkene
gerechtigd is ingevolge Belgische of buitenlandse sociale wetgeving. Deze beschikking moet strikt worden
geïnterpreteerd, waardoor de partijen zich niet op artikel 69, § 2, van de wet van 19 december 1939 kunnen
baseren in een poging om bij de berekening van de bestaansmiddelen de gezinsbijslag in overweging te nemen
die aan de ouders wordt betaald ten voordele van hun kind 87 .
Artikel 5, § 2, eerste lid, a) van de wet van 7 augustus 1974 beoogt de door de steunaanvrager ontvangen
uitkeringen, ten voordele van de kinderen, niet de door de aanvrager voor eigen rekening ontvangen
uitkeringen. Er kan geen rekening worden gehouden met de gezinsbijslag van de betrokkene indien die
ontvangen wordt door zijn ouders, en hij er zelf dus niet daadwerkelijk over beschikt 88 . Dit principe geldt ook
voor de verhoogde gezinsbijslag van een kind met handicap 89 .
Kinderbijslag waarop men zelf gerechtigd is, moet in rekening worden gebracht. 90
Met een studietoelage mag volgens de Arbeidsrechtbank te Antwerpen geen rekening worden gehouden bij de
toekenning van het bestaansminimum. 91 Volgens dezelfde rechtbank 92 , een aantal maanden later, moet er
hiermee wel rekening gehouden worden.
Kleine bedragen die de echtgenoot onregelmatig aan de aanvraagster kan geven als een bijdrage in de kosten
voor hun kindje, moeten niet in rekening worden gebracht bij de berekening van het bestaansminimum. 93
In geval van samenwoonst met een broer, kunnen diens bestaansmiddelen op grond van artikel 13, § 3, van het
K.B. van 30 oktober 1974 niet worden aangerekend. 94
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
T.T. Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.241.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 9 januari 2003, X / OCMW Antwerpen, AR 331.203.
C.T. Liège, 8e ch., 27 novembre 2002, X / CPAS Liège, RG 30.709/02.
T.T. Charleroi, 5e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.178/R ; T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril
2002, X / CPAS Aubel, RG 0167/2002.
T.T. Liège, 11e ch., 6 août 2002, X / CPAS Seraing, RG 320.450.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 08 januari 2002, X / OCMW Aalst, AR 43.143.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.739.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.276 en 341.915.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.394, 349.864 en 350.446.
Arbrb. Dendermonde (afd. Aalst), 3e K., 24 december 2002, X / OCMW Aalst, AR 49.327.
13

1.4.4.2. De gedeeltelijk vrijgestelde bestaansmiddelen
De gedeeltelijke vrijstelling van inkomsten uit een tewerkstelling zoals bedoeld in artikel 23bis van het
koninklijk besluit van 30 oktober 1974 geldt slechts voor de werkende persoon, niet voor de huwelijkspartner
die niet werkt, ook al plukt deze onrechtstreeks de vruchten van de socio-professionele integratie van de
partner 95 .
Met toepassing van artikel 12bis van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974 moet het bedrag van het door
de R.V.P. betaalde pensioen worden afgetrokken van het bestaansminimum (na de gedeeltelijke vrijstelling). 96
1.4.4.3. De roerende en onroerende inkomsten
Huurgelden uit de verhuur van onroerend goed moeten als bestaansmiddel worden verrekend; 97 wie beweert dat
deze opbrengsten aan zijn vriendin of vader uitbetaald worden, moet daarvan het bewijs leveren.
De uitbetaling van een erfenis vormt een bestaansmiddel dat als roerend kapitaal in aanmerking moet worden
genomen voor de berekening van het bestaansminimum. 98
Artikel 21 van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974 houdende algemeen reglement betreffende het
bestaansminimum bepaalt dat « voor de al dan niet belegde roerende kapitalen rekening wordt gehouden met
een som gelijk aan 4% van de eerste schijf van 5 000 €, aan 6% van de schijf van 5 000,01 € tot 12 500 € en
aan 10% van de schijf die 12 500,00 € te boven gaat».
De Arbeidsrechtbank van Charleroi oordeelt dat de aanvrager ingevolge zijn onroerende verrichtingen uit 2001
over roerende inkomsten voor een totaalsom van 1.886.000 BF beschikt. Met toepassing van dit artikel 21
bedraagt het in aanmerking te nemen jaarbedrag van de inkomsten 164.000 BF 99 .
Als roerend kapitaal zoals bedoeld in artikel 21 van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974 is de
vergoeding voor de gevolgen van een verkeersongeluk een inkomen in de zin van artikel 5, § 1, van de wet van
7 augustus 1974, aan te geven aan het OCMW. Dergelijke vergoedingen zijn geen vervangingsinkomen en
moeten derhalve afgetrokken worden van de door de verzekeringsinstelling gestorte bedragen (terugbetaling
geneeskundige kosten) 100 .
95
96
97
98
99
100
C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 42.476.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 26.287/2002.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2003891.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 24 mei 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2010550.
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.046/R. Cf. T.T. Liège, 10e ch., 15 mars
2002, X / CPAS Liège, RG 311.009.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 25 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 6.697/00.
14

1.4.4.4. Afstand van roerende en onroerende goederen
Overeenkomstig artikel 7 van de Wet van 1 april 1969 wordt, in het geval dat de aanvrager of zijn echtgenote in
de loop van de tien jaren voor de datum waarop de aanvraag uitwerking heeft, roerende of onroerende goederen
om niet of onder bezwarende titel heeft afgestaan, een inkomen in rekening gebracht dat forfaitair door de
Koning vastgesteld wordt op grond van de verkoopwaarde van het goed op het tijdstip van de afstand. De
Arbeidsrechtbank te Hasselt 101 stelt vast dat het OCMW een juiste toepassing heeft gemaakt van deze
bepalingen en dat er rekening moet worden gehouden met een inkomen uit kapitaal van 1034,62 € op
maandbasis. Ook voor een gerechtigde die enkele luxegoederen heeft verkocht, moet het inkomen hiervan dat
in hoge mate het bedrag van het bestaansminimum overschrijdt, als bestaansmiddel in aanmerking worden
genomen. 102
Met betrekking tot een zaak waar de aanvrager begunstigde was van onroerende goederen uit een nalatenschap,
kon het Arbeidshof van Luik eraan herinneren dat de regels inzake de aanrekening van inkomsten verschillen
naargelang het kapitaal voortkomt uit een roerend of een onroerend goed, en naargelang het om een overdracht
om niet of onder bezwarende titel gaat.
Voor een afstand van onroerende goederen onder bezwarende titel, geldt de volgende regel : er wordt rekening
gehouden met het kapitaal, na aftrek van de met behulp van de opbrengst van de afstand gedelgde schulden (zie
artikel 44 van het koninklijk besluit van 29 april 1969 houdende algemeen reglement betreffende het
gewaarborgd inkomen voor bejaarden) en van een jaarlijks forfaitair abattement (artikel 45 van hetzelfde
besluit), waarvoor de bewijslast van de in mindering te brengen sommen bij de begunstigde ligt. Of de
begunstigde, sociaal verzekerde, al dan niet nog over het verkregen kapitaal beschikt, doet er nauwelijks toe,
want er wordt zelfs rekening gehouden met de waarde van een gratis overgedragen goed (zie artikel 7, § 1, van
de wet van 1 april 1969 tot instelling van een gewaarborgd inkomen voor bejaarden, waarnaar artikel 5, § 4,
van de wet van 7 augustus 1974 uitdrukkelijk verwijst). Het jaarlijks abattement kan evenwel slechts worden
afgetrokken van een afstand onder bezwarende titel, niet bij overdracht van een onroerend goed om niet.
Wanneer het daarentegen om inkomsten uit andere kapitalen gaat dan deze uit afstand van onroerende goederen
onder bezwarende of om niet, moet de sociaal verzekerde er nog over beschikken op het ogenblik dat hij om
het bestaansminimum verzoekt, wat de deur opent voor een herziening, opdat met het kapitaal dat hij bezit
rekening zou worden gehouden. Een geldsom ontvangen (geen onroerend goed) uit een erfenis kan niet worden
gelijkgesteld met een onroerende verrichting maar maakt een roerend kapitaal uit, waarbij de regels inzake
aanrekening voor een roerend kapitaal in het vermogen van de bestaansminimumaanvrager gelden. De
inkomsten die van het bestaansminimum kunnen worden afgetrokken, zijn dus de inkomsten waarover de
begunstigde daadwerkelijk beschikt, niet de inkomsten waarover hij heeft beschikt maar die hij eventueel
onoordeelkundig of ongelegen heeft verspild of uitgegeven 103 .
De wet schrijft een specifieke berekeningswijze voor bij een verkoop van onroerende goederen, waarbij de
bestaansminimumwet geen ruimte laat om met de concrete aanwending van de opbrengst rekening te houden.
Zodoende, indien de aanvrager in de loop van de tien jaren voor zijn verzoek tot het bekomen van het
bestaansminimum, onroerende goederen heeft verkocht, dan wordt een inkomen in rekening gebracht dat
verkregen wordt door de toepassing op de verkoopwaarde van de goederen van dezelfde percentages als voor
de aanrekening van de roerende kapitalen. Gebeurde de afstand onder bezwarende titel, dan mag van de
verkoopwaarde van de goederen een jaarlijks abattement van € 1586,52 worden in mindering gebracht zo de
aanvrager geen gezinshoofd is. Indien na die berekening blijkt dat de aanvrager in beginsel zelfs geen
aanspraak kon maken op een aanvullend bedrag bestaansminimum doordat zijn bestaansmiddelen dit bedrag
overschrijden, en het OCMW vaststelt dat hij wegens andere kosten nog niet rondkomt, dan kan het een
aanvullende financiële steun verlenen om te vermijden dat de aanvrager in een mensonwaardige toestand
terechtkomt. 104
De aanvrager die meer dan één jaar voor zijn aanvraag bij het OCMW een erfenis van 35.000 € heeft
ontvangen, moet aantonen dat hij dit volledige bedrag heeft uitgegeven. Met toepassing van artikel 21 van het
101
102
103
104
Arbrb. Hasselt, 1e K., 18 oktober 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2011694.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 20 november 2002, X / OCMW Brasschaat, AR 2000814.
C.T. Liège (section Namur), 13e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Couvin, RG 7.044/2001.
Arbrb. Brugge, 6e K., 02 mei 2002, X / OCMW Knokke-Heist, AR 107.071.
15

koninklijk besluit van 30 oktober 1974 moet het OCMW immers het juiste bedrag kennen van het roerend
kapitaal waarover een aanvrager beschikt, opdat het bestaansminimum zou kunnen worden berekend waarop
hij gerechtigd is 105 . In de mate dat het door de aanvrager geërfde kapitaal zich niet langer in zijn vermogen
bevindt en voor zover hij aantoont dat het kapitaal uitgegeven is, kan er geen rekening mee worden gehouden
in de berekening van de inkomsten 106 .
Op de eiseres die een som van 250.000 € heeft ontvangen uit de verkoop van haar huis maar van de opbrengst
is beroofd (oplichting blijkens een neergelegde klacht) door een gewetenloos persoon, kunnen de
berekeningsregels van de artikelen 22 en 23 van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974 niet worden
toegepast. Dit zou wel het geval zijn indien de eiseres vrijwillig het roerend kapitaal of de opbrengst van de
verkoop van het onroerende goed uit haar vermogen zou hebben doen verdwijnen 107 .
1.4.4.5. Lasten en schulden in rekening gebracht ?
Hierover is er geen rechtspraak.
1.4.4.6. De vrijgestelde bedragen
Artikel 23bis van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974 beoogt de socio-professionele inschakeling van
de bestaansminimumbegunstigde te bevorderen en bepaalt daarom dat de netto-inkomsten uit tewerkstelling in
rekening worden gebracht met aftrek van een geïndexeerd bedrag van 184,94 € per maand gedurende een
periode van drie jaren te rekenen vanaf de eerste dag van de tewerkstelling.
1.4.5. De personen van wie de bestaansmiddelen in rekening worden gebracht
1.4.5.1. Het feitelijk huishouden
Een man en een vrouw die samenleven alsof ze gehuwd waren, vormen een feitelijk gezin. 108
Een aanvraagster die een formulier "Aanvraag bestaansminimum" ondertekent en daarin verklaart te gaan
samenwonen met een vriend, moet worden beschouwd als een feitelijk gezin; als gezinsinkomen moeten dus
haar inkomen en dat van de vriend in rekening worden gebracht. Indien dit bedrag hoger blijkt te zijn dan twee
maal het bestaansminimum categorie 4, kan de aanvraagster geen enkel recht op een aanvullend
bestaansminimum meer doen gelden. 109 Indien het OCMW aan de hand van officiële stukken aantoont dat de
aanvraagster op een bepaald adres samenwoont met haar vriend, en zij slaagt er niet in de stelling van het
OCMW ernstig te betwisten, dan besluit de rechtbank 110 dat de samenwoonst wel degelijk een feit was.
Indien het feitelijk gezin een maandelijks inkomen geniet dat het bedrag van het bestaansminimum categorie 4
overstijgt, beantwoorden de aanvragers uiteraard niet aan de voorwaarden om van het bestaansminimum te
genieten. 111
Ook de volgende elementen doen de rechtbank besluiten dat de betrokkenen een feitelijk gezin vormen:
herhaaldelijk niet aanwezig zijn op het aangegeven adres, een verklaring van de wijkagent die zegt dat de
betrokkene bijna nooit thuis is, niet over kleding en geen enkel paar schoenen beschikt in de aangegeven
105
106
107
108
109
110
111
C.T. Liège, 8e ch., 12 juin 2002, CPAS Liège / X, RG 30.721/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002,
X / CPAS Anderlecht, RG 25.669/00.
T.T. Liège, 7e ch., 13 février 2002, X / CPAS Liège, RG 318.554.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 26.287/2002.
Arbrb. Gent, 10e K., 10 mei 2002, X / OCMW Gent, AR 153.717/01.
Arbrb. Tongeren, 1e K., X / OCMW Bilzen, 4 januari 2002, AR 2785/2001.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 6 februari 2002, X / OCMW Kapellen, AR 318.124.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 19 juni 2002, X / OCMW Maaseik, AR 398/2002; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
20 december 2002, X / OCMW Lommel, AR 2022275.
16

woning, slechts een blikje vis als etenswaar in huis heeft, alsook een uurwerk in die woning dat het winteruur
aangeeft in de zomer. 112
Wie evenwel een bestaansminimum als alleenstaande ontvangt en aantoont dat zij een huis huurt, dat zij
ingeschreven is op dit adres en een verklaring van de huisbaas en de buren kan voorleggen, levert volgens de
rechtbank het voldoende bewijs van alleen wonen; het OCMW dat dit betwist, moet dit zelf aan tonen. 113
Ingeval een aanvraagster inwoont bij haar vriend en diens moeder, moet rekening worden gehouden met het
maandelijkse netto-inkomen van het driekoppige gezin; zo dit bedrag hoger ligt dan drie maal dat van het
bestaansminimum als samenwonende, moet het bestaansminimum worden geweigerd. 114
112
113
114
Arbrb. Mechelen, 1e K., 18 februari 2002, X / OCMW Mechelen, AR 77808.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346.250.
Arbrb. Oudenaarde, 3e K., 15 oktober 2002, X / OCMW Oudenaarde, AR 24.192/III.
17

1.4.5.2. Samenwonen met voor- of nazaten
Artikel 5 van de wet van 7 augustus 1974 betreffende het bestaansminimum bepaalt dat het OCMW rekening
kan houden met alle inkomsten waarover de betrokkene beschikt, met inbegrip van de inkomsten van de
personen met wie hij samenwoont. Volgens artikel 13, § 2, van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974 mag
het OCMW wanneer de aanvrager samenwoont met één of meer meerderjarige voor- of nazaten in de eerste
graad (bijvoorbeeld : vader – kinderen) het deel van de inkomsten van elk van deze personen dat het
bestaansminimum overtreft in aanmerking nemen. Ook wordt verduidelijkt dat de toepassing van deze grens
elk van de voormelde personen wel moet toelaten om fictief het equivalent van het bestaansminimum voor
samenwonenden toegekend te krijgen 115.
Deze beschikking voert voor het OCMW een mogelijkheid in (« mag ») om rekening te houden met de
inkomsten van de samenwonende voor- of nazaat. Er is sprake van een werktuiglijke beslissing noch van een
soevereine beslissingsmacht (niet aan het oordeel van rechtbank voor te leggen) van het OCMW. Het is aan het
OCMW en, desgevallend, bij beroep, aan de rechtbank om uit te maken of er reden toe is deze mogelijkheid
aan te wenden, en, zo ja, in welke mate, waarbij rekening dient te worden gehouden met de omstandigheden
eigen aan elke zaak, alsook met de doelstelling van de wet (de liefdadigheid niet ontmoedigen maar misbruik
116 117.
vermijden)
De Arbeidsrechtbank van Luik herinnert er in dit opzicht aan dat het van wijsheid getuigt om de bescheiden
inkomsten van de samenwonenden niet in aanmerking te nemen : ze overtreffen het aan elk van hen fictief
toegekende bestaansminimum niet, of er is sprake van uitzonderlijke omstandigheden 118 .
De Arbeidsrechtbank van Charleroi oordeelt dat het OCMW een willekeurige beslissing heeft genomen door te
weigeren om een bestaansminimum toe te kennen aan de 20-jarige eiseres die onder hetzelfde dak woont als de
moeder, omdat deze laatste een directiewagen heeft gekocht met een lening op afbetaling (maandelijks = 200
€). In deze zaak oordeelt de rechtbank dat de eiseres niet moet gestraft worden door de beslissing van haar
moeder om de oude wagen te vervangen door een op afbetaling aangekochte directiewagen. Het is immers
duidelijk dat deze beslissing ingegeven werd door de wens om de huishoudelijke middelen goed te beheren.
Het is een gewone zaak voor een veelgebruikte wagen om duur te worden : aanzienlijke en steevast
onvoorspelbare kosten van herstel. De aankoop van een nieuwe (directie)wagen laat integendeel toe om het
budget dat voor het gebruik ervan nodig is, vooraf te kennen en te beperken. Het zou te gek zijn voor woorden
dat een beslissing van goed beheer nadelige gevolgen zou hebben voor de eiseres, terwijl het OCMW er nooit
van op de hoogte zou geweest zijn, mocht de moeder het geld ter afbetaling van de lening voor de aangekochte
auto eerder zou hebben besteed aan overbodige uitgaven 119 .
Dezelfde Arbeidsrechtbank van Charleroi heeft correct en op geschikte wijze toepassing gemaakt van de
mogelijkheid voor het OCMW om de inkomsten van voorzaten in aanmerking te nemen. Niettegenstaande het
feit dat de inkomsten van de vader (1.900 €) vier personen in staat stellen om over het bestaansminimum voor
samenwonenden te beschikken, vertrekt de rechtbank vanuit de vaststelling dat de eiser in een onontwarbare
sociale situatie is verstrikt geraakt. Hij heeft geen beroepsopleiding genoten en wordt niet erkend als
uitkeringsgerechtigd volledig werkloze, zodat hij maar weinig kans heeft op werk. Om zijn socio-professionele
inschakeling te bevorderen, meent de rechtbank dat het OCMW hem moet erkennen als
115
116
117
118
119
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, X/ CPAS Lobbes, RG 17.572 ; T.T. Liège, 10e ch., 28 juin 2002, X /
CPAS Oupeye, CPAS Oupeye / Y, RG 319.296, 319.297 et 321.507.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59.151/R ; T.T. Liège, 1e ch., 15 janvier
2002, X / CPAS Oupeye et X/ CPAS Oupeye, RG 319.296 et 319.297 ; T.T. Liège, 7e ch., 16 janvier
2002, X / CPAS Liège, RG 316.455 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG
59.178/R ; T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Visé, RG 319.20 ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
16 avril 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.031/R ; T.T. Liège, 7e ch., 22 mai 2002, X / CPAS Liège, RG
317.748.
Arbrb. Dendermonde (afd. Aalst), 3e K., 23 april 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.805 ; Arbrb Leuven, 2e
K., 2 oktober 2002, OCMW Tienen / X, AR 1584/01 ; Arbrb. Antwerpen, 18 november 2002, X / OCMW
Antwerpen, AR 347.229.
T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 316.455.
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.559/R.
18

estaansminimumgerechtigde, opdat hij een inschakelingsovereenkomst zou kunnen ondertekenen in het kader
van artikel 60 van de organieke OCMW-wet 120 .
De mogelijkheid voor het OCMW om al dan niet rekening te houden met de inkomsten van ouders wordt
afgezwakt indien de eiser geen enkele bewijskrachtig gegeven aandraagt voor de financiële moeilijkheden van
de werkloze ouders (schulden worden niet bewezen) 121 . Het staat het OCMW echter vrij om zijn onderzoek niet
te beperken tot de inkomsten, maar ook uit te breiden tot de werkelijke situatie van de ouders, inzonderheid via
een sociaal onderzoek 122 .
De eiseres die met haar gehandicapte zoon samenwoont (hij werkt in een beschutte werkplaats en geniet een
uitkering voor personen met een handicap van +/- 1000 €), kan geen aanspraak maken op het
bestaansminimum, behalve indien er bijzondere omstandigheden kunnen worden aangetoond 123 .
Dat het samenwonen voorlopig is, heeft geen invloed op de wettelijke machtiging om rekening te houden met
de inkomsten van de samenwonende persoon 124 .
Indien het sociaal verslag aangeeft dat het inkomen van de zoon meer dan tweemaal het bedrag van het
bestaansminimum als samenwonende bedraagt, kan er geen bestaansminimum worden toegekend aan de
aanvraagster. 125
Indien het OCMW erop wijst dat toepassing wordt gemaakt van artikel 13, § 2, van het K.B. van 9 oktober
1979, de aanvraagster niet in aanmerking komt voor het toekennen van een bestaansminimum, dan mag het
bestuur geen ruimer criterium hanteren. Met toepassing van het genoemde artikel, kan de aanvraagster alsnog
aanspraak maken op een beperkte toelage, rekening houdend met het gestegen inkomen van de zonen. 126
Het feit dat een zoon in de week voor zijn studies op kamers verblijft in de stad waar hij studeert doet niets af
aan het feit dat hij samenwonend is met zijn moeder; de ouderlijke verblijfplaats blijft in dat geval immers zijn
gewone verblijfplaats. Indien hij een adresverplaatsing naar de studentenstad aanvraagt, moet worden bewezen
dat hij zijn gewoonlijk verblijf daadwerkelijk naar daar overbracht ; bij gebrek hieraan, moet de moeder nog
steeds als samenwonend met haar zoon worden beschouwd. 127
Bij samenwoonst met de vader is het OCMW niet verplicht rekening te houden met het inkomen van de vader.
Soms zijn er ook redenen om niet volledig het inkomen van de vader aan te rekenen: hoge leeftijd,
gezondheidstoestand, klein pensioen en ziekte maken dat van de vader niet kan worden verwacht dat hij instaat
voor zijn volwassen zoon. 128
Volgens een andere arbeidsrechtbank 129 moet er rekening gehouden worden met de inkomsten van de moeder
met wie de aanvrager samenwoont.
Indien een aanvrager inwoont bij zijn ouders kan er rekening worden gehouden met hun inkomen. In casu is het
inkomen van de ouders niet gekend omdat zij elke medewerking weigeren; ook de aanvrager verstrekt geen
inlichtingen over het beroep van zijn ouders. Volgens de arbeidsrechtbank te Antwerpen 130 kan dan worden
verondersteld dat hun inkomen voldoende hoog is omdat zij beiden werken.
Bij samenwoonst met een zoon, ook al is die zwaar gehandicapt, wordt ook diens inkomen meegerekend; de
aanvrager heeft dan desgevallend recht op het bestaansminimum voor samenwonenden én op maatschappelijk
dienstverlening. 131
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Anderlues, RG 61.065/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 24.849/02.
T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.532 et 319.958.
T.T. Verviers, ch. vac., 17 juillet 2002, X / CPAS Dison, RG 1119/2002.
T.T. Verviers, 1e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Verviers, RG 1865/2001.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 16 september 2002, X / OCMW Wetteren, AR 48.511.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 16 september 2003, X / OCMW Dendermonde, AR 47.907.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 12 juni 2002, X / OCMW Kalmthout, AR 2010453.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., X / OCMW Antwerpen, 07 januari 2002, AR 332.939.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 27 november 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 62629.
Arbrb; Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.178.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.419.
19

Toch kan men inwonen bij de ouders en als alleenstaande worden beschouwd; bijvoorbeeld indien de
betrokkene in het ouderlijk huis een eigen studio betrekt waarbij alle voorzieningen apart voor de aanvraagster
en haar kindje aanwezig zijn. In dit geval moet wel rekening worden gehouden met de voordelen in natura die
de aanvraagster door dergelijke samenwoonst geniet. 132
Indien de inwonende vader aan de aanvrager maandelijks een bedrag voor kost en inwoon betaalt, dan moet dit
in aanmerking worden genomen bij de berekening van het bestaansminimum. 133
Een uit de echt gescheiden aanvraagster die samenwoont met haar drie kinderen, waarvan er
twee beschikken over een eigen inkomen en het derde (meerderjarig) studeert, is slechts
gerechtigd op een bestaansminimum categorie 4 i.p.v. categorie 2 omdat zij geen minderjarige kinderen meer te
laste heeft. 134
1.4.5.3. De andere gevallen van samenwoning
Omtrent jongeren die zich in een toestand van begeleid zelfstandig wonen bevinden, is er, zoals hoger
aangehaald, geen eensgezindheid in de rechtspraak. In artikel 65 van het Besluit van de Vlaamse Regering van
22 mei 1991 inzake erkenningsvoorwaarden en subsidienormen van de voorzieningen bijzondere jeugdbijstand
is bepaald dat de dienst van begeleid zelfstandig wonen instaat voor de huisvesting en het onderhoud van de
jongere ten belope van het bedrag van het bestaansminimum voor alleenstaanden, verminderd met de eigen
inkomsten van de jongere. Dit besluit werd evenwel bij besluit van de Vlaamse regering d.d. 13 juli 1994,
opgeheven. De voorschotten die de jongeren kunnen bekomen, kunnen evenwel bezwaarlijk als
bestaansminimum in hoofde van de betrokken jongere worden opgevat, aangezien zij immers maar toegekend
worden in afwachting van een uitspraak over het recht op het bestaansminimum en het lot van die voorschotten
noodzakelijkerwijs die uitspraak volgt. De rechtbank besluit dan ook dat de eiser recht heeft op het
bestaansminimum als alleenstaande, onder voorbehoud van aanrekening van zijn inkomsten uit een
leercontract. 135
Gelijkaardig is de beoordeling waarbij Arbeidsrechtbank te Hasselt 136 stelt dat de financiële hulp aan
meerderjarige jongeren onder de voorziening van begeleid zelfstandig wonen slechts een subsidiair en
complementair karakter heeft t.a.v. het bestaansminimum. Verder stelt de rechtbank vast dat het OCMW geen
andere aanvaardbare argumenten aanbrengt waaruit zou blijken dat de aanvraagster geen aanspraak maakt op
het bestaansminimum. De arbeidsrechter besluit dan ook dat de betrokkene in kwestie recht heeft op het
bestaansminimum als alleenstaande onder voorbehoud van de aanrekening van de eventuele inkomsten een uit
leerovereenkomst en de kinderbijslag die eiseres voor zichzelf ontvangt.
Indien drie jongeren samen in een huis verblijven, betekent dit niet automatisch dat de aanvrager, een van hen,
als samenwonende moet worden beschouwd. De vermogenstoestand van de ene persoon heeft immers geen
invloed op die van de anderen; ieder van hen betaalt zijn deel van de huur en de nutsvoorzieningen, en uit het
gebruik van een aantal plaatsen kan niet tot “samenwonen” in de zin van de bestaansminimumwet worden
geconcludeerd. 137
In het geval waarbij de aanvrager samenwoont met een andere man die geen aanspraak maakt op het genot van
de bestaansminimumwet, mogen de bestaansmiddelen van de partner niet in aanmerking worden genomen; de
aanvrager geniet derhalve het bestaansminimum als samenwonende. 138
Zo het inkomen van echtgenote van de aanvrager (nog in Nederland verblijvend met de drie kinderen) niet
gekend is, maar de rechtbank ervan uit gaat dat zij meer verdient dan het bestaansminimum voor een gezin, dan
besluit de rechtbank dat de aanvrager geen recht kan doen gelden. Verder heeft hij met zijn gezin een
persoonlijke beslissing genomen (om zijn job op te zeggen en naar België te verhuizen), hetgeen uiteraard een
aantal kosten en een aantal maanden zonder inkomen met zich meebrengt. Aangezien het een gezin betreft
132
133
134
135
136
137
138
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.032.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 12 april 2002, X / OCMW Meerhout, AR 25.008.
Arbrb. Kortrijk, 7e K., 4 september 2002, X / OCMW Izegem, AR 39381.
Arbrb. Hasselt, 1e K., X / OCMW Hasselt, 20/9/2002, AR 2021443.
Arbrb. Hasselt , 1e K., 6 september 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2021661; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
15 november 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2022016.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 15 april 2002, X / OCMW Dendermonde, AR 46.904.
Arbrb. Dendermonde (afd. Aalst), 3e K., 23 april 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.891.
20

waarvan geen bijzondere sociale of financiële problemen worden vermeld, en dat om persoonlijke redenen de
beslissing tot verhuizen nam, kan ook worden aangenomen dat voor die tijdelijke meeruitgaven een oplossing
werd voorzien. De Arbeidsrechtbank te Leuven oordeelt, ten slotte, dat het recht op bestaansminimum enkel
geldt indien de aanvrager niet in staat is toereikende bestaansmiddelen te verwerven. 139
Wie in een psychiatrische instelling verblijft, is alleenstaande: bij ontstentenis van een leefgemeenschap bestaat
er immers geen samenwoning. 140
De personen die samenwonen in een leefgemeenschap of in een instelling, kunnen als « samenwonende »
worden beschouwd, op voorwaarde dat de financiële kosten van de betrokkenen dalen door dit leven in
gemeenschap. In deze zaak woonde de betrokkene in een opvangtehuis (tehuis voor ongehuwde moeders) en
deelde ze samen met de andere huisgenoten de keuken (met potten en pannen, een fornuis, een oven), een
ruimte waar alle maaltijden samen werden gebruikt, alsook de woonkamer (met T.V., washok, telefoon, …).
Bij het gemeenschappelijk gebruik van de keuken was de eiseres vrijgesteld van de aankoopkosten van het
keukengerei. In tegenstelling tot wat gold voor een alleenstaande persoon, was ze ook vrijgesteld van een
bijdrage in de aankoop van een T.V. en aan de kosten ervan (Coditel, kabelgeld,…), net zoals van de
installatiekosten van de telefoon en de wasmachine 141 .
Een aanvraagster die in een centrum voor integrale gezinszorg verblijft waar de verblijfskosten niet volledig
gedragen worden door de Vlaamse Gemeenschap, heeft recht op het bestaansminimum voor zover de
onderhoudsplicht van de ouders niet kan worden ingeroepen. 142
Het verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis of in een opvangtehuis leidt niet tot een samenwoning in de zin van
die wetsbepaling, aangezien de inkomsten en uitgaven niet op één post worden samengebracht, ook al legt zo’n
verblijf een levenswijze op die eigenlijk een leven in gemeenschap is 143 .
Er bestaat geen gemeenschappelijk huishouden tussen de bewoners van een « initiatief van beschut wonen »,
zodat er in hun geval geen sprake kan zijn van samenwonen in de zin van artikel 2 van de wet van 7 augustus
1974. De bewoners van een initiatief van beschut wonen delen inderdaad wel collectieve ruimten, maar er
bestaat tussen hen geen wil tot samwonen, noch leggen ze persoonlijk hun geldmiddelen samen om de
huishoudelijke zaken volledig of hoofdzakelijk gemeenschappelijk te regelen 144 .
1.5. De werkbereidheid
1.5.1. Het begrip werkbereidheid
Deze voorwaarde moet beoordeeld worden op het ogenblik van de aanvraag. 145
1.5.1.1. De persoon die werkbereid moet zijn
De bewijslast omtrent de werkbereidheid berust bij de aanvrager 146 ; de rechtspraak gaat er nog steeds van uit
dat de aanvrager niet kan worden ten laste gelegd dat hij geen werk heeft gevonden, wel dat hij niet de nodige
inspanningen heeft gedaan om werk te zoeken. 147
139
140
141
142
143
144
145
146
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 oktober 2002, X / OCMW Tienen, AR 846/02.
Arbrb. Gent, 10e K., 20 december 2002, X / OCMW Gent, AR 151.686/01.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.499.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2011776.
C.T. Liège (section Neufchâteau), 11e ch., 12 juin 2002, CPAS Virton / X, RG 3.541/02.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.344.
Arbrb. Tongeren, 1e K., X / OCMW Kortessem, 11 januari 2002, AR 2756/2001 ; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
22 februari 2002, X / OCMW Heusden-Zolder, AR 2012196 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X /
OCMW Halen, AR 2012263 ; Arbrb. Antwerpen, 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.316 ;
Arbrb. Tongeren, 2e K., 18 december 2002, X / OCMW Genk, AR 1521/2002.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., X / OCMW Laarne, 07 januari 2002, AR 47.410 ; Arbrb. Dendermonde, 3e
K., 08 januari 2002, X / OCMW Denderleeuw, AR 47.429 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X /
OCMW Heusden-Zolder, AR 2012196 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Halen, AR
21

1.5.1.2. De beoordelingscriteria
Naar de werkbereidheid moet op een redelijke manier worden gepeild, door rekening te houden met de concrete
mogelijkheden van de betrokkene (en diens specifieke situatie, leeftijd, beroepsopleiding, vorming, enz.). Hij
moet niet aantonen voortdurend en regelmatig werk te zoeken, zoals in sommige gevallen van de werkloze kan
worden verwacht, maar wel bewijzen dat hij bereid is om te werken, ernaar taalt. Bovendien is het aan het
OCMW om de aanvrager van het bestaansminimum te omkaderen : hem helpen bij het zetten van de nodige
stappen om werk te vinden, een omkadering die deel uitmaakt van de algemene opdracht van het OCMW, zoals
beschreven in artikel 60 van de O.C.M.W.-wet 148 .
De Arbeidsrechtbank van Hoei heeft de knoop moeten doorhakken in het volgende netelige vraagstuk : mag
een persoon die het bestaansminimum aanvraagt, een activiteit als zelfstandige voortzetten, ook al brengt die
activiteit, verricht in een vennootschap, hem onvoldoende geldmiddelen op opdat hij menswaardig zou kunnen
leven. Het OCMW had inderdaad geweigerd om aan de aanvrager het bestaansminimum toe te kennen omdat
hij bleef werken voor een onderneming die niet levensvatbaar was in plaats van elke beroepsactiviteit stop te
zetten « in het belang van de ganse maatschappij (schuldeisers, concurrenten/ belastingplichtigen). »
De rechtbank heeft het OCMW niet gevolgd en geoordeeld dat het recht op arbeid, zoals in België gewaarborgd
door artikel 23 van de Grondwet, in onze cultuur ontegensprekelijk deel uitmaakt van de menselijke
waardigheid. Volgens de rechters is het begrijpelijk dat een mens, ook al is hij gedwongen op de gemeenschap
een beroep te doen om in zijn levensonderhoud te voorzien (geldelijke steun), meent zijn menselijke
waardigheid slechts te kunnen behouden in de mate dat hij de nodige inspanningen kan leveren om zo min als
mogelijk af te hangen van de gemeenschap. In deze zaak werkt de aanvrager al een twintigtal jaar zonder
arbeidsovereenkomst, is hij 59 jaar oud, heeft hij een zwakke gezondheid en is hij sociaal geïsoleerd. De
rechtbank begrijpt de aanvrager wanneer deze beweert dat hij het recht heeft om zijn beroep als
bandenverkoper verder uit te oefenen, een beroep dat zijn leven zin geeft en hem toelaat een menswaardig
leven te leiden. De menselijke waardigheid kan niet alleen maar beoordeeld worden in het licht van materiële
en financiële criteria 149 .
In een andere zaak heeft de Arbeidsrechtbank van Nijvel zich anders uitgesproken over de activeiten als
onbezoldigde dominee. De aanvrager vond van zichzelf dat hij werkbereid was, niettegenstaande het feit dat
zijn activiteit als dominee onbezoldigd was : hij is de mening toegedaan dat men hem vraagt om aan zijn
roeping en zijn functie als dominee te verzaken, wat een schending is van de godsdienstvrijheid, wat dan weer
discriminerend zou zijn en in strijd met de grondwettelijke vrijheden en het gelijkheidsbeginsel van alle
burgers. De rechtbank oordeelt daarentegen dat de aanvrager het aan zichzelf verplicht is om elke mogelijkheid
van een betrekking die verzoenbaar is met de menselijke waardigheid in overweging te nemen, zelfs onder zijn
beroepsbekwaamheid. Aldus kan de zoektocht naar werk zich niet beperken tot één enkele activiteitensector.
De rechtbank besluit dat de betrokkene een andere activiteit moet zoeken, wanneer hij er niet in slaagt om met
zijn huidige activiteiten in het eigen levensonderhoud en dit van zijn gezin te voorzien 150 .
De Arbeidsrechtbank van Charleroi oordeelt dat de eiseres die vrijwillig werkt en de werkwereld wat aftast,
niet beschikbaar is voor de arbeidsmarkt 151 .
147
148
149
150
151
2012263 ; Arbrb. Dendermonde, 3e K., 12 maart 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.450 ; Arbrb.
Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.753 ; Arbrb. Dendermonde (afd.
Aalst), 25 juni 2002, X / OCMW Aalst, AR 48.235 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 9 oktober 2002, OCMW
Mechelen / X, AR 2010605 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR
345.364 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.388 ; Arbrb.
Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346.135 ; Arbrb. Brugge, 7e K.,
11 december 2002, X / OCMW Brugge, AR 109.782.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., X / OCMW Laarne, 7 januari 2002, AR 47.410 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
23 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.045.
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Ottignies – Louvain-la-Neuve, RG
734/w/2002.
T.T. Huy, 2e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Burdinne, RG 46.850, 47.353 et 53.615.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1395/N/2001 et
1586/N/2001.
T.T. Charleroi, ch. vac., 28 août 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.905/R.
22

Door geen contact te leggen met de dienst van socio-professionele inschakeling, die hem een
arbeidsovereenkomst had aangeboden in het kader van artikel 60, § 7, van de wet van 8 juli 1976, en door geen
enkel initiatief te nemen om deze gelegenheid aan te grijpen (onmiddellijk een telefoontje plegen naar de
personeelsverantwoordelijke die hem moet aanwerven), gedraagt de aanvrager zich niet als een gewone,
voorzichtige en ijverige bestaansminimumbegunstigde. Dit verzuim is des te erger aangezien hij het
bestaansminimum al bijna vier jaar geniet, en destijds door het OCMW gemachtigd was om te bestuderen
(studies die op een fiasco uitliepen) 152 .
Het feit dat de eiseres 3 schoolgaande kinderen heeft (8, 10 en 15 jaar oud), verhindert niet dat zij werk moet
zoeken. Bovendien is ze in gebreke gebleven door niet op te dagen bij de sollicitatievoorbereidende
gesprekken, zonder enige rechtvaardiging, wat een inbreuk is op de plichten van een
bestaansminimumsaanvrager 153 .
De Arbeidsrechtbank van Namen heeft kennis moeten nemen van een zaak waarbij het OCMW de eiseres een
arbeidsovereenkomst had voorgesteld met toepassing van artikel 60, § 7, van de OCMW-wet. De rechtbank
heeft zo aan de beginselen kunnen herinneren die de grondslag vormen voor de artikelen 60, § 7, en 61 van de
wet van 8 juli 1976. De rechtbank herinnert eraan dat het OCMW door die bepalingen niet verplicht is een
bestaansminimumbegunstigde met een arbeidsovereenkomst in dienst te nemen. De rechtbank steunt hiervoor
op de rechtspraak van de Raad van State volgens dewelke artikel 60, § 7, het OCMW niet verplicht om elke
persoon in dienst te nemen die een bepaald aantal arbeidsdagen moet aantonen om recht te hebben op bepaalde
sociale uitkeringen en voor wie het centrum elders geen betrekking vindt. De rechter verwijst ook naar de
rechtsleer van Professor Depage volgens wie « los van de bestanddelen zoals de wil, de bekwaamheid, het
voorwerp en de oorzaak, een contract in wezen een wilsakkoord is. Het volstaat inderdaad niet dat wil,
bekwaamheid, voorwerp en oorzaak bij de overeenkomstsluitende partijen aanwezig zijn, opdat er sprake zou
zijn van een overeenkomst. Daartoe moeten de twee partijen elkaar immers eerst ontmoeten en onderling
overeenstemming bereiken over de verbintenissen die ze aangaan. De overeenkomst ontstaat dus pas als dit
akkoord bestaat, door een overeenstemming van de aanwezige wil, verschijnsel dat ook met de uitwisseling van
instemming van elkeen wordt aangeduid ». De door de Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978 bedoelde
arbeidsovereenkomsten zijn overeenkomsten die pas bestaan wanneer de aanwezige partijen onderling hun
instemming uitwisselen. In deze zaak was de eiseres slechts bereid een arbeidsovereenkomst in het kader van
artikel 60 te ondertekenen indien ze na haar aanwerving zou ter beschikking worden gesteld van de VZW van
haar keuze ; hiertegen had het OCMW zich verzet. Er werd geen akkoord bereikt over de precieze
tewerkstellingsvoorwaarden van de eiseres. De rechtbank verklaart de eis van de betrokkene ongegrond omdat
het niet aan de rechtbank is om het OCMW te verplichten een overeenkomst te ondertekenen met de eiseres –
een arbeidsovereenkomst waarvoor de eiseres voorwaarden stelt waarin het centrum zich niet kan vinden 154 .
Ingeroepen vrijstellingen wegens gezondheidsredenen moeten worden bewezen door de aanvrager. 155 De
rechtbank kan ook naar het verleden kijken voor wie nalaat die gezondheidsredenen te bewijzen; twee maal
reeds werd betrokkene het bestaansminimum geweigerd wegens gebrek aan werkbereidheid en twee maal heeft
betrokkene berust in die beslissingen. Samen brengt dit de rechtbank ertoe het gebrek aan werkbereidheid te
bevestigen. 156 Wie in het kader van een sociale tewerkstelling als aanvrager een stagecontract bekomt bij de
reinigingsdienst van de stad, en als gevolg van verscheidene onwettige afwezigheden werd ontslagen, moet de
beweerde slechte werkomstandigheden en gezondheidsproblemen aantonen. Bij gebrek hiervan, is het voor de
arbeidsrechtbank duidelijk dat de aanvrager vrijwillig het werk heeft verlaten en zich daardoor werkonwillig
opstelde. Jegens de aanvrager die geen enkel sollicitatiebewijs voorlegt en niet aantoont dat hij niet in staat was
gedurende de betrokken maanden zelf toereikende bestaansmiddelen te verwerven, wordt terecht het
bestaansminimum geweigerd. 157
Wie nalaat bewijzen bij te brengen van vermeende studies en van de regelmatig te volgen cursussen, en zich
door zijn houding bovendien de facto uitsluit van de arbeidsmarkt, moet niet op veel begrip rekenen bij de
152
153
154
155
156
157
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 22.104/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 21.541/2001.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 111.142.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.088.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., X / OCMW Laarne, 7 januari 2002, AR 47.410.
Arbrb. Brugge, 1e Vak. K., 17/9/2002, X / OCMW Oostende, AR109.758 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345.789 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002,
X / OCMW Antwerpen, AR 345.485.
23

Dendermondse Arbeidsrechtbank 158 ; hetzelfde geldt voor wie niet aantoont dat hij ingeschreven is bij interimkantoren
en bij de VDAB. 159
Het loutere feit zelf ontslag te hebben genomen, leidt niet automatisch tot ontstentenis van werkbereidheid 160 ;
een aanvrager die ontslag nam bij de post om zich op zijn (mislukte) activiteit als muzikant te kunnen
toeleggen, heeft volgens de arbeidsrechtbank inderdaad een verkeerde carrièreplanning gemaakt door een vaste
betrekking te verlaten en te kiezen voor een onzekere tewerkstelling als muzikant. Die ‘foutieve houding’
impliceert evenwel geenszins dat eiser het recht op bestaansminimum kan worden ontzegd….
Een werkverlating op zich is zonder meer onvoldoende om te besluiten tot een gebrek aan werkbereidheid in de
zin van artikel 6 op de Bestaansminimumwet 161 ; de bereidheid tot tewerkstelling moet in concreto en met
gezond verstand worden beoordeeld.
Indien uit het sociaal verslag blijkt dat de aanvrager in het verleden diverse arbeidsmogelijkheden gekregen
heeft en die telkens door eigen toedoen is kwijtgespeeld, bovendien tot twee maal toe geen gevolg gaf aan een
oproep van de VDAB, en vervolgens uitgesloten wordt van het recht op werkloosheidsuitkeringen, dan beslist
het OCMW terecht dat de aanvrager niet voldoet aan de wettelijke voorwaarden om recht te hebben op het
bestaansminimum. 162
Een aanvraagster die zich weliswaar aanbiedt voor jobs maar telkens een voorbehoud bereid is te werken zo de
omstandigheden haar hiertoe dwingen, toont haar werkbereidheid niet aan 163 ; ook wie zich slechts in één
bepaalde sector wil werken en niet ingaat op andere werkaanbiedingen, slechts een maal op gesprek gaat bij de
dienst trajectbegeleiding, en geen concrete bewijzen van sollicitaties kan voorleggen, bewijst zijn
werkbereidheid niet. 164
Het Arbeidshof te Antwerpen deelt die mening; wie een tewerkstelling afwijst omdat het slechts om een functie
van arbeider gaat en wie aanspraak maakt op “subsidies” van de overheid, kan zich niet veroorloven om slechts
werkbereid te zijn in een bepaalde sector. 165 Dit zelfde Hof bevestigt in een ander arrest de stelling de
aanvrager die aanspraak maakt op subsidies van de overheid, zich niet kan veroorloven slechts werkbereid te
zijn in een bepaalde sector, indien hij gedurende vele jaren tijd genoeg gehad heeft om een betrekking te
zoeken in de sector van zijn voorkeur. 166 Gelijkaardig is de houding van een aanvrager die absolute voorrang
geeft aan weekendwerk dat slechts een beperkt inkomen oplevert en die elk ander werk niet in aanmerking wil
nemen; hierdoor vertoont de aanvrager zonder gezondheids- of billijkheidsredenen een gebrek aan
werkbereidheid. 167
Wie de kansen op tewerkstelling die hem geboden worden door het OCMW, niet benut en ook geen bewijzen
van andere sollicitaties kan voorleggen, getuigt door zijn houding niet van werkbereidheid. 168 Gelijkaardig is
het geval waarbij de aanvrager zich door zijn houding de facto buiten de arbeidsmarkt plaatst: zonder geldig
excuus afwezig blijven op verscheidene uitnodigingen bij de dienst vorming en tewerkstelling van het OCMW
en zonder opgave van enige gelige reden een passend werkaanbod afwijzen. 169 Indien blijkt dat het OCMW de
aanvraagster de nodige steun heeft verleend om werk te vinden en/of om dit te behouden en hierbij het nodige
geduld heeft aan de dag gelegd terwijl de aanvraagster blijk gaf van haar negatieve belangstelling om te
werken, schaft het OCMW terecht het bestaansminimum af. 170 Ook bij wie zelf aan de leden van het Bijzonder
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 8 januari 2002, X / OCMW Denderleeuw, AR 47.429.
Arbrb. Ieper, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Ieper, AR 24627.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 5 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.774.
Arbrb. Gent, 10e K., 6 september 2002, X / OCMW Gent, AR155.457/02.
Arbrb. Brussel, 20e K., X / OCMW Steenokkerzeel, AR 20.481/01.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Heusden-Zolder, AR 2012196.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Halen, AR 2012263.
Arbh. Antwerpen, 20 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2010524.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, X / OCMW Schilde, AR 2010609.
Arbrb. Brugge, 7e K., 10 juni 2002, X / OCMW Oostende, AR 07.071.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 februari 2002, X / OCMW Oostende, AR 106.527 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.058 ; Arbrb. Gent, 10e K., 14 juni 2002, X / OCMW
Gent, AR 153.619/01 ; Arbrb. Dendermonde (afd. Aalst), 25 juni 2002, X / OCMW Aalst, AR 48.235 ;
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 23 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.045.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 5 maart 2002, X / OCMW Sint-Niklaas, AR 61.045.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 12 maart 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.450.
24

Comité en tijdens de zitting van de arbeidsrechtbank beweert dat hij vanuit zijn overtuiging niet geschikt is om
een job uit te oefenen, wordt terecht het bestaansminimum afgeschaft. 171
Kinderlast is geen reden om zich te onttrekken aan de wettelijke verplichting tot werkbereidheid. 172 Ten
aanzien van een aanvraagster die stelde dat zij bereid was te werken voor zover dit verenigbaar was met de
gezondheidstoestand van haar tweede kind, en gebleken is dat tijdens haar tewerkstelling dit kind werd
opgevangen door de moeder van de aanvraagster - waarvan de aanwezigheid oorspronkelijk aan het OCMW
verzwegen werd - en dat dus een tewerkstelling ondanks twee kleine kindjes in casu wel mogelijk is, oordeelt
de rechtbank dat de aanvraagster zelf moet instaan om de nodige bestaansmiddelen te verwerven. Nu de
toekenningsvoorwaarde niet vervuld is, kan het bestaansminimum niet worden toegekend. 173
Wie nog niet lang in het land is en geen Nederlands praat, ondervindt bij het zoeken naar werk wel een
handicap maar dit maakt het zoeken niet onmogelijk; de Arbeidsrechtbank te Antwerpen 174 oordeelt dat de
betrokkene, na een aanpassingsperiode van twee maanden, de verplichting had om intensief naar werk te
zoeken om zelf in te staan voor het onderhoud van zijn gezin. Overigens wordt van de betrokkene niet verwacht
dat hij onmiddellijk werk vindt, wel dat hij alle inspanningen levert om dit te vinden; het is aan betrokkene om
hiervan het bewijs voor te leggen.
Onregelmatig babysitten komt niet tegemoet aan de werkbereidheidsvereiste. 175 Het telkens afwimpelen van
een aangeboden tewerkstelling met doktersattesten betreffende steeds andere aandoeningen terwijl die nooit
aan het ziekenfond werden aangegeven, is kiezen voor een gemakkelijke oplossing om aan tewerkstelling te
ontsnappen. 176 Aan wie deeltijds werkt en geen bestaansminimum geniet omdat het loon voldoende hoog is,
kan terecht het bestaansminimum worden geweigerd bij afwijzing van een voltijdse tewerkstelling. 177
Indien de aanvragers gehuwd zijn, moeten beide echtgenoten het bewijs van werkbereidheid leveren. 178
De stopzetting van een opleiding alleen, rechtvaardigt de weigering van het bestaansminimum niet; het begrip
werkbereidheid in de bestaansminimumwetgeving dekt niet dezelfde lading dan in de werkloosheidswetgeving.
Wie echter na zijn opleiding expliciet weigert zich te laten inschrijven in interim-bureaus of zelf werk te
zoeken, toont zich niet werkbereid. 179
Een OCMW mag het beginsel “non bis in idem” niet negeren; de reden van een schorsing door de RVA kan
niet automatisch aanleiding geven tot een tweede sanctie, met name de weigering tot toekenning van het
bestaansminimum. Verder moet de bereidheid tot tewerkstelling op ieder ogenblik worden geëvalueerd en kan
een vroeger feit niet blijvend worden aangehaald om het bestaansminimum te weigeren. 180
Het feit dat een aanvrager omwille van godsdienstige redenen geen werk wenst te doen waarbij hij in contact
komt met alcohol en (varkens)vlees, toont niet aan dat hij niet bereid is te werken; het betreft immers maar een
beperkt segment van de arbeidsmarkt. 181
Uit het feit dat iemand niet op zee wenst te gaan werken, kan niet worden afgeleid dat de aanvrager niet
werkbereid is; wie in dat geval bovendien sollicitatiebewijzen voorlegt van na het gesprek met de
maatschappelijk werker en voor de beslissing van het Bijzonder Comité, en bovendien nog ingeschreven is
voor een bijkomende opleiding, is niet van slechte wil. 182
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.789.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 9 oktober 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010605 ; Arbrb. Brugge, 7e K.,
11 december 2002, X / OCMW De Haan, AR 108.610.
Arbrb. Brugge, 1e Vak. K., 29 juli 2002, X / OCMW Brugge, AR 109.354.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.753.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.702.
Arbrb. Kortrijk (afd. Roeselare), 7e K., 15 mei 2002, X / OCMW Roeselare, AR 36192 en 36675.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.227.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345.364.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346.569 en 348.073.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 15 april 2002, X / OCMW Dendermonde, AR 47.677.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.332 en 341.613.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.379.
25

Bij wie regelmatig solliciteert en ook nu en dan tewerkgesteld wordt, maar er niet in slaagt zijn werk te
behouden, is er wel een bereidheid om te werken. De afschaffing van het aan intensieve begeleiding door het
OCMW. 183 Uit het feit dat een aanvrager een keer niet opdaagt voor een sollicitatie omdat zij de brief te laat
ontvangen heeft, kan niet afgeleid worden dat de betrokkene niet werkbereid is. 184
Uitzonderlijk is een rechtbank van oordeel dat een OCMW een veel te zwaar gewicht toekent aan de vereiste
van bereidheid tot tewerkstelling. Anders dan inzake werkloosheidsuitkeringen kan inzake het
bestaansminimum geen volle beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt gelden. 185
In bepaalde gevallen kan verwacht worden dat een student ook tijdens het schooljaar zijn werkbereidheid moet
tonen door gelegenheidswerk te verrichten. Indien de aanvrager echter zijn leven zelfstandig moet leren
inrichten, kan een gedeeltelijke tewerkstelling tijdens het schooljaar niet als voorwaarde gesteld worden. 186
Het OCMW dat een persoon van 57 jaar die reeds sinds meer dan 20 jaar geen voertuig meer bestuurt met de
verantwoordelijkheid van het personenvervoer (gehandicapten in een busje) wil belasten, kan deze niet
verwijten dat ze haar werkbereidheid niet aantoont wanneer ze weigert op dit aanbod in te gaan 187 .
1.5.2. Bewijs van werkbereidheid
1.5.2.1. De bewijsmiddelen
Opdagen op het werk en bewezen sollicitaties zijn sterke bewijsmiddelen van werkbereidheid; aan wie dit
echter nalaat, wordt het bestaansminimum geweigerd. 188 Ook het bewijs van werkbereidheid kan zijn: een
opleiding tot boekhouder volgen, een lening aangaan en een zelfstandige activiteit hieromtrent ontwikkelen.
Onvoldoende is een lijst van ondernomen sollicitaties zonder concrete bewijzen hiervan. 189
Wie studeert en daarnaast nog weekendarbeid verricht getuigt wel van werkbereidheid. 190 Wie studies aanhaalt
als billijkheidsrechten, kan zijn werkbereidheid bewijzen door tijdschoolvakanties te werken.
Ook een bewijs van werkbereidheid kan zijn: een opleiding tot boekbinder volgen, een lening aangaan en een
zelfstandige activiteit hieromtrent ontwikkelen. 191
Indien uit de sociale verslagen genoegzaam blijkt dat de aanvrager door het niet nakomen van zijn afspraken, in
feite niet wenst mee te werken aan de arbeidsbemiddeling en in wezen niet geïnteresseerd was om werk te
vinden, dan is dit voor het Arbeidshof een voldoende grond om het bestaansminimum af te schaffen. 192 Wie de
afspraken omtrent werkgelegenheid met het team tewerkstelling van het OCMW niet nakomt, bewijst noch zijn
werkbereidheid noch zijn medewerking. 193
Wanneer het OCMW weigert het bestaansminimum aan de eiseres toe kennen omdat ze door eigen toedoen in
een moeilijke situatie zou zijn terechtgekomen, roept het een nieuwe en onwettige voorwaarde in het leven. De
door artikel 6 van de wet van 1974 vereiste werkbereidheid vergt alleen een gemeende bereidwilligheid van de
aanvrager om te werken. Dit is een inspanningsverplichting die in concreto en in functie van eenieders
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.860 en 345.617.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 18 december 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 64357 en 64370.
Arbrb. Brugge, 6e K., 4 april 2002, X / OCMW Gistel, AR 107.034.
Arbrb. Leuven, 2e K., 10 april 2002, X / OCMW Leuven, AR 2904/01 ; Arbrb. Leuven, 2e K., 10 april
2002, X / OCMW Aarschot, AR 3023/01.
T.T. Dinant, 7e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Vresse-sur-Semois, RG 61.976.
Arbrb. Brugge, 7e K., 28 januari 2002, X / OCMW Bredene, AR 106.031 en 106.049 ; Arbrb. Kortrijk
(afd. Roeselare), 7e K., 20 maart 2002, X / OCMW Roeselare, AR 38807 ; Arbrb. Oudenaarde, 3e K.,
3 juni 2002, X / OCMW Zottegem, AR 23.564/III ; Arbrb. Brussel, Vak. K., 3 september 2002, X /
OCMW Dilbeek, AR 8514/99.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Halen, AR 2012263.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.501.
Arbrb. Brugge, 6e K., 4 april 2002, X / OCMW Gistel, AR 107.034.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 8 mei 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2010209.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 15 mei 2002, X / OCMW GenK., AR 1544/2001.
26

individuele mogelijkheden moeten worden beoordeeld. Het komt niet aan het OCMW toe om uit te zoeken of
de hulpbehoevende zelf schuld heeft aan de staat van behoefte 194 .
De werkbereidheidsplicht voor de bestaansminimumaanvrager moet op het ogenblik dat de aanvraag wordt
ingediend en tijdens het onderzoek van het dossier worden onderzocht. Het past niet te verwijzen naar het
verleden van de betrokkene (tenzij uit het onderzoek van dit verleden zou kunnen blijken dat hij werkonwillig
is en daarin volhardt) 195 . De mislukking van een arbeidsbetrekking (waarbij het OCMW via artikel 60 optrad
als werkgever) bewijst op zich niet dat de ontslagen werknemer werkonwillig is, zelfs in geval van een ontslag
om dringende reden. De rechtbank herinnert er echter aan dat de aanvrager er zich moet van bewust zijn dat,
ook al is een mislukking geen synoniem voor een werkonwillige houding, dit wel het geval zou kunnen zijn
wanneer dergelijke ervaringen zich meer dan eens voordoen. Dit zou immers kunnen worden opgevat als een
wens om zich onbeschikbaar te maken voor de arbeidsmarkt, zeker wanneer de betrokkene stelselmatig
onaanvaardbare houdingen aanneemt jegens zijn werkgever 196 .
Meestal bevelen de arbeidsgerechten dat de debatten moeten worden heropend opdat de aanvrager die zich in
een sociaal kwetsbare situatie bevindt (werkloos, met kinderlast), bewijzen zou kunnen aanvoeren waaruit
blijkt dat hij werk zoekt 197 .
Een inschrijving als werkzoekende bij de VDAB die al één jaar in de tijd teruggaat, is geen voldoende bewijs
voor de werkbereidheid 198 . Ook de volgende "bewijsstukken" over een periode van acht maanden zijn ruim
onvoldoende om werkbereidheid aan te tonen: twee of drie inschrijvingen in een interim-bureau, waarvan één
ongedateerd, een laattijdige inschrijving bij de VDAB, een tewerkstelling op proef, een contract van
onbepaalde duur voor drie maanden, geen andere sollicitatiebewijzen. 199
Keer op keer in hetzelfde paar straten uit eigen beweging zijn diensten aanbieden bij enkele handelaars, staat
niet gelijk met een actieve zoektocht naar werk, daarvoor moet men ook de jobzoekertjes raadplegen, een C.V.
opsturen, sollicitatiegesprekken voeren, … De jongere die zijn kansen op de arbeidsmarkt wil verhogen, dient
één of meer beroepsopleidingen te volgen en moet gebruik maken van de dienstverlening die hem wordt
aangeboden door de dienst van socio-professionele inschakeling van het OCMW 200 .
OCMW mag van iedere aanvrager twee sollicitatiebewijzen per week eisen; de Tongerse Arbeidsrechter vindt
dit geen strikte eisen. 201 Ook twintig sollicitatiebrieven per maand kunnen volgens de Arbeidsrechtbank te
Hasselt nog door de beugel. 202
Wie wel verklaart te willen werken, maar door zijn houding het tegendeel bewijst en alle kansen tot
tewerkstelling onbenut laat, noch gezondheids- of billijkheidsredenen aantoont, bewijst zijn werkbereidheid
niet. 203
De aanvrager die zijn betrekking opgeeft (tewerkstellingsmaatregel in het kader van artikel 60, § 7, van de
O.C.M.W.-wet), toont zo aan niet langer werkbereid te zijn, des te meer daar hij niet meer naar de afspraken is
gekomen die zijn inschakelingsbegeleider voor hem had geregeld 204 .
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 312.470, 314.287, 318.722 et 319.959.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 mars 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.182.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61.059/R.
T.T. Liège, 9e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318.906.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 janvier 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 19.795/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
20 décembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 40.387/2002 .
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.830 ; Arbrb. Antwerpen,
27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.316.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 21.093/2001; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
25 septembre 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 33749/2002.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 27 mei 2002, X / OCMW Kortessem, AR 54/2001.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 6 september 2002, X / OCMW Zonhoven, AR 2021845.
Arbrb. Brugge, 6e K., 6 juni 2002, X / OCMW Brugge, AR 107.330.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 16.749/01.
27

1.5.2.2. De bewijslast
Te herhalen valt dat de bewijslast in beginsel bij de aanvrager berust omdat hij moet aantonen aan de
voorwaarden tot het verkrijgen van maatschappelijke dienstverlening te voldoen. Wie door zijn houding de
bereidheid tot tewerkstelling niet bewijst, ziet de beslissing van het OCMW tot weigering van het
bestaansminimum bevestigd door de rechtbanken. Ook het OCMW kan uiteraard aantonen dat de aanvrager
niet werkbereid is. 205
Wie beweert dat hij alle interim-kantoren van de streek heeft bezocht en zegt ingeschreven te zijn bij de
VDAB, noch hiervan geen enkel stuk overlegt, bewijst zijn beweringen niet. 206 Een niet-gedateerde
inschrijving bij een interim-kantoor is geen afdoende bewijs tot werkbereidheid; evenmin is één aanbieding bij
een interim-kantoor in acht maanden tijd een bewijs van werkbereidheid; de bewering in Duitsland te hebben
gewerkt zonder dit te bewijzen, verandert hieraan niets.
De door een aanvrager ingeroepen medische redenen, de sociale opvang van het kind noch religieuze redenen
kunnen een vrijwillig ontslag van de aanvrager verantwoorden, indien blijkt dat de werkgever reeds talrijke
faciliteiten had verleend om tegemoet te komen aan zijn verzuchtingen. Een aanvrager kan van de werkgever
niet verlangen dat die zich aanpast aan zijn waarden en normen; de rechtbank oordeelt dat de betroffene aldus
geen of te weinig inspanningen gedaan heeft om zijn tewerkstelling te behouden. 207
Als uit het feitenrelaas blijkt dat bij de aanvrager sprake is van een blijvende houding om zich te onttrekken aan
ieder vorm van medische controle, ondanks verschillende ingebrekestellingen in verband met het totale gebrek
aan medewerking, dan toont de aanvrager volgens de arbeidsrechtbank slechts zijn blijvende onwil en kon het
OCMW terecht het bestaansminimum stopzetten. 208
Indien de aanvrager niet opdaagt op het hem aangeboden werk en vervolgens beweert dat dit werk te zwaar was
dan moet hij dit bewijzen, bijvoorbeeld via medische attesten. Bij gebrek hieraan is de beslissing van het
OCMW tot stopzetting van het bestaansminimum gerechtvaardigd. 209
Indien het OCMW iemands arbeidsovereenkomst verbreekt en het bestaansminimum stopzet, moet het
bewijzen wat het beweert; het bestuur dat niet aantoont dat de aanvrager eenzijdig het werk verlaten heeft, niet
de juiste werkattitude aan de dag legde en geen blijk gaf tot tewerkstelling, wordtin voorkomend geval door de
arbeidsrechtbank in het ongelijk gesteld. 210
205
206
207
208
209
210
Arbrb. Turnhout, 2e K., 13 december 2002, X / OCMW Herentals, AR V.25.808.
Arbrb. Ieper, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Ieper, AR 24627.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 31 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.075.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 4 februari 2002, X / OCMW Wetteren, AR 46.478.
Arbrb. Kortrijk (afd. Roeselare), 7e K., 20 februari 2002, X / OCMW Roeselare, AR 38934.
Arbrb. Oudenaarde, 3e K., 21 mei 2002, X / OCMW Ronse, AR 23.687/III.
28

1.5.2.3. De overeenkomst van sociale integratie
Wanneer het OCMW de aanvrager voorstelt om een overeenkomst van sociale integratie te
ondertekenen, moet hij die nauwkeurig naleven. Aangezien hij geregeld te laat kwam op het
werk, heeft het centrum het recht om de betaling van het bestaansminimum overeenkomstig
artikel 16 van de wet van 7 augustus 1974 gedurende drie maanden te schorsen 211 .
De integratieovereenkomst kan bepalen dat de aanvrager op regelmatige basis moet werken voor interimbureaus
en werk moet aannemen dat voorhanden is en niet alleen dat wat hij zelf wil. Indien de aanvrager zich
ontegensprekelijk aan die afspraak onttrekt door vast te houden aan een tewerkstelling als informaticus, stelt hij
zich door zijn houding buiten de arbeidsmarkt. 212
Dit geldt ook voor een aanvrager die zich in de integratieovereenkomst ertoe heeft verbonden effectief te
solliciteren naar werk en een inschrijving bij verschillende interim-kantoren te bewerkstelligen; indien, na
aanmaning, die verplichtingen van de overeenkomst zonder gegronde redenen niet worden nagekomen, kan het
recht op bestaansminimum geheel of gedeeltelijk worden geschorst. 213 Wie het land gedurende lange tijd
verlaat zonder het OCMW hiervan op de hoogte te brengen, zijn afspraken van het contract niet nakomt en
meer dan twee maanden niets meer van zich laat horen, werkt niet mee aan het sociaal onderzoek. 214
Het OCMW had de eiseres zowel schriftelijk als mondeling uitgenodigd om stappen te ondernemen op het vlak
van haar socio-professionele inschakeling. Haar passieve ingesteldheid en het feit dat er geen bewijsstukken
zijn voor enige ondernemingszin op dit vlak, getuigen van een gebrek aan werkbereidheid 215 .
Zonder uitdrukkelijk te verwijzen naar de overeenkomst van sociale integratie, oordeelt de rechtbank dat het
OCMW de opdracht heeft zijn bijstand aan de aanvrager op te voeren, opdat deze enige structuur zou kunnen
aanbrengen in zijn beroepsleven. De betrokkene beschikt over het diploma van loodgieter – veelgevraagd op de
arbeidsmarkt – maar de steun van het OCMW is onontbeerlijk, zo niet blijft de aanvrager ten laste van zijn
ouders, met het gevaar dat hij zich in deze situatie nestelt 216 .
Een aanvrager bewijst werkonwillig te zijn wanneer hij weigert een overeenkomst van socio-professionele
inschakeling zonder geldige reden te ondertekenen of na te leven 217 .
De Arbeidsrechtbank van Nijvel herinnert eraan dat zij er niet toe gehouden is de aan de voorzitters van de
openbare centra voor maatschappelijk welzijn gerichte ministeriële omzendbrief van 28 september 2000
(« Overzicht van de maatregelen uit het Lenteprogramma met het oog op de bevordering van de tewerkstelling
van bestaansminimumgerechtigden en begunstigden van maatschappelijke dienstverlening ») na te leven. De
richtlijnen met betrekking tot het recht op bestaansminimum en de toepassingsvoorwaarden van de artikelen
12bis en 23bis van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974, binden de rechtbank niet, aangezien het om een
interpretatie van een wettekst gaat (overigens zonder dat dit met zoveel woorden blijkt) 218 .
In het kader van een overeenkomst van sociale integratie volgt de eiseres onder toezicht van een begeleider een
actieve stage bij het OCMW. Men kan niet beweren dat zij haar overeenkomst van sociale integratie niet heeft
nageleefd en dus werkonwillig is, louter omdat ze nagelaten heeft binnen termijn haar stageverslag aan de
begeleider over te maken 219 .
211
212
213
214
215
216
217
218
219
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 22.581/01.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 15 januari 2002, X / OCMW Beveren, AR 60.766.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 15 januari 2002, X / OCMW Hamme, AR 47.559 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 26 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.709.
Arbrb. Antwerpen, 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.355.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58.715/R et 59.452/R.
T.T. Liège, 10e ch., 22 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 319.564.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 2.364/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin
2002, X / CPAS Ixelles, RG 31.094/00 ; T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS Verviers, RG
0736/2002.
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Court-Saint-Etienne, RG 139/W/2002.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Anderlues, RG 55.305/R.
29

1.5.3. Vrijgesteld van bewijs
Voor de toekenning en het behoud van het bestaansminimum moet de betrokkene blijk hebben gegeven van
zijn bereidheid tot tewerkstelling, tenzij dit om diverse redenen onmogelijk is; wie die redenen niet aantoont,
heeft geen recht op het bestaansminimum. 220
1.5.3.1. Gezondheidsredenen
Ingeroepen vrijstellingen wegens gezondheidsredenen moeten worden bewezen door de aanvrager. 221 Voor wie
nalaat dit te bewijzen, kan de rechtbank ook naar zijn verleden kijken; twee maal reeds werd betrokkene het
bestaansminimum geweigerd wegens gebrek aan werkbereidheid en twee maal heeft betrokkene berust in die
beslissingen. Samen brengt dit de rechtbank ertoe het gebrek aan werkbereidheid te bevestigen. 222 Wie
medische redenen inroept ten overstaan van het OCMW en nalaat een beslissing van de RVA aan te vechten
waarin hij geschorst wordt wegens werkverlating, komt niet geloofwaardig over. 223
De aanvrager moet in ieder geval zelf aantonen dat medische problemen zo erg zijn dat ieder werk onmogelijk
wordt gemaakt. 224 Ingeval een aanvrager een job aangeboden wordt die niet geschikt is en de aanvrager blijkt
ernstige rugproblemen van blijvende aard te hebben, is de werkweigering verschoonbaar wegens medische
redenen. 225
Een aanvrager die stelt dat hij veel problemen heeft en dat hij geen actieve stappen heeft kunnen zetten om te
worden tewerkgesteld en daarbij in besluiten opwerpt dat hij voor psychische stoornissen gevolgd wordt, moet
hij hiervan de nodige bewijzen voorleggen. 226 Indien uit het dossier inderdaad blijkt dat de
gezondheidsredenen terecht werden aangehaald, dan kan de rechtbank de onterechte weigeringsbeslissing
hervormen. 227
1.5.3.2. Billijkheidsredenen
Krachtens artikel 6, § l, van de wet van 7 augustus 1974 tot instelling van het recht op een bestaansminimum,
hangen de toekenning en het behoud van het bestaansminimum af van de voorwaarde dat de betrokkene
« bewijst dat hij werkbereid is, tenzij dit onmogelijk zou blijken om gezondheids- of billijkheidsredenen ».
Onder bepaalde voorwaarden 228 , oordeelt de rechtspraak dat studies een billijkheidsreden vormen die het
onmogelijk maken te werken (voor zover de betrokkene slaagt in deze studies) 229 .
Echter, de loutere inschrijving voor een studie volstaat op zichzelf niet om vrijgesteld te worden van het bewijs
van tewerkstellingsbereidheid, aangezien het evenzeer kan worden aangewend als een excuus om zich niet te
moeten aanbieden op de arbeidsmarkt. Ook het gegeven dat iemand zich ingeschreven heeft in interim-bureaus,
kan moeilijk als argument gelden indien dit gebeurd is op aandringen van het OCMW. 230
Het OCMW dat voor een bepaald jaar besliste om aan een studente een bestaansminimum toe te kennen, is
volkomen vrij om dit het volgende jaar niet meer te doen als blijkt dat de aanvraagster voldoende middelen ter
beschikking heeft om haar studies te voltooien. 231
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
Arbh. Gent, 6e K., 17 juni 2002, X / OCMW Denderleeuw, AR 47/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.088.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., X / OCMW Laarne, 7 januari 2002, AR 47.410.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 11 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2010688.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.088.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 februari 2002, X / OCMW Oostende, AR 105.027.
Arbrb. Brussel, Vak. K., 3 september 2002, X / OCMW Dilbeek, AR 8514/99.
Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW Scherpenheuvel-Zichem, AR 1723/02 & 1866/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.753.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 november 2002, X / OCMW Mechelen, AR 79409.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 8 januari 2002, X / OCMW Denderleeuw, AR 47.429.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 17 januari 2003, X / OCMW Mol, AR 25.919.
30

Eén van die voorwaarden is het uitoefenen van een beroepsbezigheid die verenigbaar is met de studies
(bijvoorbeeld vertaalwerk en kinderoppas ‘s avonds of tijdens de weekends of de vakanties) 232 . Andere
voorwaarden : de aanvrager-student moet tevergeefs zijn onderhoudsrechten hebben ingeroepen jegens zijn
onderhoudsplichtigen, zonder vrucht een studiebeurs hebben aangevraagd, bewijzen dat hij geschikt is om de
studies te volgen en zijn staat van behoeftigheid aantonen 233 .
De aanvrager die studeert volgens een glijdend uurrooster moet een deeltijdse betrekking zoeken die
verenigbaar is met het uurrooster van zijn studies 234 .
Het OCMW heeft terecht het bestaansminimum geweigerd aan een aanvrager-student die een « studentenjob »
had geweigerd gedurende de maand juli. Maar anderzijds had de aanvrager een tweede zittijd, zodat de
rechtbank oordeelt dat er een billijkheidsreden kon worden aangevoerd, opdat de student alles op alles zou
kunnen zetten om zijn examens met succes af te leggen 235 .
Een student die voltijds dagcursussen volgt, kan op zich eventueel onder de toepassing van de
billijkheidsredenen van artikel 6 vallen, waardoor hij niet langer moet aantonen werkbereid te zijn, maar
daartoe moet hij wel bewijzen dat de studies die hij aanvat of voortzet nodig zijn om een menswaardig leven te
kunnen leiden. In dat opzicht volstaat het niet dat de studies het de student mogelijk maken « om zijn
levensomstandigheden te verbeteren » of zijn kansen op de arbeidsmarkt te versterken, want in deze beschikt
hij al over een eerste diploma dat hem de toegang tot die markt verzekert 236 .
Het volgen van studies kan helpen tot een betere integratie op de arbeidsmarkt. 237 Zonder enig diploma op zak
maakt men weinig kans op de arbeidsmarkt; daarom kan het volgen van tweedekansonderwijs de kansen van
iemand verhogen en als billijkheidsreden aanvaard worden. 238 De professionele mogelijkheden worden door het
volgen van hogere studies vergroot, voor zover dit hoger onderwijs aansluit bij de vooropleiding en de
bekwaamheden van de betrokkene. 239
Een aanvrager die hogere studies muziek volgt maar geen vakantiewerk kan doen wegens het zware en
onregelmatige uurrooster en ook niet kan terugvallen op familie, moet door het OCMW worden gesteund. Dit
kan financieel, maar ook door alle nuttige inlichtingen te verstrekken en stappen te ondernemen om aan de
aanvrager alle rechten en voordelen toe te kennen waarop zij aanspraak kan maken. De aanvrager zelf moet
inspanningen doen om zo weinig mogelijk ten laste van de gemeenschap te vallen. 240
Het bezit van één of meer diploma’s en de betrekkelijk hoge leeftijd belemmeren meestal de toepassing van de
billijkheidsredenen wanneer de aanvrager studies wil aanvatten of voortzetten 241 .
Gelijkaardig is het volgende geval waarbij de Kortrijkse Arbeidsrechtbank 242 oordeelt dat, waar de rechtspraak
de werkbereidheidsvereiste tegenover studenten soepel hanteert, de rechter in casu oog moet hebben voor de
leeftijd van eiser en het feit dat hij reeds over een diploma beschikt. Het bestaansminimum is volgens de
rechtbank geen studiebeurs en van de aanvrager kan worden verwacht dat hij met zijn behaalde diploma werk
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Forest, RG 17.098/01 ; T.T. Marche-en-Famenne, 1e
ch., 11 avril 2002, X / CPAS Durbuy, RG 27.756.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 18.571/01; T.T. Liège, 7e ch.,
27 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 319.693 et 321.216 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 avril 2002, X / CPAS
Ixelles, RG 25.459/02 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Waterloo, RG
124/N/2002 ; T.T. Liège, 9e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 323.369.
T.T. Liège, 7e ch., 2 octobre 2002, X / CPAS Liège, RG 322.287.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 novembre 2002, X / CPAS Beloeil, RG 73.185 et 73.186.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.241 ; C.T. Liège, 2e ch.,
17 septembre 2002, X / CPAS Herstal, RG 30.235/01 ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS
Rochefort, RG 61.683.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.501 ; Arbrb. Gent, 10e K.,
29 maart 2002, X / OCMW Gent, AR 116.702/94.
Arbrb. Antwerpen, 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.355.
Arbrb. Leuven, 2e K., 10 april 2002, X / OCMW Leuven, AR 2904/01 ; Arbrb. Leuven, 2e K., 10 april
2002, X / OCMW Aarschot, AR 3023/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.739.
T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 321.309.
Arbrb. Kortrijk,2e K., 4 september 2002, X /OCMW Wevelgem, AR63415.
31

kan vinden; nu blijkt dat hij geen voltijdse tewerkstelling wil combineren met zijn doctoraatsopleiding, acht de
rechtbank hem niet werkbereid.
De Arbeidsrechtbank van Brussel oordeelt echter dat een persoon van 22 jaar kunststudies (totaalduur : vijf
jaar) mag hervatten, niettegenstaande een onderbreking van één jaar, aangezien ze vanaf het middelbaar
onderwijs kunststudies had gevolgd bij de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten 243 .
Blijkbaar is de Arbeidsrechtbank van Namen het hier niet mee eens : zij meent dat de personen die hun
opwachting op de arbeidsmarkt reeds gemaakt hebben, maar vervolgens die markt weer verlaten om studies aan
te vatten of voorheen afgebroken studies te hervatten, niet langer van de billijkheidsredenen kunnen genieten.
De rechtbank geeft er de voorkeur aan dat de aanvrager vergelijkbare avondcursussen volgt en gewoon
uitzendopdrachten blijft vervullen, met het behoud van sociale rechten tot gevolg 244 .
De wens van de 33-jarige eiseres om verpleegkundige studies aan te vatten (minimumduur : 4 jaar), is geen
billijkheidsreden die haar vrijstelt van de werkbereidheidsplicht 245 . Hetzelfde geldt voor een 29-jarige moeder
van twee kinderen die laboratoriumassistente wil worden (studieduur : drie jaar) 246 .
De Arbeidsrechtbank van Brussel oordeelt dat de beslissing van de aanvrager om nieuwe dagstudies aan te
vangen (duur : vier jaar), na zijn mislukte architectuurstudies (gedurende twee jaar, met bijstand van het
OCMW), een werkelijke wens om werk te vinden, tegenspreekt 247 .
Het is van wezenlijk belang dat de betrokkene geschikt is om te studeren : dit moet concreet en grondig worden
nagegaan. Aangezien de jonge aanvrager zijn leerresultaten niet aan het OCMW heeft overgemaakt (zelfs niet
gedeeltelijk), kan het centrum niet controleren of hij aan de toekenningsvoorwaarden voor het
bestaansminimum aan studenten voldoet 248 . Tijdens het eerste jaar van hogere studies gaat men uit van het
vermoeden dat de betrokkene studiegeschikt is 249 . Deze geschiktheid moet over het volledige academiejaar
worden bekeken, met inbegrip van de tweede zittijd 250 .
De beslissing van het OCMW m.b.t. het volgen van studies moet redelijk zijn; een rechtbank oordeelde dat een
beslissing elke redelijkheid mist in het geval die een aanvraagster het volgen van het laatste jaar secundair
onderwijs ontzegt nadat zij het vorige schooljaar om medische redenen niet tot een goed einde bracht. 251
Wanneer de aanvrager verschillende keer gefaald heeft tijdens zijn middelbaar onderwijs, mag het OCMW hem
het bestaansminimum toekennen en deze steun afhankelijk maken van een regelmatig toezicht op zijn
slaagkansen (evaluatie na het eerste jaar) 252 .
In afwachting van de officiële uitslagen van het academiejaar, moet er voorlopig recht worden gesproken, tot er
meer informatie beschikbaar is over het welslagen van het lopende jaar. De heropening van de debatten moet
worden bevolen, opdat de eiser de resultaten van zijn schooljaar zou kunnen overhandigen 253 .
De eiseres die tweemaal gefaald heeft in het zesde jaar beroepsonderwijs (afdeling bureauwerk), toont niet aan
studiegeschikt te zijn en kan dus niet genieten van de in artikel 6 bedoelde billijkheidsredenen 254 . Hetzelfde
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 18.302/01 et 21.756/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Courcelles, RG 59.993/R.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 février 2002, X / CPAS Charleroi, RG 59.859/R.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61.238/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 22.104/2001.
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.185 et 323.055.
T.T. Bruxelles, 15e ch. extraordinaire, 9 juillet 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Lambert, RG 25.226/02.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 2 août 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 29.719/02.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 15 november 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2022654.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 février 2002, X / CPAS Ixelles, RG 22.749/01, 22.750/01, 22.751/01 et
22.752/01 ; T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 321.617 ; T.T. Liège, 11e ch., 9 juillet
2002, X / CPAS Liège, RG 321.395.
T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 319.693 et 321.216 ; T.T. Liège, 7e ch., 2 octobre
2002, X / CPAS Liège, RG 321.696.
T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Courcelles, RG 59.681/R, 59.834/R et 60.192/R.
32

geldt voor de 22-jarige aanvrager die driemaal de tweede kandidatuur in de handelswetenschappen gefaald
heeft, en geen moeite doet om werk te vinden, zelfs niet tijdens de schoolvakanties 255 .
Wie nalaat bewijzen bij te brengen van vermeende studies en van de regelmatig te volgen cursussen en zich
door zijn houding bovendien de facto uitsluit van de arbeidsmarkt, moet niet op veel begrip rekenen bij de
rechtbank. 256 . Indien er vastgesteld wordt dat de aanvraagster na een studieduur van 4 jaar nog steeds geen
enkel eerste jaar met vrucht voltooide, dan oordeelt de rechtbank dat een vrijstelling van werkbereidheid in
hoofde van de aanvraagster niet meer mogelijk is. 257 Indien de aanvrager niet waar maakt dat hij de studies die
hij in Nederland beoogt, aankan, dan mag het OCMW bij de beoordeling van de aanvraag terecht de
haalbaarheid van de studie onderzoeken en ermee rekening houden. Er mag ook rekening worden gehouden
met het feit dat gelijkaardige studiemogelijkheden in België bestaan of dat de aanvrager andere, gelijkaardige
studies, in België kan volgen. Hem met gemeenschapsgelden een weinig realistisch studieproject laten
aanvatten, komt niet aangewezen voor. 258
De Arbeidsrechtbank te Antwerpen 259 oordeelde dat een aanvraagster die reeds zes jaar financieel gesteund
werd door het OCMW om een diploma van arts te behalen, nog minstens een jaar moet worden gesteund om
een bijkomend diploma sportgeneeskunde te behalen. Verdere specialisaties zal de aanvrager zelf moeten
bekostigen; van de gemeenschap kan niet gevraagd worden dat zij deze moet blijven bekostigen.
De vraag over de noodzakelijkheid van de aangevangen studies kan als volgt worden beantwoord : de
aanvrager beschikt slechts over een humanioradiploma, zodat redelijkerwijs kan worden aangenomen dat hij
met de huidige situatie op de arbeidsmarkt, jarenlang op een dienstbetrekking zal moeten wachten, ook al is hij
ingeschreven als werkzoekende, en dus ten laste van de gemeenschap zal zijn (werkloosheidsuitkeringen).
Indien de « time out » op professioneel vlak (door de aanvrager gekozen rechtenstudies) mogelijkheden op een
latere tewerkstelling in zich draagt, moet men veronderstellen dat, naarmate een opleiding op maat wordt
aangemoedigd, ook de kansen zullen toenemen dat hij niet langer afhankelijk is van de gemeenschap 260 .
Het OCMW heeft een jonge vrouw die tevergeefs studies vertaler-tolk had aangevat bij het ISTI, verbonden
aan de Hogeschool Marie HAPS, terecht een laatste kans gegeven, met koppeling van twee voorwaarden voor
de financiële ondersteuning van de voortgezette studies : slagen voor de eerste kandidatuur in letteren en
wijsbegeerte aan de ULB, en een financiële bijdrage van de eiseres zelf vanaf de tweede kandidatuur
(inkomsten uit een studentenjob) 261 .
De eiseres is ingeschreven bij een privé-school « Esthétique-Cosmétique » die dagcursussen verzorgt. De
studiekost bedraagt 3500 € voor twee jaar, dat wil zeggen ongeveer 160 € per maand, kosten voor het materiaal
niet inbegrepen. De Arbeidsrechtbank van Namen oordeelt dat de in artikel 6 § 1, van de wet van 7 augustus
1974 bedoelde billijkheidsredenen in deze zaak niet zijn aangetoond. Estheticacursussen worden immers ook ‘s
avonds gegeven, waarbij de eiseres ook werkloosheidsuitkeringen had kunnen genieten 262 .
In verband met billijkheidsredenen kunnen alle elementen spelen, op voorwaarde dat zij onafhankelijk staan
van de wil en gezindheid van de aanvrager. Zo kan de hoge leeftijd en zorgbehoefte van de moeder van de
aanvrager terecht worden ingeroepen, maar tevens de gezondheidsproblemen van de aanvrager zelf.
Een gebrekkige kennis van het Nederlands kan na zeven jaar verblijf niet ingeroepen worden als reden voor het
niet vinden van een passende job. Er mag immers aangenomen worden dat iemand op zeven jaar tijd
ruimschoots de tijd gehad heeft om zich te bekwamen in de taal van het landsgedeelte waarin hij prefereert te
wonen. 263
255
256
257
258
259
260
261
262
263
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Jette, RG 34.361/02.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 8 januari 2002, X / OCMW Denderleeuw, AR 47.429
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.702.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 13 november 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 63821.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.506.
T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.696 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X /
CPAS Liège, RG 318.888 et 318.889.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 16 mai 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 18.092/01.
T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur, RG 110.688.
Arbh. Antwerpen, 20 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2010524.
33

Het niet aanbieden van tewerkstelling aan betrokkene en hem gedurende enkele jaren een bestaansminimum
toekennen, houdt onmiskenbaar een erkenning in van de gezondheids- en billijkheidsredenen waarop de
aanvrager zich beroept om vrijstelling van werkbereidheid te wettigen. 264
Kunstenaar zijn of beweren te zijn is geen reden om geen werk te zoeken. De Arbeidsrechtbank van Brugge 265
oordeelde dat het niet aangetoond was dat eiser kunstenaar is; er lag immers noch enige vorming, noch enige
productie voor. Zelfs al zou hij self-made kunstenaar zijn, dan kan hij misschien wel rekenen op enige
sympathie - een samenleving moet haar kunstenaars koesteren -, het betekent evenwel niet dat zij hen moet
doodknuffelen door hen onvoorwaardelijk een inkomen te verschaffen. Lange tijd in Vlaanderen wonen en het
niet nodig vinden om Nederlands te leren, pleit ook in het nadeel van de betrokkene. Het feit van lange tijd
huisvrouw geweest te zijn, is geen reden om werk te weigeren. 266
Het feit dat een aanvraagster (55jaar) als vrijwilligster bij een vzw werkt is op zich geen reden om het
bestaansminimum te weigeren. Door zich in te zetten voor die vzw houdt zij zich op een zinvolle wijze bezig
en raakt zij niet vervreemd van de arbeidsmarkt. De rechtbank oordeelt dat de aanvraagster reeds veel moeite
gedaan om binnen de vzw een bezoldigde job te krijgen…. 267 Het OCMW van zijn kant vraagt terecht dat de
aanvraagster zich beschikbaar stelt op de gehele arbeidsmarkt en zich niet alleen bezig houdt met de vzw.
Hoogzwanger zijn op het ogenblik van de aanvraag is een billijkheidsreden; op dat ogenblik kan er immers
geen werkbereidheid geëist worden van de aanvraagster. 268
De Arbeidsrechtbank van Brussel heeft geoordeeld dat de ver gevorderde zwangerschap van de eiseres een
billijkheidsreden kan zijn. In deze zaak volgde de eiseres een cursus van maatschappelijk assistente, maar heeft
haar zwangerschap de deelname aan de examens in de maand juni belet. Aangezien zij zich over het kind wou
ontfermen, heeft ze de studies niet hervat in de loop van het academiejaar 2000/2001. De rechtbank oordeelt op
basis van billijkheidsredenen dat het bestaansminimum aan de eiseres kan worden toegekend om haar de tijd te
geven actief op zoek te gaan naar kinderopvang (plaatsing kind). Eens die verzekerd is, kan ze ten volle de
noodzakelijke inspanningen leveren om op een ernstige manier werk te zoeken 269 .
Als weduwe de zorg over vijf kinderen hebben en Nederlandse les volgen, vormt voor de Antwerpse
Arbeidsrechtbank als voldoende billijkheidsreden worden beschouwd. 270
Indien het sociaal verslag gewag maakt van een weinig rooskleurige psychische en fysieke toestand van de
aanvrager en niet aantoont dat die toestand voorheen niet bestond, en ditzelfde verslag opmerkt dat er
problemen zijn op sociaal, administratief, medisch en financieel vlak en dat verschillende hulpverleners het
erover eens waren dat er een intense vorm van begeleiding zou moeten worden opgestart, dan kunnen er terecht
gezondheids- en billijkheidsredenen ingeroepen worden. 271
Ten slotte kan het OCMW zelf ook weigeren om iemand toe te laten in de sociale tewerkstelling; dit is het
geval indien uit iemands voorgeschiedenis kan worden geconcludeerd dat de psychische toestand van de
betrokkene als gevolg van zijn drugsproblematiek, dit niet mogelijk maakt. 272
Geen billijkheidsreden is vijf kinderen en een zieke echtgenoot ten laste hebben; de Tongerse Arbeidsrechtbank
wijst erop dat er voldoende mogelijkheden voor kinderopvang bestaan en dat het mits de nodige organisatie,
mogelijk moet zijn om uit werken te gaan. 273 Gelijkaardig is het volgende geval; een aanvraagster die stelde dat
zij bereid was tot werken voor zover dit verenigbaar was met de gezondheidstoestand van haar tweede kind. Nu
echter gebleken was dat tijdens haar tewerkstelling dit kind werd opgevangen door de moeder van de
aanvraagster, waarvan de aanwezigheid oorspronkelijk aan het OCMW verzwegen werd, en dat dus een
tewerkstelling ondanks twee kleine kindjes in casu wel mogelijk is, oordeelt de rechtbank dat de aanvraagster
zelf moet instaan om de nodige bestaansmiddelen te verwerven. Daar de toekenningsvoorwaarde niet vervuld
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
Arbrb. Gent, 10e K., 29 maart 2002, X / OCMW Merelbeke, AR 154.687/01.
Arbrb. Brugge, 6e K., 3 januari 2002, X / OCMW Oostende, AR 104.574.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.088.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 30 september 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.872.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.719.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 14.857/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.575.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 5 juni 2002, OCMW Turnhout / X, AR 2010228.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 10 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 322.686.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 27 mei 2002, X / OCMW Kortessem, AR 54/2001.
34

is, kan het bestaansminimum niet worden toegekend. 274 Een vrijstelling voor de opvoeding van de kinderen is
niet te verantwoorden indien de echtgenoot hiervoor kan instaan; dit is het geval ingeval die slechts één avond
per week Nederlandse les moet volgen. Het loutere feit dat de RVA de vrijstelling wel toestaat verandert
hieraan niets daar het OCMW niet gebonden is door de beslissing van de RVA. 275
1.6. Eerst het recht op andere sociale voorzieningen en op onderhoudsgeld
aanspreken
1.6.1. De sociale voorzieningen
Het recht op een bestaansminimum is een residuair recht. De eiser moet eerst aantonen dat hij geen andere
inkomsten kan genieten en dat hij zijn rechten op andere sociale voorzieningen heeft doen gelden, met name
jegens de RVA 276 of door een studiebeurs aan te vragen 277 .
Wie werkloosheidsuitkeringen of ander sociale zekerheidsuitkeringen kan genieten, moet die rechten uitputten
vooraleer hij aanspraak kan maken op het bestaansminimum. Een OCMW stelde het bedrieglijk cumuleren van
sociale zekerheidsuitkeringen gelijk met zwartwerk; de arbeidsrechtbank volgde het OCMW-bestuur hierin, op
voorwaarde dat gekeken wordt naar de concrete noden van de betrokkene, m.a.w. dat die een leefgeld ontvangt
waardoor hij in staat is een menswaardig leven te leiden. 278
De aanvrager moet zijn recht op onderhoudsgeld weliswaar uitputten, maar moet die rechten niet steeds zelf
aanspreken. Het OCMW moet nagaan of de hulpvrager de alimentatiebijdrage, die bij gerechtelijke uitspraak
werd toegekend, ook effectief kan bekomen. 279 Bij een vertroebelde relatie tussen ouders en aanvrager acht de
rechtspraak het niet vanzelfsprekend dat een aanvrager gerechtelijke stappen zou ondernemen teneinde een
vordering tot onderhoud lastens zijn ouders in te stellen. Het OCMW kan optreden namens de aanvrager om
diens rechten te laten gelden. 280 Soms oordeelt de arbeidsrechtbank dat het OCMW inderdaad zelf meer
initiatieven moet ontwikkelen om de gebeurlijke rechten van een aanvrager inzake kinderbijslaguitkering te
zien vaststellen. De rechter voegt eraan toe dat elk OCMW als opdracht heeft om als info- en ombudsdienst te
fungeren. Bij gemis aan begeleiding hieromtrent, kan de aanvrager bezwaarlijk worden verweten dat hij zijn
sociale zekerheidsrechten niet heeft uitgeput. 281
Een OCMW dat zich beperkt tot het meegeven van enkele documenten inzake werkloosheid en ziekte, schiet
tekort in zijn hulpverlening om de aanvrager zijn rechten te laten gelden. 282 Een aanvraagster die in de
onmogelijkheid verkeert om haar rechten lastens haar echtgenoot uit te putten gezien diens verblijf in het
buitenland, kan het bestaansminimum worden toegekend. 283
Een aanvrager die nog een aantal gegevens moest verstrekken aan de RVA ter vervollediging van zijn dossier
en dit niet deed waardoor de definitieve beslissing van de RVA en de mutualiteit wordt tegengehouden, heeft
slechts recht op voorschotten; het OCMW kent in dit geval terecht geen bestaansminimum toe omdat de
aanvrager zijn rechten op sociale uitkeringen moet laten gelden. 284 Het OCMW handelt in gelijkaardige zin
waar het een aanvraagster het bestaansminimum weigert omdat zij door haar eigen schuld haar recht op een
werkloosheidsuitkering verspeeld heeft. 285
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
Arbrb. Brugge, 1e Vak. K., 29 juli 2002, X / OCMW Brugge, AR 109.354.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 9 januari 2003, X / OCMW Antwerpen, AR 331.203.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065.
T.T. Bruxelles, 15e ch. extraordinaire, 9 juillet 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Lambert, RG 25.226/02.
Arbrb. Tongeren, 1e K., X / OCMW Kortessem, 11 januari 2002, AR 2756/2001.
Arbrb. Gent, 10e K., 29 maart 2003, X / OCMW Aalter, AR 148.512/00.
Arbrb. Leuven, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Tienen, AR 2044/01.
Arbrb. Gent, 10e K., 15 maart 2002, X / OCMW Gent, AR 149.036/00.
Arbrb. Brugge, 7e K., 11 december 2002, X / OCMW Brugge, AR 110.989.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 15 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 332.717, 332.718 en 332.719.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 17 januari 2002, X / OCMW Dilsen-Stokkem, AR 2690/2002.
Arbrb. Eupen, 1e K., 27 juni 2002, X / OCMW Kelmis, AR 46/02.
35

Tot zolang er geen duidelijke negatieve zekerheid bestaat omtrent een inkomensgarantie voor ouderen omdat
de aanvrager nog geen aanvraag daartoe heeft ingediend, is er geen recht op het bestaansminimum. 286
Wie recht heeft op een vergoeding als mindervalide, maar zich door niet naar de gevangenis terug te keren na
een penitentiair verlof, vrijwillig in een toestand brengt waarbij er geen recht meer is op die vergoeding, heeft
geen recht op het bestaansminimum omdat hij in beginsel over voldoende middelen beschikt om een
menswaardig leven te leiden. 287
De aanvrager vervult de toekenningsvoorwaarden voor het bestaansminimum niet wanneer hij nalaat de nodige
administratieve stappen te zetten tot behoud van zijn eigen gezinsbijslag, het kraamgeld en de kinderbijslag
voor zijn twee dochters, en tot de verzekerbaarheid voor hem en zijn beide kinderen bij het ziekenfonds 288 .
1.6.2. Het recht op onderhoudsgeld
1.6.2.1. De onderhoudsplicht
Volgens artikel 6 § 1, par.2 van de wet van 7 augustus 1974 kan het OCMW de aanvrager opleggen eerst zijn
onderhoudsrechten te doen gelden jegens zijn onderhoudsplichtigen. Deze bepaling behoudt de beoordeling
van de wenselijkheid om dit beroep op te leggen aan de betrokkene, niet voor aan het OCMW. Alleen de
arbeidsrechtbank oefent een vol rechterlijk toezicht uit over een administratieve beslissing 289 .
De rechtbank vindt het normaal dat jongeren zelfstandig willen leven, maar dit kan niet betekenen dat ze zich
zomaar losmaken van de familiale band om vervolgens de gemeenschap te laten opdraaien voor de
behoeftigheid die aldus gecreëerd wordt. Wie op eigen houtje een appartement huurt waarna ze een financiële
tussenkomst van het OCMW vraagt, plaatst dit OCMW alzo voor een voldongen feit. 290
Aan de onderhoudsplicht zijn grenzen; een OCMW dat een aanvrager verwijst naar zijn onderhoudsplichtige
ouders zonder de onderhoudsplicht te onderzoeken en waarbij achteraf blijkt dat het gezinsinkomen bestaat uit
een invaliditeitsuitkering en dat er nog vier schoolgaande kinderen ten laste zijn, neemt de verkeerde beslissing
en ziet die vernietigd. 291
De rechtspraak acht het niet vanzelfsprekend dat een aanvrager gerechtelijke stappen zou ondernemen teneinde
een vordering tot onderhoud lastens zijn ouders in te stellen. Dit zou zeker niet bevorderlijk zijn voor een
herstel van de relatie tussen hem en zijn ouders. Het OCMW kan optreden namens de aanvrager om diens
rechten te laten gelden. 292
In dezelfde zin oordeelt een andere arbeidsrechtbank 293 dat het OCMW geen bestaansminimum kan weigeren
louter en alleen op grond van de vaststelling dat de aanvraagster haar rechten niet heeft laten gelden tegenover
haar ouders. Door de aanvraagster zonder ernstig sociaal onderzoek te verwijzen naar haar ouders voor
onderhoud, komt het OCMW zijn verplichting niet na die vervat zit in artikel 60 van de OCMW-wet.
Afstand doen van een persoonlijk onderhoudsgeld in de vorm van een maandelijkse bedrag dat in functie van
het inkomen van de gescheiden echtgenoot redelijkerwijze kon worden gevorderd, komt erop neer zijn
mogelijkheden op andere inkomsten niet uit te putten en bijgevolg bestaat er geen recht op het
bestaansminimum. 294
In de mate dat de moeder van de eiseres over 1600 € inkomsten beschikt en ze kosten heeft die goed zijn voor ±
1380 €, heeft het OCMW terecht beslist dat de moeder in de levensbehoeften van haar dochter moet voorzien
286
287
288
289
290
291
292
293
294
Arbrb. Brugge, 6e K., 6 juni 2002, X / OCMW Brugge, AR 107.972.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 7 juni 2002, X / OCMW Genk, AR 397/2002.
T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.260.
T.T. Neufchâteau, 2e ch., 27 mai 2002, X / CPAS Bastogne, RG 28.650.
Arbrb. Tongeren, 1e K., X / OCMW Riemst, 11 januari 2002, AR 2974/2001.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 6 februari 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2000828.
Arbrb. Leuven, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Tienen, AR 2044/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.935.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2002196.
36

ten belope van 100 € per maand. Die bijdrage moet echter in mindering worden gebracht op het toegekende
bestaansminimum 295 .
1.6.2.2. De facultatieve verwijzing naar de onderhoudsplichtigen
De vereiste van het aanspreken van de onderhoudsplichtigen heeft een facultatief karakter. Het OCMW moet in
elk individueel nagaan of het verwijzen van de betrokkenen naar zijn alimentatieplichtigen menselijk wel
verantwoord is. In het geval dat de uitvoering van de onderhoudsplicht onmogelijk blijkt en het OCMW zelfs
geen inlichtingen blijkt ingewonnen te hebben over de vermogenstoestand van de moeder van de aanvraagster,
kan dit OCMW niet bewijzen dat de inkomsten van de moeder toelaten om in het onderhoud van haar
geplaatste minderjarige dochter te voorzien. 296
Het facultatieve karakter van de verwijzing naar de onderhoudsplichtigen heeft aanleiding
geven tot rechterlijke argumenten die onuitgegeven zijn in vergelijking met de eerdere
rechtspraak.
Ter herinnering : artikel 6, § 1, tweede lid, van de wet van 7 augustus 1974 bepaalt dat de aanvrager van het
bestaansminimum kan verplicht worden om zijn rechten op onderhoudsgeld te laten gelden jegens
onderhoudsplichtigen. Volgens deze bepaling zijn de echtgeno(o)t(e) en de voor- en nazaten in de eerste graad
onderhoudsplichtigen.
Wanneer de verplichting om onderhoudsgeld te betalen na de echtscheiding niet nageleefd wordt, kan het
OCMW het recht op een bestaansminimum voor samenwonenden niet aan de voorwaarde onderwerpen om
eerst de rechten ten aanzien van de ex-huwelijkspartner te laten gelden. Het Arbeidshof van Bergen gaat nog
verder dan dit principe en gaat helemaal op in een gedachtengang die onuitgegeven is. Het oordeelt immers dat
het, algemeen gesproken, niet de roeping van een sociale instelling kan zijn om ongeacht de omstandigheden
stelselmatig de betaling van onderhoudsgeld prioriteit te verlenen, zeker als dit duidelijk niet kan worden
betaald. De dwingelandij van een theoretisch recht moet worden vermeden : de rechters mogen er niet mee
volstaan op concrete vragen puur symbolische antwoorden te geven, zonder zich zorgen te maken over de
daadwerkelijke gevolgen. Het is evenmin redelijk vol te houden dat de voor een persoon, die er de voorkeur
aan geeft zijn inkomsten uit arbeid te puren – of, bij gebrek daaraan, uit een vervangingsinkomen, eerder dan
uit een onderhoudsgeld van zijn ex-partner –, solidariteit tussen twee uit de echt gescheiden partners (die
bovendien elk een nieuw leven hebben opgebouwd) onbeperkt in de tijd is, én prioritair in vergelijking met de
solidariteit van de gemeenschap 297 .
In dezelfde zin oordeelt het Arbeidshof van Luik dat de familiale solidariteit voorgaat op de solidariteit van de
gemeenschap, maar dat het aan de samenleving is om met name in deze moeilijke tijden te waken over de
vrijwaring van een stevige sociale en familiale band. Dergelijke band verzekert een evenwichtig bestaan aan
het individu en heeft als gunstige uitwerking dat de fysieke, morele, psychische situaties stabiel blijven, zodat
de samenleving belangrijke uitgaven bespaard wordt inzake geneeskundige en hospitalisatiekosten of andere
vormen van bijstand … Iedereen beseft welke schade een door de steunaanvrager tegen zijn familie ingestelde
vordering kan aanrichten voor de familieband 298 .
De Arbeidsrechtbank van Luik herinnert eraan dat de onderhoudsplichtigen naar wie artikel 6, § 1, tweede lid,
van de wet van 7 augustus 1974 verwijst, strikter omschreven zijn dan de onderhoudsplichtigen zoals bedoeld
in artikel 207 van het Burgerlijk Wetboek 299 .
Artikel 6 van de wet van 7 augustus 1974 laat het OCMW een mogelijkheid die echter niet willekeurig kan
worden aangewend, maar met rede moet worden uitgeoefend. Een eenvoudige verwijzing zonder meer is
ontoelaatbaar : de verwijzing moet gegeven zijn naar aanleiding van een sociaal onderzoek. De
onderhoudsplichtigen moeten uiteraard bij machte zijn de betrokkene te ondersteunen. Het beroep op
onderhoudsplichtigen mag niet tot gevolg hebben dat het OCMW wordt vrijgesteld van zijn verplichting om
295
296
297
298
299
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 112.572 et 112.573.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2011776.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Mons / X, RG 16.511.
C.T. Liège, 8e ch., 27 mars 2002, CPAS Grâce-Hollogne / X, RG 30.290/01 ; T.T. Liège, 9e ch., 18 juin
2002, X / CPAS Liège, RG 321.998 ; T.T. Liège, 11e ch., 9 juillet 2002, X / CPAS Liège, RG 321.395.
T.T. Liège, 10e ch., 15 mars 2002, X / CPAS Flémalle, RG 319.082.
37

een gepaste maatschappelijke dienstverlening te verstrekken, eens vastgesteld werd dat een menswaardig leven
niet kan worden verzekerd. Het OCMW kan de betrokkene maar uitnodigen om zijn rechten te doen gelden
jegens de onderhoudsplichtigen, en hem hierbij de nodige bijstand geven. Artikel 6 bepaalt trouwens dat aan de
betrokkene kan worden opgelegd dat hij zijn rechten ten aanzien van zijn onderhoudsplichtigen laat gelden, niet
dat hij voor zijn vraag tot tussenkomst aan het OCMW, zijn rechten sowieso moet laten gelden. Uit die
wettelijke bepalingen vloeit voort dat het OCMW niet zonder meer kan weigeren om tussen te komen omdat de
betrokkene zijn onderhoudsrechten niet heeft laten gelden op het ogenblik van zijn aanvraag. In deze zaak
oordeelt de Arbeidsrechtbank van Namen dat het OCMW er de aanvrager ter gelegenheid van het sociaal
onderzoek niet op gewezen heeft dat hij zijn rechten op onderhoudsgeld moest laten gelden, desgevallend via
een onderhoudsvordering, vooraleer een tussenkomst te krijgen 300 .
Indien in een onderhandeling of overeenkomst in het kader van een echtscheiding met onderlinge toestemming
voorzien is dat er onderling geen onderhoudsgeld wordt betaald, vormt dit voor het bestuur het uitgangspunt.
Het komt het OCMW niet toe daarin zijdelings tussen te komen door aan een aanvrager bij de toekenning van
een bestaansminimum de voorwaarde op te leggen een eis tot onderhoudsgeld in te stellen. 301
1.6.2.3. Het verhaalrecht van het OCMW
Het komt aan het OCMW toe om de aanvrager te begeleiden en samen met hem in gebeurlijk geval een
onderhoudsvordering te overwegen tegen zijn ouders die zonder enige reden weigeren hem te steunen bij zijn
universitaire studies en mee in zijn levensonderhoud te voorzien 302 .
Krachtens artikel 60, § 2, van de O.C.M.W.-wet, heeft het OCMW ook de taak om de eiseres bij te staan
wanneer zij haar rechten op onderhoudsgeld laat gelden jegens een weerspannige echtgenoot 303 .
2. DE CATEGORIEËN
2.1. De basisbedragen
2.1.1. De samenwonende echtgenoten
Ook al verblijft de echtgenoot van de aanvrager illegaal in het land, toch moet het OCMW bij de berekening
van het bedrag van het bestaansminimum rekening houden met diens aanwezigheid in het gezin en een
bestaansminimum categorie 1 toekennen. 304
2.1.2. De alleenstaande
Zo de maatschappelijk werkster aan de hand van verschillende elementen zoals verklaringen van de betrokkene
in een tv-reportage, inlichtingen van derden en eigen objectieve vaststellingen besluit dat de aanvraagster niet
langer samenwoont met haar zoon, dan oordeelt het OCMW terecht dat zij niet meer gerechtigd is op het
bestaansminimum als gezinshoofd maar als alleenstaande. 305
Alleenstaande zijn ook degenen die opgenomen zijn in een psychiatrisch ziekenhuis en in een therapeutische
gemeenschap. 306 Een vrouw wier dochter geplaatst is in een instelling voor bijzondere jeugdzorg, wordt
300
301
302
303
304
305
306
T.T. Charleroi, ch. vac., 28 août 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.686/R.
Arbrb. Brugge, 7e K., 8 april 2002, X / OCMW Lichtervelde, AR 106.388.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 113.116.
T.T. Liège, 9e ch., 30 avril 2002, X / CPAS Seraing, RG 315.140 et 321.934 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
30 mai 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25.589/02.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 13 november 2002, X / OCMW Kuurne, AR 63988.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 18 februari 2002, X / OCMW Mechelen, AR 76909.
Arbrb. Brugge, 6e K., 7 maart 2002, X / OCMW Oostende, AR 105.742 ; Arbrb. Brugge, 7e K., 25 maart
2002, X / OCMW Oostende, AR 105.768.
38

eschouwd als een alleenstaande zonder kinderlast. Noch de inschrijving van het kind in de
bevolkingsregisters, noch een getuigschrift van het Ministerie van Financiën of van het ziekenfonds zeggen iets
over de plaats van het effectieve verblijf van de dochter. 307 Samenwonen met medestudenten kan worden
beschouwd als een gemeenschappelijke huishouding voeren.
Het verdient volgens de rechtspraak de voorkeur om de gedetineerde in halve vrijheid als een alleenstaande te
beschouwen, maar dan wel de materiële voordelen in rekening te brengen. 308
2.1.3. De alleenstaande met (een) kind(eren) ten laste
Het verhoogde bestaansminimum voor een alleenstaande wordt met toepassing van artikel 2, § 1, van de wet
van 7 augustus 1974 pas toegekend aan de alleenstaande personen die samenwonen met een ongehuwd
minderjarig kind ten laste of met verschillende kinderen, van wie minstens één kind minderjarig is, ongehuwd,
en ten laste.
Er dient vastgesteld te worden dat de wet van 7 augustus 1974 niet vereist dat het kind bij de moeder moet
gedomicilieerd zijn, noch dat uitsluitend zij het kind volledig ten laste heeft. Hierom lijkt het ontegensprekelijk
vast te staan dat de eiseres volstrekt regelmatig samenwoont met haar dochter, en dat ze door dit samenwonen
belangrijke onderhouds- en opvoedingskosten moet dragen, zij het in bijkomende orde. Niettegenstaande dit
samenwonen « in bijkomende orde » en op basis van de wet betreffende het recht op maatschappelijke
integratie (toen nog in voorbereiding ; voerde een bijzondere categorie in voor ouders in co-ouderschap), heeft
de Arbeidsrechtbank van Namen aan de eiseres het verhoogde bestaansminimum toegekend voor
alleenstaanden 309 .
De categorie “persoon met kinderlast” verwijst naar de effectieve toestand waarbij de persoon grotendeels de
kosten van onderhoud van zijn/haar kind moet dragen of ten minste voor een dergelijk deel dat dit de
draagkracht van een alleenstaande persoon overtreft. 310 Evenzeer bij inwonen in het huis van de ouders, daar
een eigen studio betrekken waarbij alle voorzieningen apart voor de aanvraagster en haar kindje aanwezig zijn,
heeft de betrokkene recht op het bestaansminimum voor alleenstaande met kinderlast; wel moet hierbij
rekening worden gehouden met de eventuele voordelen in natura die de aanvrager geniet. 311
Een uit de echt gescheiden aanvraagster die samenwoont met haar drie kinderen, waarvan er twee beschikken
over een eigen inkomen, terwijl één meerderjarig is en studeert, wordt een bestaansminimum categorie 4
toegekend i.p.v. categorie 2 omdat zij geen minderjarige kinderen meer te laste heeft. 312
Een OCMW mag zelf geen bijkomende categorie gerechtigden creëren, ook al heeft dit te maken met het feit
dat de aanvrager het co-ouderschap uitoefent over zijn twee minderjarige kinderen. De Arbeidsrechtbank te
Gent 313 volgt in deze de arbeidsauditeur die stelt dat het OCMW een nieuwe categorie creëert met een specifiek
barema, in strijd met de bepalingen van artikel 2, § 1, van de Bestaansminimumwet van 7 augustus 1974,
hetgeen niet kan worden gevolgd.
Opname in een centrum voor integrale gezinszorg, waarbij voor de kosten van verblijf en voeding niet kan
worden teruggevallen op de onderhoudsplicht van de ouders, kan de toekenning van het bestaansminimum als
alleenstaande met kinderlast impliceren. 314
Voor de vader van de eiseres in België is aangekomen, ontving ze het verhoogde bestaansminimum (ze woonde
immers samen met haar zoon). Bij de aankomst van haar vader krijgt ze voortaan een bestaansminimum voor
samenwonenden van het OCMW. De eiseres meent dat het OCMW haar, niettegenstaande het samenwonen
met haar vader, nog steeds het eerder vastgestelde bestaansminimum verschuldigd is, dus voor « een persoon
die slechts samenwoont met een ongehuwd minderjarig kind ten laste …. » , dat wil zeggen het bedrag
307
308
309
310
311
312
313
314
Arbrb. Brugge, 6e K., 4 april 2002, X / OCMW Brugge, AR 100.017.
Arbrb. Brugge, 7e K., 13 november 2002, X / OCMW Oostende, AR 109.901.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 106.228.
Arbrb. Brugge6e K., 4 april 2002, X / OCMW Brugge, AR 100.017.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.032.
Arbrb Kortrijk, 7e K., 4 september 2002, X /OCMW Izegem, AR 39381.
Arbrb. Gent, 10e K., 6 september 2002, X / OCMW Gent, AR155.457/02.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2011776.
39

vastgelegd in artikel 2, § 1, eerste lid, 2°. Op 1 maart 2001 heeft het Arbitragehof beslist dat : « De artikelen 2
§ 1, eerste lid, 2° en 4°, en 7, § 1, van de wet van 7 augustus 1974 tot instelling van het recht op een
bestaansminimum, zo gelezen dat een OCMW verplicht is om, zelfs ambtshalve, het toegekende verhoogde
bestaansminimum voor alleenstaanden (artikel 2, § 1, lid 1, 2°) op te heffen voor een ouder die uitsluitend met
een meerderjarig kind samenwoont, om deze slechts het bestaansminimum voor samenwonenden toe te kennen
(artikel 2, § 1, lid 1, 4°), de artikelen 10 en 11 van Grondwet, in samenhang gelezen met artikel 8, §§ 1 en 2 van
het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens, niet schenden » 315 .
Terwijl het juist is dat de door het arrest van het Arbitragehof bedoelde wetsartikelen dezelfde zijn, geldt dit
niet helemaal voor de feiten, aangezien het in de zaak bij het Arbitragehof ging om een samenwonen met een
meerderjarig kind. In deze zaak gaat het daarentegen om het samenwonen met een ouder.
De rechtbank parafraseert dus het arrest van het Arbitragehof en besluit dat de artikelen 2, § 1, lid 1, 2° en 4°,
en 7, § 1, van de wet van 7 augustus 1974 tot instelling van het recht op een bestaansminimum, zo gelezen dat
een OCMW verplicht is om, zelfs ambtshalve, het toegekende verhoogde bestaansminimum voor
alleenstaanden (artikel 2, § 1, lid 1, 2°) op te heffen voor een ouder (moeder) die uitsluitend met een
minderjarig kind samenwoont, om deze slechts het bestaansminimum voor samenwonenden toe te kennen
(artikel 2, § 1, lid 1, 4°) vanaf de dag dat de vader van de ouder (in deze de moeder) bij haar intrekt, de
artikelen 10 en 11 van Grondwet niet schenden 316 .
315
316
C.A. n°29/2001, M.B. 2001, page 17232.
T.T. Huy, 2e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Engis, RG 55.578.
40

2.1.4. De samenwonende
2.1.4.1. Het begrip samenwonen
De rechtspraak verwijst nog steeds eensgezind naar de arresten van het Hof van Cassatie van 24 januari 1983
en 8 oktober 1984 om het begrip samenwonen te omschrijven. Aldus zijn de in artikel 2, l, 3° van de wet van 7
augustus 1974 bedoelde « personen die samenwonen met één of meer personen », personen die met één of
meer personen onder hetzelfde dak wonen, waarbij ze een gemeenschappelijk huishouden vormen. De
algemeen aanvaarde omschrijving van « huishouden » stemt overeen met « het geheel van huiselijke zaken »
dat « al wat het onderhoud van een familie betreft » dekt 317 .
Bij samenwoonst met zijn ouders, ook al ontvangen die het gewaarborgd inkomen, maakt de aanvrager volgens
artikel 2, §1, 4° van de Bestaansminimumwet, aanspraak op het bestaansminimum categorie 4, i.e. als
samenwonende. 318
Het begrip samenwonen veronderstelt dat twee criteria cumulatief moeten aanwezig zijn : onder hetzelfde dak
wonen en dus een gemeenschappelijk gebruik van ruimten en installaties die nodig zijn om fatsoenlijk te
kunnen leven (woonkamer, badkamer of stortbad, meubels, keuken enz.), alsook een gemeenschappelijk
huishouden en dus samenwonenden die de huishoudelijke zaken in onderlinge overeenstemming volledig of
grotendeels gezamenlijk regelen, zonder dat hun inkomsten hiervoor (bijna) volledig moeten worden
samengelegd 319 .
Het in aanmerking te nemen begrip is de eenheid van verbruik : een eengemaakte koopkracht en een
gemeenschappelijke verwezenlijking van verschillende huishoudelijke taken (onderhoud ruimten, was,
voorbereiding van maaltijden) 320 .
De personen die samenwonen in een leefgemeenschap of in een instelling, kunnen als « samenwonende »
worden beschouwd, op voorwaarde dat de financiële kosten van de betrokkenen dalen door dit leven in
gemeenschap. In deze zaak woonde de betrokkene in een opvangtehuis (tehuis voor ongehuwde moeders) en
deelde ze samen met de andere huisgenoten de keuken (met potten en pannen, een fornuis, een oven), een
ruimte waar alle maaltijden samen werden gebruikt, alsook de woonkamer (met T.V., washok, telefoon, …).
Bij het gemeenschappelijk gebruik van de keuken was de eiseres vrijgesteld van de aankoopkosten van het
keukengerei. In tegenstelling tot wat gold voor een alleenstaande persoon, was ze ook vrijgesteld van een
bijdrage in de aankoop van een T.V. en aan de kosten ervan (Coditel, kabelgeld,…), net zoals van de
installatiekosten van de telefoon en de wasmachine 321 . Een dergelijke situatie rechtvaardigt de toekenning van
het bestaansminimum voor samenwonenden.
Samenwonen met medestudenten kan worden beschouwd als een gemeenschappelijke huishouding voeren; een
verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis is evenwel niet als samenwoonst te bestempelen. 322 Hetzelfde geldt
voor wie opgenomen is in een therapeutische gemeenschap in gevolge drugsproblemen. 323
Er valt, volgens de Arbeidsrechtbank te Hasselt 324 , een onderscheid te maken tussen, enerzijds, personen die tot
een gemeenschap behoren zoals een rustoord of een home - en die als samenwonenden moeten worden opgevat
– en, anderzijds, personen die in een psychiatrische instelling of een ziekenhuis verblijven en die daarentegen
blijven behoren tot de BM-categorie waartoe zij voor de opname behoorden.
317
318
319
320
321
322
323
324
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Boussu / X, RG 16.459.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 november 2002, X / OCMW Mechelen, AR 79409.
T.T. Charleroi, 5e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Chimay, RG 59069/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 juin
2002, X / CPAS Uccle, RG 28.106/02.
T.T. Liège, 7e ch., 18 septembre 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 322.734.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.499.
Arbrb. Brugge, 6e K., 7 maart 2002, X / OCMW Oostende, AR 105.742.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 maart 2002, X / OCMW Oostende, AR 105.768.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Heusden-Zolder, AR 2020416.
41

2.1.4.2. Het bewijs van het samenwonen
Samenwonen is een feitelijk gegeven dat met alle rechtsmiddelen kan worden aangetoond,
zelfs indien officiële documenten het tegenovergestelde zouden aantonen 325 .
Indien de aanvrager geen enkel stuk bijbrengt dat de stelling van het OCMW ontkracht, neemt de rechtbank aan
dat de door de betrokken maatschappelijk werker verzamelde feiten, geloofwaardig zijn. 326 Een gedetailleerd
sociaal verslag kan de samenwoonst voldoende aantonen. De volgende elementen kunnen daarbij helpen:
herhaaldelijk niet aanwezig zijn op het aangegeven adres, een verklaring van de wijkagent die zegt dat de
betrokkene bijna nooit thuis is, niet over kleding en geen enkel paar schoenen beschikken in de woning, slechts
een blikje vis als etenswaar in huis hebben, een uurwerk dat het winteruur aangeeft in de zomer. Samen
genomen zijn dit vermoedens die voor de rechtbank voldoende zwaarwichtig zijn om te besluiten dat de
betrokkenen een feitelijk gezin vormen. 327
Een arbeidsrechtbank oordeelt dat het bewijs van samenwoonst door vermoedens mogelijk is, maar dat die
voldoende duidelijk en overeenstemmend moeten zijn. In casu ligt de bewijslast bij het OCMW en wordt het
bewijs geleverd met objectieve gegevens uit het sociaal onderzoek. 328
Tot het bewijs van het tegendeel rechtvaardigt het huwelijk het vermoeden dat de
echtelingen samenwonen, aangezien zij met toepassing van artikel 213 van het Burgerlijk
Wetboek jegens elkaar de plicht hebben om samen te wonen. Dit vermoeden wordt versterkt
door het feit dat de ambtenaar van burgerlijke stand van de gemeente het huwelijk
uitgesproken heeft – hij heeft nadien nooit getwijfeld aan de geldigheid ervan. De
huwelijkspartners zijn ook ingeschreven in het vreemdelingenregister op hun
gemeenschappelijk adres, wat erop wijst dat het verplicht politieonderzoek voor deze
inschrijving toeliet om het gemeenschappelijk verblijf te bevestigen 329 .
Daarnaast kan het OCMW, als het samenwoonst vermoedt, van diverse huisbezoeken gebruik maken om
concreet na te gaan of er al dan niet samenwoonst is. Enkele vage aanwijzingen die niet verder onderzocht
werden, zijn echter alleszins onvoldoende om samenwoonst te bewijzen. 330 Indien de aanvrager evenwel slechts
de identiteitskaart van de dochter kan voorleggen waaruit blijkt dat die vanaf een bepaalde datum niet meer bij
hem inwoont en hij blijft in gebreke om enig ander element aan te brengen dat kan wijzen op haar eerdere
verhuis, dan kan niet worden getwijfeld aan de vermeldingen opgenomen in het sociaal verslag en wordt de
dochter op datum van de aanvraag als inwonend beschouwd. Schriftelijke verklaringen van personen die
beweren de dochter op haar appartement in Brussel te hebben bezocht, kunnen niet worden aangehouden. 331
De wettelijke woonplaats vastleggen op een bepaald adres noch de aanvraag van
werkloosheidsuitkeringen als gezinshoofd bewijzen dat er op regelmatige laat staan
bestendige wijze onder hetzelfde dak wordt samengewoond, of dat de inkomsten en uitgaven
in niet geringe mate worden gedeeld of samen ingebracht 332 .
Het wonen in een villa waar ook een andere persoon ingeschreven is die een pensioen geniet, het ondertekenen
van een formulier waarin de samenwoonst vermeld wordt en bij het ziekenfonds ingeschreven zijn als zijnde
gedeeltelijk ten laste van de vermeende partner, leiden tot de conclusie van samenwoonst; een afzonderlijke
325
326
327
328
329
330
331
332
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Namur, RG 113.012 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 14 mai 2002,
X / CPAS Courcelles, RG 60.333/R.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.152 ; Arbrb. Antwerpen,
14e K., 18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.213.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 18 februari 2002, X / OCMW Mechelen, AR 77808.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 3 juni 2002, X / OCMW Hamme, AR 47.773.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 24.547/02.
Arbrb. Brugge, 7e K., 08 januari 2002, X / OCMW Brugge, AR 108.162 en 109.763.
Arbrb. Dendermonde (afd. Aalst), 3e K., 23 april 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.805
T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Charleroi, RG 59.821/R.
42

telefoonaansluiting weerlegt dit niet. De arbeidsrechtbank verwacht meer en doorslaggevende indiciën die de
samenwoonst ontkennen 333 .
De betrokkene leeft onder hetzelfde dak als anderen, hij heeft zijn verblijfplaats vastgelegd
in een initiatief van beschut wonen. Dat hij een verblijfsovereenkomst ondertekend heeft met
de eigenares van het initiatief van beschut wonen volstaat niet om te veronderstellen dat de
eiser een gemeenschappelijk huishouden heeft gevestigd met de andere pensiongasten. Uit
de verblijfsovereenkomst kan inderdaad enkel worden afgeleid dat de betrokkene bijdraagt
tot de huur en de kosten. Volgens deze overeenkomst omvat de huur de woonkosten voor
een kamer en voor de gemeenschappelijke ruimten, alsook de huurkosten van meubels en
uitrusting die aan de bewoners ter beschikking worden gesteld, terwijl de kosten forfaitair
zijn vastgelegd voor verwarming, gas, water, elektriciteit, kabel en kijk- en luistergeld
(T.V.), telefoonabonnement, en voor taksen en verschillende administratieve kosten 334 .
Het onderling delen van voedsel of van huisvestingskosten is een doorslaggevend criterium
om uit te maken of er al dan niet wordt samengewoond. Er bestaat een vermoeden van
samenwonen wanneer de betrokkene 150 € betaalt aan de huiseigenares voor de kosten die
aan zijn verblijf verbonden zijn : zijn aanzitten aan tafel, het meekijken naar de televisie, het
gebruik van de badkamer, het toilet en de wasmachine 335 .
De aanvrager is volle wees en werd door de jeugdrechter bij een opvanggezin ondergebracht.
Samen met dit gezin deelt hij een gemeenschappelijke badkamer en keuken. Hij leeft op een
dakkamer waar hij beschikt over een kookhoekje (niets anders dan een microgolfoven),
zonder verwarmingstoevoer of waterleiding. Hij betaalt een huur van 130 € plus 62.5 €
kosten. Uit deze bedragen blijkt duidelijk dat de aanvrager in belangrijke mate voordeel
haalt uit het feit dat hij onder hetzelfde dak leeft als de onthaalfamilie. Mocht hij alleen
wonen, dan zou zijn concreet en autonoom leven veel duurder zijn, zelfs wanneer men alleen
maar het huurgeld en de kosten in overweging zou nemen 336 .
De aanvrager huurt een kamer met douche en toilet in het huis van zijn zus, voor een bedrag
van 225 €, met inbegrip van zijn maaltijden. Dit toont aan dat er wel degelijk sprake is van
samenwonen 337 .
Samenwoning wordt verondersteld wanneer het sociaal onderzoek aantoont dat de eiseres
voortdurend thuis wordt aangetroffen met haar gezel, de kamer die als slaapplaats dienst doet
vier bedden telt, de woonst van haar vriend onbewoond is na een brand, de buren te kennen
geven dat hij altijd bij haar kan worden gevonden, en deze de woonst van de eiseres heeft
opgegeven als het adres waarop hij bereikbaar is voor zijn ziekenfonds 338 .
Vanuit de vaststelling dat de gevolgen van het bevel van de Vrederechter op grond van
artikel 223 van het Burgerlijk Wetboek uitgewerkt zijn, zonder dat een
echtscheidingsprocedure werd ingesteld, en de eiseres onder hetzelfde dak bleef wonen als
haar man, zonder betaling van huur en met gescheiden slaapkamers, heeft de
333
334
335
336
337
338
Arbrb. Brugge, 6e K., 3 januari 2002, X / OCMW Zuienkerke, AR 97.873.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16.752 ; C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002,
CPAS Tournai / X, RG 16.753.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Waterloo, RG 129/N/2002 ; T.T.
Neufchâteau, 1e ch., 9 décembre 2002, X / CPAS Paliseul, RG 29.305.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 février 2002, X / CPAS Ixelles, RG 22.749/01, 22.750/01, 22.751/01 et
22.752/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 10.509/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.045/R.
43

Arbeidsrechtbank van Brussel geoordeeld dat er wel degelijk sprake was van
samenwonen 339 .
Een gerucht genre « het is algemeen geweten dat », zonder enige verdere verduidelijking of
nadere omschrijving, volstaat zeker niet om van enig samenwonen te gewagen 340 .
Een intieme zij het stormachtige relatie volstaat op zich niet om van samenwonen te
spreken 341 . Zo ook is een affectieve of seksuele band op zich niet pertinent bij de
beoordeling van het begrip samenwonen 342 .
2.2. De bijzondere bedragen
2.2.1. De installatiepremie voor daklozen
Uit artikel 2, § 4, van de wet van 7 augustus 1974, zoals gewijzigd door het koninklijk besluit van 12 december
1996, vloeit voort dat er drie voorwaarden moeten vervuld zijn om de installatiepremie te kunnen genieten : 1°
bestaansminimumgerechtigde zijn ; 2° dakloos zijn maar een woonst hebben gevonden die dienst doet als
verblijfplaats ; 3° voorheen de premie nog niet hebben genoten. De wetgever heeft dus geen onvoorwaardelijk
recht op deze installatiepremie ingevoerd voor een persoon zonder domicilie 343 .
Deze installatiepremie heeft alleen betrekking op daklozen, d.w.z. een persoon die niet over een eigen
woongelegenheid beschikt, die niet over de middelen beschikt om daar op eigen krachten voor te zorgen en
daardoor geen verblijfplaats heeft, of tijdelijk in een tehuis verblijft, in afwachting dat hem een eigen
woongelegenheid ter beschikking wordt gesteld, een aanvraagster die duidelijk niet tot de categorie van
daklozen behoort (woonde eerst in Antwerpen, waar ze een bestaansminimum als alleenstaande genoot, is nu
gehuwd en verhuisde naar de woning van haar echtgenoot in Temse), kan zij derhalve geen aanspraak maken
op een installatiepremie. 344
Door het « straat »bestaansminimum in te voeren heeft de wetgever groepen mensen willen beschermen die
vroeger uitgesloten waren van het recht om een menswaardig leven te leiden, wanneer hun levensweg hen tot
een leven op straat of zonder vaste woonplaats had geleid 345 .
De wet sluit de persoon die beantwoordt aan de voorwaarden van artikel 2, § 4, niet uit van het recht op de
installatiepremie, ook al neemt deze haar/zijn intrek bij een persoon die in het verleden al zo’n premie heeft
genoten 346 .
2.2.2. Het geactiveerde bestaansminimum
Hierover is er geen rechtspraak.
2.2.3. Het symbolisch bestaansminimum
Hierover is er geen rechtspraak.
339
340
341
342
343
344
345
346
T.T. Bruxelles, ch. vac., 10 septembre 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 29.904/02.
T.T. Charleroi, 5e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Chimay, RG 59069/R.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, CPAS Saint-Nicolas / X, RG 28.804/00.
T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Sambreville, RG 113.818.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Mons, RG 98.462/99.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 1 oktober 2002, X / OCMW Temse, AR 62.247.
T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.413, 322.338, 3213.541.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Pierre, RG 27.190/02.
44

3. DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE
3.1. De vraag aan het OCMW
3.1.1. Indiening van de aanvraag
3.1.1.1. Wie dient de aanvraag in?
Hierover is er geen rechtspraak.
3.1.1.2. De vormvereisten bij de aanvraag
De aanvraag tot hulpverlening bij het OCMW is aan geen enkele formaliteit onderworpen.
3.1.1.3. Het bericht van ontvangst
Hierover is er geen rechtspraak.
3.1.2. Het voorwerp van de aanvraag
3.1.2.1. Bestaansminimum of maatschappelijke dienstverlening
De aanvragen betreffen dikwijls zowel het bestaansminimum als verschillende vormen van maatschappelijke
dienstverlening. 347
Wanneer de aangevochten administratieve beslissing(en) zowel de maatschappelijke dienstverlening als het
bestaansminimum betref(t)(fen), doet de rechtbank voor beide uitspraak. 348
De rechtbank veroordeelt het OCMW soms tot betaling van het bestaansminimum, met aftrek van de intussen
al toegekende geldelijke maatschappelijke dienstverlening. 349
347
348
349
C.T. Mons, 6e ch., 23 avril 2002, CPAS Charleroi / X, RG 17.467 ; C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X /
CPAS Spa, RG 30.478/2001 ; C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, X/ CPAS Lobbes, RG 17.572 ; T.T. Liège,
9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X /
CPAS Schaerbeek et CPAS Evere, RG 19.866/01 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002,
X / CPAS Waterloo, RG 1395/N/2001 et 1586/N/2001 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS
Verviers, RG 0764/2001 ; T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien,
RG 1.326/00/LL et 1.677/01/LL ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 111.142 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 26.287/2002 ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin
2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.818 et 113.515 ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Namur,
RG 114270 et 114271 ; T.T. Namur, 7e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Namur, RG 114.269.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Spa, RG 30.478/2001 ; C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, X /
CPAS Lobbes, RG 17.572 ; T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG
1424/00/M ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Waterloo, RG
1395/N/2001 et 1586/N/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG
21.542/01 ; T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 7 mars 2002, X / CPAS La Roche, RG 27.616 ; T.T.
Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 103.016 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mai 2002, X /
CPAS Ganshoren, RG 26.287/2002 ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Andenne, RG 114.167,
114.468 et 114.469 ; T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1273/2002 ; T.T.
Huy, 2e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.140.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 mars 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.182.
45

Wanneer het OCMW het bestaansminimum heeft toegekend, geven de rechtscolleges er slechts zelden enige
maatschappelijke dienstverlening bovenop. 350
De rechtbank beslist soms dat de toekenningsvoorwaarden voor het bestaansminimum niet aanwezig zijn, en
beveelt een heropening van de debatten met het oog op de toekenning van maatschappelijke dienstverlening.
Bij die gelegenheid kan de aanvrager een staat opmaken van zijn inkomsten en kosten, en zijn staat van
behoeftigheid aantonen. 351
Het Hof bevestigt het vonnis voor zover dit het beroep inzake het bestaansminimum ongegrond had verklaard
wegens de gecumuleerde inkomsten waarover de betrokkene samen met zijn zoon de beschikking had, maar
vernietigt het tegelijkertijd wat de weigering van maatschappelijke dienstverlening betreft. 352
Zodra het bestaansminimum wordt geweigerd, benadrukken de rechtscolleges ook dat de betrokkenen een
aanvraag kunnen indienen ter verkrijging van de noodzakelijke maatschappelijke dienstverlening. 353
De arbeidsgerechten bestuderen nog steeds de manier waarop de eis wordt verwoord, om te weten of de
betrokkene maatschappelijke dienstverlening en/of het bestaansminimum vraagt, inzonderheid om
vraagstukken inzake ontvankelijkheid op te lossen. 354
Aldus is geoordeeld dat :
• wanneer het verzoekschrift gericht is tegen twee beslissingen van twee verschillende openbare centra die
het bestaansminimum en de maatschappelijke dienstverlening weigeren wegens territoriale
onbevoegdheid, het beroep alleen ontvankelijk is tegen de tweede van de twee beslissingen, aangezien
de beroepstermijn voor de beslissing inzake de maatschappelijke dienstverlening nog steeds één maand
bedraagt ; 355
• het beroep tegen drie beslissingen ontvankelijk is (twee beslissingen nemen een bedrag af als eerder
toegekende maatschappelijke dienstverlening op het bedrag van het bestaansminimum ; de derde
beslissing kent het bestaansminimum toe) ; 356
• het per verzoekschrift van 19 november 2001 ingediend beroep tegen de beslissing van het OCMW van
10 oktober 2001, die betekend werd op 16 okober 2001 en vanaf 10 oktober 2001 weigert een
huurwaarborg bij de bank te vormen, onontvankelijk moet worden verklaard, omdat het beroep buiten
de wettelijke termijn van één maand, te rekenen vanaf de betekening van de aangevochten beslissing, is
ingesteld. 357
De rechtscolleges oordelen nog altijd dat het niet aan de personen is die het OCMW steun vragen, om hun
aanvraag te omschrijven als een vraag naar bestaansminimum of maatschappelijke dienstverlening. Er werden
een aantal verduidelijkingen aangebracht (een paar voorbeelden) :
• indien het OCMW op een regelmatige wijze gevat werd voor een vraag van geldelijke steun, moet het
eerst nagaan of de bestaansminimumwetgeving van toepassing kan zijn, en, zo dit niet het geval is,
350
351
352
353
354
355
356
357
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 1424/00/M ; T.T. Liège, 10e ch.,
15 février 2002, X / CPAS Liège, RG 283.637, 283.638 et 315.261 ; T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X /
CPAS Namur, RG 103.016 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Ganshoren, RG
26.287/2002 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG
37.409/2002.
C.T. Mons, 6e ch., 23 avril 2002, CPAS Charleroi / X, RG 17.467.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, X/ CPAS Lobbes, RG 17.572.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 6 juin 2002, X / CPAS La Louvière, RG 3.191/01/LL ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 37.409/2002.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Spa, RG 30.478/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février
2002, X / CPAS Ganshoren, RG 21.542/01 ; T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Liège, RG
321.413, 322.338, 3213.541 ; T.T. Liège, 9e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 323.369.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Spa, RG 30.478/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier
2002, X / CPAS Schaerbeek et CPAS Evere, RG 19.866/01.
T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 7 mars 2002, X / CPAS La Roche, RG 27.616.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Namur, RG 112.820.
46

onderzoeken of de wetgeving inzake de maatschappelijke dienstverlening geldt. In deze heeft het geschil
het bestaansminimum tot voorwerp, zodat het op 31 januari 2002 ingesteld beroep ontvankelijk is
(beroep tegen een beslissing van 30 oktober 2001) ; 358
• bij een beroep tegen het OCMW, is de vorm waarin dit gebeurt slechts van geringe betekenis, want
alleen de aan de rechtbank voorgelegde feiten vormen de reden van het geschil. Men kan zich moeilijk
inbeelden dat de aanvrager die een beroep instelt zich in het keurslijf moet steken van de juridische
omschrijving « bestaansminimum » uit de ambtshalve herzieningsbeslissing die hij aanvecht en waaraan
hij niet heeft deelgenomen. Dit is des te meer het geval aangezien het vanuit het standpunt van het
OCMW om een beslissing inzake het bestaansminimum gaat, en daarop is het Handvest van de Sociaal
Verzekerde van toepassing, zodat er tussen de instellingen een adviesplicht en een verplichting van
aflossende samenwerking bestaat, wat zeker ook geldt voor de verschillende diensten van één en
dezelfde instelling. Niettegenstaande een dergelijke omschrijving in zijn eis ontbreekt, vordert de eiser
niet zozeer de bekrachtiging van een abstract recht, maar de verkrijging van een concreet voordeel,
ongeacht de juridische omschrijving ervan. De rechtbank heeft als taak indien nodig de gebruikte
juridische omschrijving na te gaan. Het OCMW moest, indien nodig zelfs ambtshalve, nagaan of de
precieze behoeften van de aanvrager niet konden worden vervuld via de maatschappelijke
dienstverlening, eens vastgesteld werd dat het bestaansminimum niet kon worden toegepast ingevolge
de verbijsterend strenge indeling in categorieën binnen dit bestaansminimum ; 359
• wanneer de juridische omschrijving voorwerp is van geschil (het OCMW had besloten tot de toekenning
van maatschappelijke dienstverlening, gelijkwaardig aan het bestaansminimum, maar de betrokkene
eiste in zijn beroep het bestaansminimum in plaats van de maatschappelijke dienstverlening), moet het
recht op bestaansminimum worden toegekend, aangezien de voorwaarden daartoe vervuld zijn ; 360
• wanneer de vraag voor een bestaansminimum niet gerechtvaardigd is aangezien de inkomsten van het
feitelijk huishouden boven het plafond uitkomen, maar uit het sociaal onderzoek toch blijkt dat het
koppel ernstige financiële problemen heeft, moet het OCMW (zelfs ambtshalve) nagaan of de eiser en
zijn vriendin geen recht hebben op maatschappelijke dienstverlening, tenzij er met name tijdens de
procedure geen enkele vraag in die zin zou zijn gesteld 361 .
Omgekeerd is verduidelijkt dat de rechtbank niet bevoegd is om recht te spreken over een eis tot
maatschappelijke dienstverlening waarover het OCMW zelf nog geen uitspraak heeft gedaan, en terwijl ze
eigenlijk gevat is voor een beroep tegen een beslissing die het bestaansminimum toekent maar waarvan het
bedrag ontoereikend zou zijn. 362
Wanneer de betrokkene binnen de wettelijke termijn driemaal beroep instelt tegen vijf beslissingen, zijn ze
alledrie ontvankelijk. De vraag om de vorderingen uit te breiden via de op 8 januari 2002 neergelegde
conclusies tegen een op 16 januari 2001 betekende beslissing, komt te laat. Zo ook lijkt een eis in rechte ter
verkrijging van maatschappelijke dienstverlening, gelijkwaardig aan de kinderbijslag, onontvankelijk,
aangezien het op dit vlak verre van duidelijk is of er vooraf een administratieve aanvraag in die zin is
ingediend. 363
Wanneer twee personen drie bestaansminimumbeslissingen aanvechten en via conclusies maatschappelijke
dienstverlening aanvragen, kan de rechtbank geen kennis nemen van een beroep over een vraag tot
maatschappelijke dienstverlening wanneer het OCMW zelf daar geen weet van heeft. 364
Soms, wanneer ze er het raden naar heeft waarvoor ze uiteindelijk precies gevat is, heropent de rechtbank de
debatten om de eiser uit te nodigen het voorwerp van zijn eis te verduidelijken. Dit is het geval wanneer de
twee bestaansminimumvragen en hun weigeringsbeslissingen over het bestaansminimum « voor
samenwonenden » gaan, terwijl de twee inleidende verzoekschriften het bestaansminimum « voor
alleenstaanden » opeisen en de eiser in de ter zitting neergelegde conclusies het bestaansminimum « voor
358
359
360
361
362
363
364
T.T. Liège, 9e ch., 30 avril 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.148.
T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320.583.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.499.
T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Durbuy, RG 27.521.
T.T. Namur, 7e ch., 13 septembre 2002, X / CPAS Sambreville, RG 115.203.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 0764/2001.
T.T. Liège, 10e ch., 15 février 2002, X / CPAS Liège, RG 283.637, 283.638 et 315.261.
47

echtgenoten » opeist. Het is inderdaad niet toegelaten dat de rechtbank ultra petita recht spreekt, met
miskenning van het beschikkingsbeginsel, over een vraag die niet eerst is voorgelegd aan het OCMW (ten
minste, in principe, en behalve om een verzwaring of een nieuwe omschrijving van de eis aan te tonen). 365
De rechtbank bevestigt de weigeringsbeslissing die gegrond is wat de installatiepremie betreft, en heropent de
debatten wanneer de eis weliswaar over de installatiepremie ging, maar bijkomend onderzoek en een meer
grondige omschrijving van de behoeften van de betrokkene op het vlak van de menselijke waardigheid,
gerechtvaardigd lijken. 366
3.1.2.2. Andere soorten aanvragen
De openbare centra voor maatschappelijk welzijn krijgen ook wel andere aanvragen dan
deze met betrekking tot de erkenning en toekenning van een bestaansminimumbedrag.
Zo hebben de bij het OCMW ingediende aanvragen soms als onderwerp :
• een bestaansminimumtoeslag die overeenstemt met het verschil tussen de bestaansminimumbedragen
voor alleenstaanden en de werkloosheidsuiktering 367 of het pensioen van de zelfstandige werknemer 368
of uitkeringen voor personen met een handicap ; 369
• een bestaansminimumtoeslag (bedrag voor samenwonenden), berekend in functie van het rustpensioen
van zijn moeder en het bedrag van het kadastraal inkomen van het onroerend goed dat hij in eigendom
heeft ; 370
• een loontoeslag ; 371
• een toeslag op de roerende inkomsten ; 372
• de tenlasteneming van de huurwaarborg of een maatschappelijke dienstverlening in de vorm van een
huurgeld ; 373
• de tenlasteneming van de mutualiteitsbijdragen en de medische kaart voor een bepaalde duur ; 374
• de tenlasteneming van geneeskundige kosten en kosten van geneesmiddelen, tandverzorgings-,
hospitalisatie- en kinesitherapiekosten, of het dekken van de gezondheidszorg ; 375
• de betaling van een bestaansminimumtoeslag op de kinderbijslag; 376
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
T.T. Liège, 10e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 320.352 et 321.215.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1292/2002.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 11 juin 2002,
X / CPAS Farciennes, RG 60.217/R ; T.T. Liège, 11e ch., 6 août 2002, X / CPAS Seraing, RG 320.450 ;
T.T. Liège, 10e ch., 20 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 304.157 ; T.T. Charleroi (section
Charleroi), 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.728/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Ixelles, RG 22.298/01.
T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 27 juin 2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG 27.513.
T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 14 février 2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG 27.511.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Braine-le-Comte, RG 2.095/01/LL ;
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.559/R.
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.046/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 21.542/01 ; T.T. Namur, 7e ch.,
26 avril 2002, X / CPAS Namur, RG 112.820 ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Gembloux,
RG 112.818 et 113.515 ; T.T. Namur, 7e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Namur, RG 114.269.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 1424/00/M.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1395/N/2001 et
1586/N/2001 ; T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 103.016.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.344 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e
ch., 11 juin 2002, X / CPAS Waterloo, RG 129/N/2002.
48

• de tenlasteneming van de huisvestingskosten in een sociale instelling of in een opvangtehuis ; 377
• de betaling van een installatiepremie ; 378
• een voorschot geven voor de aankoop van huisbrandolie. 379
3.2. Het onderzoek van de aanvraag
Artikel 7 en artikel 8 van de wet van 7 augustus 1974 geven het OCMW de bevoegdheid om alle
onderzoeksmaatregelen die nuttig lijken te verrichten. Het kan de aanvrager ook verplichten om zich daar naar
te schikken en goed mee te werken. De administratieve beslissing om toezichtsmaatregelen op te leggen
(dagelijks een stempel komen halen) moet gegrond worden verklaard, aangezien dergelijke
onderzoeksmaatregel adequaat is wanneer vermoed wordt dat de betrokkene niet dagelijks aanwezig is op het
grondgebied van de gemeente en betwijfeld wordt of hij goed meewerkt. 380
3.2.1. De onderzoekstermijn
Hierover is er geen rechtspraak.
3.2.2. Het sociaal onderzoek
3.2.2.1. De sociaal onderzoeker
Artikel 8 van de wet van 7 augustus 1974 tot instelling van het recht op een
bestaansminimum legt op dat er voor een herziening van een beslissing met betrekking tot
het bestaansminimum een sociaal onderzoek moet worden gevoerd, uit te voeren door de
personen bedoeld in artikel 8 van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974 houdende
algemeen reglement, dat wil zeggen de sociaal onderzoekers. Welnu, de maatschappelijk
assistent beperkt er zich in zijn twee sociale verslagen toe te melden dat hij de indruk heeft
(of omgekeerd niet de indruk heeft) dat de aanvrager op het medegedeelde adres verblijft,
zonder dat men meer bijzonderheden krijgt over de huisbezoeken. Overigens berust de
volledige aangevochten beslissing op een basis die teruggaat op contacten met de
wijkpolitie, terwijl dergelijke rapporten van de gemeentelijke politie ambtshalve uit de
debatten moeten worden geweerd. In de praktijk is het volledige sociaal onderzoek en de
volledige motivering van de betwiste beslissing geïnspireerd op vaststellingen door de politie
die niet op hun plaats zijn in een zaak over het bestaansminimum en die dus niet als
rechtvaardiging kunnen worden gebruikt voor de door het OCMW aangevoerde afwezigheid
377
378
379
380
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 1424/00/M.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek et CPAS Evere, RG 19.866/01 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 31 janvier 2002, X / CPAS Forest, RG 16.113/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février
2002, X / CPAS Ganshoren, RG 21.542/01 ; T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 27 mars 2002, X / CPAS
Mons, RG 98.462/99 ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 321.318 ; T.T. Namur, 7e
ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 112.713 ; T.T. Liège, 9e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Liège, RG
321.548 ; T.T. Verviers, 1e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1292/2002 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Pierre, RG 27.190/02.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien, RG 1.326/00/LL et
1.677/01/LL.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1241/2002.
49

om het bestaansminimum af te schaffen en de onverschuldigde betalingen terug te vorderen.
381
In het administratief dossier steekt een kopie van een bericht van bezoek door agenten van de federale politie
belast met het strafdossier dat tegen de aanvrager is geopend, met uitdrukkelijke vermelding van het nummer
van het proces-verbaal, alsook korte nota’s van het parket. Nochtans is de mededeling van gegevens over een
lopend gerechtelijk onderzoek door een politiedienst steeds onderworpen aan een uitdrukkelijke machtiging
daartoe vanwege van de procureur-generaal. Elke tekortkoming in deze schendt het geheim van het onderzoek
en het informatiegeheim. Een door nietigheid aangetaste onwettige mededeling kan onmogelijk de grondslag
zijn voor een daaropvolgende administratieve beslissing. Een dergelijk bewijs moet dus uit de debatten worden
geweerd. 382
3.2.2.2. Het begrip sociaal onderzoek
Het sociaal onderzoek heeft tot doel na te gaan of de aanvrager van een bestaansminimum alle wettelijke
voorwaarden vervult om er aanspraak op te maken; daarvoor moet een duidelijk inzicht in de bestaansmiddelen
waarover de aanvrager beschikt, moet worden verkregen. 383
Een in het dossier van het OCMW gestopt verweerschrift is geen verslag van sociaal onderzoek zoals bedoeld
in artikel 8 van de wet van 1974. 384
Een politieverslag is geen sociaal onderzoek. 385
Er werd verduidelijkt dat de weigeringsbeslissing moet worden vernietigd wanneer het sociaal verslag niet
toelaat om met zekerheid vast te stellen dat de verweerder in hoger beroep niet daadwerkelijk op de opgegeven
plaats verbleef – het verslag bevat slechts een uiterst bondige plaatsbeschrijving waaruit onmogelijk kan
worden opgemaakt of het oord al dan niet effectief wordt gebruikt als verblijfplaats. Het vermeldt de talrijke
bezoekjes aan het adres door de verweerder, zij het zonder vermelding van dag of uur, noch van de
omstandigheden waarin het bezoek zich afspeelde. 386
3.2.2.3. De bewijskracht van het sociaal onderzoek
Overeenkomstig de meerderheid binnen de rechtspraak moet de rechter, wanneer een beslissing niet werd
voorafgegaan door een sociaal onderzoek (of door een naar behoren uitgevoerd sociaal onderzoek), de
beslissing vernietigen en zijn eigen rechterlijke beslissing in de plaats stellen. Wel moet hij eerst nagaan of de
toekenningsvoorwaarden voor het bestaansminimum vervuld zijn. 387
Omdat de feitelijke vaststellingen van het sociaal verslag niet werden neergeschreven na mogelijkheid van de
betrokkene om zijn eigen versie van de feiten te geven, hebben ze geen bewijskracht zoals bedoeld in artikel 6,
§ 1, 3 e lid van de O.C.M.W.-wet, en gelden ze dus niet tot het bewijs van het tegendeel. Bovendien blijkt dat
bepaalde vaststellingen van het rapport elkaar onderling tegenspreken – zou het kunnen dat ze eerder
uitdrukking geven aan het persoonlijk gevoel of de persoonlijke indruk van de sociaal onderzoeker,
ongetwijfeld opgedaan naar aanleiding van de verbouwingswerken in het onroerend goed, eerder dan aan
vaststellingen die met de werkelijkheid overeenstemmen? De beslissing tot opheffing van het
bestaansminimum omdat de woonst een fictief verblijf zou zijn, moet dus worden vernietigd. 388
381
382
383
384
385
386
387
388
T.T. Liège, 10e ch., 15 mars 2002, X / CPAS Herstal, RG 263.755.
T.T. Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.241.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 26 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2020100.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Braine-le-Comte, RG 2.095/01/LL.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 22 juillet 2002, CPAS Ciney / X, RG 7.041/01.
C.T. Liège, 8e ch., 26 juin 2002, CPAS Verviers / X, RG 30.805/02.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.728/R.
T.T. Charleroi, 5e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58.411/R et 58.446/R.
50

Indien uit het sociaal verslag blijkt dat een aanvrager zonder geldig excuus afwezig bleef op verscheidene
uitnodigingen bij een dienst van het OCMW, dan neemt de rechtbank dit aan 389 ; zo de aanvraagster het
tegendeel beweert van wat in het sociaal verslag is opgenomen, maar dit niet bewijst, neemt de rechtbank aan
dat de feitelijke vermeldingen van het sociaal verslag gelden tot bewijs van het tegendeel. 390 Ook indien uit het
verslag van het sociaal onderzoek kan worden afgeleid dat de aanvraagster samen met iemand anders een
feitelijk gezin vormt en beiden op het zelfde adres in het bevolkingsregister zijn ingeschreven, dan besluit de
rechtbank dat de samenwoonst voldoende bewezen is, temeer daar de aanvraagster verstek laat gaan ter
zitting. 391
Bij samenwoonst komt het aan het OCMW toe om die te bewijzen; dit kan aan de hand van de objectieve
gegevens uit het sociaal onderzoek. 392 Een politioneel onderzoek daarentegen, zelfs gevoerd op vraag van het
OCMW, is niet te beschouwen als een sociaal onderzoek met een bijzondere bewijswaarde en heeft niet meer
bewijskracht dan de verklaring van een gewone burger. 393
3.2.3 De voorafgaandelijke mogelijkheid gehoord te worden.
De aanvrager moet er in de loop van het onderzoek van op de hoogte worden gebracht dat hij het recht heeft om
voor enige beslissing gehoord te worden, waarbij hij zich kan laten bijstaan of vertegenwoordigen. Deze
informatie vooraf moet duidelijk zijn, zodat de aanvrager zich een helder beeld kan vormen van het onderwerp
dat op de zitting zal worden behandeld. 394
De rechtspraak hecht groot belang aan het audi et alterambeginsel en zal nagaan of het OCMW in duidelijke
bewoordingen de aanvrager of de gerechtigde op de hoogte heeft gesteld van de mogelijkheid om te worden
gehoord, voorafgaand aan de beslissing van het bevoegde OCMW-orgaan; de betrokkene is uiteraard niet
verplicht om gebruik te maken van zijn recht om gehoord te worden. Volgens de arbeidsgerechten is een
beslissing die tot stand is gekomen zonder dat de kennisgeving van een voorafgaande uitnodiging om te worden
gehoord heeft plaatsgevonden, als absoluut nietig te beschouwen. 395
Het dossier van het OCMW moet het bewijs bevatten van de uitnodiging gericht aan de aanvrager om uitleg te
komen geven aan de Raad voor maatschappelijk welzijn. 396
Zo is geoordeeld geworden dat de algemene inlichting bij de opening van het dossier over de mogelijkheid om
als aanvrager voor enige beslissing gehoord te worden, niet beantwoordt aan het doel van de wet en een
onvoldoende duidelijke en doeltreffende informatie is over het recht om zich te verdedigen – immers, er moet
ook melding worden gemaakt van de datum van zitting van het bijzonder comité. 397
Het is aan het OCMW om het bewijs te leveren dat aan de hoorplicht voldaan werd. 398 Indien het OCMW het
aangetekend schrijven naar het correcte adres verstuurd, waarvan de aanvrager achteraf beweert dat zij daar
niet meer woonde, dan kan het feit dat het schrijven de aanvrager niet bereikte, het OCMW niet worden
aangerekend. 399
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 5 maart 2002, X / OCMW Sint-Niklaas, AR 61.045 ; Arbrb. Gent, 10e K.,
12 juni 2002, X / OCMW Gent, AR 115.393/94.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 12 maart 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.450.
Arbrb. Gent, 10e K., 10 mei 2002, X / OCMW Gent, AR 153.717/01.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 3 juni 2002, X / OCMW Hamme, AR 47.773.
Arbrb. Gent, 10e K., 12 juni 2002, X / OCMW Gent, AR 115.393/94.
T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R.
Arbrb. Gent, 10e K., 12 juni 2002, X / OCMW Gent, AR 115.393/94 ; Arbrb. Mechelen, 1e K., 19 juni
2002, X / OCMW Mechelen en OCMW Bierbeek, AR 65972 ; Arbrb. Gent, 10e K., 26 juni 2002, X /
OCMW Gent, AR 150.609/01 ; Arbrb. Oudenaarde, 3e K., 21 november 2002, X / OCMW Ronse, AR
24.003/III ; Arbrb. Gent, 10e K., 29 maart 2002, X / OCMW Merelbeke, AR 154.687/01 ; Arbrb. Brugge,
6e K., 4 april 2002, X / OCMW Brugge, AR 107.070.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 26 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33.942/02.
T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 11 december 2002, X / OCMW Duffel, AR 79915.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.830.
51

Het volstaat niet dat een beslissing uitdrukkelijk vermeldt dat de eiser op de hoogte werd gebracht van de
mogelijkheid om gehoord te worden: die vermelding bewijst immers niet dat de aanvrager inderdaad hiervan
vooraf werd ingelicht.
Een aanvrager die bij aangetekend schrijven werd uitgenodigd om zich aan te bieden op het verhoor bij het
Bijzonder Comité voor Sociale Bijstand en die brief ten vroegste kan hebben ontvangen daags voor de
hoorzitting, klaagt dit terecht aan. Ingevolge artikel 8, §3, van de Bestaansminimumwet is het OCMW
verplicht, alvorens een beslissing te nemen tot toekenning, weigering of herziening, de betrokkene te horen
indien hij dit verlangt. De rechtbank oordeelt dat er tussen de uitnodiging en de afspraak een voldoende aantal
dagen moet liggen om de betrokkene in de mogelijkheid te stellen zijn argumenten voor te bereiden en zich te
laten bijstaan door een raadsman; zo niet wordt de hoorplicht niet op nuttige wijze vervuld. 400
Gesteld dat de aangevochten beslissing een beslissing tot opheffing van het bestaansminimum is (reden : de
eiseres voldeed niet langer aan de toekenningsvoorwaarden), kan niet anders dan worden vastgesteld dat deze
beslissing genomen is zonder de in de wet bepaalde procedure na te leven, aangezien ze pas na de beslissing en
zelfs pas na de betekening ervan gehoord is. De beslissing moet worden vernietigd. 401
Bepaalde aanvragers verzoeken naar aanleiding van de mogelijkheid om gehoord te worden, ook om de inzage
in het dossier; een dergelijk inzagerecht wordt echter nooit aangenomen, behalve bij gerechtelijke of quasigerechtelijke
procedures. 402 Een arbeidsrechtbank stelt dat de hulpvragen weliswaar moet worden gehoord,
maar niet gerechtigd is op inzage in het dossier omdat de wetgeving ter zake niets bepaalt, en die niet het
evenmin mogelijk maakt hieraan procedurele gevolgen te koppelen. Overigens kan de aanvrager kennis nemen
van het administratieve dossier nadat hij beroep heeft ingesteld bij de arbeidsrechtbank. 403
Wanneer de eiseres de wens geuit heeft om gehoord te worden door de Raad, en het er alle schijn van weg heeft
dat ze pas over dit recht is ingelicht nadat de eerste beslissing al genomen was, is dit in strijd met de wet en zal
de nietigheid de twee beslissingen betreffen, aangezien gans de procedure is aangetast. Er moet opgemerkt
worden dat er geen twee bestaansminimumaanvragen zijn geweest, die aanleiding hebben gegeven tot twee
beslissingen, alswel één enkele aanvraag waarbij het OCMW zijn wettelijke verplichtingen niet nakwam. 404
De rechtspraak heeft andermaal bevestigd dat de aanvrager daadwerkelijk moet worden ingelicht over zijn
mogelijkheid om gehoord te worden, op een concrete en doeltreffende manier, niet op een manier zodat alles
alleen maar op formeel vlak in orde is. 405
Wanneer het OCMW de betrokkene heeft geschreven dat « het centrum haar uitnodigt zich bij de sociale
dienst te melden op donderdag 27 juli 2001 of vrijdag 28 juli 2001 tussen 9 en 11 uur : voorwerp : een evaluatie
van uw situatie afspreken », beantwoordt een dergelijke oproeping niet aan de wet die het OCMW oplegt om
de bestaansminimumbegunstigde ervan te verwittigen dat de opheffing van zijn steun wordt overwogen, en dat
hij recht heeft om eerst te worden gehoord, voor er een beslissing wordt genomen. Een beslissing die is
genomen zonder dat de betrokkene eerst werd gehoord of zonder dat de mogelijkheid om te worden gehoord op
een waarlijke en doeltreffende manier ter kennis is gebracht van de aanvrager of van de
bestaansminimumgerechtigde, is onregelmatig naar vorm en moet dus door de rechtbank worden vernietigd. 406
De arbeidsgerechten hebben bevestigd dat de mogelijkheid om te worden gehoord voor er enige beslissing
wordt genomen, op een werkelijke en doeltreffende manier ter kennis moet worden gebracht van de
betrokkene, binnen een termijn die hem toelaat zijn verdediging voor te bereiden. 407
400
401
402
403
404
405
406
407
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 9 september 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.156.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Jette, RG 25.569/02 et 25.992/02.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 17 april 2002, X / OCMW Mechelen, AR 78061 en 79563.
Arbrb. Gent, 10e K., 12 juni 2002, X / OCMW Gent, AR 115.393/94.
T.T. Charleroi, 5e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Fontaine l’Evêque, RG 60.299/R et 60.464/R.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Boussu / X, RG 16.459 ; C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002,
CPAS Saint-Nicolas / X, RG 28.804/00 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG
60.088/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 26 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33.942/02.
T.T. Huy, 2e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Clavier, RG 55.612.
T.T. Neufchâteau, 1e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Tellin, RG 28.437 ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril
2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.532 et 319.958.
52

De beslissing tot wijziging van de toegekende bestaansminimumtoeslag is niet gerechtvaardigd wanneer blijkt
dat de betrokkene niet op de hoogte werd gebracht van de mogelijkheid om gehoord te worden door de Raad
voor maatschappelijk welzijn, en het niet bewezen is dat ze inkomsten geniet die niet aangegeven zijn. 408
De eerdere rechtspraak getrouw, bevestigen de rechtscolleges dat het aan het OCMW toekomt om aan te tonen
dat het de betrokkene ervan verwittigd heeft dat hij eerst kan gehoord worden, inzonderheid dat de aanvrager of
de bestaansminimumbegunstigde op de hoogte werd gebracht van de datum waarop de Raad voor
maatschappelijk welzijn zijn zaak zal onderzoeken – mocht dit niet zo zijn, zou het wettelijk voorschrift
eigenlijk niet meer waard zijn dan de inkt waarmee de wet werd geschreven. 409
Overeenkomstig eerdere rechtspraak is een beslissing onregelmatig wanneer ze zonder voorgesprek is
genomen, of zonder dat de mogelijkheid om eerst gehoord te worden daadwerkelijk ter kennis werd gebracht
van de betrokkene, en moet ze dus vernietigd worden. De rechtbank moet in de plaats van het OCMW
uitspraak doen over de bestaansminimumrechten. 410
De arbeidsgerechten hebben eveneens bevestigd dat de schending van het beginsel om eerst gehoord te worden
gestraft wordt met de nietigheid van de met dit gebrek aangetaste beslissing, of de onregelmatigheid de
steunaanvrager nu al dan niet schade heeft berokkend : dit is niet meer dan een toepassing van het beginsel van
de eerbiediging van de rechten van verdediging waarvan de schending gestraft wordt met de nietigheid van de
beslissing die eruit voortvloeit. 411
Ingeval de arbeidsrechtbank een bestuurlijke beslissing vernietigt omwille van de schending van het audi et
alterambeginsel, komt het de rechter in kwestie toe om een vervangende beslissing te nemen in de plaats van
het bestuur. Omdat de wetgeving van openbare orde is, brengt de vaststelling van de nietigheid van de
beslissing mee dat de arbeidsgerechten, binnen de perken van de vorderingen van partijen, de aanspraken om
het bestaansminimum ten gronde moeten onderzoeken. 412
3.2.4. De medewerking van de aanzoeker.
Degene die aanspraak maakt op een bestaansminimum, heeft de plicht om voluit aan het sociaal onderzoek mee
te werken en volledige en juiste informatie te verschaffen, die vervolgens ook controleerbaar moet zijn door het
OCMW. 413 Het is dus aan de aanvrager om het OCMW volledig en stipt op de hoogte te houden van haar
feitelijke situatie. De Arbeidsrechtbank van Kortrijk 414 noemt de aanvrager die dit niet gedaan heeft dan ook
zeer slecht geplaatst om de weigeringsbeslissing van het OCMW aan te vechten, gezien hij de initiële plicht
408
409
410
411
412
413
414
T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 14 février 2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG 27.511.
T.T. Charleroi, 5 e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.178/R ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002,
X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.532 et 319.958 ; T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 28 mai 2002, X /
CPAS Boussu, RG 4893/01/M ; T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Nassogne, RG
27.910 ; T.T. Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.241 ; T.T. Marche-en-Famenne, 2e
ch., 27 juin 2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG 27.513.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16.782 ; C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002,
CPAS Boussu / X, RG 16.459 ; C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, CPAS Saint-Nicolas / X, RG
28.804/00 ; T.T. Neufchâteau, 1e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Tellin, RG 28.437 ; T.T. Liège, 9e ch.,
16 avril 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.532 et 319.958 ; T.T. Huy, 2e ch., 17 avril 2002, X /
CPAS Clavier, RG 55.612 ; T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Boussu, RG
4893/01/M ; T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Nassogne, RG 27.910 ; T.T.
Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.241 ; T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 27 juin
2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG 27.513 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 26 septembre 2002, X /
CPAS Bruxelles, RG 33.942/02 ; T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS
Thuin, RG 60.728/R.
T.T. Charleroi, 5 e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.178/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai
2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 11 september 2002, X / OCMW Mechelen, AR77908 en 78750.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 26 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2020100 ; Arbrb. Tongeren, 2e K.,
6 december 2002, X / OCMW Kinrooi, AR 1378/2002.
Arbrb. Kortrijk (afd. Roeselare), 7e K., 20 maart 2002, X / OCMW Roeselare, AR 38807.
53

had om het OCMW in te lichten; indien de aanvrager onvoldoende inlichtingen verschaft omtrent zijn materiële
toestand, mag de vraag om hulp worden afgewezen. 415
Niet thuis zijn bij een aangekondigd bezoek van een maatschappelijk werkster, wordt zwaar aangerekend. De
Antwerpse Arbeidsrechtbank 416 stelt dat de aanvrager die op de dag van het huisbezoek weerhouden is, het
OCMW hierover moet inlichten en een nieuwe afspraak moet maken. Wie geen gegronde reden geeft waarom
hij niet aanwezig was of een andere afspraak gemaakt heeft met het OCMW, en bovendien weigert zich aan te
bieden bij het OCMW, maakt elk sociaal onderzoek hierover onmogelijk. Eveneens kan de gerechtigde die zich
niet houdt aan de gemaakte afspraken, in de rechtspraak op weinig begrip rekenen. 417 Ingeval de rechtbank de
indruk heeft dat de eisende partij het bevoegde OCMW niet inlichtte omtrent haar hernieuwde samenwoonst
met een vriend - gezien zij dan wellicht geen aanvullende bestaansminimum zou ontvangen - komt dit de
aanvrager zeker niet ten goede; de rechtbank besluit tot een gebrekkige medewerking. 418 Een gebrek aan
medewerking kan ook zorgen voor onduidelijkheid omtrent de woonsituatie van de aanvrager; een
bestaansminimumgerechtigde moet volledige klaarheid brengen, o.a. in zijn woonsituatie. 419 Een verblijf in het
buitenland moet in ieder geval gemeld worden; ontstentenis van mededeling kan als een gebrek aan
medewerking worden opgevat. 420
Door steevast bij het aanbellen de deur niet te openen, verleent een aanvrager niet zijn medewerking aan het
sociaal onderzoek, terwijl hij daartoe nochtans de verplichting heeft volgens zijn mogelijkheden. 421
De Leuvense arbeidsrechter 422 is mild voor wie verzuimde een verklaring te doen inzake bestaansmiddelen,
maar zonder bedrieglijk opzet en oordeelde dat het OCMW ten onrechte de sanctie van artikel 16 toepaste. Het
loutere feit dat de aanvrager de gevraagde rekeninguittreksels niet kan voorleggen, is evenmin onvoldoende om
het bestaansminimum af te schaffen. 423
Wie rond haar persoon een waas creëert zodat het vrij onduidelijk is hoe de financiële toestand is, waar zij
effectief verblijft en hoe zij erin slaagt een luxeleven te leiden zonder inkomsten en met twee kinderen ten laste,
werkt niet mee aan het onderzoek. 424
Ten slotte schept het feit dat een aanvrager niet kan worden aangetroffen bij onaangekondigde huisbezoeken
wel een vermoeden van niet-bewoning, maar dit is niet doorslaggevend om te besluiten tot bedrog of tot
onmogelijkheid van onderzoek. 425
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
Arbrb. Brugge,1e Vak. K., 21 augustus 2002, X / OCMW Brugge, AR109.848 ; Arbrb. Brugge, 7e K.,
20 december 2002, X / OCMW Brugge, AR 111.255.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.865.
Arbrb. Brussel, 20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Steenokkerzeel, AR 20.481/01.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 11 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 1813/2001.
Arbrb. Brugge, 6e K., 4 april 2002, X / OCMW Brugge, AR 106.636 en 106.637.
Arbrb.Mechelen, 1e K., 11 september 2002, X / OCMW Mechelen, AR 77.908 en 78.750.
Arbrb. Brugge, 7e K., 28 januari 2002, X / OCMW Oostende, AR 106.028.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Leuven, AR 1998/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 332.947, 332.948, 332.949,
332.950, 333.602, 340.601.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 1 maart 2002, X / OCMW Bocholt, AR 3212/2001.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 maart 2002, X / OCMW Oostende, AR 106.308.
54

3.2.4.1. De draagwijdte van de plicht tot medewerking
De bestudeerde rechtspraak heeft andermaal bevestigd dat de betrokkene aan het OCMW alle inlichtingen moet
geven met betrekking tot zijn identiteit, zijn materiële en sociale situatie, zijn inkomsten, zijn zoektocht naar
werk, zijn eventuele rechten op andere voorzieningen,… 426
In alle gevallen waarbij het bestaansminimum is toegekend, moet deze persoon ook onmiddellijk elk nieuw
gegeven dat enig gevolg kan hebben voor het toegekende bedrag, aangeven. 427
De rechtscolleges hebben bevestigd dat de medewerkingsplicht, die met name de plicht omvat om het OCMW
in te lichten over bestaande inkomsten en om onmiddellijk aangifte te doen van elk nieuw gegeven dat enig
gevolg kan hebben voor het toegekende bedrag, een toepassing is van het algemeen rechtsbeginsel waaraan ook
artikel 870 van het Gerechtelijk Wetboek herinnert, en krachtens hetwelk de partij die optreedt om een recht te
laten erkennen, de bewijslasr draagt. 428
De verplichting van het OCMW om een sociaal onderzoek in te stellen, brengt noodzakelijkerwijze een
bepaalde inmenging in het privé-leven met zich mee. De aanvrager kan zich niet verschuilen achter het recht op
privacy om de gevraagde gegevens niet te moeten verstrekken. 429 Indien de rechtbank vaststelt dat de aanvrager
naliet op toch wel pertinente vragen een duidelijk antwoord te verstrekken, dan neemt het OCMW terecht de
beslissing om het bestaansminimum te weigeren daar het dan niet mogelijk is de eventuele behoeftigheid van
de aanvrager vast te stellen. 430 Ingeval een aanvrager niet antwoord op de gestelde vragen en niet kan bewijzen
wat hij beweert, heeft het OCMW geen zicht op de financiële en woonsituatie van de betrokkene waardoor zijn
recht op het bestaansminimum niet op ernstige wijze kan worden onderzocht. 431 Gelijkaardig is het geval
waarbij de arbeidsrechtbank vaststelt dat de aanvrager geen antwoord geeft op de vragen van de rechtbank,
zodat het onmogelijk is een oordeel te vellen over zijn hulpbehoevendheid; hem kan dus geen
bestaansminimum worden verleend. 432
Artikel 16 van de wet bevat een specifieke sanctie wanneer deze verplichting niet wordt nageleefd. Het OCMW
mag ook beslissen het bestaansminimum weer in te trekken indien het redenen heeft om aan te nemen dat de
betrokkene niet langer de toekenningsvoorwaarden vervult en hij niet alle inlichtingen overmaakt opdat het
centrum zou kunnen nagaan wat er van aan is. 433
De rechtspraak oordeelt nog altijd dat de medewerkings- en informatieplicht niet alleen bestaat op het ogenblik
van de aanvraag, maar ook daarna, in elke toekenningsfase van de maatschappelijke dienstverlening of het
bestaansminimum. 434
Zoals de medewerking vereist is bij de administratieve behandeling van een bestaansminimumaanvraag, zo ook
wordt van de eiser in rechte verwacht dat hij zijn medewerking verleent tijdens het gerechtelijk stadium. De
arbeidsrechtbank kan bijgevolg een eis verwerpen omdat de eiser tijdens de behandeling in rechte van zijn
betwisting niet behoorlijk meewerkt. 435
Talrijke genomen beslissingen hebben bevestigd dat de medewerkingsplicht geschonden is wanneer de
betrokkene vage, onduidelijke en onvolledige antwoorden geeft die tegenstrijdig of onbewezen zijn, en het
OCMW onvoldoende inlicht over zijn materiële situatie, of wanneer de steunaanvrager herhaaldelijk afwezig
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.096 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002,
X / CPAS Huy, RG 56.260 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Wanze, RG 56.263.
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve, RG
734/w/2002 ; T.T. Liège, 9e ch., 5 septembre 2002, X / CPAS Waremme, RG 323.374.
T.T. Charleroi, 11e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Chapelle lez Herlaimont, RG 60.584/R ; T.T. Nivelles
(section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve, RG 734/w/2002.
Arbh. Gent (afd. Brugge), 6e K., 17 januari 2002, X / OCMW Brugge, AR 2001/237.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 6 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.628.
Arbrb. Brugge, 6e K., 4 april 2002, X / OCMW Knokke-Heist, AR 107.181 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.704 en 344.031.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.269.
T.T. Liège, 9e ch., 5 septembre 2002, X / CPAS Waremme, RG 323.374.
T.T. Charleroi, 11e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Chapelle-lez-Herlaimont, RG 60.584/R.
T.T. Liège, 10e ch., 22 février 2002, X / CPAS Liège, RG 306.308.
55

lijkt bij bezoeken aan huis, en deze afwezigheid verklaard wordt met een ongeloofwaardige uitleg (en waarbij
hij zich over zijn werkelijke materiële situatie opzettelijk in stilzwijgen hult). 436 Nochtans blijft het OCMW in
gebreke als het geen beslissing neemt na de eerste aanvraag, zodat voor de aanvrager de toestand onduidelijk
was, hetgeen zijn wantrouwen heeft aangewakkerd. 437
De arbeidsgerechten hebben in de volgende gevallen geoordeeld dat er gebrek aan
medewerking en informatieverstrekking is, waardoor een beslissing van opheffing of
intrekking van het bestaansminimum gerechtvaardigd is (voorbeelden) :
• wanneer de aanvrager geen gegevens levert die van aard zijn het OCMW toe te laten zijn gebeurlijk
recht op bestaansminimum te beoordelen ; 438
• wanneer de betrokkene niet thuis is, niet is ingegaan op de oproepingen, de huurwaarborg niet heeft
betaald, en niet ter zitting aanwezig of vertegenwoordigd was ; 439
• wanneer de eiseres een afwachtende houding aanneemt en meent dat ze vrijgesteld is van enige
medewerking om bewijzen te leveren over haar werkbereidheid, niet ter zitting opdaagt en het OCMW
de gevraagde documenten niet bezorgt ; 440
• wanneer de eiser geen enkele inlichting met betrekking tot zijn verblijf overmaakt dat zou toelaten om
de gegrondheid van de beslissing van onbevoegdverklaring na te gaan, of dit niet doet met betrekking
tot de gezinssituatie, verstek geeft op de zitting en niet ingaat op de oproepingen ; 441
• wanneer de betrokkene de door het OCMW gevraagde documenten niet bezorgt en niets meer van zich
laat horen. De opheffingsbeslissing kon pas ingaan vanaf 3 september 2001, en niet terugwerken tot 1ste
juli 2001, aangezien een beslissing die het bestaansminimum vermindert of opheft slechts uitwerking
kan hebben voor de toekomst. Voor de latere periode is de beslissing tot opheffing wegens een gebrek
aan medewerking niet meer gegrond aangezien de documenten ondertussen aan het OCMW
medegedeeld zijn ; 442
wanneer de betrokkene aangeworven is met een « artikel 60 »-overeenkomst maar niet voor het werk is komen
opdagen zonder enige rechtvaardiging van de afwezigheid, en ook haar kat heeft gestuurd naar de door
haar inschakelingsagent geregelde afspraak, is er geen bewijs van werkbereidheid ; 443
wanneer de betrokkene de documenten met betrekking tot de leerresultaten en de inschrijving in de cursus niet
overmaakt ; 444
wanneer de eiseres zich niet meer bij het OCMW of bij de rechtbank heeft aangeboden sinds het vonnis in
eerste aanleg, en bovendien onbereikbaar is ; 445
• wanneer de belissing bepaalt dat het bestaansminimum gedurende twee maanden wordt toegekend, maar
het nadien wordt ingetrokken, aangezien de betrokkene de inburgeringscursus en kwalificerende
opleiding niet volgt, zodat er sprake is van een weigering tot medewerking, aangezien de aangegane
verbintenissen niet werden nageleefd ; 446
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve, RG
734/w/2002.
Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Leuven, AR 229/02.
T.T. Charleroi, 11e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Chapelle-lez-Herlaimont, RG 60.584/R.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 13 février 2002, X / CPAS Mons, RG 87.705.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 22.016/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
27 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 22.452/01.
T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Wanze, RG 56.248 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre
2002, X / CPAS Huy, RG 56.260 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Wanze, RG 56.263.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Sambreville, RG 112.734 et 113.455.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 16.749/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 23.099/0.
T.T. Liège, 10e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 318.699.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 110.571.
56

• wanneer de betrokkene geen enkele van de in het tussenvonnis gevraagde bewijzen over de gevolgde
opleiding en zijn inkomsten levert, en hij zich niet heeft aangeboden bij het OCMW om zijn cheques af
te halen ; 447
• wanneer de eiseres drie oproepingen onbeantwoord laat, het niet nodig heeft geacht om zich te
verontschuldigen voor haar afwezigheden en ook volstrekt onverschillig lijkt te staan tegenover de eisen
van zowel de rechtbank al van de OCMW-diensten, en geen enkel document neerlegt, zoals nochtans
was gevraagd op de vorige zitting ; 448
• wanneer het administratieve dossier van het OCMW aantoont dat verschillende oproepingen werden
gericht aan de eiser, zonder dat hij er gevolg aan gaf omdat hij in het buitenland vertoefde bij een
vriend ; 449
wanneer de betrokkene niet naar de rechtbank gekomen is om zich te verdedigen en het OCMW onvoldoende
uitleg gaf. 450
Ook hebben de arbeidsgerechten verduidelijkt dat er in de volgende gevallen een gebrek aan
medewerking en informatieverstrekking was vanwege de steunaanvrager, waardoor een
weigeringsbeslissing gerechtvaardigd was :
• wanneer de verblijfssituatie in de verblijfplaats van de betrokkene onduidelijk is en haar financiële
situatie onvoldoende gekend is, en ze belangrijke gegevens verhult over haar banktegoeden, terwijl een
persoon die het bestaansminimum aanvraagt op algemene wijze moet samenwerken met de sociale
diensten van het OCMW, met name in het kader van het sociaal onderzoek, waarbij zelfs spontaan elk
gegeven moet worden medegedeeld dat een invloed kan uitoefenen op het bestaansminimumrecht ; 451
• wanneer blijkt dat de eiseres de door het OCMW gevraagde documenten (ter aanvulling van het dossier
wat de persoonlijke situatie en de inkomsten betreft) niet heeft bezorgd (in het bijzonder documenten
met betrekking tot de inkomsten van haar ouders). Door geen medewerking te verlenen aan het sociaal
onderzoek en het inkomstenonderzoek, zoals bepaald bij de artikelen 5 tot 8 van de wet van 7 augustus
1974 en artikel 9 van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974, bewijst de eiseres haar staat van
behoeftigheid niet, waarvoor de bewijslast nochtans bij haar ligt ; 452
• wanneer de betrokkene niet is ingegaan op de oproepingen, de door het OCMW gevraagde documenten
niet heeft meegebracht, en gedurende een lange periode geen tussenkomst heeft gevraagd ; de flat heeft
deurbel noch (persoonlijke) brievenbus, de betrokkene reageert niet op oproepingen noch op het
blokkeren van de betaling van het bestaansminimum, en weigert absoluut om zijn naam op de bel en op
de brievenbus te plaatsen. Dit is een gebrek aan medewerking dat niet verenigbaar is met de door artikel
7, § 2, van de wet van 7 augustus 1974 opgelegde toekenningsvoorwaarde ; 453
• aangezien de eiser het OCMW geen toestemming heeft verleend om zijn eis te onderzoeken en een
sociaal onderzoek te voeren met het oog op een evaluatie van zijn situatie en zijn behoeften (hij gaf niet
thuis en ging evenmin in op de oproepingen, want hij gaf verstek op de zitting) ; 454
• wegens gebrek aan samenwerking met het OCMW en met de rechtbank, wat alleen maar bevestigt dat
een inzicht in de inkomsten en dus een duidelijk beeld over een eventuele staat van behoeftigheid
onmogelijk is, met name door vier opeenvolgende en tegenstrijdige versies en het verzuim om
conclusies naar te leggen ; 455
447
448
449
450
451
452
453
454
455
T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Couvin, RG 61.516.
T.T. Huy, 2e ch., 13 novembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.483.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 3 octobre 2002, X / CPAS Tournai, RG 74.089.
T.T. Liège, 9e ch., 17 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 323.185.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Courcelles, RG 59.456/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mars 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 23.362/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Verviers, RG 0125/2002 et 0126/2002.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.192.
T.T. Liège, 10e ch., 3 mai 2002, X / CPAS Seraing, RG 320.449.
57

• wanneer de betrokkene zich niet bij het OCMW heeft aangeboden en geen enkele van de gevraagde
documenten heeft bezorgd (uit nalatigheid of apathie) ; 456
• wegens gebrek aan medewerking in het kader van het sociaal onderzoek en een volstrekt onduidelijke
financiële situatie ; de volgehouden weigering om de transacties naar en van de bankrekening uit te
leggen, toont het gebrek aan medewerking aan ; 457
• aangezien de eiseres verantwoordelijk is voor de situatie, want bij het indienen van de aanvraag gaf ze
een adres op dat ze vlug nadien verlaten heeft ; ze beweert (maar bewijst niet) dat ze het OCMW hiervan
naar behoren op de hoogte heeft gebracht. Ze had de briefwisseling nauwgezet kunnen (moeten)
voortzetten. Medewerking verlenen betekent, bijvoorbeeld, het vragenblad van het centrum invullen,
nuttige gegevens en inlichtingen voor het sociaal onderzoek en het inkomstenonderzoek verstrekken en
overmaken, de oproepingen of de berichten van bezoek beantwoorden, een bezoek aan huis toelaten,
onmiddellijk elk gegeven aangeven dat enig gevolg kan hebben op het bestaansminimumrecht ; 458
• wanneer de eiseres het niet mogelijk heeft gemaakt om alle noodzakelijke gegevens te verkrijgen om na
te gaan of de wettelijke en reglementaire voorwaarden vervuld zijn ; 459
• aangezien de eiser de door de maatschappelijk assistent gevraagde arbeidsovereen-komst en loonfiches
niet bezorgt ; 460
• wanneer de eiseres geen enkel gegeven aandraagt waaruit de staat van behoeftigheid kan worden
afgeleid, de zaak al langer dan één jaar loopt en er nog altijd geen gegevens worden bezorgd ; 461
• aangezien de betrokkene beweert dat hij de nodige documenten naar het OCMW opgestuurd heeft, maar
dit niet bewijst, en uiteindelijk blijkt dat hij deze documenten pas op 13 mei 2002 aan het OCMW heeft
bezorgd – de steun wordt vanaf die datum toegekend. 462
Daarentegen hebben de rechtbanken bij de volgende gevallen geoordeeld dat de medewerkingsplicht en de
plicht tot informatieverstrekking niet geschonden zijn, zodat een opheffings- of intrekkingsbeslissing onterecht
is :
• een beslissing in die zin omdat niet werd ingegaan op oproepingen, wanneer blijkt dat deze gebeurd zijn
via een gewone brief, en daarenboven uit het origineel blijkt dat het vermelde adres onvolledig is (het
nummer van de brievenbus van de betrokkene in het gebouw is niet vermeld) ; 463
• een beslissing gegrond op een weigering van medewerking, waardoor het sociaal onderzoek onmogelijk
was, terwijl uit het onderzoek ter zitting blijkt dat de weigeringsbeslissing gegrond is op het feit dat de
eiseres niet tijdig het document zou hebben overgemaakt waaruit de staat van haar inkomsten blijkt, en
het niet betwist wordt dat de toekenningsvoorwaarden wel degelijk vervuld waren voor de enige maand
waarop het geschil betrekking heeft ; 464
• wanneer blijkt dat de betrokkene zich verschillende keer bij het OCMW (zij het telkens bij een ander
persoon) heeft aangeboden om documenten over te maken, haar afwezigheid op vier oproepingen
gerechtvaardigd is door spanningen binnen het gezin, dat in de sociale verslagen helemaal niet duidelijk
wordt gemaakt welke documenten nu precies worden gevraagd, wat maakt dat de betrokkene blijk geeft
van een goede wil om medewerking te verlenen ; 465
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.096.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 31.264/02.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 22 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 610.9898/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 16.717/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1611/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Jette, RG 07458/01.
T.T. Namur, 7e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Namur, RG 114.269.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16.782.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Jette, RG 13.821/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 14.857/01.
58

• wanneer het OCMW niet verduidelijkt welke stappen de betrokkene dan wel had moeten zetten, en
evenmin duidelijk maakt hoe zij precies geen medewerking zou hebben verleend aan het onderzoek ; het
feit dat ze niet opgedaagd is op de afspraak, volstaat niet om een weigering van het bestaansminimum te
rechtvaardigen ; 466
• aangezien de betrokkene bejaard is en een zwakke gezondheid heeft, het centrum verwittigd had van
zijn verhuizing en niet geantwoord heeft op brieven omdat hij ze nooit ontvangen heeft, en het OCMW
er zich van moet vergewissen dat het adres juist is ; 467
• wanneer de opheffingsbeslissing gegrond is op een gebrek aan medewerking met de tewerkstellingscel,
maar de rechtbank op basis van documenten vaststelt dat dit gebrek niet is bewezen ; 468
• wanneer de beslissing gegrond is op het feit dat ze de gevraagde documenten niet bezorgt, noch het
bewijs van de inkomsten van de samenwonenden, terwijl de eis om een afschrift van de
huurovereenkomst te bezorgen niet gegrond is aangezien ze in een verblijf woont zonder overeenkomst,
net zomin als de eis om het rekeningnummer te kennen, aangezien het aannemelijk is dat ze geen
bankrekening heeft (gelet op haar situatie) ; 469
• want, ook al heeft de eiseres niet volledig geantwoord op de vragen om inlichtingen van het OCMW,
is de dienst vertrouwd met de situatie, die onveranderd is gebleven, zodat er een beslissing kon worden
genomen ; 470
• de beslissing gegrond op het feit dat de betrokkene niet reageert, niettegenstaande verschillende
oproepingen ; er moet rekening worden gehouden met haar levensomstandigheden, en er is niet bewezen
dat ze opzettelijk heeft geweigerd om het OCMW documenten te bezorgen over haar situatie ; 471
• de beslissing gegrond op het feit dat de betrokkene niet de gevraagde documenten heeft overhandigd ;
het blijkt dat er door het OCMW geen gebrek aan medewerking kan worden verweten aan de aanvrager
– het gebrek aan medewerking lag bij de vader van de betrokkene. 472
Zo hebben de rechtbanken ook geoordeeld dat de medewerkingsplicht en de plicht tot informatieverstrekking
niet dermate geschonden waren dat een weigeringsbeslissing gerechtvaardigd zou zijn, aangezien het niet blijkt
dat aan de eiseres een gebrek aan medewerking kan worden verweten : het OCMW klaagt erover dat ze
weigerde bepaalde documenten te overhandigen, maar het sociaal verslag maakt geen melding van een vraag in
die zin en de rechtbank heeft geen weet van documenten die zouden zijn gevraagd maar niet overhandigd. 473
Bepaalde gerechten hebben andermaal bevestigd dat de bewijslast betreffende de toekenningsvoorwaarden
weliswaar bij de bestaansminimumaanvrager ligt, maar dat het OCMW hierdoor niet vrijgesteld is van elke
verplichting op dit vlak. De rechtbank benadrukt dat de bewijslast tussen de partijen wordt verdeeld. Enerzijds
heeft de aanvrager de plicht om informatie te verstrekken zoals opgelegd door artikel 60, § 1, van de wet van
8 juli 1976. 474
Anderzijds heeft het OCMW de plicht om de gegevens betreffende de vraag volledig te onderzoeken aan de
hand van sociale onderzoeken. De bewijslast aangaande de situatie van de bestaansminimumaanvrager, die in
principe in een gelijke mate over de twee partijen verdeeld is, helt meer over naar het OCMW in de mate dat
het niet gaat om een beslissing na een aanvraag, maar een ambtshalve herziening, en het centrum dus van
mening is veranderd ; de algemene beginselen leggen op dat de beslissingenmaker de beslissingen moet
466
467
468
469
470
471
472
473
474
T.T. Liège, 9e ch., 5 février 2002, X / CPAS Liège, RG 308.802 et 312.719.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 7.473/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Forest, RG 28.419/02.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 1955/2001.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 novembre 2002, X / CPAS Beloeil, RG 73.186 et 73.185.
T.T. Liège, 9e ch., 5 septembre 2002, X / CPAS Waremme, RG 323.374.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 113.116.
T.T. Charleroi, 5e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Courcelles, RG 60.333/R.
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve,
RG 734/w/2002.
59

motiveren, en de nieuwe gegevensbalans die hij in aanmerking neemt, behoorlijk moet rechtvaardigen, des te
meer wanneer in de loop van het onderzoek blijkt dat de aanvrager ongeletterd is. 475
De medewerkingsplicht van de bestaansminimumaanvrager houdt ook in dat het OCMW zich dynamisch
opstelt. Het moet duidelijk de draagwijdte van de gestelde vraag afbakenen, en de betrokkene bijstand verlenen
bij de vervulling van zijn medewerkingsplicht. 476
Dit is des te meer het geval aangezien het vanuit het standpunt van het OCMW om een beslissing inzake het
bestaansminimum gaat, en daarop is het Handvest van de Sociaal Verzekerde van toepassing, zodat er tussen de
instellingen een adviesplicht en een verplichting van aflossende samenwerking bestaat, wat zeker ook geldt
voor de verschillende diensten van één en dezelfde instelling. Het OCMW moet, indien nodig zelfs ambtshalve,
nagaan of de precieze behoeften van de aanvrager niet konden worden vervuld via de maatschappelijke
dienstverlening, eens vastgesteld werd dat het bestaansminimum niet kon worden toegepast ingevolge de
verbijsterend strenge indeling in categorieën binnen dit bestaansminimum. 477
Artikel 11 van het Handvest van de Sociaal Verzekrde verplicht de instellingen van sociale zekerheid actief
mee te werken aan de samenstelling van het dossier. De wetgever heeft elke instelling van sociale zekerheid die
een aanvraag moet onderzoeken voortaan verplicht om uit eigen beweging alle ontbrekende inlichtingen te
verzamelen om de rechten van de sociaal verzekerde te kunnen beoordelen. 478
Overeenkomstig een meerderheid binnen de rechtspraak is geoordeeld dat het OCMW een
weigeringsbeslissing van het bestaansminimum niet kan rechtvaardigen, wanneer het
onderzoek werd beperkt tot één enkele poging om de aanvrager te bezoeken, en hieruit een
gebrek aan medewerking werd afgeleid. Aldus hebben de rechtbanken bevestigd dat :
• de afwezigheden bij de bezoeken aan huis op zich geen weigering van het bestaansminimum kunnen
rechtvaardigen, met name wanneer de afwezigheid (afwezigheden) gerechtvaardigd zijn, aangezien de
betrokkene dagelijks de twee jongste kinderen bezocht die bij hun moeder aan de grens wonen. Het is
voor de aanvrager niet verboden om een belangrijk deel van zijn dagen of nachten door te brengen
buiten zijn woonplaats, noch om een gevoels- of seksleven te hebben en regelmatige relaties te
onderhouden met een andere; 479
• de verplichting om op het grondgebied van de gemeente te verblijven niet mag worden gelijkgesteld
met een aanwijzing van woonplaats, waardoor de bestaansminimum-begunstigde verplicht zou zijn om
voortdurend thuis aanwezig te zijn met het oog op het eventueel bezoek van een vertegenwoordiger van
het OCMW ; 480
• aangezien de steunverzoekers geen aangewezen woonplaats hebben, berichtjes van bezoek moeten
worden achtergelaten zodat de betrokkene kan reageren (aanmelden op het onthaal of indien nodig de
afwezigheid rechtvaardigen). De weigeringsbeslissing moet worden vernietigd wanneer het sociaal
verslag melding maakt van talrijke bezoekjes aan het adres door de verweerder, zij het zonder
vermelding van dag of uur, noch van de omstandigheden waarin het bezoek zich afspeelde ; 481
• de weigeringsbeslissing niet gegrond is wanneer aan de hand van het energieverbruik en het
bevolkingsregister bewezen is dat de eiseres daadwerkelijk op het grondgebied van de gemeente
verblijft, niettegenstaande aanwijzingen, en met name de herhaaldelijke afwezigheid bij het bezoek van
de maatschappelijk assistente, het tegenovergestelde doen vermoeden ; 482
• de weigeringsbeslissing moet vernietigd worden wanneer ze gegrond is op de afwezigheid van de
aanvrager (meermaals vastgesteld bij bezoeken aan huis), aangezien elkeen het recht heeft om zich vrij
475
476
477
478
479
480
481
482
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, X / CPAS Herstal, RG 285.791 et 294.941.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 14.857/01.
T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320.583.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Forest, RG 28.419/02.
T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R.
T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R.
C.T. Liège, 8e ch., 26 juin 2002, CPAS Verviers / X, RG 30.805/02.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Verviers, RG 2088/2001 et 0063/2002.
60

te bewegen en « bestendig verblijf » geen synoniem is voor « aanwijzing aan een woonplaats ». De
aanvrager bewijst aan de hand van de gezinssamenstelling en een huurovereenkomst dat hij op het
opgegeven adres woont ; 483
• de weigeringsbeslissing niet gegrond is wanneer het OCMW niet verduidelijkt wanneer de vruchteloze
bezoeken hebben plaatsgevonden, en er geen spoor is van oproepingen, gericht aan de aanvrager, noch
van afspraken die zouden zijn vastgelegd om een bezoek aan huis te brengen. 484
3.2.4.2. De sanctie bij gebrek aan medewerking of informatie.
De rechtspraak is niet gewijzigd. Wanneer het gebrek aan medewerking of
informatieverstrekking, grondslag voor de weigerings- of intrekkingsbeslissing betreffende
het bestaansminimum, niet wordt geleverd, oordelen de rechtscolleges dat die beslissing
moet worden vernietigd. Daarentegen zullen de rechtscolleges, na de vaststelling dat de
aanvrager niet meewerkt of geen informatie geeft, veelal de weigerings- of
intrekkingsbeslissing van het OCMW bevestigen.
De vaststelling dat het geen enkele zin heeft om financiële middelen aan de aanvrager in kwestie toe te
vertrouwen om ze dan te laten vergokken en de gemeenschap nogmaals te laten opdraaien voor het egoïstische
gedrag van de aanvrager, rechtvaardigt de beslissing van het OCMW om aan betrokkene een borgstelling voor
huur en tussenkomst in dokterskosten af te geven en de weigering tot tussenkomst in de aankoop van
kleding. 485 De arbeidsrechtbanken oordelen dat centraal staat dat de aanvrager zijn behoeftigheid moet
bewijzen en dat hij derhalve te goeder trouw moet meewerken aan het sociaal onderzoek 486 ; kan dit niet van de
aanvrager worden gezegd, dan wordt het bestaansminimum terecht opgeheven. 487
Het Arbeidshof van Antwerpen 488 bevestigt nogmaals dat elk nieuw gegeven dat invloed kan hebben op de
toekenning van het bestaansminimum, moet worden aangegeven. Een vergoeding die uitbetaald wordt als
onteigeningsvergoeding, moet als een inkomen worden gezien; dit geldt tevens voor ontvangen huurgelden uit
de verhuur van een woning. Het OCMW weigert in dergelijk geval terecht het bestaansminimum. Evenzeer zo
de aanvrager het OCMW niet op de hoogte brengt van een vertrek naar het buitenland, het OCMW niet kan
nagaan waar de aanvrager juist verblijft, de aanvrager niet meewerkt aan het sociaal onderzoek en de gevraagde
documenten niet binnenbrengt, weigert het OCMW terecht het bestaansminimum. 489
Gebrek aan medewerking of informatie bestaat eveneens in het geval dat iemand nalaat het OCMW op de
hoogte te brengen van de ontvangen onderhoudsgelden en die vervolgens haar raadsman een nietszeggende
brief laat schrijven aan het OCMW, op de bestelde uitnodiging om gehoord te worden, reageert men zich te
laten verontschuldigen door de raadsman en ten slotte niet meer reageert op een nieuwe uitnodiging, zorgt
ervoor dat het OCMW niet langer zicht heeft op de financiële situatie. Het OCMW beslist dan terecht om het
bestaansminimum stop te zetten. 490
Het Arbeidshof te Brugge 491 oordeelt dat het onverantwoorde gebrek aan medewerking aan het sociaal
onderzoek tot gevolg heeft dat het OCMW in de onmogelijkheid verkeert om na te gaan of alle
toekenningsvoorwaarden vervult zijn; zodoende kan het OCMW niet met zekerheid vaststellen dat de
aanvrager geen toereikende bestaansmiddelen heeft, noch in staat is die hetzij door eigen inspanningen, hetzij
483
484
485
486
487
488
489
490
491
T.T. Dinant, 7e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Philippeville, RG 63.021.
T.T. Liège, 9e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Flémalle, RG 323.610.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 10 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 322.686.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346.135.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 21 oktober 2002, X / OCMW Dendermonde, AR 48.147 ; Arbrb. Brugge, 7e
K., 11 december 2002, X / OCMW Brugge, AR 110.018.
Arbrb. Antwerpen,4e K., 17 januari 2002, X / OCMW Borgloon, AR 2010051.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 19 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2010637 ; Arbrb. Antwerpen,
25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.355.
Arbrb. Brugge, 6e K., 4 april 2002, X / OCMW Brugge, AR 100.795 en 100.812.
Arbh. Gent (afd. Brugge), 6e K., 17 januari 2002, X / OCMW Brugge, AR 2001/237 ; Arbrb Brugge, 1e
Vak. K., 21 août 2002, X / OCMW Brugge, AR109.848.
61

op een andere manier te verwerven, en weigert het bestuur terecht het bestaansminimum aan de aanvrager. De
Arbeidsrechtbank te Brugge is dezelfde mening toegedaan. 492
Wie nalaat het OCMW gegevens te bezorgen na hiertoe aangemaand te zijn, weigert zijn medewerking aan het
sociaal onderzoek. De rechtspraak sanctioneert elke weigering tot medewerking aan het sociaal onderzoek
gewoonlijk met een bevestiging van de weigeringsbeslissing 493 ; het Arbeidshof van Antwerpen bevestigt die
rechtspraak. 494
Een aanvrager die vage, onnauwkeurige en onvolledige antwoorden geeft, tegenstrijdige en niet bewezen
stellingen uit en het OCMW onvoldoende inlicht over zijn materiële toestand, krijgt terecht geen
bestaansminimum van het OCMW. 495 Het verzuim mede te delen dat haar vader opnieuw bij haar inwoont,
heeft de stopzetting van het bestaansminimum tot gevolg. 496
Indien het dossier zelfs voor de rechtbank erg onduidelijk blijft en de aanvrager bewijst niet dat hij aan de
voorwaarden voldoet voor het verkrijgen van het bestaansminimum, dan weigert het OCMW dit terecht 497 ; de
rechtbank kan de vordering ook ongegrond verklaren bij gebrek aan voldoende gegevens. 498 Zo het OCMW op
grond van ernstige vermoedens stelt dat de aanvrager niet alle inkomsten aangeeft, daar uit de berekening van
inkomsten en kosten blijkt dat de aanvrager zou moeten rondkomen met 49,58 € per maand en aangezien dit
niet mogelijk is, dan sluit de rechtbank zich aan bij de stelling van het OCMW.
Indien het OCMW een aanvrager een sanctie oplegt wegens gebrek aan medewerking aan het sociaal
onderzoek of wegens het niet aangeven van inkomsten, dan moet die sanctie in tijd worden beperkt. Een
gerechtigde kan bij een sanctie die geen periode bepaalt, op een later tijdstip een nieuwe aanvraag doen; het
OCMW-bestuur kan zich dan niet op de feiten uit het verleden beroepen. 499
In geval de echtgenoot zijn medewerking aan het onderzoek weigert, oordeelt de rechtbank dat dit, gelet op de
slechte verhouding tussen de echtgenoten, niet aan de aanvraagster kan worden verweten. 500
Een OCMW dat beslist om iemand het bestaansminimum te weigeren omwille van gebrek aan medewerking
aan het sociaal onderzoek, moet dit uiteraard kunnen bewijzen. Het OCMW dat in zijn besluiten voor de
rechtbank daarenboven niet weerhoudt meer dat de aanvrager zijn medewerking aan het sociaal onderzoek heeft
geweigerd en er uit het sociaal verslag blijkt dat het bestuur over voldoende inlichtingen beschikte om met
kennis van zaken uitspraak te kunnen doen over het recht van eiser op het bestaansminimum, ziet zijn beslissing
vernietigd. 501
Een stopzetting van het bestaansminimum omdat de aanvrager verzuimd heeft aangifte te doen van
bestaansmiddelen, is onwettig; de wet kent alleen een weigering of een schorsing. Een stopzetting is zonder
voorwerp, volgens de Arbeidsrechtbank te Brugge 502 ; een ander arbeidsgerecht 503 begrijpt een “stopzetting” als
een weigering of een intrekking en ziet het gebruik van die bewoordingen als een louter materiële vergissing.
Voor een dergelijke bevestiging bevelen sommige rechtscolleges echter dat de debatten moeten worden
heropend, opdat de aanvrager de gevraagde gegevens zou kunnen verschaffen.
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
Arbrb. Brugge, 7e K., 20 december 2002, OCMW Oostende / X, AR 110.645.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 1 februari 2002, X / OCMW Opglabbeek, AR 1722/2000 ; Arbrb. Gent, 10e K.,
21 juni 2002, X / OCMW De Pinte, AR 148.169/00 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., X / OCMW Antwerpen,
AR 341.954 ; Arbrb. Turnhout; 2e K., 8 november 2002, X / OCMW Laakdal, AR V.25.717.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 8 mei 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2010209 ; Arbh. Antwerpen, 4e K.,
11 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2020052.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 19 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345.010.
Arbrb. Oudenaarde, 3e K., 21 november 2002, X / OCMW Ronse, AR 24.003/III.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 333.834 Arbrb. Tongeren, 2e K.,
20 november 2002, X / OCMW Maaseik, AR 1498/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.797.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.367.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.883.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 september 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2020506.
Arbrb. Brugge, 1e Vak. K., 29 juli 2002, X / OCMW Oostende, AR 109.172.
Arbrb. Brugge, 7e K., 11 december 2002, X / OCMW Brugge, AR 110.018.
62

Wanneer de rechtbank vaststelt dat de verklaringen onvolledig en weinig geloofwaardig zijn, en er talrijke
leemten voorkomen in de gegevens die zijn overgemaakt met betrekking tot de werkelijke materiële situatie, is
ze net zomin als het OCMW bij machte om de staat van behoeftigheid te beoordelen. De lacunes in de
inlichtingen komen zowel op rekening van de aanvrager als van het OCMW, dat de onderzoeksmiddelen
waarover het kan beschikken niet heeft gebruikt. De rechtbank is verplicht om een heropening van de debatten
te bevelen opdat nuttige gegevens en documenten over het verblijf, de ondernomen stappen en de familiale
situatie zouden worden verkregen. 504
Wanneer er ernstige twijfel bestaat over het daadwerkelijk en gewoonlijk verblijf van de aanvrager op het
meegedeelde adres, verwijst de rechtbank de zaak naar de rol en oordeelt ze dat het noodzakelijk is om directe
aanvullende onderzoeksmaatregelen te eisen (op tegenspraak). Er wordt een rechter-commissaris aangesteld. 505
504
505
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve, RG
734/w/2002.
T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R.
63

3.3. De beslissing van het OCMW
3.3.1. Wie neemt de beslissing ?
Het is duidelijk dat in nagenoeg alle gevallen het de OCMW-Raad of het Bijzonder Comité voor de Sociale
Dient is dat de beslissingen neemt; die organen volgen niet steeds het voorstel van de betrokken
maatschappelijk werker. 506 Een laattijdige beslissing van het OCMW is niet nietig; naar het oordeel van de
rechtbanken is er geen reden om laattijdige beslissing aan te vechten 507 .
3.3.2. De motivering
OCMW-organen moeten hun beslissingen inzake toekenning, schorsing of intrekking, of stopzetting van het
bestaansminimum krachtens artikel 9 van de Bestaansminimumwet van 7 augustus 1974 uitdrukkelijk
motiveren; ook de Wet van 29 juli 1991 bepaalt dat bestuurshandelingen uitdrukkelijk gemotiveerd moeten
worden. Een beslissing van een orgaan van het OCMW m.b.t. de toekenning van het bestaansminimum is een
administratieve beslissing die onder de bepalingen van die wet valt. Een onvoldoende gemotiveerde
bestaansminimumbeslissing is nietig, zodat een geadieerde arbeidsrechter vervolgens de zaak tot zich moet
trekken en zich in de plaats zal stellen van het overheidsbestuur en ten slotte ook ten gronde over het recht op
het bestaansminimum zal oordelen. Een beslissing die enkel gesteund is op een vermoeden, kan niet voldoende
worden gemotiveerd. 508
Het Arbeidshof van Brugge bevestigt dat een bestuur, anders dan de rechter, niet verplicht is alle door de
partijen aangevoerde feitelijke en juridische argumenten te beantwoorden. Het moet, behoudens andersluidende
bepaling, niet elk bezwaar tegen de genomen maatregel weerleggen; het volstaat dat de determinerende
motieven voor de beslissing worden aangeduid. Zo in de beslissing van het OCMW duidelijk aangegeven
wordt dat tot stopzetting van verdere toekenning van het bestaansminimum werd besloten om reden dat het niet
mogelijk was om de vereiste inlichtingen voor het sociaal onderzoek te bekomen - nodig om na te gaan of de
wettelijke en reglementaire vereisten vervuld zijn, doordat het OCMW onvoldoende zicht heeft op de financiële
situatie van betrokkene -, dan is die beslissing wel degelijk voldoende gemotiveerd. Het is niet omdat de
aanvrager het nut niet wenst in te zien van de inlichtingen die het OCMW wil bekomen, dat hij zich geen
rekenschap kan geven van de redenen die tot de beslissing hebben geleid. 509
De rechtspraak bevestigt dat de opgelegde motivering adequaat moet zijn, dat wil zeggen dat in de akte de
overwegingen in rechte en in feite moeten worden aangegeven die de beslissing stutten. 510
Een beslissing is niet adequaat gemotiveerd wanneer wordt verduidelijkt dat « het na een sociaal onderzoek
blijkt dat de betrokkene een feitelijk huishouden vormt met een persoon die over bestaanmiddelen
beschikt ». 511
Wanneer de beslissing niet de overwegingen in feite verschaft die ervan de grondslag vormen, is de motivering
niet adequaat en moet ze worden vernietigd. 512
Indien een OCMW een materiele vergissing begaat en verwijst naar een verkeerde bepaling of naar een nietbestaande
bepaling uit de regelgeving, dan is de motiveringsplicht daarmee miskend. 513 Gelijkaardig is het
506
507
508
509
510
511
512
513
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Borsbeek, AR 349.350.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 11 januari 2003, X / OCMW Gent, AR 2991/2001.
Arbrb. Brugge, 7e K., 13 november 2002, X / OCMW Oostende, AR 108.983.
Arbh. Gent (afd. Brugge), 6e K., 17 januari 2002, X / OCMW Brugge, AR 2001/237.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Boussu / X, RG 16.459 ; T.T. Mons (section La Louvière), 7e
ch., 17 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 3.035/01/LL et 3.036/01/LL ; T.T. Charleroi (section
Charleroi), 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.728/R.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Boussu / X, RG 16.459.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 22 juillet 2002, CPAS Ciney / X, RG 7.041/01 ; T.T. Namur, 7e ch.,
26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 111.142 ; T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 17 mai 2002, X /
CPAS La Louvière, RG 3.035/01/LL et 3.036/01/LL.
Arbrb. Dendermonde (afd. Aalst), 3e K., 23 april 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.805.
64

geval waarbij het OCMW bij vergissing in de motivering schrijft dat het onbevoegd is; die beslissing is niet
wettig gemotiveerd en wordt door de arbeidsrechtbank vernietigd. 514
De vernietiging van de beslissing wegens gebrek aan motivering heeft soms geen concreet gevolg, omdat voor
dezelfde periode een andere beslissing is genomen, gelijk aan de vernietigde beslissing, met dezelfde
draagwijdte. 515
De rechtspraak lijkt mild te zijn voor (te) summiere motiveringen. Nadat de rechter vastgesteld had dat de
motivering van de beslissing van het OCMW erg summier was, stelde hij eveneens vast dat die toch voldoende
was aangezien daarin de werkelijke reden van de weigering kan gelezen worden en eiseres moet begrepen
hebben waarop zij betrekking had. 516
Wie in zijn bezwaarschrift een gebrek aan motivering opwerpt en nalaat aan te tonen dat hij hierdoor is
geschaad, verkrijgt niet de nietigheid van de beslissing daar deze facultatief is. 517 Nochtans moet erop worden
gewezen dat de motivering “onmogelijkheid sociaal onderzoek” duidelijk onvoldoende is. 518 Inderdaad, uit
deze beslissing kan niet worden afgeleid om welke feitelijke redenen de aanvrager het bestaansminimum werd
geweigerd, noch op welke juridische grond het OCMW zich heeft gesteund. Derhalve moet de beslissing om
formele redenen worden vernietigd. 519
Er wordt aan herinnerd dat de motivering uit de akte zelf moet voortvloeien, niet uit het dossier waarop ze is
gegrond. 520 Een beslissing waarin de feiten die tot de beslissing hebben geleid op klare wijze uiteengezet zijn
en waarin de juridische grondslag vermeld is, is voldoende gemotiveerd. 521
De schorsingsbeslissing moet worden vernietigd wanneer de wettelijke basis voor de sanctie niet uit die
beslissing blijkt. 522
Gewoon verwijzen naar artikel 6 van de wet van 1974 volstaat niet wanneer uit de debatten blijkt dat de
betrokkene eerst werd verweten dat ze haar onderhoudsrechten niet had laten gelden, en vervolgens dat ze was
blijven samenwonen met haar levensgezel. 523
De aangevochten beslissing bevat feitelijke gegevens die specifiek voor de aanvrager gelden (zich met opzet in
een armoedige staat hebben gemanoeuvreerd) en die de beslissing motiveren. Ze bevat ook de inlichtingen die
nuttig zijn wanneer de aanvrager er beroep zou willen tegen aantekenen, alsook de persoonsgegevens van de te
contacteren persoon, wanneer hij bijkomende uitleg wil over de beslissing. Daarentegen kan de vormelijke
geldigheid van de betwiste beslissing worden aangevochten, aangezien er geen verwijzing in voorkomt naar de
wettelijke bepalingen die erin voorkomen. Dit gebrek aan verwijzing naar wettelijke bepalingen maakt
inderdaad een tekortkoming uit in het licht van de vereisten van de wet van 29 juli 1991, in zoverre de
beslissing weliswaar feitelijk gegevens bevat, maar niet de overwegingen in rechte die de grondslag moeten
vormen voor de beslissing. 524
Toch werd in een bepaald aantal gevallen verduidelijkt (aanrekening van inkomsten op basis van artikel 13 van
de wet van 1974) dat een gewone verwijzing naar een wettelijke bepaling een adequate motivering is,
aangezien de overheid in dit geval sowieso gebonden is door haar opdracht, en de motiveringsplicht derhalve
beperkt is. 525
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
Arbrb. Brugge, 7e K., 27 mei 2002, X / OCMW Oostende, AR 105.139.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 17 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 3.035/01/LL et
3.036/01/LL.
Arbrb. Brugge, 6e K., 3 januari 2002, X / OCMW Zuienkerke, AR 97.873.
Arbrb. Brugge, 7e K., 8 januari 2003, X / OCMW Brugge, AR 108.162 en 109.763.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.704 en 344.031.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.865.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.728/R.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 11 januari 2002, X / OCMW Hulshout, AR 24.748.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.728/R.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 22 juillet 2002, CPAS Ciney / X, RG 7.041/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 2.364/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 décembre 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 39.227/0.
65

Indien de rechtbank slechts kan vaststellen dat de bestreden beslissing niet voldoet aan de wettelijk
voorgeschreven motiveringsplicht - daar zij noch in rechte noch in feite nauwkeurig aangeeft waarop zij is
gesteund -, moet zij de beslissing in kwestie om formele redenen vernietigen. 526
Onvoldoende gemotiveerd in die zin is evenzeer de beslissing die aangeeft dat het inkomen hoger ligt dan het
bestaansminimum maar waarin er geen berekening noch enige verwijzing wordt gemaakt naar wetsartikels
zodat de aanvrager niet kan afleiden om welke feitelijke redenen haar het bestaansminimum geweigerd
wordt. 527
Elke onvoldoende gemotiveerde beslissing (of beslissing zonder motivering) is
onregelmatig, moet vernietigd worden en doet de beroepstermijn niet lopen. Overeenkomstig
de vaste rechtspraak is de sanctie voor een gebrek aan motivering ofwel de vernietiging van
de beslissing ofwel de weigering om ze toe te passen, waarbij de rechtbank ten gronde een
beslissing neemt in plaats van het OCMW. 528
Wanneer de beslissing van het OCMW geen enkele motivering bevat die beantwoordt aan het wettelijk
voorschrift, is de rechterlijke macht bevoegd om datgene te vervullen wat de administratieve overheid had
moeten doen, met toepassing van de wettelijke bepalingen betreffende de erkenning (of niet) van het opgeëiste
recht. 529
Ingeval de aanvrager in de motivering van de beslissing kan lezen wat hem precies wordt aangewreven, dan is
zijn bezwaar van onvoldoende motivering onterecht 530 ; een beslissing die vermeldt “u bent niet bereid om werk
te zoeken” is voor weinig interpretatie vatbaar en voldoet dus aan de motiveringsplicht. 531 Evenzeer de tekst
“put rechten niet uit” lijkt voldoende te zijn als motivering. 532
3.3.3. De betekening
De beslissing van het OCMW moet binnen een termijn van acht dagen ter kennis gebracht worden aan de
betrokkene(n). De rechtbank stelt vast dat dit niet gebeurd is maar merkt op dat daar geen sanctie aan kleeft 533
en dat de laattijdig ter kennis gebrachte beslissing dus niet nietig is. 534
Een beslissing is rechtmatig betekend als ze op het juiste adres wordt ter kennis gebracht bij aangetekend
schrijven en zo er een bericht in de bus achtergelaten wordt. Het OCMW treft geen schuld indien de aanvrager
het bericht in kwestie niet gaat afhalen bij de post en die het bericht terugstuurt naar het OCMW. 535
De arbeidsgerechten hebben bevestigd dat de betekening moet gebeuren bij een ter post
aangetekend schrijven. Een gewone verzending per klassieke brief van de beslissing door de
maatschappelijk assistente is geen wettelijke betekening die de beroepstermijn een aanvang
doet nemen. Wanneer aldus de betekeningen van de beslissingen niet per aangetekende brief
zijn gebeurd, zijn de beslissingen waartegen beroep in strijd met de wettelijke voorschriften
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.058 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.316 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 april 2002, X /
OCMW Antwerpen, AR 339.497 en 341.418 ; Arbrb. Antwerpen, 05 juni 2002, X / OCMW Antwerpen,
AR 342.774 ; Arbrb. Gent, 10e K., 26 juni 2002, X / OCMW Gent, AR 150.609/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.035.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Boussu / X, RG 16.459 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002,
X / CPAS Etterbeek, RG 42.476 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 111.142 ; T.T.
Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.728/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 2.364/02.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 maart 2002, X / OCMW Oostende, AR 106.308.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346.569 en 348.073.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 19 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345.010.
Arbrb. Brugge, 6e K., 3 januari 2002, X / OCMW Zuienkerke, AR 97.873.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 17 april 2002, X / OCMW Mechelen, AR 78061 en 79563.
Arbh. Brussel, 7e K., 30 mei 2002, X / OCMW Ganshoren, AR 41.583.
66

en bijgevolg onregelmatig en nietig. Derhalve zijn de beroepstermijnen niet begonnen, zodat
het verzoekschrift van 26 oktober 2002 tegen een op 20 oktober 2002 betekende beslissing
en tegen die genomen op 4 september 2002 en betekend op 20 september, ontvankelijk is. 536
De wet bevat geen sanctie wanneer de betekening onregelmatig of niet geschiedt. Het is de vaste overtuiging
van de rechtspraak dat een beroepstermijn ten aanzien van een onregelmatig betekende beslissing niet kan
beginnen lopen.
Aldus is geoordeeld dat :
• inzake het bestaansminimum, de beroepstermijn loopt vanaf de betekening van de beslissingen –
gewoon weet hebben van de beslissingen volstaat niet om de beroepstermijn te doen lopen. Wanneer het
in het bijzonder om een terugvorderingsbeslissing gaat, moet het OCMW de begunstigde schriftelijk
zijn beslissing tot recuperatie of zijn beslissing van vordering tot terugbetaling betekenen. De beslissing
kan pas worden uitgevoerd nadat de termijn van één maand verstreken is (en waarbij de begunstigde in
de loop van die maand kan vragen dat het centrum aan de recuperatie verzaakt), te rekenen vanaf de
datum van betekening. Het OCMW kan pas optreden na bevestiging van de beslissing die moet worden
medegedeeld bij een ter post aangetekend schrijven. Omdat de eiser niet bewijst dat de
recuperatiebeslissing van 8 november 1995 betekend is, terwijl de verweerder de betekening betwist,
kan de eiser niet aantonen dat de beroepstermijn wettelijk is beginnen lopen en hij bij rechte is om de
terugvordering in rechte voort te zetten ; 537
• de betekeningen van twee administratieve beslissingen van 6 november 2001 laattijdig waren
aangezien de aangetekende verzendingen van 8 januari 2002 dateren, terwijl artikel 9, § 3, van de wet
van 7 augustus 1974 een termijn van acht dagen oplegt om over te gaan tot dergelijke betekening. Een
verlate verzending van de wettelijke betekening wordt echter niet bestraft met de nietigheid van wat
voor de rechter wordt gevraagd. Slechts twee sancties zijn van toepassing : enerzijds, een uitstel van
inwerkingtreding van de rechtsgevolgen van de administratieve beslissingen, en, anderzijds, de
verlenging van de beroepstermijn in rechte tegen de betekende administratieve beslissingen ; 538
• de op 13 september 1999 genomen beslissing nooit aan de betrokkene is betekend zoals het hoort
volgens de artikelen 9 en 10 van de wet van 7 augustus 1974. Dit zijn regels van openbare orde zodat de
beroepstermijn tegen die beslissing niet is aangevangen. Het feit dat de betrokkene kennis had van die
beslissing dankzij overhandiging van een gewoon afschrift kan niet worden beschouwd als een geldige
betekening in de zin van de voormelde artikelen. Door de beslissing van 14 februari 2001 te bestrijden,
wat het beroep stilzwijgend gericht tegen de beslissing van 14 juli 1999, aangezien de vraag die aan de
beslissing van 14 februari 2001 ten grondslag lag, ertoe strekte het dossier te laten heronderzoeken ; 539
• wanneer geen enkel gegeven van het dossier de datum bewijst waarop de administratieve beslissing
van 8 februari 2002 materieel ter kennis werd gebracht van de betrokkene, de wettelijke termijn van drie
maanden geen aanvang heeft kunnen nemen, zodat het verzoekschrift in rechte van 21 mei 2002 de
administratieve beslissing van 8 februari 2002 wel degelijk kon betwisten. 540
3.3.4. Het ogenblik van de uitwerking van de beslissing
Te herhalen valt dat het bestaansminimum niet kan worden toegekend voor het verleden 541 , tenzij bijzondere
omstandigheden een retroactieve werking van de toekenning zouden wettigen. 542 De rechtspraak bevestigt dat
536
537
538
539
540
541
542
T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 novembre 2002, X / CPAS Beloeil, RG 73.186 et 73.185.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 janvier 2002, CPAS Namur / X, RG 24.716/00.
T.T. Verviers, 1e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Verviers, RG 0131/2002 et 0132/2002.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 42.476.
T.T. Verviers, 1e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Pépinster, RG 0648/2002.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Leuven, AR 1998/01 ; Arbrb. Tongeren, 2e K., 1 maart
2002, X / OCMW Bocholt, AR 3212/2001.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 24 april 2002, X / OCMW Wevelgem, AR 62011 ; Arbrb. Mechelen, 1e K.,
11 september 2002, X / OCMW Mechelen, AR77908 en 78750.
67

het recht op het bestaansminimum slechts kan ingaan op de datum van de aanvraag. 543 De beslissing mag echter
geen tijdelijke toekenning inhouden, d.w.z. beperkt zijn in tijd; zolang de aanvrager aan de
toekenningsvoorwaarden voldoet, moet dit recht onbeperkt in de tijd worden toegekend. 544
Bepaalde beslissingen hebben node de mogelijkheid onderzocht om af te wijken van het rechtsbeginsel dat de
terugwerkende kracht verbiedt, zelfs bij toekenning van het bestaansminimum op verzoek. Er is aan herinnerd
dat deze mogelijkheid zich aanbiedt bij uitzonderlijke omstandigheden die de betrokkene hebben
tegengehouden om zijn vraag voor een eerdere periode in te dienen.
Aldus is door de rechtbank geoordeeld dat de eiseres voldoende uitzonderlijke omstandigheden aantoont om
het bestaansminimum toegekend te krijgen vanaf haar hospitalisatie op 15 november 2001, aangezien ze in het
ziekenhuis is opgenomen van 15 november tot 7 december 2001 (ernstige depressie), en het indienen van haar
dossier bij het ziekenfonds enige tegenslag heeft gekend zonder dat zij daar destijds iets kon aan doen (ze
verkeerde toen in slechte gezondheid). 545
Een toekenningsbeslissing van het bestaansminimum vanaf 28 maart 2002, datum van de oorspronkelijke
aanvraag, heeft uitwerking vanaf de ontvangstdatum van de aanvraag wanneer het OCMW op verzoek
uitspraak doet. Een aanvrager die gewoon onwetend is over de mogelijkheid om de aanvraag op een eerdere
datum in te dienen, bewijst op zich geen uitzonderlijke omstandigheid die desgevallend een terugwerkende
kracht zou rechtvaardigen. De toekenning van het bestaansminimum met terugwerkende kracht tot op een
datum die voor de aanvraag ligt, zal overigens slechts aanvaardbaar zijn wanneer de aanvrager een geval van
overmacht bewijst waardoor hij onmogelijk de aanvraag kon indienen vanaf het ogenblik dat hij in
omstandigheden verkeerde waardoor hij aanspraak kon maken op het bestaansminimum. Het beroep is
onontvankelijk voor de door de aanvrager beoogde periode (hij breidt zijn eis uit tot voor de datum van de
aanvraag bij het OCMW). 546
Een voorlopige beslissing bestaat niet. Elke beslissing is een volwaardige beslissing en kan steeds worden
herzien. 547 In dezelfde zin mag een OCMW het bestaansminimum niet gedurende een maand toekennen en de
verdere toekenning laten afhangen van het instellen van een eis tot onderhoudsgeld door de aanvrager. 548
Wanneer een aanvrager twee maal een aanvraag tot het bekomen van het bestaansminimum aan het bestuur
richt en hierop volgt geen beslissing van het OCMW, dan kan hij geen recht hebben op het bestaansminimum
vanaf de datum van de eerste aanvraag indien hij pas achteraf in beroep gaat tegen de beslissing die volgt op
zijn derde aanvraag; hij had immers eerder beroep moeten aantekenen tegen het uitblijven van een beslissing
van het OCMW. 549
De rechtspraak heeft bevestigd dat een opheffings- of verminderingsbeslissing niet in de tijd
kan terugwerken, en ingaat vanaf de datum van beraadslaging van de Raad of vanaf de
datum van betekening van de beslissing buiten wettelijke termijn. Aldus is verduidelijkt dat :
• de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum wegens een gebrek aan medewerking slechts kon
ingaan vanaf 3 september 2001, en niet terugwerken in de tijd tot op 1 juli 2001, aangezien een
beslissing die het bestaansminimum opheft of vermindert slechts uitwerking kan hebben voor de
toekomst. Voor de periode nadien is de beslissing tot opheffing wegens gebrek aan medewerking niet
meer gegrond aangezien de documenten dan toch aan het OCMW medegedeeld zijn ; 550
• gesteld dat de aangevochten beslissing een beslissing tot opheffing van het bestaansminimum is, omdat
de verzoekster niet langer de toekenningsvoorwaarden vervult, dient opgemerkt te worden dat die
543
544
545
546
547
548
549
550
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2012384 ; Arbrb. Gent, 10e K.,
6 september 2002, X / OCMW Gent, AR 153.876/01.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2012384 ; Arbrb. Brugge, 6e K.,
2 mei 2002, X / OCMW Knokke-Heist, AR 107.071 ; Arbrb. Gent, 10e K., 12 juni 2002, X / OCMW
Nevele, AR 153.844/01.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.982/R.
T.T. Liège, 7e ch., 18 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 323.053.
Arbrb. Brugge, 7e K., 13 november 2002, X / OCMW Oostende, AR 108.983.
Arbrb. Brugge, 7e K., 8 april 2002, X / OCMW Lichtervelde, AR 106.388.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 5 juni 2002, OCMW Turnhout / X, AR 2010228.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Sambreville, RG 112.734 et 113.455.
68

eslissing is genomen zonder dat de door de wet bepaalde procedure is nageleefd, aangezien de eiseres
pas gehoord is na deze beslissing, en na de betekening van die beslissing die moet worden vernietigd ; 551
• de beslissing van 21 maart 2001 tot opheffing van het bestaansminimum met terugwerkende kracht tot
op 1 december 2000, vernietigd moet worden, aangezien het om een herziening van de beslissing van 27
december 2000 gaat, en het bestaansminimum niet kan worden opgeheven met terugwerkende kracht ;
552
• de beslissing tot opheffing of vermindering van het bestaansminimum pas uitwerking kan hebben op de
dag van beraadslaging van de Raad voor maatschappelijk welzijn. De beslissing tot herziening is
genomen op 6 november 2001, en kan pas uitwerking hebben vanaf 1 oktober. Er kan ook worden
verwezen naar artikel 17 van het « Handvest » van de sociaal verzekerde, dat van toepassing is in de
aangelegenheid van het bestaansminimum, en de beginselen vastlegt die gelden bij het wijzigen van
beslissingen van de sociale zekerheidsinstellingen : wanneer vastgesteld wordt dat de beslissing
aangetast is door een juridische of materiële vergissing, neemt de instelling van sociale zekerheid op
eigen initiatief een nieuwe beslissing die uitwerking heeft op de datum waarop de verbeterde beslissing
had moeten ingaan ; indien de vergissing aan de instelling van sociale zekerheid te wijten is, heeft de
nieuwe beslissing uitwerking op de eerste dag van de maand die volgt op de betekening ervan. Nochtans
is een verbetering met terugwerkende kracht mogelijk wanneer de sociaal verzekerde wist (of had
moeten weten) dat hij geen (of niet langer) recht had op de uitkering waarover het geschil gaat. In deze
zaak is de vergissing die aanleiding gaf tot de toekenning van het bestaansminimum « voor
alleenstaanden met kinderlast » door het OCMW begaan, en kan de aanvrager die waarheidsgetrouwe
verklaringen heeft afgelegd, geen fout worden verweten ; 553
• de eiseres betwist een administratieve beslissing van 20 februari 2002 volgens dewelke ze geen
bestaansminimum meer krijgt vanaf 2 februari 2002 omdat ze nu een gezin vormt. Wanneer er één en
ander tot herziening noodt, doet het OCMW uitspraak met naleving van de administratieve procedure,
en kunnen de beslissingen tot vermindering en opheffing geen terugwerkende kracht hebben, behalve bij
de gevallen bedoeld in de artikelen 12 en 13 van de wet 7 augustus 1974. Voor de situatie waarin de
eiseres zich bevond tussen 2 tot 20 februari 2002, legde artikel 3 van het K.B. van 30 oktober 1974 op
dat er rekening moest worden gehouden met het aandeel van de inkomsten van haar levensgezel dat het
bedrag van het bestaansminimum voor samenwonenden overtreft. De betwiste beslissing kon slechts
uitwerking hebben vanaf 20 februari 2002, aangezien het feitelijk huishouden op dit ogenblik niet meer
bestond, zodat artikel 13 van het K.B. van 30 oktober 1974 niet meer moest worden toegepast. 554
Er is bevel gegeven tot heropening van de debatten opdat het OCMW uitleg zou kunnen verschaffen over de
redenen die het ertoe hebben aangezet een beslissing tot opheffing van het bestaansminimum te nemen, met
terugwerkende kracht tot op de datum van de aanvraag. 555
3.4. De betaling
3.4.1. De wijzen van betaling
Hierover is er geen rechtspraak.
3.4.2. De inhoudingen
Wanneer de eiser zijn overeenkomst van sociale integratie niet naleeft, en geen gezondheids- of
billijkheidsredenen aantoont die dit verzuim hadden kunnen rechtvaardigen, en een achteloze houding
aanneemt ten aanzien van de begeleidingspoging van het OCMW, wordt het aanvaard dat het centrum de
551
552
553
554
555
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Jette, RG 25.569/02 et 25.992/02.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58.715/R et 59.452/R.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.431.
T.T. Arlon, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Aubange, RG 30.603.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.562.
69

sanctie uitvoert door in de loop van de betrokken maand (september 2000) een voorschot toe te kennen en
vervolgens dit voorschot ten belope van 10 % op het verleende bestaansminimum in te houden in de loop van
de volgende tien maanden, een werkwijze waardoor de betrokkene niet gedurende één maand zonder inkomsten
achterblijft. 556
De terugwinning van de maatschappelijke dienstverlening op het bestaansminimumsbedrag via een
maandelijkse inhouding van 2500 BF moet worden bevestigd, op één maand na, aangezien de betrokkene toen
nare gebeurtenissen heeft meegemaakt (brand). 557
Twee beslissingen worden vernietigd : zowel de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum omwille
van het feit dat de inkomsten van de kinderen die samenwonen met de betrokkene het bedrag van driemaal het
bestaansminimum voor samenwonenden overtreffen, als de beslissing tot toekenning van het bestaansminimum
voor alleenstaanden met aftrek van de som van 12.000 BF die overeenstemt met het bedrag onderhoudsgeld dat
de kinderen volgens het OCMW aan de verweerder hadden moeten betalen. Het bestaansminimum voor
alleenstaanden moet worden betaald zonder dat het zo maar, zonder uitvoerbare titel en zonder enig onderzoek
naar de bestaansmiddelen, het equivalent van driemaal het onderhoudsgeld mag inhouden. Het kan niet worden
aanvaard dat het OCMW de toegekende steun met terugwerkende kracht opheft, want zo neemt het centrum het
recht in eigen handen. Het centrum heeft met kennis van zaken beslist om de procedure inzake onderhoudsgeld
niet zelf te benaarstigen – de beoordeling van die keuze behoort tot de bevoegdheid van de rechtbanken. Door
niet over te gaan tot een sociaal onderzoek en door de betrokkene niet te horen voor de beslissing tot opheffing
van het bestaansminimum (het bestaansminimum werd gewoon zonder meer opgeheven, artikel 6 van de wet
van 7 augustus 1974 werd buiten beschouwing gelaten), heeft het OCMW zelf rechter gespeeld over de eigen
zaak, zonder daartoe over enig recht te beschikken en zonder eerbiediging van de geldende procedureregels.
Het centrum kan rechtsmisbruik worden aangewreven, met veroordeling tot betaling van een schadevergoeding
als gevolg. 558
3.4.3. Overdracht en beslag
Hierover is er geen rechtspraak.
3.4.4. De interesten
Meestal oordeelt de rechtspraak dat het om een geldelijke plicht gaat, zodat de interesten niet van rechtswege
maar vanaf de aanmaning tot betaling lopen. 559
De interesten compenseren de geleden schade. 560
De rechtscolleges bevestigen dat een eerdere ingebrekestelling of, bij ontstentenis, de eis in rechte als
aanmaning tot betaling geldt die de interesten doet lopen. Het inleidend verzoekschrift of de neerlegging van de
conclusies zijn een dergelijke aanmaning. 561
Overeenkomstig artikel 20 van de wet van 11 april 1995 tot invoering van het « Handvest » van de sociaal
verzekerde, vordert de eiser een veroordeling van het OCMW tot betaling van de interesten, aan de wettelijke
voet, op de bedragen bestaansminimum die hem verschuldigd zijn, en die het centrum hem van rechtswege
moet op elke maandschijf sinds de datum van eisbaarheid, maar ten vroegste op 17 juni 1996, overeenkomstig
artikel 20 en artikel 10 van dezelfde wet. In een poging om zich aan de betaling van de interesten te onttrekken,
beroept het OCMW zich tevergeefs op het feit dat de eiser zijn procedure niet benaarstigd heeft, aangezien de
interesten niet alleen de geleden schade compenseren voor de aanvrager die het bestaansminimum waarop hij
556
557
558
559
560
561
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Ixelles, RG 31.094/00.
T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 7 mars 2002, X / CPAS La Roche, RG 27.616.
C.T. Liège, 8e ch., 27 mars 2002, CPAS Grâce-Hollogne / X, RG 30.290/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 4813/01 et 16.692/01.
T.T. Arlon, 1e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Virton, RG 31.255.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 4813/01 et 16.692/01 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 18.210/21 et 23.840/02 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 28 mars 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 24.547/02.
70

gerechtigd was niet te gepasten tijde ontvangen heeft, maar dat het zowel aan de eiser als aan het OCMW is om
de procedure te benaarstigen. 562
De rechtbanken oordelen dat de nalatigheidsinteresten op de aan het OCMW verschuldigde sommen lopen
vanaf de betekening van de beslissingsdatum van de terugwinning of vanaf de schuldbekentenis door de
betrokkene. Wanneer het OCMW een uitvoerbare titel krijgt met het oog op de recuperatie van
onverschuldigde betalingen, lopen de interesten vanaf de ingebrekestelling. 563
Indien in het dossier geen bij aangetekend schrijven verrichte ingebrekestelling steekt, lopen de interesten vanaf
de datum van neerlegging van het verzoekschrift 564 of van de sluiting der debatten. 565
De interesten op de onverschuldigd betaalde sommen zijn verschuldigd vanaf de terugwinningsbeslissing. 566
De interesten aan wettelijke voet zijn verschuldigd vanaf de dag waarop de onverschuldigde betaling te kwader
trouw werd ontvangen. 567
3.4.5. Schorsingen van betaling
De uitbetaling van het bestaansminimum mag volgens artikel 30 van het KB van 30 oktober 1974 slechts in
een beperkt aantal gevallen worden geschorst. Een OCMW dat de uitbetaling schorst in afwachting van het feit
dat de aanvrager een pensioenaanvraag heeft ingediend, is niet gerechtigd die beslissing te nemen; daarenboven
kan het OCMW niemand verplichten een pensioenaanvraag te doen. 568
Iedere bestaansminimumgerechtigde is ertoe gehouden het OCMW elke nuttige inlichting nopens zijn toestand
te verschaffen, en het centrum op de hoogte te brengen van elk nieuw gegeven dat een weerslag kan hebben op
de verleende hulp, aldus het tweede lid van artikel 60, § 1, van de OCMW-wet. Een gerechtigde die naliet het
OCMW op de hoogte te brengen van zijn nieuwe tewerkstelling, liep aldus een schorsing op van drie maanden.
De rechtbank oordeelde dat de sanctie bij onjuiste en onvolledige aangifte bijzonder zwaar is: het OCMW moet
de kosten van maatschappelijke dienstverlening terugvorderen ongeacht de financiële toestand van betrokkene.
Blijkens artikel 16 van de bestaansminimumwet kan het bestaansminimum bovendien worden geschorst voor
een periode van ten hoogste zes maanden, zo de betrokkene weigert bestaansmiddelen aan te geven waarvan hij
het bestaan kent; tenslotte bevestigde de rechtbank de beslissing van het OCMW. 569
Een bestaansminimum mag slechts worden geschorst of geweigerd; een stopzetting is onwettelijk. 570
3.5. De herziening
Overeenkomstig artikel 17, tweede lid, van de Wet op het Handvest van de Sociaal Verzekerde en in geval van
vergissing begaan door het OCMW, kan de herzieningsbeslissing slechts uitwerking hebben op de eerste dag
van de maand na de kennisgeving ervan, op voorwaarde dat het recht op de prestatie kleiner is dan het
aanvankelijke toegekende recht. 571
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
T.T. Liège, 11e ch., 6 août 2002, X / CPAS Seraing, RG 315.252.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, CPAS Mons / X, RG 2631/00/M ; T.T. Verviers, 1e
ch., 12 février 2002, CPAS Verviers / X, RG 2.282/2001 ; T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002, CPAS
Verviers / X, RG 0122/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002, CPAS Verviers / X, RG
1323/2002 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 24 septembre 2002, CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve, RG
30.953/02.
T.T. Tournai, 3e ch., 26 février 2002, X / CPAS Peruwelz, RG 72.194.
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.587.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 24 septembre 2002, CPAS Verviers / X, RG 164.556/A.
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, CPAS Liège / X, RG 313.143 ; T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002,
X / CPAS Liège, RG 303.857.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 11 december 2002, X / OCMW Duffel, AR 79915.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 17 januari 2003, X / OCMW Tongeren, AR 2738/2002.
Arbrb. Brugge, 1e Vak. K., 29 juli 2002, X / OCMW Oostende, AR 109.172.
Arbrb. Gent, 10e K., 26 juni 2002, X / OCMW Gent, AR 150.609/01.
71

De beslissing tot opheffing of vermindering van het bestaansminimum kan pas uitwerking krijgen op de dag
van beraadslaging van de Raad voor maatschappelijk welzijn. Aldus is verduidelijkt dat :
• de op 6 november 2001 genomen herzieningsbeslissing niet kon ingaan vanaf 1 oktober. Er kan ook
worden verwezen naar artikel 17 van het « Handvest » van de sociaal verzekerde, dat van toepassing is
in de aangelegenheid van het bestaansminimum, en de beginselen vastlegt die gelden bij het wijzigen
van beslissingen van de sociale zekerheidsinstellingen : wanneer vastgesteld wordt dat de beslissing
aangetast is door een juridische of materiële vergissing, neemt de instelling van sociale zekerheid op
eigen initiatief een nieuwe beslissing die uitwerking heeft op de datum waarop de verbeterde beslissing
had moeten ingaan ; indien de vergissing aan de instelling van sociale zekerheid te wijten is, heeft de
nieuwe beslissing uitwerking op de eerste dag van de maand die volgt op de betekening ervan. Nochtans
is een verbetering met terugwerkende kracht mogelijk wanneer de sociaal verzekerde wist (of had
moeten weten) dat hij geen (of niet langer) recht had op de uitkering waarover het geschil gaat. In deze
zaak is de vergissing die aanleiding gaf tot de toekenning van het bestaansminimum « voor
alleenstaanden met kinderlast » door het OCMW begaan, en kan de aanvrager die waarheidsgetrouwe
verklaringen heeft afgelegd, geen fout worden verweten; 572
• wanneer er tot herziening moet worden overgegaan, het OCMW uitspraak doet in overeenstemming met
de administratieve procedure, zodat de verminderings- en de opheffingsbeslissingen geen
terugwerkende kracht kunnen hebben tenzij voor de gevallen bepaald in de artikelen 12 en 13 van de
wet van 7 augustus 1974. Voor de situatie waarin de eiseres zich bevond tussen 2 tot 20 februari 2002,
legde artikel 3 van het K.B. van 30 oktober 1974 op dat er rekening moest worden gehouden met het
aandeel van de inkomsten van haar levensgezel dat het bedrag van het bestaansminimum voor
samenwonenden overtreft. De betwiste beslissing kon slechts uitwerking hebben vanaf 20 februari 2002,
aangezien het feitelijk huishouden op dit ogenblik niet meer bestond, zodat artikel 13 van het K.B. van
30 oktober 1974 niet meer moest worden toegepast ; 573
• de beslissing van 21 maart 2001 die het bestaansminimum met terugwerkende kracht opheft tot 1
december 2000, vernietigd moet worden, aangezien het gaat om de herziening van een beslissing van 27
december 2000, en het bestaansminimum niet kan worden afgeschaft met terugwerkende kracht ; 574
• de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum vanaf 1 januari 2002 kennelijk een sanctie is voor
werkonwilligheid, terwijl zo’n sanctie niet voorkomt in de wet, zodat een beslissing tot tijdelijke
opschorting of opheffing van het bestaansminimum als sanctie wegens onbeschikbaarheid op de
arbeidsmarkt niet kan worden bevestigd door de rechtbank ; 575
• de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum wegens een gebrek aan medewerking slechts kon
ingaan vanaf 3 september 2001, en niet terugwerken in de tijd tot op 1ste juli 2001, aangezien een
beslissing die het bestaansminimum opheft of vermindert slechts uitwerking kan hebben voor de
toekomst. Voor de periode nadien is de beslissing tot opheffing wegens gebrek aan medewerking niet
meer gegrond aangezien de documenten dan toch aan het OCMW medegedeeld zijn. 576
Zeer vaak is bevestigd dat het bestaansminimum wordt verleend voor een onbepaalde duur zolang de
toekenningsvoorwaarden alle vervuld zijn, tenzij bij uitzonderlijke reden, aangezien de wet niet toelaat dat er
bestaansminimum wordt toegekend voor een beperkte duur. De steun moet dus worden toegekend zolang de
betrokkene beantwoordt aan de voorwaarden om deze te genieten. Het bestaansminimum moet bijgevolg
worden verleend zonder tijdsbeperking, zij het desgevallend met toepassing van de regels met betrekking tot de
herziening. 577
Er is echter verduidelijkt dat de beperking in de tijd van de steun een specifieke, periodieke vorm van toezicht
is op de levens-, verblijfs- en inkomenssituatie van de bestaansminimumbegunstigden. Dergelijk werktuiglijk
toezicht (in de vorm van de stopzetting van de toekenning, met verplicht nieuw bezoek bij het centrum en een
nieuwe aanvraag) lijkt niet onverenigbaar te zijn met artikel 7, § 2, van de wet van 8 juli 1974. Bijgevolg
572
573
574
575
576
577
T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.431.
T.T. Arlon, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Aubange, RG 30.603.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58.715/R et 59.452/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Jette, RG 25.569/02 et 25.992/02.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Sambreville, RG 112.734 et 113.455.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 24.547/02.
72

engt dergelijk toezicht een omkering van de bewijslast mee, en moet het OCMW niet bewijzen dat er een
nieuw gegeven is opgedoken, terwijl de aanvrager moet aantonen dat de behoeftigheid aanhoudt, met levensen
verblijfsomstandigheden die niet gewijzigd zijn op het ogenblik dat hij een nieuwe administratieve
bestaansminimumaanvraag indient. 578
Wanneer de wettelijke voorwaarden vervuld zijn, moet het bestaansminimum toegekend worden tot er nieuwe
gegevens opduiken die de beslissing vatbaar maken voor herziening. De rechtbanken hebben andermaal
bevestigd dat het recht op bestaansminimum nooit een verworven recht is, aangezien het OCMW de steun kan
herzien (ambtshalve of op verzoek van de betrokkene). De bestaansminimumbegunstigde kan geen «
verworven recht » inroepen wat de toekenning van het bestaansminimum betreft. Het OCMW moet integendeel
regelmatig (minstens eenmaal per jaar) nagaan of de toekenningsvoorwaarden nog steeds vervuld zijn. 579
Indien er zich in de situatie van de betrokkene wijzigingen voordoen, moet het OCMW gebruik maken van alle
beschikbare wettelijke middelen, inzonderheid van de herzieningsmogelijkheid. De herzieningsbeslissing hangt
af van een nieuw gegeven dat de wijziging van een eerdere beslissing rechtvaardigt. Een betrokkene die vanaf
een bepaalde datum werkloosheidsuitkeringen ontvangt die hoger liggen dan het bestaansminimum voor
alleenstaanden, bevindt zich in zo’n gewijzigde situatie. 580
De rechtbanken hebben bevestigd dat het OCMW gerechtigd is om het bestaansminimum in te trekken wanneer
er nieuwe gegevens opduiken. Daarentegen moet het OCMW geen nieuw gegeven aantonen om een beslissing
te herzien met toepassing van artikel 13 van het koninklijk besluit van 1974, wanneer de situatie niet is
veranderd. 581
Zij oordelen dat het aan het OCMW is dat aanvankelijk het bestaansminimum toekende en
vervolgens een herzienings- of intrekkingsbeslissing neemt, om aan te tonen dat de
aanvrager één van de wettelijke voorwaarden niet langer vervult. De bewijslast ligt bij het
OCMW. De intrekkingsbeslissing moet naar behoren worden gemotiveerd en het dossier
moet het bewijs bevatten van de aangebrachte gegevens.
De rechtbanken waken over de naleving van die beginselen. Zij hebben geoordeeld dat :
• de bewijslast tussen de partijen wordt verdeeld. Enerzijds heeft de aanvrager de plicht om informatie
te verstrekken zoals opgelegd door artikel 60, § 1, van de wet van 8 juli 1976. Anderzijds heeft het
OCMW de plicht om de gegevens betreffende de vraag volledig te onderzoeken aan de hand van sociale
onderzoeken. De bewijslast aangaande de situatie van de bestaansminimumaanvrager, die in principe in
een gelijke mate over de twee partijen verdeeld is, helt meer over naar het OCMW in de mate dat het
niet gaat om een beslissing na een aanvraag, maar een ambtshalve herziening, en het centrum dus van
mening is veranderd ; de algemene beginselen leggen op dat de beslissingenmaker zijn beslissingen
moet motiveren en de nieuwe gegevensbalans die hij in aanmerking neemt, behoorlijk moet
rechtvaardigen, des te meer wanneer in de loop van het onderzoek blijkt dat de aanvrager ongeletterd is ;
582
• de bewijslast betreffende de toekenningsvoorwaarden voor het bestaansminimum in beginsel bij beide
partijen ligt. De aanvrager heeft een medewerkingsplicht en moet waarheidsgetrouw elk nuttig gegeven
mededelen, terwijl het OCMW verplicht is om het dossier grondig te onderzoeken. Wanneer, zoals in
deze zaak, het OCMW echter helemaal op een eerdere stellingname terugkomt, moet het bewijzen welke
nieuwe gegevens een volledig ander beeld opleveren. Nagenoeg heel het sociaal onderzoek en de
volledige motivering van de aangevochten beslissing zijn geïnspireerd op vaststellingen door de politie
die niet op hun plaats zijn in een zaak over het bestaansminimum en die dus niet als rechtvaardiging
kunnen worden gebruikt voor de door het OCMW aangevoerde afwezigheid om het bestaansminimum
af te schaffen en de onverschuldigde betalingen terug te vorderen ; 583
578
579
580
581
582
583
T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS Verviers, RG 581/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 7.473/01.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065.
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.559/R.
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, X / CPAS Herstal, RG 285.791 et 294.941.
T.T. Liège, 10e ch., 15 mars 2002, X / CPAS Herstal, RG 263.755.
73

• in geval van intrekking van de eerder verleende steun, de bewijslast voor de aangevoerde reden bij het
OCMW ligt, dat overigens moet overgaan tot een sociaal onderzoek of elke onderzoeksmaatregel moet
bevelen, terwijl de begunstigde slechts gehouden is door de medewerkingsplicht en moet bijdragen tot
de samenstelling van dit bewijs. Het OCMW heeft de twee aangevochten beslissingen genomen zonder
eerst een waarachtig sociaal onderzoek te voeren. Er heeft geen werkelijk bezoek aan huis
plaatsgevonden, het centrum heeft zich tevreden gesteld met verklaringen van een werkster en van de
nieuwe eigenaar ; 584
• artikel 7, § 2, van de wet van 7 augustus 1974 het OCMW uitnodigt om regelmatig en minstens
eenmaal per jaar na te gaan of de toekenningsvoorwaarden voor het bestaansminimum nog vervuld zijn.
Deze reglementaire beschikking moet begrepen worden als de naleving van artikel 1315, tweede lid, van
het Burgerlijk Wetboek, zodat het OCMW slechts kan rechtvaardigen dat het van zijn
bestaansminimumlast bevrijd is indien het vooraf in voldoende mate de omstandigheid bewijst die het
tenietgaan van zijn verbintenis heeft teweeggebracht ; 585
• het OCMW, wanneer de aangevochten beslissing een ambsthalve genomen herzieningsbeslissing is
van de rechten van de aanvrager, moet aantonen dat hij één van de wettelijke voorwaarden niet meer
vervult. Bij intrekking van eerder toegekende steun – wat hier het geval is –, ligt de bewijslast voor de
aangevoerde reden dus bij het OCMW, dat overigens, met toepassing van artikel 8, § 1, van de wet van
7 augustus 1974, moet overgaan tot een sociaal onderzoek of elke nuttige onderzoeksmaatregel moet
bevelen, terwijl de begunstigde slechts gehouden is door de medewerkingsplicht en moet bijdragen tot
de samenstelling van dit bewijs ; 586
• het OCMW dat een intrekkings- of herzieningsbeslissing van een eerder toegekend bestaansminimum
neemt, moet aantonen dat de aanvrager één van de wettelijke voorwaarden niet langer vervult. Bij
intrekking van eerder toegekende steun ligt de bewijslast voor de aangevoerde reden bij het OCMW ; de
begunstigde is slechts gehouden door de medewerkingsplicht, en moet bijdragen tot de samenstelling
van dit bewijs. Het OCMW kan alleen maar inroepen dat de zoon van de aanvraagster op hetzelfde adres
gedomicilieerd is, en werkloosheidsuitkeringen ontvangt als gezinshoofd, omdat hij de aanvraagster
opgaf als persoon ten laste. Deze gegevens staan weliswaar vast, maar volstaan niet om in zo’n mate een
werkelijk samenwonen te bewijzen tussen de aanvraagster en haar zoon, dat de opheffingsbeslissing van
het bestaansminimum erdoor zou gerechtvaardigd zijn. 587
Tijdens de bestudeerde periode hebben de rechtbanken geoordeeld dat de opheffings- of
intrekkingsbeslissing van het bestaansminimum, op basis van een gebrek aan medewerking
bij de aanvrager, gerechtvaardigd was :
• wanneer hij geen gegevens bezorgt die het voor het OCMW mogelijk maken om zijn eventueel recht op
een bestaansminimum in te schatten ; 588
• wanneer de betrokkene niet thuis geeft, niet inging op de oproepingen, de huurwaarborg niet betaald
heeft en niet tegenwoordig noch vertegenwoordigd was op de zittingen ; 589
• wanneer de aanvrager geen enkele inlichting verschaft over zijn verblijf waardoor zou kunnen worden
nagegaan of de beslissing van onbekwaamverklaring gegrond is, noch over zijn gezinssituatie, verstek
gaf op de zitting en geen gehoor gaf aan de oproepingen ; 590
• wanneer de betrokkene de door het OCMW gevraagde gegevens niet heeft bezorgd en niet meer van
zich laat horen ; 591
584
585
586
587
588
589
590
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Erquelinnes / X, RG 17.291.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Verviers, RG 2062/2001.
T.T. Charleroi, 5e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58.411/R et 58.446/R.
T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Charleroi, RG 59.821/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 18 juin
2002, X / CPAS Chimay, RG 59069/R.
T.T. Charleroi, 11e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Chapelle lez Herlaimont, RG 60.584/R.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 13 février 2002, X / CPAS Mons, RG 87.705.
T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Wanze, RG 56.248 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre
2002, X / CPAS Huy, RG 56.260 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Wanze, RG 56.263.
74

wanneer de betrokkene de documenten met betrekking tot de leerresultaten en de inschrijving in de cursus niet
overmaakt ; 592
wanneer de eiseres zich niet meer bij het OCMW of bij de rechtbank heeft aangeboden sinds het vonnis in
eerste aanleg, en bovendien onbereikbaar is ; 593
• wanneer de belissing bepaalt dat het bestaansminimum gedurende twee maanden wordt toegekend, maar
dit nadien wordt ingetrokken, aangezien de betrokkene de inburgeringscursus en kwalificerende
opleiding niet volgt, zodat er sprake is van een weigering tot medewerking, aangezien de aangegane
verbintenissen niet werden nageleefd ; 594
• wanneer blijkt dat de eiseres een passieve houding aanneemt en meent dat ze geen medewerking moet
verlenen aan het bewijs van haar werkbereidheid, niet ter zitting verschijnt en de door het OCMW
gevraagde documenten niet overmaakt ; 595
wanneer de betrokkene aangeworven is met een « artikel 60 »-overeenkomst maar niet voor het werk is komen
opdagen zonder enige rechtvaardiging van de afwezigheid, en ook haar kat heeft gestuurd naar de door
haar inschakelingsagent geregelde afspraak, is er geen bewijs van werkbereidheid ; 596
• wanneer de betrokkene geen enkele van de in het tussenvonnis gevraagde bewijzen over de gevolgde
opleiding en zijn inkomsten levert, en hij zich niet heeft aangeboden bij het OCMW om zijn cheques af
te halen ; 597
• wanneer de eiseres drie oproepingen onbeantwoord laat, het niet nodig heeft geacht om zich te
verontschuldigen voor haar afwezigheden en ook volstrekt onverschillig lijkt te staan tegenover de eisen
van zowel de rechtbank al van de OCMW-diensten, en geen enkel document neerlegt, zoals nochtans
was gevraagd op de vorige zitting ; 598
• wanneer het administratieve dossier van het OCMW aantoont dat verschillende oproepingen werden
gericht aan de eiser, zonder dat hij er gevolg aan gaf omdat hij in het buitenland vertoefde bij een
vriend ; 599
wanneer de betrokkene niet naar de rechtbank gekomen is om zich te verdedigen en het OCMW onvoldoende
uitleg gaf. 600
Daarentegen hebben de rechtbanken bij de volgende gevallen geoordeeld dat de medewerkingsplicht en de
plicht tot informatieverstrekking niet geschonden zijn, zodat een opheffings- of intrekkingsbeslissing onterecht
is :
• een beslissing in die zin omdat niet werd ingegaan op oproepingen, wanneer blijkt dat deze gebeurd zijn
via een gewone brief, en daarenboven uit het origineel blijkt dat het vermelde adres onvolledig is (het
nummer van de brievenbus van de betrokkene in het gebouw is niet vermeld) ; 601
• « gelet op uw weigering tot medewerking », waardoor het sociaal onderzoek onmogelijk was, terwijl uit
het onderzoek ter zitting blijkt dat de weigeringsbeslissing gegrond is op het feit dat de eiseres niet tijdig
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Sambreville, RG 112.734 et 113.455.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 23.099/01.
T.T. Liège, 10e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 318.699.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 110.571.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 22.016/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
27 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 22.452/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 16.749/01.
T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Couvin, RG 61.516.
T.T. Huy, 2e ch., 13 novembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.483.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 3 octobre 2002, X / CPAS Tournai, RG 74.089.
T.T. Liège, 9e ch., 17 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 323.185.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16.782.
75

het document zou hebben overgemaakt waaruit de staat van haar inkomsten blijkt, en het niet betwist
wordt dat de toekenningsvoorwaarden wel degelijk vervuld waren voor de enige maand waarop het
geschil betrekking heeft ; 602
• wanneer blijkt dat de betrokkene zich verschillende keer bij het OCMW (zij het telkens bij een ander
persoon) heeft aangeboden om documenten over te maken, haar afwezigheid op vier oproepingen
gerechtvaardigd is door spanningen binnen het gezin, dat in de sociale verslagen helemaal niet duidelijk
wordt gemaakt welke documenten nu precies worden gevraagd, wat maakt dat de betrokkene blijk geeft
van een goede wil om medewerking te verlenen ; 603
• wanneer het OCMW niet verduidelijkt welke stappen de betrokkene dan wel had moeten zetten, en
evenmin duidelijk maakt hoe zij precies geen medewerking zou hebben verleend aan het onderzoek ; het
feit dat ze niet opgedaagd is op de afspraak, volstaat niet om een weigering van het bestaansminimum te
rechtvaardigen ; 604
• de betrokkene niet zou hebben meegewerkt aan het sociaal onderzoek, aangezien de betrokkene bejaard
is en een zwakke gezondheid heeft, het centrum verwittigd had van zijn verhuizing en niet geantwoord
heeft op brieven omdat hij ze nooit ontvangen heeft, en het OCMW er zich van moet vergewissen dat
het adres juist is ; 605
• wanneer de opheffingsbeslissing gegrond is op een gebrek aan medewerking met de tewerkstellingscel,
maar de rechtbank op basis van documenten vaststelt dat dit gebrek niet is bewezen ; 606
• wanneer de beslissing gegrond is op het feit dat ze de gevraagde documenten niet bezorgt, noch het
bewijs van de inkomsten van de samenwonenden, terwijl de eis om een afschrift van de
huurovereenkomst te bezorgen niet gegrond is aangezien ze in een verblijf woont zonder overeenkomst,
net zomin als de eis om het rekeningnummer te kennen, aangezien het aannemelijk is dat ze geen
bankrekening heeft (gelet op haar situatie) ; 607
• want, ook al heeft de eiseres niet volledig geantwoord op de vragen om inlichtingen van het OCMW,
is de dienst vertrouwd met de situatie, die onveranderd is gebleven, zodat er een beslissing kon worden
genomen ; 608
• de beslissing gegrond op het feit dat de betrokkene niet reageert, niettegenstaande verschillende
oproepingen ; er moet rekening worden gehouden met haar levensomstandigheden, en er is niet bewezen
dat ze opzettelijk heeft geweigerd om het OCMW documenten te bezorgen over haar situatie ; 609
• de beslissing gegrond op het feit dat de betrokkene niet de gevraagde documenten heeft overhandigd ;
het blijkt dat er door het OCMW geen gebrek aan medewerking kan worden verweten aan de aanvrager
– het gebrek aan medewerking lag bij de vader van de betrokkene. 610
De rechtbanken hebben geoordeeld dat de opheffings- of intrekkingsbeslissing van het
bestaansminimum gerechtvaardigd is wanneer :
blijkt dat de eiser wel degelijk een huishouden vormt omwille van de inkomsten van het gezin ; 611
blijkt dat de betrokkene die alleen woonde zich sinds een bepaalde datum bij zijn vader gevestigd heeft ; 612
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Jette, RG 13.821/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 14.857/01.
T.T. Liège, 9e ch., 5 février 2002, X / CPAS Liège, RG 308.802 et 312.719.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 7.473/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Forest, RG 28.419/02.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 1955/2001.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 novembre 2002, X / CPAS Beloeil, RG 73.186 et 73.185.
T.T. Liège, 9e ch., 5 septembre 2002, X / CPAS Waremme, RG 323.374.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 113.116.
T.T. Charleroi, 5e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Lobbes, RG 59.682/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
22 janvier 2002, X / CPAS Watermael-Boisfort, RG 19.252/01.
76

de betrokkene het OCMW er niet van op de hoogte had gebracht dat hij opnieuw samenleefde en zo de
waarheid had verhuld (bedrieglijk verzuim bij het aangeven van inkomsten) ; 613
het bedrag van de inkomsten het bestaansminimumbedrag overtreft ; 614
de betrokkene ingevolge de verhoging van de wachtuitkeringen (werkloosheids-verzekering) niet langer de
toekenningsvoorwaarden van het bestaans-minimum vervult ; 615
het bedrag van de werkloosheidsuitkeringen hoger ligt dan het bestaansminimum-bedrag voor een
alleenstaande ; 616
het OCMW territoriaal onbevoegd is, aangezien de betrokkene niet langer daadwerkelijk verblijft op het
grondgebied van deze gemeente (hij verklaart zelf dat hij in een andere gemeente woont, om in de buurt
te blijven van zijn gehospitaliseerde moeder) ; 617
blijkt dat hij gedurende tien jaar het bestaansminimum voor samenwonenden heeft genoten, zijn levensgezellin
de nodige stappen heeft gezet naar het OCMW, en er geen enkele aanwijzing is voor individuele
uitgaven ; 618
het OCMW ambtshalve de situatie van de eiseres herzien heeft (ze had ten onrechte het bestaansminimum voor
een « alleenstaande met kind » ontvangen van 5 juli 1999 tot 29 februari 2000 ; het centrum heeft dit
bestaansminimum vanaf 1 maart 2000 afgeschaft ; uit het dossier blijkt dat er sprake is van
samenwoning) ; 619
er valse verklaringen zijn afgelegd over de samenstelling van het huishouden, en de inkomsten van haar partner
met opzet verzwegen zijn ; wanneer gebleken is dat ze met hem samenwoont, aangezien hij ter plaatse is
ontmoet, hij geen woonst heeft en het adres van de eiseres doorgaf als zijn adres, en er sprake is van een
gemeenschappelijke domiciliëring ; 620
de beslissing het verhoogd bestaansminimum voor alleenstaanden, dat de eiseres genoot, heeft afgeschaft,
omdat zij verzuimd heeft inkomsten aan te geven waarvan ze afwist, met name de
mutualiteitsuitkeringen van de persoon met wie ze samenwoonde. 621
De rechtbanken hebben geoordeeld dat de opheffings- of intrekkingsbeslissing van het
bestaansminimum niet gerechtvaardigd is :
• wanneer blijkt dat de betrokkene niet ingelicht werd over de mogelijkheid om door de Raad voor
maatschappelijk welzijn gehoord te worden, en het niet vaststaat dat ze inkomsten genoot die niet
aangegeven zijn ; 622
• wanneer de aankoop door de moeder van een nieuwe wagen aantoont dat het om een goed beheer gaat
van de huishoudelijke middelen ; 623
• wanneer de beslissing gegrond is op het feit dat de betrokkene zich na een oproeping niet bij het
OCMW heeft aangeboden, terwijl hij de toekenningsvoorwaarden vervult ; 624
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Visé, RG 319.208.
T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 303.857.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Nivelles, RG 1334/N/2001 ; T.T.
Bruxelles, ch. vac., 2 août 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 29.646/02.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS Uccle, RG 21.602/01.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1410/N/2001.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Erquelinnes, RG 57.377/R.
T.T. Charleroi, 5e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.045/R.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 6 juin 2002, X / CPAS La Louvière, RG 3.191/01/LL.
T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 14 février 2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG 27.511.
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.559/R.
77

• wanneer ze het bestaansminimum voor alleenstaanden met kinderlast opheft en vervolgens het
bestaansminimum voor samenwonenden weigert toe te kennen, indien het OCMW de samenwoning en
het huwelijksleven niet aantoont en niet geprobeerd heeft dit te doen aan de hand van een
onderzoeksmaatregel ; 625
• in de mate dat ze ertoe neigt het verhoogde bestaansminimum voor alleenstaanden te verminderen tot
het gewone bestaansminimum voor alleenstaanden, terwijl blijkt dat de wegens administratieve redenen
geweigerde domiciliëring van de zoon op zijn adres gedurende deze periode niet doorslaggevend was –
de samenwoning is louter een feitenkwestie. Het OCMW moet veroordeeld worden tot terugbetaling van
626
de op basis van een recuperatiebeslissing reeds teruggewonnen « onverschuldigde » sommen ;
• aangezien ze ertoe strekte het bestaansminimum voor alleenstaanden om te vormen naar een
bestaansminimum voor samenwonenden, terwijl de betrokkene duidelijk geen enkele bedoeling had om
een gemeenschappelijk huishouden te onderhouden, maar door omstandigheden en door de ligging van
het goed (middenin de VZW « Habitations protégées du Hainaut ») samen met anderen bepaalde kamers
van het gebouw gebruikte ; 627
• in de mate dat ze van het bestaansminimum voor samenwonenden de inkomsten van de moeder aftrok,
wanneer blijkt dat geen enkel gegeven van het dossier rechtvaardigt dat de steun niet wordt
toegekend ; 628
• aangezien ze ertoe neigde het bestaansminimum voor alleenstaanden te verminderen tot een
bestaansminimum voor samenwonenden, omdat bij twee bezoeken werd vastgesteld dat de broer van de
betrokkene bij hem blijven slapen is, maar het OCMW niet aantoont dat er een gemeenschappelijk
629
huishouden bestaat en dat de broer geen inkomsten heeft ;
• aangezien de vermindering van het bestaansminimum voor alleenstaanden naar een bestaansminimum
voor samenwonenden slechts werd verdedigd op grond van het feit dat verschillende personen op
hetzelfde adres hun domicilie hebben ; 630
• aangezien tot opheffing van het bestaansminimum voor een persoon met een minderjarig kind ten laste
werd besloten wegens samenwoning, terwijl er enkel sprake was van affectieve of seksuele betrekkingen
631
;
• aangezien het OCMW het bestaansminimum voor alleenstaanden heeft omgezet in een
bestaansminimum voor samenwonenden, terwijl het door het OCMW neergelegde dossier noch het op
de debatten besproken sociaal onderzoek gegevens bevatten die de samenwoning vaststellen – een
gewone sentimentele band volstaat niet. 632
Tijdens de bestudeerde periode hebben de rechtbanken geoordeeld dat de opheffings- of
intrekkingsbeslissing van het bestaansminimum, op basis van een gebrek aan werkbereidheid
bij de aanvrager, gerechtvaardigd was :
wanneer de betrokkene aangeworven is met een « artikel 60 »-overeenkomst maar niet voor het werk is komen
opdagen zonder enige rechtvaardiging van de afwezigheid, en ook haar kat heeft gestuurd naar de door
haar inschakelingsagent geregelde afspraak – er is geen bewijs van werkbereidheid ; 633
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Ixelles, RG 22.298/01.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Boussu / X, RG 16.459.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Namur, RG 113.012.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16.752.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59.151/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Jette, RG 35.435/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 juin 2002, X / CPAS Uccle, RG 28.106/02.
T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Sambreville, RG 113.818.
T.T. Liège, 7e ch., 18 septembre 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 322.734.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 16.749/01.
78

wanneer er een werkelijk gebrek aan belangstelling is voor een tewerkstellingsvoorstel in het kader van artikel
60, § 7, van de O.C.M.W.-wet, met name omdat de betrokkene de inschakelingsdienst niet meer heeft
gecontacteerd ; 634
wanneer de aanvrager de studentenjob niet aanvaard heeft, ook al had hij zich daartoe verbonden, en het
OCMW de toekenning van het bestaansminimum voor de maand november en de daaropvolgende
maanden afhankelijk maakt van de zoektocht naar werk, en de betrokkene zich heeft ingeschreven voor
de dagcyclus van de rechtsstudies (eerste licentiaat), terwijl hij het vorige jaar niet geslaagd was ; 635
wanneer de inschakelingsovereenkomst niet wordt nageleefd, niettegenstaande 18 ingebrekestellingen, en de
betrokkene regelmatig te laat kwam op het werk (eerst in het gemeentelijk zwembad, vervolgens in het
rustoord, soms tot meer dan twee uren na het afgesproken tijdstip) ; 636
wanneer de betrokkene geen enkele van de in het tussenvonnis gevraagde bewijzen over de gevolgde opleiding
en over zijn inkomsten levert, en hij zich niet heeft aangeboden bij het OCMW om zijn cheques af te
halen ; 637
wanneer de eiseres haar staat van behoeftigheid niet aantoont, met name haar cheques niet komt afhalen en
geen enkel bewijs levert van haar actieve zoektocht naar werk ; 638
wanneer de betrokkene het niet nodig heeft geacht om de oproepingen tot een onderhoud met de dienst van
socio-professionele inschakeling te beantwoorden, met het oog op een eventuele tewerkstelling in het
kader van artikel 60, § 7, van de wet van 8 juli 1976, en er zich toe beperkt heeft om de dienst naar
aanleiding van een tweede oproeping over de telefoon te laten weten dat ze aan zee vertoefde en niet
wou terugkeren, zonder enige geloofwaardige rechtvaardiging ; 639
wanneer de eiseres niet het gevraagde bewijs bezorgt van de zoektocht naar werk, en de voorwaarden van haar
inschakelingsovereenkomst (met name een opleiding en een studentenjob zoeken) niet heeft nageleefd,
en niet op de zitting verschijnt, terwijl ze beroep heeft ingesteld op de allerlaatste dag ; 640
wanneer de aanvrager zijn werkbereidheid niet bewijst en weigert samen te werken met de inschakelingsdienst
(hij mist stelselmatig alle afspraken met zijn inschakelingsagent, waardoor hij de voorwaarde van de
werkwilligheid niet vervult) ; 641
wanneer de betrokkene zijn inschakelingsovereenkomst niet eerbiedigt, en hij gezondheids- noch
billijkheidsredenen kan inroepen die dit verzuim zouden kunnen rechtvaardigen, hij achteloos reageert
op de begeleidingspogingen van het OCMW en valse verklaringen aflegt over zijn studentenjob ; 642
wanneer de aanvrager weigerde een cursus Frans te volgen, niettegenstaande schriftelijke waarschuwingen van
het OCMW, zijn beroepsinschakelingsovereenkomst niet naleeft en zich niet aanbiedt op het secretariaat
van het « Institut d’Enseignement de promotion sociale de la Communauté française », ook al had het
OCMW daarop aangedrongen sinds oktober 2001 ; 643
wanneer de betrokkene zijn contractuele verbintenissen niet nakomt, met name niet spijbelen, en hij niet het
nodige bewijs levert ; 644
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 22.104/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 18.571/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 22.581/01.
T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Couvin, RG 61.516.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Uccle, RG 19.156/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
9 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19.386/01 – 20.708/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 21.541/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 19.770/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 septembre 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 33749/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Ixelles, RG 31.094/00.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 11 juillet 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 29.429/2002.
T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS Verviers, RG 0736/2002.
79

wanneer de aanvrager zijn werkbereidheid niet aantoont, geen medewerking verleent aan het sociaal onderzoek
en niet werkelijk op het medegedeelde adres verblijft, of wanneer hij de oproepingen van het OCMW
niet beantwoordt, en dus op geen enkele wijze kan aantonen dat hij een beroepsinschakeling wenst en
werkbereid is ; 645
• wanneer de belissing bepaalt dat het bestaansminimum gedurende twee maanden wordt toegekend, maar
dit nadien wordt ingetrokken, aangezien de betrokkene de inburgeringscursus en kwalificerende
opleiding niet volgt, zodat er sprake is van een weigering tot medewerking, aangezien de aangegane
verbintenissen niet werden nageleefd ; 646
• wanneer de eiseres een afwachtende houding aanneemt en meent dat ze vrijgesteld is van enige
medewerking om bewijzen te leveren over haar werkbereidheid, niet ter zitting opdaagt en het OCMW
de gevraagde documenten niet bezorgt. 647
Daarentegen hebben de rechtbanken bij de volgende gevallen geoordeeld dat de verplichting van
werkbereidheid werd nageleefd, zodat een opheffings- of intrekkingsbeslissing onterecht was :
de aanvrager was niet van kwade wil en was eigenlijk het slachtoffer van de wisseling in het personeel bij de
behandeling van zijn dossier ; de beslissing waarover geschil was genomen nadat de maatschappelijk
assistente en de aanvrager waren overeengekomen om elkaar in september opnieuw te ontmoeten ter
ondertekening van een inschakelingsovereenkomst, zodat de laatste verbaasd was toen hem een job
werd aangeboden in augustus 2001, terwijl hij zich moest inschrijven om in de maand september een
examen te kunnen afleggen voor de middenjury ; 648
de betrokkene wil de humaniorastudies met succes afronden, werkt twee zaterdagen per maand om de huur van
een woonst te betalen (de gezinswoonst is niet geschikt om er te studeren) ; 649
• louter het feit dat de aanvraagster haar evaluatieverslag niet heeft overgemaakt, bewijst op zich niet
dat ze de verbintenissen uit de overeenkomst van sociale integratie niet naleeft, des te meer daar ze haar
opleiding voortzet, zelfs na een negatieve beslissing van het OCMW ; 650
• de eiseres heeft zich, niettegenstaande uitnodiging, niet aangemeld bij de sociale dienst, maar verklaart
dat dit voor haar onmogelijk was (geen transportmiddelen). Ze heeft in de loop van de daaropvolgende
week meermaals maar tevergeefs getracht om de maatschappelijk assistent te contacteren die zich met
haar dossier bezighield ; 651
• de beslissing is genomen op grond van een gebrek aan medewerking aan een project van
beroepsinschakeling, terwijl er geenszins kan worden getwijfeld aan de actieve persoonlijke zoektocht
naar werk en de door de werkgever verrichte evaluatie zeer positief was voor haar (op het vlak van de
arbeidsattitudes bleek ze een gemotiveerde doorzetter te zijn, zelfs bij moeilijke of onaangename taken ;
ze aanvaardde moeiteloos alle toevertrouwde taken en werkte goed samen met de collega’s) ; 652
• de beslissing op grond van het argument dat de betrokkene studeert en niet beschikbaar is voor de
arbeidsmarkt, terwijl ze de toekenningsvoorwaarden vervult voor het bestaansminimum ten gunste van
studenten ; 653
• het argument dat de betrokkene stelselmatig alle voorgestelde dienstbetrekkingen weigert, slechts
gebruikt in een poging om een op een andere reden gebaseerde beslissing tot opheffing van het
645
646
647
648
649
650
651
652
653
T.T. Liège, 7e ch., 2 octobre 2002, X / CPAS Liège, RG 322.287 ; T.T. Liège, 7e ch., 2 octobre 2002, X /
CPAS Liège, RG 322.519.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 110.571.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 22.016/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
27 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 22.452/01.
T.T. Charleroi, 11e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Seneffe, RG 59.336/R.
T.T. Liège, 9e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.998.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Anderlues, RG 55.305/R.
T.T. Dinant, 7e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Vresse-sur-Semois, RG 61.976.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 mai 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33.675/00 et 33.676/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 18.302/01 et 21.756/01.
80

estaansminimum wettelijk te rechtvaardigen (de roerende inkomsten waarover de eiseres kon
beschikken, reden waarvan het OCMW goed wist dat ze elke wettelijke grondslag ontbeerde). 654
De rechtbanken hebben opheffings- of intrekkingsbeslissingen van het bestaansminimum
moeten beoordelen, gegrond op de afwezigheid van een verblijf. Op dit vlak hebben ze
verduidelijkt :
• dat de beslissing om het bestaansminimum af te schaffen omdat de aanvrager niet langer op het aan
het OCMW medegedeelde adres verbleef, niet gegrond is. De betrokkene beschikt weliswaar niet over
een hoofdverblijf, maar geeft duidelijk zijn bedoeling te kennen om op het grondgebied van de
gemeente te verblijven, aangezien hij er nog altijd gedomicilieerd is, er studies volgt, er al zijn dagen
doorbrengt en zijn woonst opnieuw wil betrekken ; 655
• dat de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum, omdat de betrokkene niet thuis wordt
aangetroffen door de maatschappelijk assistent(e), niet gegrond is, wanneer niet blijkt op welke dag(en)
of op welk(e) u(u)r(en) de maatschappelijk assistent(e) zich op het adres van de betrokkene heeft
aangemeld, en dat de lagere gas- en elektriciteitsfactuur – waaruit het OCMW afleidt dat hij niet langer
de flat bewoont – een verklaring vindt in het bijzonder sociaal tarief en een besparingsinspanning op het
verbruik ; 656
• dat de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum wegens een gebrek aan bewijs voor het
daadwerkelijk verblijf, gegrond is, wanneer blijkt dat de betrokkene nooit ter plaatse was bij de
controlebezoeken, terwijl hij ervoor moet zorgen dat hij steeds bereikbaar is, zodat hij moet beschikken
over een deurbel die werkt en een brievenbus met naamvermelding ; er was in de eenkamerflat geen
teken van leven te bespeuren, hij kwam te laat (of helemaal niet) opdagen na oproepingen, en had
nagelaten de officiële verblijfsverklaringen af te leggen ; 657
• dat de opeenvolgende beslissingen van intrekking van het bestaansminimum wegens het gebrek aan
medewerking bij de vaststelling van het verblijf gerechtvaardigd zijn, aangezien de aanvrager geen
enkel objectief gegeven kan bezorgen om aan te tonen dat hij er verbleef tijdens de periodes waarover
geschil – het feit huur te betalen, volstaat op zich niet als bewijs voor een werkelijk verblijf ; 658
• dat de beslissing tot afschaffing en tot terugwinning gerechtvaardigd is, aangezien het
bestaansminimum slechts kan worden betaald aan de personen die in België verblijven, en het OCMW
artikel 26, tweede lid, van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974 moet toepassen (iedere
gerechtigde moet voor zijn vertrek de bevoegde commissie ervan inlichten dat hij langer dan één maand
in het buitenland zal vertoeven). Het wordt niet betwist dat de betrokkene op 16 augustus 2001 niet
langer in België verbleef sinds meer dan één maand. Artikel 7 van de wet van 7 augustus 1974 tot
instelling van het recht op een bestaansminimum noch het voormeld artikel 26 van het koninklijk besluit
voorzien in enige uitzondering op dit verplicht verblijf. De rechtbank merkt op dat de wetgeving in
beginsel geen verblijf in het buitenland verbiedt, maar wel de toestemming van het OCMW vereist, dat
immers moet kunnen nagaan of de toekenningsvoorwaarden voor het bestaansminimum nog vervuld
zijn. Het feit dat het verblijf in den vreemde ongewoon lang geduurd heeft omdat het bijzonder moeilijk
bleek om er bepaalde documenten van de burgerlijke stand te bemachtigen, is zeker geen geval van
overmacht waardoor het onmogelijk was het OCMW te verwittigen van het oponthoud ; 659
• dat de beslissing tot intrekking van het bestaansminimum, op grond van het gebrek aan bewijs voor
het daadwerkelijk verblijf op het medegedeelde adres en omdat de betrokkene vaak bij een vriend
verblijft, niet gerechtvaardigd is, wanneer het dossier aantoont dat ze regelmatig en daadwerkelijk in
haar woonplaats verbleef, ook al kan er niet aan worden getwijfeld dat de betrokkene een aantal nachten
elders heeft doorgebracht, aangezien ze de relatie met een vriend had vermeld ; dit brengt inderdaad mee
654
655
656
657
658
659
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.046/R.
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Sambreville, RG 113.091 et 113.556.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 26 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33.942/02.
T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Verviers, RG 0287/2002.
T.T. Liège, 9e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 315.911 et 317.945.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 17 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 3.035/01/LL et
3.036/01/LL.
81

dat ze bij gelegenheid buitenshuis verblijft, maar daar hebben OCMW noch de rechtbank zich in te
mengen, des te meer daar het OCMW bij ingewikkelde ziektes, zoals de ziektes waaraan de betrokkene
lijdt, voorzichtig moet zijn bij het onderzoek en op dat vlak bijkomende inspanningen moet leveren ; 660
• de beslissing tot afschaffing van het bestaansminimum wegens afwezigheid van daadwerkelijk verblijf
op het medegedeelde adres gegrond is, aangezien blijkt dat de met het oog op de convocatie verstuurde
gerechtsbrief (op grond van artikel 751 van het Gerechtelijk Wetboek) niet werd opgeëist door de
betrokkene – een nalatigheid die doet vermoeden dat de grief die het OCMW gebruikt om zijn beslissing
te motiveren, terecht is. Met toepassing van artikel 38, § 1, vierde lid, van het Gerechtelijk Wetboek
moet verondersteld worden dat de convocatie wettig is ; van het vonnis moet verondersteld worden dat
het op tegenspraak is gewezen ten aanzien van de eiser die niet verschenen is. 661
De rechtbanken gaan er soms van uit dat de debatten moeten worden heropend, en nodigen het OCMW uit om
de redenen te verduidelijken waarom het bestaansminimum sinds oktober 2001 niet meer is betaald ; de
betrokkene moet verduidelijken welke stappen ze heeft gezet om werk te vinden, en over welke inkomsten ze
beschikt sinds september 2001. 662
Wanneer het OCMW het dossier niet heeft overgemaakt en uitstel vraagt, waartegen de betrokkene zich verzet,
moet de eis tot een voorlopige beslissing worden ingewilligd overeenkomstig § 2 van artikel 19 van het
Gerechtelijk Wetboek. De rechtbank veroordeelt het OCMW dus tot voorlopige betaling van het
bestaansminimum voor samenwonenden, zolang er geen definitief vonnis wordt uitgesproken over de grond
van de zaak ; de zaken worden naar de rol verwezen, opdat de partijen op basis van hun dossier conclusies
zouden kunnen nemen over de geldigheid van een beslissing tot opheffing van het bestaansminimum voor
alleenstaanden met kinderlast, gegrond op het feit dat de dochter meerderjarig is geworden. 663
De heropening van de debatten is ook bevolen om het OCMW de mogelijkheid te geven uitleg te verschaffen
over de redenen tot opheffing van het bestaansminimum, met terugwerkende kracht tot op de datum van
aanvraag. 664
4. DE GERECHTELIJKE PROCEDURE
4.1. De bevoegde rechtbank
4.1.1. De territoriale bevoegdheid
Overeenkomstig artikel 628, 14° van het Gerechtelijk Wetboek is, bij betwistingen bedoeld in artikel 580, 8°,
van hetzelfde wetboek (i.e. recht op bestaansminimum), alleen de rechter van de woonplaats van de verzekerde
of van de rechthebbende bevoegd; toch blijken sommigen hun verzoekschrift te richten aan de arbeidsrechtbank
van de plaats waar het OCMW gevestigd is.
Indien de eiser zijn verzoekschrift richt tot de verkeerde arbeidsrechtbank omdat hij ten tijde van de bestreden
beslissing in een andere gemeente verbleef, dan stuurt die rechtbank, die territoriaal onbevoegd is, de zaak naar
de arbeidsrechtbank die wel bevoegd is. 665
Krachtens artikel 628, 14° van het Gerechtelijk Wetboek is de Arbeidsrechtbank van Brussel territoriaal niet
bevoegd en moet de zaak naar de Arbeidsrechtbank van Nijvel, afdeling Waver, worden verwezen, wanneer de
eiseres het Tehuis voor Ongehuwde Moeders van Waals-Brabant heeft verlaten om zich in een flat te Ottignies
660
661
662
663
664
665
T.T. Liège, 10e ch., 20 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 304.157.
T.T. Verviers, 1e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Limbourg, RG 1561/2001.
T.T. Liège, 9e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318.906.
T.T. Liège, 1e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Oupeye et X/ CPAS Oupeye, RG 319.296 et 319.297.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.562.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 15 mei 2002, X / OCMW Kortessem, AR 75/2002.
82

te vestigen, waar ze een steunaanvraag heeft ingediend bij het OCMW, en een beroep tegen de beslissing van
het OCMW van Ottignies bij de Arbeidsrechtbank van Nijvel, afdeling Waver. 666
4.1.2. De materiële bevoegdheid
Hierover is er geen rechtspraak.
4.1.3. Kort geding
De aanvrager kan zijn verzoek tot kortgeding aan de Voorzitter van de Arbeidsrechtbank richten, indien hij
vreest dat de normale procedure te lang zal aanslepen. Op grond van een beschikking van de rechter in kort
geding, kunnen reeds voorschotten op het bestaansminimum worden toegekend. 667
4.2. Het Handvest van de sociaal verzekerde
Dit Handvest, opgenomen in de Wet van 11 april 1995 tot invoering van het Handvest van
de Sociaal Verzekerde, wijzigde de beroepstermijn vermeld in artikel 10 van de
Bestaansminimumwet, met name één maand, in drie maanden te rekenen vanaf de
kennisgeving van de beslissing aan of na de kennisneming ervan door betrokkene(n).
4.3. Een beroep instellen
4.3.1. Het voorwerp van het beroep
Ingeval de rechtbank vaststelt dat de aanvrager geen of onvoldoende medewerking verleent, de rechtbank geen
enkele reden ziet om de bestreden beslissing te hervormen omdat die meer dan redelijk is en het de rechtbank
opvalt dat de betrokkenen in het verleden totaal onbezonnen leefden, kan die besluiten dat het geding een
tergend en roekeloos karakter heeft. 668
Ook hoger beroep instellen zonder enig relevant verweer te doen gelden en zonder nieuwe en relevante stukken
aan de zaak toe te voegen, doet het Arbeidshof te Antwerpen 669 besluiten tot tergend en roekeloos hoger
beroep.
666
667
668
669
T.T. Bruxelles, 15e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 14.930/01.
Arbrb. Gent, 10e K., 29 maart 2002, X / OCMW Gent, AR 116.702/94.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 11 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 1813/2001.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 23 oktober 2002, X / OCMW Mechelen, AR 980982.
83

4.3.1.1. Het beroep tegen een beslissing
Indien een beroep gericht is tegen een beslissing inzake het bestaansminimum, overtreedt de rechter de grenzen
van het geschil indien hij zich ook uitspreekt over het recht op maatschappelijke dienstverlening; de rechter
werd immers niet geadieerd om zich hierover uit te spreken. 670
In principe kan tegen elke beslissing van het OCMW een beroep worden ingesteld bij de
arbeidsrechtbank. Evenwel is geoordeeld dat de arbeidsgerechten voorbarig worden gevat
wanneer een eis niet eerst ten aanzien van het OCMW wordt verwoord – in dat geval is het
beroep zonder verkregen en dadelijk belang en dus onontvankelijk.
De rechtscolleges hebben derhalve andermaal bevestigd dat de rechtbank niet bevoegd is om recht te spreken
over een vraag van maatschappelijke dienstverlening waarover het OCMW nog geen uitspraak heeft gedaan,
terwijl ze gevat is voor een beroep met betrekking tot een beslissing die volgens de eiser te weinig
bestaansminimum toekent. 671 Aldus is verduidelijkt dat :
• het geschil beperkt blijft tot de periode 12 juli/22 augustus 2001, wanneer de eiseres een beroep instelt
tegen een beslissing die haar bestaansminimum op 12 juli 2001 afschaft, maar ook een nieuwe aanvraag
voor het bestaansminimum indient op 23 augustus 2001, waarover het OCMW beslist heeft op 12
oktober 2001. Wanneer de aangevochten beslissing het bestaansminimum voor « samenwonenden »
afschaft, kan de eiseres in het kader van het lopende geding niet de vernietiging van die beslissing
vragen, om een recht op het bestaansminimum voor « alleenstaanden » te krijgen, aangezien ze iets wat
ze eerder niet aan het OCMW heeft gevraagd, nu niet aan de rechtbank kan vragen ; 672
• wanneer twee personen drie bestaansminimumbeslissingen aanvechten en via conclusies
maatschappelijke dienstverlening aanvragen, kan de rechtbank geen kennis nemen van een beroep over
een vraag tot maatschappelijke dienstverlening wanneer het OCMW zelf daar geen weet van heeft ; 673
• wanneer de betrokkene binnen de wettelijke termijn driemaal beroep instelt tegen vijf beslissingen,
zijn ze ontvankelijk. De vraag om de vorderingen uit te breiden via de op 8 januari 2002 neergelegde
conclusies tegen een op 16 januari 2001 betekende beslissing, komt te laat. Zo ook lijkt een eis in rechte
ter verkrijging van maatschappelijke dienstverlening, gelijkwaardig aan de kinderbijslag,
onontvankelijk, aangezien het op dit vlak verre van duidelijk is of er vooraf een administratieve
aanvraag in die zin is ingediend ; 674
• de eiseres haar eis in vergelijking met de beslissing uitbreidt door een bijkomende maatschappelijke
dienstverlening te vragen voor onderwijs- en gezondheids-zorgkosten. Het is mogelijk dat deze vraag
gerechtvaardigd is, maar ze wordt niet voor de rechtbank gestaafd met concrete gegevens, en is bovenal
niet door het OCMW onderzocht, om de eenvoudige reden dat het deze vraag niet heeft gekregen. In
principe kan een rechtbank geen kennis nemen van een beroep over een vraag tot maatschappelijke
dienstverlening waarvan het OCMW zelf geen weet heeft ; 675
• de eiseres, die beroep heeft aangetekend tegen een eerste beslissing, en een nieuwe aanvraag tot
bestaansminimum heeft ingediend, waarover het OCMW zich nog niet heeft uitgesproken, maar
waarvan de omstandigheden ondertussen gewijzigd zijn, nadien een beroep tegen deze beslissing zal
moeten instellen, aangezien de rechtbank geen recht kan spreken over de periode na de nieuwe vraag ;
676
670
671
672
673
674
675
676
Arbh. Antwerpen, 4e K., 18 december 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2020465.
T.T. Namur, 7e ch., 13 septembre 2002, X / CPAS Sambreville, RG 115.203.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59.151/R.
T.T. Liège, 10e ch., 15 février 2002, X / CPAS Liège, RG 283.637, 283.638 et 315.261.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 0764/2001.
T.T. Liège, 10e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 315.856.
T.T. Charleroi, ch. vac., 28 août 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.905/R.
84

• een beroep onontvankelijk is wanneer het OCMW nog geen beslissing heeft genomen over de vraag
tot en de toekenning van het bestaansminimum, en de termijn van 30 dagen zoals bepaald in artikel 9, §
1, van de wet van 7 augustus 1974, nog niet verstreken is ; 677
• het beroep tegen een op 7 juni 2001 betekende beslissing van 4 mei 2001 voorbarig en dus
onontvankelijk is, wanneer het verzoekschrift van de eiseres ter griffie van de rechtbank wordt
neergelegd op 25 mei 2001 (de beslissing van 4 mei 2001 willigde de bestaansminimumvraag niet in, in
tegenstelling tot een nieuwe beslissing van het OCMW op 3 juli 2001, vanaf 4 juni 2001). 678
Soms, wanneer ze er het raden naar heeft waarvoor ze uiteindelijk precies gevat is, heropent de rechtbank de
debatten om de eiser uit te nodigen het voorwerp van zijn eis te verduidelijken. Dit is het geval wanneer de
twee bestaansminimumvragen en hun weigeringsbeslissingen over het bestaansminimum « voor
samenwonenden » gaan, terwijl de twee inleidende verzoekschriften het bestaansminimum « voor
alleenstaanden » opeisen en de eiser in de ter zitting neergelegde conclusies het bestaansminimum « voor
echtgenoten » opeist. Het is inderdaad niet toegelaten dat de rechtbank ultra petita recht spreekt, met
miskenning van het beschikkingsbeginsel, over een vraag die niet eerst is voorgelegd aan het OCMW (ten
minste, in principe, en behalve om een verzwaring of een nieuwe omschrijving van de eis aan te tonen). 679
De rechtbank bevestigt de weigeringsbeslissing die gegrond is wat de installatiepremie betreft, en heropent de
debatten wanneer de eis weliswaar over de installatiepremie ging, maar bijkomend onderzoek en een meer
grondige omschrijving van de behoeften van de betrokkene op het vlak van de menselijke waardigheid,
gerechtvaardigd lijkt. 680
De rechtbanken worden gevat voor één of meer beroepen tegen één of meer beslissingen betreffende de
maatschappelijke dienstverlening of het bestaansminimum, of aangaande zowel het recht op maatschappelijke
dienstverlening als het recht op het bestaansminimum. 681
Zij oordelen steeds dat het aan de rechtbank voorgelegd geschil zich niet beperkt tot de vraag of de
toekenningsvoorwaarde vervuld is op een zekere datum, maar dat ook moet worden nagegaan of de aanvrager
zich sinds die datum in een situatie bevindt waarin de toekenningsvoorwaarde verondersteld moet worden
vervuld te zijn. 682
Niettegenstaande een dergelijke omschrijving in zijn eis ontbreekt, vordert de eiser niet zozeer de bekrachtiging
van een abstract recht, maar de verkrijging van een concreet voordeel, ongeacht de juridische omschrijving
ervan. De rechtbank heeft als taak indien nodig de gebruikte juridische omschrijving te verbeteren. 683
Wanneer de rechtbank gevat is voor een vraag betreffende de toekenning, wijziging of opheffing van een
bijzondere maatschappelijke dienstverlening of van het bestaansminimum, is ze in de regel gevat voor de ganse
periode tussen de op de aangevochten beslissing vermelde datum en de datum van rechterlijke uitspraak. De
rechtbank mag dus rekening houden met gebeurtenissen die zich na de aanvankelijke datum hebben
voorgedaan en die de omvang van het oorspronkelijk betwiste recht beïnvloeden. 684
De rechtscolleges oordelen dus dat de periode waarover geschil zich uitstrekt vanaf de dag waarop de
aangevochten beslissing ingaat tot aan de dag van het rechtsoordeel, inzonderheid wanneer aan de
opeenvolgende beslissingen van het OCMW dezelfde redenen ten grondslag liggen.
677
678
679
680
681
682
683
684
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 19 novembre 2002, X / CPAS Pont-à-Celles, RG 61.099/R.
T.T. Liège, 9e ch., 14 février 2002, X / CPAS Liège, RG 315.012.
T.T. Liège, 10e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 320.352 et 321.215.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1292/2002.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065 ; T.T. Mons (section La Louvière), 7e
ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien, RG 1.326/00/LL et1.677/01/LL ; T.T. Liège, 9e ch., 25 juin
2002, X / CPAS Liège, RG 321.413, 322.338, 3213.541.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien, RG 1.326/00/LL et
1.677/01/LL.
T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320.583.
T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Boussu, RG 4893/01/M.
85

Zo hebben ze verduidelijkt dat het beroep tegen een eerste beslissing ook geldt tegen een latere, tweede
beslissing, die niet binnen termijn werd betwist maar die in haar beschikkend gedeelte en naar motivering
identiek is. Aldus is geoordeeld dat :
• de rechtbank via de door eiser neergelegde verzoekschriften gevat is voor het recht op het
bestaansminimum en bepaalde bijzondere bijstand, vanaf de op 3 september 2000 verwoorde eis tot op
de dag waarop de rechtbank uitspraak doet. Deze periode omvat de, na de eerste, aangevochten
beslissing, door het OCMW genomen beslissingen met hetzelfde voorwerp. Het feit dat er uitdrukkelijk
noch formeel beroep werd aangetekend tegen bepaalde, door het OCMW genomen beslissingen (na deze
van 17 oktober 2000), belet bijgevolg niet dat de rechtbank de rechten van de aanvrager onderzoekt
sedert 3 september 2000. De periode waarover geschil is dus de periode tussen 3 september 2000 en 31
mei 2001, datum waarop de betrokkene voorgoed de streek verlaten heeft om zich in Brussel te vestigen
; 685
• wat de draagwijdte van de opheffingsbeslissing en de op 2 juli 1996 betekende beslissing betreft
(beslissing van 26 juni 1996), de eerste beslissing de beslissing ten gronde is, die een recht voor de
toekomst opheft. De aangevochten beslissing noch het verzoekschrift beperken de periode waarover
geschil, zodat de aanhangigmaking niet beperkt wordt door de administratieve akte, genomen tijdens de
rechtsgang. De tweede weigeringsbeslissing neemt trouwens de motivering van de eerste over. Hier
dient a contrario te worden verwezen naar het arrest van het Hof van Cassatie over de bevoegdheid van
de arbeidsgerechten inzake uitkeringen voor personen met een handicap, waarbij er rekening moet
worden gehouden met de wijziging van artikel 582, 1° van het Gerechtelijk Wetboek door de wet van 19
april 1999 (Cass., 30 oktober 2000), en met het feit dat artikel 580, 8° c van het Gerechtelijk Wetboek
de arbeidsgerechten een algemene bevoegdheid geeft voor geschillen over het bestaansminimum. De
opheffingsbeslissing van het bestaansminimum vanaf 1 april 1996 moet worden vernietigd ; het feit dat
er geen enkel beroep werd ingesteld tegen de tweede weigeringsbeslissing van 26 juni 1996 beperkt het
herstelde recht niet, aangezien deze laatste beslissing niet anders wordt gemotiveerd dan de eerdere
opheffingsbeslissing. Het is dus de vorige beslissing die het bestaansminimum toekende vanaf 1 oktober
1995 die uitwerking moet krijgen voor de 12 bepaalde maanden. Inderdaad, geen enkele wettelijke of
reglementaire bepaling machtigt het OCMW om de toekenning van het bestaansminimum in de tijd te
beperken, maar het feit blijft dat, wat de aanhangigmaking betreft, het Hof niet werd gevat voor een
betwisting van de beslissing van 26 oktober 1995, zodat het de aanhangigmaking niet kan uitbreiden tot
na 30 september 1996 ; 686
• wanneer de eiseres de wens geuit heeft om gehoord te worden door de Raad, en het er alle schijn van
weg heeft dat ze pas over dit recht is ingelicht nadat de eerste beslissing al genomen was, dit in strijd is
met de wet, en de nietigheid de twee beslissingen zal betreffen, aangezien gans de procedure is
aangetast. Er moet opgemerkt worden dat er geen twee bestaansminimumaanvragen zijn geweest, die
aanleiding hebben gegeven tot twee beslissingen, alswel één enkele aanvraag waarbij het OCMW zijn
wettelijke verplichtingen niet nakwam ; 687
• wanneer op 13 december 2001 een verzoekschrift wordt ingediend tegen een op 16 november 2001
betekende beslissing, en de eiseres geen nieuw verzoekschrift meer heeft ingediend nadat de verweerder
haar op 21 december 2001 een beslissing tot handhaving van de weigering had betekend, het
arbeidsgerecht in deze zaak regelmatig gevat is door het enige verzoekschrift, in de mate dat het gaat om
een eerste beslissing waartegen beroep is ingesteld, gevolgd door een tweede, onbestreden beslissing
nadat de betrokkene gehoord was. De rechter is gevat voor twee administratieve beslissingen van het
OCMW aangezien dit paar beslissingen het gevolg is van één eis en slechts één voorwerp heeft
(weigering die telkens dezelfde datum draagt) ; 688
• het tegen een beslissing van het OCMW van 23 april 2002 tot intrekking van het bestaansminimum op
1 april ingediend verzoekschrift van 23 mei 2002, ontvankelijk is, en ook de latere beslissing van 21 mei
2002 betreft (bestaansminimum opnieuw toegekend op 8 april) ; 689
685
686
687
688
689
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien, RG 1.326/00/LL et
1.677/01/LL.
C.T. Mons, 6e ch., 26 février 2002, CPAS Dour / X, RG 14.669.
T.T. Charleroi, 5e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Fontaine l’Evêque, RG 60.299/R et 60.464/R.
T.T. Liège, 7e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 319.845.
T.T. Liège, 9e ch., 5 septembre 2002, X / CPAS Waremme, RG 323.374.
86

• het tegen een administratieve beslissing van 28 mei 2002 tot intrekking van het bestaansminimum en
twee administratieve beslissingen van 2 juli 2002 tot herstel van het bestaansminimum ingediende
inleidend verzoekschrift van 22 juli 2002, ontvankelijk is, wat de administratieve beslissingen van 2 juli
2002 betreft. 690
Zo ook is geoordeeld dat het eerste verzoekschrift, ingediend tegen de opheffing van het bestaansminimum
voor alleenstaanden, op een ogenblik dat aan de eiseres nog geen enkele beslissing werd betekend, alsook het
tweede verzoekschrift tot betwisting van de op 21 december 2001 genomen beslissing, die het
bestaansminimum daadwerkelijk afschafte vanaf 1 januari 2002, ontvankelijk zijn, aangezien ze beide ingesteld
zijn tegen dezelfde opheffingsbeslissing van het bestaansminimum vanaf 1 januari 2002. 691
Het is bevestigd dat het beroep tegen een beslissing ontvankelijk is wanneer die beslissing
volgt op een andere die hetzelfde voorwerp en dezelfde motivering heeft, maar niet binnen
termijn werd aangevochten voor de rechtbank. Aldus is geoordeeld dat :
• de eis niet alleen de beslissing betwist die formeel wordt vermeld (beslissing van 15 april 2002 tot
weigering van het bestaansminimum op 1 april 2002), maar ook de door het OCMW genomen beslissing
op 29 maart 2002 tot weigering van het bestaansminimum vanaf 6 februari 2002 ; de vordering is
ontvankelijk tegen beide beslissingen ; 692
• de op 14 juli 1999 genomen beslissing nooit aan de betrokkene werd betekend op de manier zoals
opgelegd door de artikelen 9 en 10 van de wet van 7 augustus 1974. Door de beslissing van 14 februari
2001 aan te vechten, was het beroep stilzwijgend gericht tegen de beslissing van 14 juli 1999, aangezien
de vraag die aan de beslissing van 14 februari 2001 ten grondslag lag, ertoe strekte het dossier opnieuw
te onderzoeken. 693
Wanneer er een beroep wordt ingesteld tegen een eerdere beslissing met een andere
motivering, oordelen de rechtbanken steeds dat het niet ontvankelijk is. Aldus is
verduidelijkt dat :
• het geschil beperkt blijft tot de periode tussen 12 juli en 22 augustus 2001, wanneer de eiseres een
beroep heeft ingesteld tegen een beslissing tot opheffing van het bestaansminimum op 12 juli 2001,
alsook een nieuwe aanvraag tot bestaansminimum heeft ingediend op 23 augustus 2001, waarover het
OCMW een beslissing heeft genomen op 12 oktober 2001 ; 694
• de periode waarover geschil beperkt blijft van 15 augustus 2001 tot 29 september 2001, wanneer het
beroep wordt ingesteld tegen een beslissing tot intrekking van het bestaansminimum van 15 augustus
2001, en de betrokkene een nieuwe aanvraag tot bestaansminimum indient op 29 september 2001,
waarna een weigeringsbeslissing volgt op 30 oktober 2001. Tegen die beslissing moet de betrokkene een
nieuw beroep indienen ; 695
• de periode waarover geschil beperkt blijft tot drie periodes, namelijk van 1 december 2000 tot 28
februari 2001, van 1 maart tot 21 juni 2001 en van 22 juni tot 2 oktober 2001, wanneer de betrokkene
een beroep instelt tegen een beslissing tot opheffing van het bestaansminimum vanaf 1 december 2000
tot 28 februari 2001 en tot weigering van toekenning op 2 maart 2001, en vervolgens ook beroep
aantekent tegen een beslissing van 22 juni 2001, maar niet tegen de beslissing die uitspraak doet op 3
oktober, 31 oktober en 16 november. 696
690
691
692
693
694
695
696
T.T. Verviers, 1e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1241/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Jette, RG 25.569/02 et 25.992/02.
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve, RG
734/w/2002.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 42.476.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59.151/R.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.562.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58.715/R et 59.452/R.
87

De rechtbanken hebben ook bevestigd dat het beroep tegen een louter bevestigende
beslissing van een eerdere beslissing onontvankelijk is, in de mate dat het autonomieprincipe
bij het nemen van beslissingen van het OCMW in de aangelegenheden bestaansminimum en
maatschappelijke dienstverlening, moet gerespecteerd worden.
Elk der partijen beschikt inderdaad op elk ogenblik over het recht om op te werpen dat de criteria ingevolge
dewelke het bestaansminimum of de bijstand werd toegekend, gewijzigd zijn, zodat het noodzakelijk is om het
bestaansminimum- of bijstandsbedrag of zelfs het recht op zich te herzien. Hieruit zal, na een nieuwe (al dan
niet beperkte) inschatting van de situatie van de begunstigde, ofwel een wijzigende of een bevestigende
beslissing voortvloeien voor de eerdere situatie ; wanneer de beslissing bevestigend is, neemt ze niet zonder
meer de eerdere beslissing over, noch betekent ze andermaal deze eerdere beslissing. Daaruit volgt dat de
bestemmeling van de « bevestigende » beslissing er beroep kan tegen instellen, zij het dat dit beroep geen
machtiging vormt tot een onderzoek van de situatie voor de periode bedoeld in de betwiste beslissing. Deze
autonomie van de beslissingen van het OCMW wordt versterkt wanneer, zoals in deze zaak, de
« bevestigende » beslissing genomen is na een nieuwe vraag van de betrokkene, waaruit het OCMW gegevens
heeft verkregen die schijnbaar eerder niet in overweging werden genomen. 697
Daarentegen is geoordeeld dat het beroep ontvankelijk was in de mate dat het niet om een bevestigende
beslissing ging, maar om een nieuwe, zowel naar vorm als wat de verduidelijking aangaande de betalingwijzen
betreft. De overdracht door het OCMW van een document dat met name de beroepsmiddelen tegen de erin
vervatte beslissing opsomde, kan niet als een bevestigende beslissing worden beschouwd. Dit is des te meer het
geval aangezien het recht en het toegekende bedrag door de inhoud van de verduidelijking van de
betalingswijzen worden bevestigd. 698
Zo ook is het verzoekschrift van 17 november 1999 tot hervorming van de op 17 augustus 1999 door het
OCMW genomen beslissing (weigering omzetting bestaansminimum voor alleenstaanden, toegekend aan de
eiseres op 13 januari 1999, in een bestaansminimum voor alleenstaanden met een minderjarig kind ten laste)
ontvankelijk, aangezien de eiseres vanaf 1 juli 2001 het bestaansminimum voor alleenstaanden met een
minderjarig kind ten laste ontvangt, ze dit bestaansminimum vanaf 13 januari 1999 vraagt, en de periode
waarover geschil zich bijgevolg uitstrekt van 13 januari 1999 tot 30 juni 2001. Het OCMW kan niet beweren
dat de vordering onontvankelijk moet worden verklaard, in de mate dat de aangevochten beslissing, bij gebrek
aan enig nieuw gegeven, slechts de op 21 januari 1999 betekende, definitieve beslissing bevestigt. Het recht op
een persoonlijke relatie van de eiseres ten aanzien van haar dochter is gaandeweg uitgebreid, en de situatie van
de eiseres is sinds januari 1999 geëvolueerd, en heeft bij haar de wens gewekt om het bedrag van het
bestaansminimum aan te passen. 699
Het is andermaal bevestigd dat de oplossing voor een beslechte rechtsvraag die gebruikt wordt in het
beschikkend gedeelte van een eerder tussen dezelfde partijen gewezen vonnis, de rechter bindt, wanneer geen
enkele partij een nieuw feitelijk gegeven of gegeven in rechte vermeldt dat de materiële situatie van de
aanvrager raakt.
Aldus is verduidelijkt dat :
• wanneer een arrest het OCMW veroordeeld heeft tot de betaling van een bestaansminimumsom van
840 € per maand aan een persoon, en het centrum in uitvoering van dit arrest twee beslissingen neemt
tot toekenning van 521 €, zonder dat een nieuw gegeven of enig sociaal onderzoek de situatie van de
partijen tussen de twee data zou gewijzigd hebben, zowel het OCMW als de rechtbank gebonden zijn
door de kracht van gewijsde van het arrest zelf, ook al komt er een fout in voor wat het toe te kennen
bedrag betreft. Derhalve moeten de twee beslissingen in het kader van het beroep ertegen worden
hervormd, aangezien ze afstand nemen van het arrest. Hetzelfde geldt voor de indexering van het
basisbedrag van 840 €, een beslissing die onder de kracht van gewijsde valt die de partijen bindt, en dus
de algemene indexaanpassing van het bestaansminimum moet volgen ; 700
697
698
699
700
T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.696.
C.T. Liège, 8e ch., 27 novembre 2002, X / CPAS Liège, RG 30.709/02.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 106.228 ; T.T. Liège, 7e ch.,
26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 318.888 et 318.889.
T.T. Liège, 10e ch., 15 février 2002, X / CPAS Liège, RG 283.637, 283.638 et 315.261.
88

• wanneer de rechtbank in een vorig vonnis het OCMW ertoe veroordeeld heeft de eiser het
bestaansminimum uit te betalen tot 1 juni 2001, en de betrokkene een weigeringsbeslissing van het
bestaansminimum op 1 september 2000 betwist, zij zich moet beperken tot de periode na 1 juni 2001 ; 701
• het verzoek tot aanvang van de rechtsgang van 22 juli 2002 tegen een administratieve beslissing tot
intrekking van het bestaansminimum van 28 mei 2002 en twee administratieve beslissingen van 2 juli
2002 die het bestaansminimum weer hadden toegekend, ontvankelijk is tegen voormelde beslissingen
van 2 juli 2002, maar onontvankelijk tegen de derde administratieve beslissing van 28 mei 2002,
aangezien die voorwerp was van een bijzondere rechtsprocedure, afgesloten door een bij verstek
gewezen vonnis dat de administratieve beslissing bevestigde – het gezag van gewijsde verhindert dat
dezelfde vraag opnieuw wordt gesteld. 702
Bij opeenvolgende beslissingen blijven de arbeidsgerechten in functie van de verschillende beslissingen een
zorgvuldig onderscheid maken tussen de verschillende periodes waarover geschil. 703
De rechtbanken hebben geoordeeld dat de periode waarover geschil beperkt wordt
(voorbeelden) :
• voor de periode bepaald in de toekenningsbeslissing van het bestaansminimum, gedurende twee
maanden, maar met intrekking nadien, aangezien de betrokkene de inburgeringscursus en
beroepsopleiding niet heeft gevolgd – een verzuim gelijkgesteld met een weigering tot medewerking ; 704
• tot de periode tussen 5 juli 1999 (dag waarop het bestaansminimum is afgeschaft en de aangevochten
beslissing dus een aanvang nam) tot 27 april 2000 (vooravond van de heropening van een nieuw recht
op bestaansminimum, en dus einde van de uitwerking van de beslissing waarover geschil) ; 705
• van de datum van opheffing van het bestaansminimum tijdens de opsluiting van de aanvrager tot de
latere toekenningsdatum op het ogenblik van zijn vrijlating ; 706
• tot de periode die begint op de aanvangsdatum van de sanctie (één jaar) ; 707
• van de datum waarop het bestaansminimum is gevraagd tot de datum waarop de verblijfplaats van de
betrokkene gewijzigd is ; 708
• van de datum van aanvraag die is uitgemond in de afschaffing, tot de latere toekenningsdatum,
wanneer een beroep is ingesteld tegen een weigeringsbeslissing, en het OCMW een nieuwe beslissing
neemt tot toekenning van het bestaansminimum ; 709
701
702
703
704
705
706
707
708
709
T.T. Liège, 10e ch., 22 mars 2002, X / CPAS Waremme, RG 310.237.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1241/2002.
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, X / CPAS Herstal, RG 285.791 et 294.941 ; T.T. Nivelles (section
Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1395/N/2001 et 1586/N/2001 ; T.T. Mons
(section La Louvière), 7e ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien, RG 1.326/00/LL et 1.677/01/LL.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 110.571.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Erquelinnes, RG 57.377/R.
T.T. Huy, 2e ch., 6 février 2002, X / CPAS Wanze, RG 55.521.
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, X / CPAS Herstal, RG 285.791 et 294.941.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien, RG 1.326/00/LL et
1.677/01/LL.
T.T. Liège, 9e ch., 29 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 311.818 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février
2002, X / CPAS Jette, RG 24351/00 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Jemeppe-sur-Sambre,
RG 106.228 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.431 ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
14 mai 2002, X / CPAS Courcelles, RG 60.333/R ; T.T. Liège, 7e ch., 15 mai 2002, X / CPAS Herstal,
RG 318.609 ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.818 et 113.515 ; T.T. Huy,
2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.096 ; T.T. Charleroi (section Charleroi), ch. vac.,
13 septembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61.012/R ; T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X /
CPAS Verviers, RG 1611/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Verviers, RG
1674/2002.
89

• van de datum van aanvraag die is uitgemond in een weigeringsbeslissing, tot de datum van latere
aanvraag, die evenzeer op een weigeringsbeslissing is gebotst – de tijdens die termijn ingediende
aanvraag was geen voorwerp van beslissing binnen de wettelijke termijn ; 710
• van de datum waarop de toekenning door het bevoegde OCMW stopt tot de datum van toekenning
door het nieuwe bevoegde OCMW ; 711
• van de datum waarop het bestaansminimum geweigerd werd tot de datum waarop de betrokkene
opgenomen is in een opvangtehuis 712 of werkloosheidsuitkeringen heeft ontvangen ; 713
• van de datum van opheffing van het bestaansminimum tot de datum van de latere aanvraag die het
voorwerp is van een nieuwe weigeringsbeslissing ; 714
• van de datum van de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum tot de aanvangsdatum van de
dienstbetrekking van de betrokkene ; 715
• van de datum van de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum voor alleenstaanden vanaf een
bepaalde datum, tot de datum van de tweede beslissing die het bestaansminimum opnieuw toekent vanaf
dit ogenblik ; 716
• van de datum waarop het OCMW bevoegd is tot de datum waarop een dienstbetrekking werd
gevonden ; 717
• van de datum van intrekking van het bestaansminimum door het onbevoegd geworden OCMW tot de
datum van aanvraag bij het tweede, bevoegd geworden OCMW ; 718
• van de datum waarop de toekenning van het bestaansminimum door een eerder vonnis wordt stopgezet
tot de datum waarop de toekenning aanvangt op basis van een nieuwe toekenningsbeslissing van het
bestaansminimum ; 719
• van de datum waarop de beslissing tot beperking van het bestaansminimum aanvangt (er wordt
rekening gehouden met de inkomsten van het huishouden) tot de datum de inkomsten uit loon derft ; 720
• van de datum van aanvraag van het bestaansminimum tot de geboortedatum van de zoon van de
eiseres, en vervolgens tot de datum waarop zij het opvangtehuis verlaten heeft. 721
Wanneer er verschillende verzoekschriften worden ingediend met betrekking tot één of meer
weigeringsbeslissingen van het bestaansminimum en/of de maatschappelijke dienstverlening, oordelen de
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 318.888 et 318.889 ; T.T. Namur, 7e ch.,
13 décembre 2002, X / CPAS Namur, RG 114.269.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 8 juillet 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 28.998/02.
T.T. Dinant, 7e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Hastière, RG 62.181.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 40.387/2002.
T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.762 et 321.766.
T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Visé, RG 319.208 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 mai 2002,
X / CPAS Bruxelles, RG 33.675/00 et 33.676/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 23.099/01 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 10.509/01 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS
Namur, RG 113.012 ; T.T. Liège, 9e ch., 30 avril 2002, X / CPAS Fléron, RG 313.401 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Jette, RG 25.569/02 et 25.992/02 ; T.T. Verviers, 1e ch., 10 septembre
2002, X / CPAS Verviers, RG 1241/2002 ; T.T. Liège, 10e ch., 20 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG
304.157 ; T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1273/2002 ; T.T. Liège, 7e
ch., 2 octobre 2002, X / CPAS Liège, RG 322.287.
T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Seraing, RG 318.924 ; T.T. Huy, ch. vac., 22 août 2002, X /
CPAS Engis, RG 55.578.
T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Wanze, RG 56.248.
T.T. Charleroi, 5e ch., 19 février 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59.876/R.
T.T. Neufchâteau, 1e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Tellin, RG 28.437.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.499.
90

echtbanken dat de verschillende beroepen samenhangen en nemen ze kennis van alle, ongeacht of de
betrokkene één of meer aanvragen heeft ingediend. 722
De arbeidsgerechten hebben geoordeeld dat zaken moesten worden samengevoegd wegens samenhang tussen
(voorbeelden) :
• zaken wanneer de beroepen worden ingesteld tegen opeenvolgende beslissingen, die het resultaat zijn
van een zelfde motivering ; 723
• de beroepen ingesteld tegen twee beslissingen die het bestaansminimum voor samenwonenden
toekennen, tegen een beslissing die weigert een voornemen om te studeren te ondersteunen, en het
bestaansminimum afschaft, omdat de raad van het OCMW niet wordt opgevolgd, en tegen een vierde
beslissing die de twee eerste bevestigt ; 724
• twee beroepen tegen een beslissing die het bestaansminimum toekent tot een zekere datum, en tegen
een beslissing die het bestaansminimum voor alleenstaanden toekent, met aftrek van de kinderbijslag,
vanaf die datum ; 725
• twee beroepen, één tegen de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum op een bepaalde
datum, en het andere tegen een latere toekenningsbeslissing van het bestaansminimum ; 726
• een op 3 oktober 2001 per post aangetekend schrijven naar de griffie verzonden verzoekschrift, en een
op 3 december 2001 ter griffie neergelegd verzoekschrift tegen een op 9 oktober 2001 betekende
beslissing ; 727
• een verzoekschrift van de moeder tegen een beslissing van het OCMW en een verzoekschrift van haar
dochter tegen een andere beslissing van het OCMW, aangezien ze samenwonen en het centrum rekening
heeft gehouden met de inkomsten van beide om het aan elkeen toegekende bestaansminimum te
weigeren of te verminderen ; 728
• drie door de ouders en de kinderen neergelegde verzoekschriften, tegen drie weigeringsbeslissingen
van het bestaansminimum door hetzelfde OCMW ; 729
• verschillende beroepen tegen verschillende opeenvolgende beslissingen die het bestaansminimum
intrekken wegens werk of wegens een gebrek aan medewerking of om andere redenen ; 730
722
723
724
725
726
727
728
729
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 18.302/01 et 21.756/01 ; T.T. Liège,
1e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Oupeye et X/ CPAS Oupeye, RG 319.296 et 319.297 ; T.T. Namur, 7e
ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur et CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 112.572 et 112.573 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 4813/01 et 16.692/01 ; T.T. Liège, 9e ch.,
5 février 2002, X / CPAS Liège, RG 308.802 et 312.719 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X /
CPAS Verviers, RG 0764/2001 ; T.T. Liège, 10e ch., 15 février 2002, X / CPAS Liège, RG 283.637,
283.638 et 315.261 ; T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Sambreville, RG 113.091 et 113.556.
T.T. Huy, 2e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Burdinne, RG 46.850, 47.353 et 53.615 ; T.T. Nivelles
(section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1395/N/2001 et 1586/N/2001 ; T.T.
Liège, 10e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 320.352 et 321.215 ; T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002,
X / CPAS Liège, RG 321.413, 322.338, 3213.541 ; T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Herstal,
RG 321.762 et 321.766 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 318.888 et 318.889 ; T.T.
Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Namur, RG 114270 et 114271.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 février 2002, X / CPAS Ixelles, RG 22.749/01, 22.750/01, 22.751/01 et
22.752/01.
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Sambreville, RG 113.091 et 113.556.
T.T. Verviers, 1e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Verviers, RG 0131/2002 et 0132/2002 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 18.210/21 et 23.840/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 18.302/01 et 21.756/01.
T.T. Liège, 1e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Oupeye et X / CPAS Oupeye, RG 319.296 et 319.297 ;
T.T. Liège, 10e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Oupeye, CPAS Oupeye / Y, RG 319.296, 319.297 et
321.507.
T.T. Namur, 7e ch., 27 septembre 2002, X / CPAS Andenne, RG 114.180, 114.181, 114.182 et 114.183.
91

• de verzoekschriften die gericht zijn tegen twee beslissingen van twee verschillende centra die het
bestaansminimum weigeren wegens territroriale onbevoegdheid ; 731
• twee verzoekschriften tegen een sanctie van twee maanden en een latere beslissing van uitsluiting van
het bestaansminimum ; 732
• verschillende verzoekschriften tegen verschillende beslissingen in de mate dat ze alle het
bestaansminimum weigeren, grotendeels voor dezelfde periode en redenen ; 733
• twee verzoekschriften, tegen een weigeringsbeslissing en tegen beslissingen van opheffing en
recuperatie, en vervolgens van herziening met toekenning ; 734
• de twee verzoekschriften die afzonderlijk door twee verschillende personen worden ingediend tegen
hetzelfde OCMW wanneer zij het voorwerp waren van een beslissing over hun samenwoning of hun
inkomsten ; 735
• twee verzoekschriften tegen twee beslissingen, het ene ongeschreven en het andere aangetekend
verstuurd ; 736
• een beroep tegen een opheffingsbeslissing van het bestaansminimum (en een weigering voor de
toekomst), en een beroep tegen een beslissing die na een nieuwe vraag de weigering van het
bestaansminimum bevestigt ; 737
• de vordering tegen een beslissing van uitstel van behandeling van de aanvraag tot op de volgende
zitting en de vordering tegen de beslissing om het bestaansminimum niet toe te kennen 738 of de beroepen
tegen een afschaffingsbeslissing van het bestaansminimum, een weigeringsbeslissing en vervolgens een
beslissing die deze weigering bevestigt. 739
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
T.T. Liège, 9e ch., 5 février 2002, X / CPAS Liège, RG 308.802 et 312.719 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 0764/2001 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, X / CPAS
Verviers, RG 2088/2001 et 0063/2002 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG
58.411/R et 58.446/R ; T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 319.693 et 321.216 ; T.T.
Liège, 9e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 315.911 et 317.945 ; T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril
2002, X / CPAS Verviers, RG 0125/2002 et 0126/2002 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 mai 2002, X / CPAS
Bruxelles, RG 33.675/00 et 33.676/00 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Fontaine l’Evêque,
RG 60.299/R et 60.464/R ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Andenne, RG 114.167, 114.468
et 114.469 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 26 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 34.384/02 et 34.911/02.
T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur et CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 112.572 et
112.573 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 février 2002, X / CPAS Bernissart et Tournai, RG 71.627 et 71.955 ;
T.T. Charleroi, 11e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Morlanwelz et Braine-le-Comte, RG 59769R, 9719HR,
59770R, 10437HR ; T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 312.470, 314.287, 318.722 et
319.959 ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.818 et 113.515.
T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.342 et 321.343.
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, X / CPAS Herstal, RG 285.791 et 294.941 ; T.T. Namur, 7e ch.,
8 mars 2002, X / CPAS Sambreville, RG 112.734 et 113.455 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X /
CPAS Charleroi, RG 58.715/R et 59.452/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Courcelles,
RG 59.681/R, 59.834/R et 60.192/R ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG
318.532 et 319.958 ; T.T. Huy, 2e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Huy et X / CPAS Flémalle, RG 55.879 et
55.974.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 17 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 3.035/01/LL et
3.036/01/LL.
T.T. Liège, 10e ch., 15 février 2002, X / CPAS Liège, RG 283.637, 283.638 et 315.261.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19.386/01 – 20.708/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58.715/R et 59.452/R.
T.T. Dinant, 7e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Couvin, RG 62.010 et 62.107 ; T.T. Liège, 7e ch., 27 mars
2002, X / CPAS Liège, RG 319.693 et 321.216.
T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Courcelles, RG 59.681/R, 59.834/R et 60.192/R.
92

Wanneer er verschillende verzoekschriften bestaan tegen verschillende beslissingen van het OCMW, oordelen
de rechtbanken soms dat de verzoekschriften tegen de beslissingen inzake het bestaansminimum ontvankelijk
zijn, maar deze tegen de beslissingen betreffende de maatschappelijke dienstverlening laattijdig, omdat ze niet
binnen de termijn van één maand zijn ingediend. 740
Aldus is verduidelijkt dat :
• wanneer de betrokkene binnen de wettelijke termijn drie beroepen indient tegen vijf beslissingen, ze
ontvankelijk zijn. De gevraagde uitbreiding van die vorderingen via op 8 januari 2002 neergelegde
conclusies tegen een op 16 januari 2001 betekende beslissing, is laattijdig ; 741
• wanneer het verzoekschrift gericht is tegen twee beslissingen van twee verschillende centra die het
bestaansminimum en maatschappelijke dienstverlening weigeren, met name voor territoriale
onbevoegdheid, is het beroep ontvankelijk tegen de tweede van de twee beslissingen, aangezien de
beroepstermijn voor maatschappelijke dienstverlening nog steeds één maand bedraagt ; 742
• het beroep binnen termijn is ingediend wat de gegevens betreft van de beslissing die kadert in de
bestaansminimumwetgeving (weigering van een installatiepremie en weigering om het
bestaansminimum voor alleenstaanden toe te kennen). Het is echter ingediend buiten de termijn van één
maand die geldt voor de maatschappelijke dienstverlening, waaronder de huurwaarborg valt. Evenwel
zegt de beslissing dat de eiseres over een beroepstermijn van drie maanden beschikt, zonder te
verduidelijken dat deze termijn alleen geldt inzake het bestaansminimum. Op de betekening van de
beslissing komt geen beroepstermijn van één maand voor, zodat de eiseres op een dwaalspoor werd
gebracht, en dit door rechtstreeks toedoen van het OCMW. Ook wat de weigering van de huurwaarborg
betreft, moet het beroep dus ontvankelijk worden verklaard ; 743
• het bij verzoekschrift van 19 november 2001 ingediende beroep tegen een beslissing van het OCMW
van 10 oktober 2001, betekend op 16 oktober 2001 (weigering om een huurwaarborg op een
bankrekening te plaatsen vanaf 10 oktober 2001), onontvankelijk moet worden verklaard, aangezien het
buiten de wettelijke termijn van één maand werd ingediend, te rekenen vanaf de betekening van de
aangevochten beslissing. 744
Wanneer er één verzoekschrift tegen verschillende weigeringsbeslissingen van het bestaansminimum wordt
ingediend, heeft de rechtspraak bevestigd dat de rechtbank gevat is voor het geheel van de betwistingen, indien
het binnen de termijn van drie maanden vanaf de betekening wordt ingediend. 745
Dit is het geval (voorbeelden) :
• wanneer de eiseres een beroep heeft ingediend tegen een tweevoudige administratieve beslissing van
het OCMW van 6 april 2000 (betekend op 18 en 23 april), aan de hand waarvan het centrum ambtshalve
de situatie van de eiseres heeft herzien, omdat ze ten onrechte het bestaansminimum « voor
740
741
742
743
744
745
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek et CPAS Evere, RG 19.866/01 ; T.T.
Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1395/N/2001 et 1586/N/2001.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 0764/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek et CPAS Evere, RG 19.866/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 21.542/01.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Namur, RG 112.820.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier
2002, X / CPAS Watermael-Boisfort, RG 19.252/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS
Molenbeek-Saint-Jean, RG 23.099/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Molenbeek-
Saint-Jean, RG 23.371/01 ; T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 7 mars 2002, X / CPAS La Roche, RG
27.616 ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Herstal, RG 320.997 ; T.T. Huy, 2e ch., 8 mai 2002,
X / CPAS Wanze, RG 55.886 ; T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 312.470, 314.287,
318.722 et 319.959 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.185 et 323.055 ; T.T.
Bruxelles, ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Uccle, RG 29.678/02 et 26.679/02 ; T.T. Verviers, ch. vac.,
13 août 2002, X / CPAS Verviers, RG 581/2002 ; T.T. Liège, 9e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Liège,
RG 323.369 ; T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1273/2002 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Saint-Gilles et CPAS Namur, RG 35.564/2002.
93

alleenstaanden met een kind ten laste » heeft ontvangen van 5 juli 1999 tot 29 februari 2000, en dit
bestaansminimum afschaft vanaf 1 maart 2000. In dit geval bestrijkt het geschil waarvoor de rechtbank
gevat is de periode van 5 juli 1999 (dag van opheffing van het bestaansminimum en dus van aanvang
van de betwiste beslissing) tot 27 april 2000 (vooravond van de heropening van een nieuw recht op het
bestaansminimum, en dus van afloop van de uitwerking van de omstreden beslissing) ; 746
• wanneer de eerste beslissing het bestaansminimum voor éénoudergezinnen afschaft, omdat ze
samenwoont met haar twee meerderjarige dochters, en de tweede beslissing de eerdere beslissing
bekrachtigt ; 747
• wanneer een beroep is ingediend tegen een opheffingsbeslissing van het bestaansminimum en tegen
een latere opheffingsbeslissing van maatschappelijke dienstverlening ; 748
• wanneer een beroep is ingediend tegen een afschaffingsbeslissing van het bestaansminimum voor
alleenstaanden vanaf een zekere datum, en tegen een tweede beslissing tot nieuwe toekenning van het
bestaansminimum vanaf dit ogenblik ; 749
• wanneer een verzoekschrift is neergelegd tegen een opheffingsbeslissing van het bestaansminimum en
tegen een latere weigeringsbeslissing 750 of tot bekrachtiging van de eerste beslissing ; 751
• wanneer een beroep is ingediend tegen drie beslissingen, waarvan twee handelen over een eerder
bovenop het bestaansminimum toegekend bedrag van maatschappelijke dienstverlening, en een derde
het bestaansminimum toekent ; 752
• wanneer het verzoekschrift is gericht tegen een beslissing die de recuperatie beveelt van ten onrechte
ontvangen bestaansminimum, en tegen een verminderingsbeslissing van het bestaansminimum voor
alleenstaanden ; 753
• wanneer het beroep gericht is tegen twee opeenvolgende beslissingen van territoriale
onbevoegdverklaring van hetzelfde OCMW ; 754
• wanneer het verzoekschrift wordt ingediend tegen twee weigerings- en afschaffingsbeslissingen van
het bestaansminimum en tegen het gebrek aan een beslissing na aanvraag binnen de wettelijke
termijn ; 755
• wanneer het beroep gericht is tegen een intrekkingsbeslissing van het bestaansminimum, tegen de
bevestiging van de afschaffing en vervolgens tegen de nieuwe toekenning ; 756
• wanneer het beroep is ingediend tegen een weigeringsbeslissing die een eerdere beslissing die niet was
gemotiveerd (en dus de beroepstermijn niet kon doen lopen), bevestigt ; 757
• wanneer het beroep gericht is tegen een beslissing van uitstel, gevolgd door een weigeringsbeslissing.
758
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Erquelinnes, RG 57.377/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Watermael-Boisfort, RG 19.252/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1273/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 23.099/01 ; T.T. Bruxelles,
ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Uccle, RG 29.678/02 et 26.679/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 23.371/01 ; T.T. Liège, 9e
ch., 17 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 323.185.
T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Herstal, RG 320.997.
T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 7 mars 2002, X / CPAS La Roche, RG 27.616.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Namur, RG 113.012.
T.T. Huy, 2e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Wanze, RG 55.886 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS
Liège, RG 321.185 et 323.055 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Saint-Gilles et
CPAS Namur, RG 35.564/2002.
T.T. Liège, 7e ch., 22 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 317.748.
T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS Verviers, RG 581/2002.
T.T. Liège, 9e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Esneux, RG 324.085 et 324.086.
94

Daarentegen is de vordering ingesteld tegen een intrekkingsbeslissing van het bestaansminimum, en tegen een
weigeringsbeslissing van het bestaansminimum voor een latere periode, onontvankelijk is wat de eerste
beslissing betreft, aangezien ze niet binnen de drie maanden is ingediend. 759
De rechtscolleges oordelen dat de steunaanvrager gerechtigd is om zijn vraag een andere omschrijving te
geven, zelfs nog voor de rechter, door gebruik te maken van artikel 807 van het Gerechtelijk Wetboek.
In deze zaak bestaat de uitbreiding van de eis niet uit een vraag tot hervorming van een administratieve
beslissing, aangezien de betrokkene een bestaansminimum voor alleenstaanden kreeg sinds 1ste augustus 2000,
en de vermindering van de uitkering voor samenwonenden voor de maand juni 2001 niet het gevolg van een
administratieve beslissing, maar van een vergissing lijkt te zijn. De eis tot uitvoering van een onbetwiste
administratieve beslissing is een vraag tot betaling die niet moet worden ingediend binnen een termijn van drie
maanden. Alleen de verjaringstermijn kan op zo’n eis van toepassing zijn. Bij gebrek aan een bijzondere
verjaringstermijn is de algemene verjaringstermijn uit artikel 2262bis van het Burgerlijk Wetboek (10 jaar) van
toepassing. Krachtens artikel 807 van het Gerechtelijk Wetboek moet de uitbreiding van de eis in beginsel
gebeuren via conclusies. Het wordt echter aanvaard dat dit beginsel geen gebod is, noch van openbare orde,
zodat de vraag tot uitbreiding ook voor het eerst op de zitting en mondeling kan worden gesteld. 760
De eiser die bij verzoekschrift een beslissing van 14 februari 2001 aangevochten heeft, kan dit beroep via
conclusies uitbreiden tegen een beslissing van 14 juli 1999, aangezien het beroep tegen die eerdere beslissing
stilzwijgend in het verzoekschrift besloten lag, want de twee beslissingen hebben hetzelfde voorwerp. Het
woord conclusies wijst op de procedurehandeling waarbij de partijen hun middelen en standpunten schriftelijk
uiteenzetten – het Gerechtelijk Wetboek kent geen mondelinge conclusies. Een geschrift – ongeacht zijn
omschrijving – dat door een partij ondertekend is, tijdens de debatten op de zitting aan het rechtscollege wordt
voorgelegd, en een eis, een verweermiddel of een excpetie bevat, is een vorm van conclusies. De rechter moet
een verweermiddel dat mondeling door een partij wordt opgeworpen niet in aanmerking nemen noch
beantwoorden, ook al wordt dit verweermiddel opgeworpen in de conclusies of in de nota van het pleidooi van
een andere partij. De nieuwe tusseneis, mondeling op de zitting verwoord met het oog op de betwisting van een
bevestigende beslissing van een toekenningsweigering, is onontvankelijk omdat hij buiten termijn is
ingediend. 761
Wanneer de aangevochten beslissing het bestaansminimum voor « samenwonenden » opheft, kan de eiseres in
het kader van de lopende rechtsprocedure niet vragen dat die beslissing wordt vernietigd, en een recht op het
bestaansminimum voor « alleenstaanden » zou worden erkend, aangezien ze de rechtbank niets kan vragen dat
ze eerder niet aan het OCMW heeft gevraagd. 762
4.3.1.2. Het beroep tegen het uitblijven van een beslissing
Het OCMW moet een beslissing nemen binnen de 30 dagen vanaf de ontvangst van de
aanvraag. Het kan de beslissing niet uitstellen omdat het dossier nog niet voldoende in
gereedheid is. De wet bevat geen sanctie wanneer er geen beslissing wordt genomen binnen
de wettelijke termijn. Dergelijke beslissing wordt alom gelijkgesteld met een
weigeringsbeslissing die vatbaar is voor beroep.
De rechtspraak heeft andermaal bevestigd dat een gebrek aan beslissing binnen de wettelijke
termijn gelijkgesteld moet worden met een negatieve beslissing, die het recht opent op
beroep.
Aldus is beslist dat :
758
759
760
761
762
T.T. Liège, 9e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 323.369.
T.T. Dinant, 7e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Hastière, RG 62.181.
T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Boussu, RG 4893/01/M.
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 318.888 et 318.889.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59.151/R.
95

• het beroep binnen de wettelijke termijn ingediend en ontvankelijk is, wanneer het bij aangetekend
schrijven op 3 oktober 2001 verzonden is, en gericht tegen een afschaffingsbeslissing met
terugwerkende kracht tot op 1 september 2001, in de mate dat de betrokkene sinds die datum het
bestaansminimum niet meer ontving, en men mag veronderstellen dat ze, precies door de opheffing
vanaf 1 september 2001, kennis had van de opheffingsbeslissing van het toegekende bestaansminimum ;
763
• uit de zitting blijkt dat de betrokkene halfweg december 1998 gebeld heeft en kenbaar heeft gemaakt
dat ze andermaal een aanvraag wou indienen tot toekenning van een bestaansminimumtoeslag ter
versterking van haar overlevingspensioen, en de maatschappelijk assistente een bericht van ontvangst
van de steunaanvraag heeft ingevuld en ondertekend (datum : 11 januari 1999). De rechtbank oordeelt
dat uit die gegevens voldoende blijkt dat de eiseres wel degelijk een aanvraag heeft ingediend op 11
januari 1999, zodat het OCMW over een termijn van één maand beschikte om een beslissing te nemen,
en de eiseres over drie maanden (na verstrijken van de voormelde termijn van één maand) om tegen het
gebrek aan een beslissing een beroep in te stellen ; het beroep van 28 september 1999 was bijgevolg
laattijdig ; 764
• het beroep tegen het ongemotiveerde stilzwijgen na een ingediende aanvraag ontvankelijk is,
aangezien er geen officiële betekening is van een administratieve akte. Het beroep tegen een mondelinge
weigering wordt ontvankelijk verklaard wanneer het OCMW geen beslissing tot intrekking van het
eerder toegekende bestaansminimum kan voorleggen, noch het bewijs van betekening van deze
beslissing – het verzoekschrift kan beschouwd worden de betalingsaanvraag te zijn voor het eerder
toegekende bestaansminimum ; 765
• het beroep, wanneer de betrokkene op 14 november 2001 een aanvraag tot bestaansminimum heeft
ingediend, het op 21 januari 2002 ingediende beroep werd ingediend buiten de termijn (1 maand en 8
dagen) waarbinnen het OCMW uitspraak moet doen, ontvankelijk, is en toegevoegd moet worden aan
het beroep dat werd ingediend tegen de op 29 januari 2002 op basis van die aanvraag genomen
beslissing ; 766
• het op 20 november 2001 ingediende beroep tegen het gebrek aan beslissing van het OCMW (na een
aanvraag op 20 september 2001) ontvankelijk is ; 767
• het verzoek tegen een beslissing van onbevoegdverklaring door een OCMW en een zelfde beslissing
van een ander OCMW ontvankelijk is jegens het tweede OCMW dat zich territoriaal onbevoegd had
verklaard na ontvangst van een aanvraag die het heeft doorgegeven aan het OCMW, zonder dat er over
die aanvraag uitspraak werd gedaan binnen de termijn van één maand ; 768
• het ingediende verzoekschrift onontvankelijk is, wanneer er geen formeel gemotiveerde en betekende
beslissing bestaat, zodat de eis in elk geval zonder voorwerp is bij gebrek aan een verkregen en dadelijk
belang voor de aanvrager – het beroep is voorbarig, aangezien het wordt ingesteld voor de beslissing
waarover geschil. Wanneer er twee beroepen worden ingediend tegen twee beslissingen, maar de eerste
beslissing ongeschreven is, is het beroep tegen die beslissing ratione formae onontvankelijk ; 769
• het beroep tegen een beslissing tot schorsing van de aanvraag in afwachting van documenten en een
beslissing om de aanvraag zonder gevolg te klasseren wegens het uitblijven van die documenten, alsook
het beroep tegen een nieuwe beslissing van toekenning op basis van een nieuwe aanvraag, ontvankelijk
zijn, in die mate dat het OCMW binnen de termijn van één maand geen enkele beslissing had genomen,
zodat kan worden aanvaard dat het beroep van 31 mei 2001 slaat op het gebrek aan toekenning na de
aanvraag van 11 april 2001 ; 770
763
764
765
766
767
768
769
770
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 18.302/01 et 21.756/01.
T.T. Namur, 7e ch., 22 novembre 2002, X / CPAS Namur, RG 105.821.
T.T. Liège, 9e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318.906.
T.T. Liège, 9e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 320.898 et 321.197.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 mai 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 21.262/010.
T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 312.470, 314.287, 318.722 et 319.959.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19.386/01 – 20.708/01.
T.T. Liège, 9e ch., 30 avril 2002, X / CPAS Seraing, RG 315.140 et 321.934.
96

• de eiseres geeft in haar inleidend verzoekschrift, ter griffie neergelegd op 23 oktober 2001, aan dat het
gericht is tegen de op 25 september 2001 mondeling betekende beslissing van het OCMW. Uit het
sociaal onderzoek blijkt dat de eiseres op 2 oktober 2001 ontvangen is in het hulpkantoor van het
OCMW, en de met het dossier belaste maatschappelijk assistente genoteerd heeft dat « ik haar dus
verwittig dat ze wat mij betreft daar niet woont, en er dus geen cheque zal zijn aanvang oktober 2001 ».
Aangezien de eiseres geen circulaire cheque ontvangen heeft bij het begin van de maand oktober 2001,
kan men begrijpen dat ze er met ingang van 2 oktober 2001 van overtuigd was dat de aangekondigde
beslissing zeker was – zekerheid aangetoond door de uitvoering van deze beslissing. De beslissing was
definitief vanaf 2 oktober, zodat men zich moeilijk kan voorstellen waarom de eiseres de ontvangst van
een brief van 31 oktober 2001 had moeten afwachten – de administratieve overheid waar ze mee in
contact stond, had immers een weigering tegengeworpen vanaf 2 oktober. Het formeel advies van de
maatschappelijk assistente voldeed aan alle voorwaarden om rechtstreeks te worden aangevochten
(theorie van de gewekte indruk). Het beroep is niet voorbarig en moet ontvankelijk worden verklaard; 771
• een aanvraagster die in haar verzoekschrift meldde dat zij een aanvraag tot het bekomen van het
bestaansminimum had ingediend, kreeg van de rechtbank te horen dat - indien zij daadwerkelijk een
nieuwe aanvraag had ingediend - zij beroep had moeten aantekenen tegen het uitblijven van een
beslissing van het OCMW. Uit het stilzitten van de aanvrager gedurende een bepaalde periode leidde de
arbeidsrechtbank trouwens af dat die in die periode over voldoende bestaansmiddelen beschikte 772 of dat
de aanvrager bij zijn eerste bezoek niet hulpbehoevend was 773 ;
• een beroep kan eveneens worden ingeleid tegen de beslissing tot verdaging van de zaak omdat er
volgens het OCMW niet voldoende bewijzen inzake het inkomen van de aanvrager voorhanden zijn. 774
In dezelfde zin oordeelt een andere arbeidsrechtbank dat de beslissing om de aanvraag verder te
onderzoeken en die, noch een positief, noch een negatief antwoord uitmaakt op de aanvraag, toch moet
beschouwd worden als een beslissing, temeer daar deze genotuleerd werd en aan de aanvrager werd ter
kennis gebracht. Bovendien moet een dergelijke beslissing waarbij alvast niet tot toekenning van het
bestaansminimum wordt beslist, impliciet als een negatieve beslissing worden beschouwd 775 ;
• via de theorie van de voorbarige handeling, een begrip dat wordt gebruikt in administratieve
objectieve geschillen, in subjectieve geschillen zoals het recht op bestaansminimum, infiltreert, ook al
heeft het daar geen uitstaans mee. In dit geval beantwoordde het formeel advies van de maatschappelijk
assistente van 27 januari 2000 (advies tot opheffing van het bestaansminimum) volgens de theorie van
de gewekte indruk aan alle voorwaarden om rechtstreeks te worden betwist. Bovendien beschikt de
eiseres vanaf dit ogenblik over een eigen rechtstreeks belang, en heeft ze volgens artikel 18 van het
Gerechtelijk Wetboek de beschikking over een rechtsvordering om schending van een ernstig bedreigd
recht te voorkomen. Bijgevolg is het op 22 februari 2000 ingediend beroep, ook al werd de formele
beslissing pas op 7 maart 2000 genomen, niet voorbarig, en moet het ontvankelijk worden verklaard,
aangezien de betrokkene zich voor deze datum op het OCMW heeft aangemeld 776 ;
• een voorbarig ingesteld beroep, met name vóór dat de beslissing genomen is, door de arbeidsrechtbank
als niet-ontvankelijk afgewezen wordt. 777
De heropening van de debatten moet worden bevolen : het OCMW moet worden uitgenodigd om uitleg te
verschaffen over de redenen waarom het bestaansminimum sinds oktober 2001 niet meer betaald is, de
betrokkene moet verduidelijken welke stappen ze sedert september 2001 heeft gezet bij de zoektocht naar werk,
en welke inkomsten ze geniet. Aangezien ze twee kinderen bij haar heeft en ze een beroepsomschakeling wil
verwezenlijken met behulp van het OCMW, moet er een wachtperiode worden ingelast, en moet er een
verhoogd bestaansminimum voor alleenstaanden worden toegekend vanaf 8 januari 2002. 778
771
772
773
774
775
776
777
778
T.T. Liège, 10e ch., 15 février 2002, X / CPAS Liège, RG 318.699.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2013618.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 24 april 2002, X / OCMW Wevelgem, AR 62011.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 15 mei 2002, X / OCMW Kortessem, AR 75/2002.
Arbrb. Brugge, 7e K., 10 juni 2002, X / OCMW Blankenberge, AR 108.018.
T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 303.857.
Arbrb. Leuven, 2e K., 30 oktober 2002, X / OCMW Tienen, AR 1337/02.
T.T. Liège, 9e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318.906.
97

4.3.1.3. Andere onderwerpen voor een eis
Zo de aanvraagster in haar verzoekschrift vraagt om haar schulden kwijt te schelden en zij niet in beroep gaat
tegen de eigenlijke beslissing van het OCMW, dan moet de arbeidsrechtbank zich onbevoegd verklaren; zij is
immer niet bevoegd kennis te nemen van een procedure collectieve schuldenregeling. De zaak moet in dat
geval worden verwezen naar de rechtbank van eerste aanleg. 779
De arbeidsgerechten krijgen ook eisen tot schadevergoeding vanwege de
bestaansminimumaanvrager, om de schade te compenseren die zou zijn aangericht door de
fouten van het OCMW. De rechtspraak blijft dergelijke eisen tot schadevergoeding streng
beoordelen.
Aldus werd geoordeeld dat de eis die ertoe strekt het OCMW te veroordelen tot betaling van
een schadevergoeding wegens begane fouten, ongegrond is :
• omdat er geen oorzakelijk verband wordt aangetoond tussen de intrekkingsbeslissing van het
bestaansminimum (contractuele verbintenissen niet nageleefd) en de geleden schade. Het OCMW dat
weigert een arbeidsovereenkomst in het kader van artikel 60 voor te stellen, begaat geen fout ; 780
• aangezien het OCMW bij het beheer van het dossier geen fouten heeft gemaakt ; 781
• aangezien de wil van het OCMW om schade te berokkenen niet wordt aangetoond door de eiser die
beweert het slachtoffer te zijn 782 .
Om schadevergoeding te verkrijgen moet een oorzakelijk verband worden aangetoond tussen de fout en de
schade. Het feit dat de intrekkingsbeslissing van het bestaansminimum op 28 februari 200l nog niet betekend
was, rechtvaardigt niet dat er geen aanvraag is ingediend tussen 15 augustus en 29 september 2001 – de
betrokkene toont dus niet aan dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen het gebrek aan betekening van de
intrekkingsbeslissing en de gevorderde schadevergoeding. 783
Twee beslissingen moeten worden vernietigd : zowel de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum
omwille van het feit dat de inkomsten van de kinderen die samenwonen met de betrokkene het bedrag van
driemaal het bestaansminimum voor samenwonenden overtreffen, als de beslissing tot toekenning van het
bestaansminimum voor alleenstaanden met aftrek van de som van 12.000 BF die overeenstemt met het bedrag
onderhoudsgeld dat de kinderen volgens het OCMW aan de verweerder hadden moeten betalen. Het
bestaansminimum voor alleenstaanden moet worden betaald zonder dat het zo maar, zonder uitvoerbare titel en
zonder enig onderzoek naar de bestaansmiddelen, het equivalent van driemaal het onderhoudsgeld mag
inhouden. Het kan niet worden aanvaard dat het OCMW de toegekende steun met terugwerkende kracht opheft,
want zo neemt het centrum het recht in eigen handen. Het centrum heeft met kennis van zaken beslist om de
procedure inzake onderhoudsgeld niet zelf te benaarstigen – de beoordeling van die keuze behoort tot de
bevoegdheid van de rechtbanken. Door niet over te gaan tot een sociaal onderzoek en door de betrokkene niet
te horen voor de beslissing tot opheffing van het bestaansminimum (het bestaansminimum werd gewoon
zonder meer opgeheven, artikel 6 van de wet van 7 augustus 1974 werd buiten beschouwing gelaten), heeft het
OCMW zelf rechter gespeeld over de eigen zaak, zonder daartoe over enig recht te beschikken en zonder
eerbiediging van de geldende procedureregels. Het centrum kan rechtsmisbruik worden aangewreven, met
veroordeling tot betaling van een schadevergoeding als gevolg. 784
4.3.2. Wie stelt het beroep in ?
779
780
781
782
783
784
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Kontich, AR 340.799.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 111.142.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek et CPAS Evere, RG 19.866/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 18.571/01.
T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.532 et 319.958.
C.T. Liège, 8e ch., 27 mars 2002, CPAS Grâce-Hollogne / X, RG 30.290/01.
98

4.3.2.1. De bekwaamheid
De Arbeidsrechtbank van Tongeren besliste dat de minderjarigheid van de aanvrager geen reden tot
onontvankelijkheid van de vordering is. 785
4.3.2.2. De hoedanigheid
De rechtbanken hebben andermaal bevestigd dat de wettelijke of conventionele mandataris
slechts in rechte kan optreden indien hij daartoe over de nodige hoedanigheid beschikt, wat
met name inhoudt dat hij de bevoegdheid heeft – en dat die bevoegdheid voldoende groot is
– om in naam en voor rekening van iemand anders op te treden.
Aldus hebben de arbeidsgerechten tot ontvankelijkheid besloten in de volgende gevallen :
• het beroep ingediend door een advokaat in de hoedanigheid van voorlopig bewindvoerder over de
goederen van de aanvrager, ook al gaf de Vrederechter pas het bevel nadat het beroep was ingediend ; 786
• het door de moeder, vader, broer, zuster, schoonmoeder, neefje of zoon van de echtgenoot van de
betrokkene ingediende beroep, aangezien ze over een schriftelijke volmacht beschikken ; 787
• het door een persoon van de dienst rechtsbijstand voor jongeren ingediende beroep, aangezien deze
persoon gevolmachtigd is, of door een lid van de VZW Bureau d’Accueil et de Défense des Jeunes, dat
een volmacht heeft, of door de jurist van de VZW Infor-Droits ; 788
• het beroep ingediend door een vakbondsadviseur of door een vakbondsafgevaardigde, voorzien van
een schriftelijke volmacht; 789
• de eis van onderhoudsplichtigen tegen een beslissing van het OCMW is niet toelaatbaar, aangezien de
beslissing van het OCMW om bijstandskosten terug te vorderen van de onderhoudsplichtigen de waarde
heeft van een eenzijdig bepaalde schuldvordering. De onderhoudsplichtigen zijn ook niet gebonden door
een eenzijdig vastgesteld verhaal; aldus hebben zij geen belang om een vordering dienaangaande in te
leiden bij de rechtbank. 790
4.3.3. De beroepstermijn
Een beroep ingesteld na het verstrijken van de termijn van drie maanden, is onontvankelijk wegens
laattijdigheid. 791
Een verzoekschrift echter dat op het eerste gezicht buiten de termijn wordt ingediend maar waarbij het OCMW
geen bewijs van aangetekende zending kan bijbrengen, is ontvankelijk. 792
785
786
787
788
789
790
791
792
Arbrb. Tongeren, 2e K., 17 januari 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2539/2002.
T.T. Huy, 2e ch., 6 février 2002, X / CPAS Wanze, RG 55.521 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 février 2002,
X / CPAS Bernissart et Tournai, RG 71.627 et 71.955.
T.T. Arlon, 2e ch., 12 février 2002, X / CPAS Virton, RG 30.525 ; T.T. Liège, 10e ch., 15 mars 2002, X /
CPAS Flémalle, RG 319.082 ; T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Boussu, RG
4893/01/M ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Forest, RG 25.558/02.
T.T. Charleroi, 5e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Lobbes, RG 59.682/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars
2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 24.849/02 ; T.T. Verviers, 1e ch., 28 mai 2002, CPAS Verviers / X, RG
0307/2002.
T.T. Liège, 11e ch., 6 août 2002, X / CPAS Seraing, RG 320.450.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 8 januari 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.807.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 27 mei 2002, X / OCMW Kortessem, AR 54/2001; Arbrb. Mechelen, 1e K.,
9 oktober 2002, X / OCMW Mechelen, AR 80066.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 22 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.115.
99

Een verzoek dat voorbarig naar de rechtbank wordt gestuurd, in casu voor dat de beslissing genomen is, is niet
ontvankelijk. 793
Het OCMW, verweerder, bewijst met zijn dossier dat het de aangevochten beslissing op 30 oktober 2001 bij
een ter post aangetekend schrijven betekend heeft, overeenkomstig artikel 9, § 3, van de wet van 7 augustus
1974, zodat de beroepstermijn tot 30 januari 2002 liep, op straffe van verval. Het doet er niet toe op welke
datum de aanvrager de betekening van de beslissing in eigen handen heeft ontvangen om er kennis van te
nemen, aangezien de betekening eerder geldig was geschied op het medegedeelde adres ; ontvangst van een
afschrift van de beslissing zou de in de wet vastgelegde beroepstermijn hoe dan ook niet opnieuw kunnen doen
ingaan of verlengen – mocht dit wel het geval zijn, dan zou elke betrokkene alleen maar moeten weigeren om
de aan hem gerichte brief in ontvangst te nemen, opdat de beroepstermijn zou blijven lopen, terwijl de wet
nochtans een termijn heeft bepaald op straffe van verval. Het beroep van 15 februari 2002 is bezwaard met
verval en dus onontvankelijk. 794
De beslissing waartegen geschil is regelmatig betekend op 15 oktober 2001, het verzoekschrift neergelegd op
11 februari 2002. Het beroep is dus onontvankelijk wegens laattijdigheid. Het feit dat de betrokkene op het
ogenblik van de betekening van de beslissing in Boedapest verbleef, en er dus geen kennis had van kunnen
nemen, staat geen afwijking op de regel toe, des te meer daar het bestaansminimum alleen maar kan worden
toegekend aan personen die daadwerkelijk in België verblijven. 795
De verzoekschriften zijn binnen de wettelijke termijn ingediend en zijn ontvankelijk wanneer het op 3 oktober
2001 bij aangetekend schrijven verstuurde beroep een opheffingsbeslissing betreft met terugwerkende kracht
tot 1 september 2001, in de mate dat de betrokkene sedert 1 september 2001 niet langer het bestaansminimum
ontving. Men mag veronderstellen dat ze, precies door de opheffing vanaf 1 september 2001, kennis had van de
opheffingsbeslissing van het toegekende bestaansminimum. 796
Artikel 23 van de Wet van 11 april 1995 tot invoering van het Handvest van de sociaal verzekerde bepaalt dat
beroep tegen de beslissingen van de instellingen van sociale zekerheid moet worden ingesteld binnen drie
maanden na hun kennisgeving. De datum van « kennisgeving » is niet de datum van de aangetekende
verzending, maar de datum waarop de brief aan de bestemmeling wordt aangeboden. Het is van geen belang of
de bestemmeling thuis is wanneer de brief er wordt aangeboden. Het volstaat dat hij in theorie de mogelijkheid
had om kennis te nemen van de beslissing. In deze zaak is de aangetekende brief met de beslissing verzonden
op 28 december 2001. Deze datum doet de beroepstermijn niet lopen. De brief is gericht aan het adres waarop
de betrokkene woonde tot april 2001, en dat hij heeft moeten verlaten na een onverdeeldheid. Ongetwijfeld
beschikte het OCMW niet over een ander adres. Toch moet er worden nagegaan of de betekening zo gebeurd
is, dat de beroepstermijn kan aanvangen. Betekening via verzending van een brief aan een oud adres is
ongeldig, zodat de beroepstermijn niet kan beginnen lopen. Jegens een persoon die een wettelijke woonplaats
noch een gewoonlijk verblijf heeft, is de in overweging te nemen datum van betekening ofwel de datum van
afgifte van de brief aan het referentieadres, ofwel de datum waarop de bestemmeling daadwerkelijk kennis
neemt van de beslissing. Er wordt niet bewezen dat de betrokkene kennis had van de administratieve beslissing
voor 4 januari 2002. Uit de dossiergegevens kan dus niet worden afgeleid dat het op 4 april 2002 neergelegde
verzoekschrift laattijdig zou zijn. 797
Overeenkomstig artikel 52, eerste lid, van het Gerechtelijk Wetboek, wordt de termijn berekend vanaf de dag
na die van de akte of van de gebeurtenis welke hem doet ingaan.
Aldus is het op 29 maart 2001 per post aangetekend beroep tegen de per aangetekend schrijven op 29 december
2000 betekende beslissing, ontvankelijk, aangezien de datum van het aangetekend schrijven bepaalt op welk
ogenblik de beroepstermijn ingaat, niet de datum van ontvangst ter griffie. Met toepassing van artikel 52 van
het Gerechtelijk Wetboek moet verondersteld worden dat de termijn van 3 maanden inging op « de dag na de
dag van verzending van de akte », het zij de dag na de dag van betekening op 31 maart 2000. De
beroepstermijn is dus beginnen lopen op zaterdag 1 april 2000. Overeenkomstig artikel 54 van het Gerechtelijk
Wetboek moet de bepaalde termijn gerekend worden van de zoveelste tot de dag voor de zoveelste – hij
793
794
795
796
797
Arbrb. Leuven, 2e K., 30 oktober 2002, X / OCMW Tienen, AR 1337/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 25.659/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Forest, RG 25.558/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 18.302/01 et 21.756/01.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Braine l’Alleud et CPAS Waterloo, RG
266/N/2002.
100

verstrijkt dus op vrijdag 30 juni 2000. Aldus is het beroep via een op maandag 3 juli 2000 ter griffie neergelegd
verzoekschrift, onontvankelijk, aangezien dit buiten de termijn ligt die op straffe van verval voorgeschreven
wordt door artikel 23 van de Wet van 11 april 1995 tot invoering van het Handvest van de sociaal
verzekerde. 798
4.3.4. De vorm van het beroep
In zaken met betrekking tot het bestaansminimum en maatschappelijke dienstverlening worden geen
formalistische eisen gesteld aan het inleidend verzoekschrift. Een gewone brief vormt een geldig verzoekschrift
en zelfs datering en ondertekening is niet vereist; vereist is enkel dat de wil van de eiser op ondubbelzinnige
wijze blijkt uit zijn verzoekschrift en daaruit met zekerheid kan worden afgeleid. 799
De door het OCMW ingeleide dagvaarding is ontvankelijk, ook al is ze vaag, wanneer niet wordt aangetoond
dat de onduidelijke omschrijving in de inleidende akte de verwerende partij schade berokkent, en de conclusies
wel degelijk betrekking hebben op het voorwerp van het geschil, te weten de recuperatie van het prorata-bedrag
dat overeenstemt met de vergoedingen van de Franse Gemeenschap, die ertoe strekken de huisvestingskosten
voor haar jonge halfzus te dekken – de « obscuri libelli »-exceptie kan in deze niet in overweging worden
genomen. 800
4.4. Het onderzoek
4.4.1. De vertegenwoordiging van de partijen
Zoals dit de vorige jaren ook het geval was, blijft een vrij groot aantal eisende partijen afwezig bij de
behandeling van hun zaak door de rechtbank; het OCMW vraagt en bekomt in dat geval meestal verstek tegen
de afwezige eisende partij. 801
4.4.2. De devolutieve werking
De rechter die een administratieve beslissing wegens een vormvereiste vernietigt, kan de betrokkene niet
werktuiglijk het theoretisch recht toekennen dat hij opeist, maar moet de zaak ten gronde onderzoeken,
aangezien de wet van openbare orde is en hij dus geen recht kan toekennen wanneer blijkt dat de
grondvoorwaarden niet vervuld zijn. 802
De rechtscolleges hebben de aan de eis gegeven omschrijving beoordeeld. De rechter moet de rechtsaard van de
door de partijen aangevoerde feiten onderzoeken, ongeacht de omschrijving die zij er aan hebben gegeven ; hij
moet ambtshalve de ingeroepen redenen aanvullen, op voorwaarde dat hij geen betwisting opwerpt waarvan de
partijen het bestaan uit hun conclusies zouden geweerd hebben – hij moet zich uitsluitend baseren op de feiten
die hem worden voorgelegd, zonder het voorwerp ervan noch de oorzaak van de eis te wijzigen. Hij moet ook
de rechten van verdediging eerbiedigen. De heropening van de debatten moet worden bevolen opdat de
aanvrager de manier waarop zijn eis verwoord is, zou kunnen aanpassen in het licht van het arrest van het Hof
van Justitie, en de documenten zou neerleggen die kunnen aantonen dat hij de toekenningsvoorwaarden vervult
die gelden voor een vreemdeling-student. 803
Bij een beroep tegen het OCMW, is de vorm waarin dit gebeurt slechts van geringe betekenis, want alleen de
aan de rechtbank voorgelegde feiten vormen de reden van het geschil. Niettegenstaande een omschrijving in
zijn eis ontbreekt, vordert de eiser niet zozeer de bekrachtiging van een abstract recht, maar de verkrijging van
een concreet voordeel, ongeacht de juridische omschrijving ervan. De rechtbank heeft als taak indien nodig de
798
799
800
801
802
803
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Jette, RG 24351/00.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 4 februari 2002, X / OCMW Wetteren, AR 46.478.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 janvier 2002, CPAS Namur / X, RG 24.716/00.
Arbrb. Gent, 10e K., 6 september 2002, X / OCMW Gent, AR 153.876/01.
T.T. Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.241.
T.T. Liège, 7e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 319.845.
101

gebruikte juridische omschrijving na te gaan. Het OCMW moest, indien nodig zelfs ambtshalve, nagaan of de
precieze behoeften van de aanvrager niet konden worden vervuld via de maatschappelijke dienstverlening, eens
vastgesteld werd dat het bestaansminimum niet kon worden toegepast ingevolge de verbijsterend strenge
indeling in categorieën binnen dit bestaansminimum. 804
De twee bestaansminimumvragen en hun weigeringsbeslissingen gaan over het bestaansminimum « voor
samenwonenden », terwijl de twee inleidende verzoekschriften het bestaansminimum « voor alleenstaanden »
opeisen en de eiser in de ter zitting neergelegde conclusies het bestaansminimum « voor echtgenoten » opeist.
De rechtbank heeft er dus het raden naar waarvoor ze uiteindelijk precies gevat is, en heropent de debatten om
de eiser uit te nodigen het voorwerp van zijn eis te verduidelijken. Het is inderdaad niet toegelaten dat de
rechtbank « ultra petita » recht spreekt, met miskenning van het beschikkingsbeginsel, over een vraag die niet
eerst is voorgelegd aan het OCMW (ten minste, in principe, en behalve om een verzwaring of een nieuwe
omschrijving van de eis aan te tonen). 805
Het komt aan de rechtbank toe om na te gaan of de betrokkene beantwoordt aan de voorwaarden om het
bestaansminimum te kunnen opeisen. 806
De rechtbanken hebben bevestigd dat zulks inhoudt dat de rechterlijke macht bevoegd is om zich in de plaats te
stellen van de bestuurlijke overheid, en de wettelijke bepalingen met betrekking tot de toekenning of de
weigering van het gevorderde recht toe te passen. 807 Aldus is besloten dat de rechtbank zich niet kan beperken
tot de vernietiging van de bestuurlijke beslissing : voor haar geldt de verplichting van indeplaatsstelling. 808
Dit is het geval :
• wanneer het OCMW toepassing maakt van de bij artikel 13 of 5 van het koninklijk besluit bepaalde
mogelijkheid om rekening te houden met de inkomsten van de betrokkene of van zijn gezin, om de
vermindering of de opheffing van het bestaansminimum te rechtvaardigen, waarbij de rechtbank soms
de debatten heropent om een discussie tussen de partijen mogelijk te maken ; 809
804
805
806
807
808
809
T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320.583.
T.T. Liège, 10e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 320.352 et 321.215.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 18.302/01 et 21.756/01 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 21.093/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
22 janvier 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 21.541/2001 ; T.T. Bruxelles, 1e ch., 23 janvier
2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19.894/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS
Molenbeek-Saint-Jean, RG 14.857/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS Saint-Gilles,
RG 21.473/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Ixelles, RG 25.459/02 ; T.T. Namur, 7e
ch., 26 avril 2002, X / CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 106.228 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X
/ CPAS Jette, RG 25.569/02 et 25.992/02 ; T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG
321.762 et 321.766 ; T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 1er juillet 2002, X / CPAS Ottignies-Louvainla-Neuve,
RG 251/W/2002.
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.046/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 22 janvier
2002, X / CPAS Thuin, RG 59.178/R ; T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur, RG
110.688 ; T.T. Liège, 10e ch., 8 février 2002, CPAS Seraing / X, RG 304.708 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 1955/2001 ; T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS
Sambreville, RG 113.091 et 113.556 ; T.T. Huy, 2e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Clavier, RG 55.612 ;
T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R ; T.T. Liège, 9e ch., 28 juin 2002,
X / CPAS Flémalle, RG 323.610.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Jette, RG 13.821/01 ; T.T. Namur, 7e ch., 8 mars
2002, X / CPAS Namur, RG 113.116 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Courcelles, RG
59.456/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Charleroi, RG 59.821/R ; T.T. Charleroi, 5e
ch., 16 avril 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.031/R ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Liège, RG
321.309 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 111.142 ; T.T. Tournai, 3e ch. C,
2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.344 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Etterbeek,
RG 2.364/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 26.544/02 ; T.T. Marcheen-Famenne,
2e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Nassogne, RG 27.910 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 8 juillet
2002, X / CPAS Anderlecht, RG 28.998/02 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 11 juillet 2002, X / CPAS
Bruxelles, RG 29.429/2002.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16.753 ; C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002,
CPAS Mons / X, RG 16.511 ; C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 25 mars 2002, X / CPAS Namur, RG
6.697/00 ; C.T. Liège, 8e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Spa, RG 30.451 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai
102

• wanneer de rechtbank uitspraak doet over het soort bestaansminimum (voor samenwonenden, voor
een feitelijk huishouden,…) ; 810
• wanneer de rechtbank het verzuim van naleving van de in artikel 6 van de wet van 7 augustus 1974
bedoelde bepalingen, beoordeelt; 811
• wanneer de rechtbank de opheffingsbeslissing van het bestaansminimum wegens gebrek aan
daadwerkelijk verblijf of vestiging in een fictief verblijf, zonder dat de ouders dit nodig maken,
onderzoekt; 812
810
811
812
2002, X / CPAS Etterbeek, RG 42.476 ; C.T. Liège (section Neufchâteau), 11e ch., 12 juin 2002, CPAS
Virton / X, RG 3.541/02 ; C.T. Liège, 8e ch., 12 juin 2002, CPAS Liège / X, RG 30.721/02 ; C.T. Liège
(section Namur), 13e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Couvin, RG 7.044/2001 ; C.T. Liège, 8e ch.,
27 novembre 2002, X / CPAS Liège, RG 30.709/02 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS
Thuin, RG 59.559/R ; T.T. Liège, 7e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 316.455 ; T.T.
Neufchâteau, 1e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Tellin, RG 28.437 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 22 janvier
2002, X / CPAS Thuin, RG 59.178/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Watermael-
Boisfort, RG 19.252/01 ; T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 303.857; T.T.
Marche-en-Famenne, 2e ch., 14 février 2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG 27.511 ; T.T. Nivelles
(section Nivelles), 2e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Nivelles, RG 1334/N/2001 ; T.T. Namur, 7e ch., 8 mars
2002, X / CPAS Sambreville, RG 112.734 et 113.455 ; T.T. Dinant, 7e ch., 26 mars 2002, X / CPAS
Couvin, RG 62.010 et 62.107 ; T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 316.455 ; T.T.
Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Charleroi, RG 59.821/R ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e
ch., 16 avril 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1410/N/2001 ; T.T. Dinant, 7e ch., 23 avril 2002, X / CPAS
Yvoir, RG 62.026 ; T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Aubel, RG 0167/2002 ; T.T. Mons
(section la Louvière), 7e ch., 25 avril 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2.879/01/LL ; T.T. Mons (section
La Louvière), 7e ch., 6 juin 2002, X / CPAS La Louvière, RG 3.191/01/LL ; T.T. Verviers, ch. vac.,
17 juillet 2002, X / CPAS Dison, RG 1119/2002 ; T.T. Huy, 2e ch., 25 septembre 2002, X / CPAS Huy,
RG 56.474 ; T.T. Neufchâteau, 1e ch., 9 décembre 2002, X / CPAS Paliseul, RG 29.305.
Idem : 40 : Bruxelles : 14 ; Liège : 14 ; Charleroi : 5 ; Namur : 4 ; Verviers : 3.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.499 ; C.T. Mons, 6e ch.,
22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16.752 ; C.T. Liège (section Namur), 13e ch., 8 juillet 2002,
CPAS Sambreville / X, RG 6.061/98 ; C.T. Liège, 2e ch., 17 septembre 2002, X / CPAS Juprelle, RG
30.490/01 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 octobre 2002, X / CPAS Uccle, RG 43.258 ; C.T. Liège (section
Namur), 12e ch., 25 novembre 2002, CPAS Namur / X, RG 7.222/02/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars
2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 24.547/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 avril 2002, X / CPAS
Bruxelles, RG 7.473/01 ; T.T. Liège, 10e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 315.856 ; T.T. Namur,
7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 106.228 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X
/ CPAS Namur, RG 113.012 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.431 ; T.T.
Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.344 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 18 juin 2002, X /
CPAS Chimay, RG 59069/R ; T.T. Huy, ch. vac., 22 août 2002, X / CPAS Engis, RG 55.578.
Idem : 17 : Bruxelles : 8 ; Namur : 4 ; Huy : 3 ; Liège : 2.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.241 ; C.T. Liège, 8e ch.,
13 mars 2002, CPAS Liège / X, RG 30.422/01 ; C.T. Liège, 2e ch., 17 septembre 2002, X / CPAS Herstal,
RG 30.235/01 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Waterloo, RG
1395/N/2001 et 1586/N/2001 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 12 février 2002, X / CPAS Charleroi, RG
59.859/R ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Rochefort, RG 61.683 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
14 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 21.542/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS
Berchem-Sainte-Agathe, RG 22.104/2001 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 mars 2002, X / CPAS Tournai, RG
73.182 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Courcelles, RG 59.993/R ; T.T. Liège, 9e ch.,
19 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 320.898 et 321.197 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 4 avril 2002, X / CPAS
Tournai, RG 73.262 ; T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 11 avril 2002, X / CPAS Durbuy, RG 27.756 ;
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 110.571 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e
ch., 28 mai 2002, X / CPAS Waterloo, RG 124/N/2002 ; T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS
Verviers, RG 0213/2002 ; T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS Dison, RG 0497/2002 ; T.T.
Tournai, 3e ch. C, 3 octobre 2002, X / CPAS Tournai, RG 74.062.
Idem : 34 : Bruxelles : 13; Liège : 8; Verviers : 6 ; Charleroi : 7.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Verviers, RG 2062/2001 ; T.T. Liège, 10e ch., 15 mars
2002, X / CPAS Herstal, RG 263.755 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG
103

• wanneer de rechtbank nagaat of de wettelijke voorwaarden om de gevraagde recuperatie te gelasten,
vervuld zijn. 813 Die wettelijke voorwaarden betreffen zowel de grond als de vorm van de
recuperatiebeslissing. Dit wettigheidstoezicht is zelfs noodzakelijk in het geval waarbij het recht op
beroep tegen de vermelde beslissingen voor de verwerende partij vervallen is (doordat het niet binnen
termijn werd uitgeoefend), in de mate dat de verwerende partij niettemin het recht bewaart om ten
aanzien van een recuperatievordering de exceptie van onwettigheid van de bestuurlijke beslissing op te
werpen, met toepassing van artikel 159 van de Grondwet. 814
In het kader van de devolutieve werking hebben de rechtbanken met betrekking tot de
verblijfsvoorwaarde geoordeeld dat (voorbeelden) :
• de weigeringsbeslissing wegens gebrek aan verblijf kan worden bevestigd, terwijl ze vernietigd wordt
voor de periode vanaf wanneer het bewijs voor het zelfstandig bewijs is geleverd ; 815
• de weigeringsbeslissing van het bestaansminimum kan worden vernietigd, aangezien de betrokkene de
voorwaarden vervult, maar de debatten kunnen worden heropend voor de periode nadien, wanneer de
meerderjarige dochter kennelijk naar haar moeder is teruggekeerd ; 816
• drie verschillende openbare centra veroordeeld kunnen worden tot betaling, voor verschillende
periodes, van het bestaansminimum, in functie van de verblijfplaats van de aanvrager ; 817
• de beslissing tot afschaffing van het bestaansminimum wegens afwezigheid van daadwerkelijk verblijf
op het medegedeelde adres gegrond is, aangezien blijkt dat de met het oog op de convocatie verstuurde
gerechtsbrief (op grond van artikel 751 van het Gerechtelijk Wetboek) niet werd opgeëist door de
betrokkene – een nalatigheid die doet vermoeden dat de grief die het OCMW gebruikt om zijn beslissing
te motiveren, terecht is. Met toepassing van artikel 38, § 1, vierde lid, van het Gerechtelijk Wetboek
moet verondersteld worden dat de convocatie wettig is ; van het vonnis moet verondersteld worden dat
het op tegenspraak is gewezen ten aanzien van de eiser die niet verschenen is ; 818
• de bewijslast tussen de partijen wordt verdeeld. Enerzijds heeft de aanvrager de plicht om informatie
te verstrekken zoals opgelegd door artikel 60, § 1, van de wet van 8 juli 1976. Anderzijds heeft het
OCMW de plicht om de gegevens betreffende de vraag volledig te onderzoeken aan de hand van sociale
onderzoeken. De bewijslast aangaande de situatie van de bestaansminimumaanvrager, die in principe in
een gelijke mate over de twee partijen verdeeld is, helt meer over naar het OCMW in de mate dat het
niet gaat om een beslissing na een aanvraag, maar een ambtshalve herziening, en het centrum dus van
mening is veranderd ; de algemene beginselen leggen op dat de beslissingenmaker zijn beslissingen
moet motiveren en de nieuwe gegevensbalans die hij in aanmerking neemt, behoorlijk moet
rechtvaardigen, des te meer wanneer in de loop van het onderzoek blijkt dat de aanvrager ongeletterd is.
813
814
815
816
817
818
58.411/R et 58.446/R ; T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 10 avril 2002, X / CPAS Mons, RG
3.251/01/M ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Seraing, RG 318.924 ; T.T. Liège, 9e ch.,
18 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 315.911 et 317.945 ; T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS
Verviers, RG 0125/2002 et 0126/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Verviers, RG
0287/2002 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Namur, RG 113.130 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 21
mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R ; T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège, RG
312.470, 314.287, 318.722 et 319.959 ; T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS
Boussu, RG 4893/01/M ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Andenne, RG 114.167, 114.468 et
114.469 ; T.T. Charleroi (section Charleroi), ch. vac., 13 septembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG
60.782/R ; T.T. Liège, 10e ch., 20 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 304.157 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 26 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33.942/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 21.352/01 ; T.T. Verviers,
1e ch., 28 mai 2002, CPAS Verviers / X, RG 0307/2002 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS
Liège, RG 321.587.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 janvier 2002, CPAS Namur / X, RG 24.716/00.
T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS Stavelot, RG 0680/2002.
T.T. Charleroi (section Charleroi), ch. vac., 17 septembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.901/R.
T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 312.470, 314.287, 318.722 et 319.959.
T.T. Verviers, 1e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Limbourg, RG 1561/2001.
104

De opheffingsbeslissing van het bestaansminimum wegens gebrek aan een daadwerkelijk verblijf is dus
ongegrond, en moet worden vernietigd, aangezien de toekenningsvoorwaarden zijn vervuld ; 819
• de rechtbank de zaak naar de rol verwijst en oordeelt dat het noodzakelijk is om directe aanvullende
onderzoeksmaatregelen te eisen (op tegenspraak), wanneer er ernstige twijfel bestaat over het
daadwerkelijk en gewoonlijk verblijf van de aanvrager op het meegedeelde adres. Er wordt een rechtercommissaris
aangesteld. 820
Over de voorwaarde inzake werkbereidheid hebben de rechtbanken verduidelijkt dat :
• het OCMW niet kan worden verweten dat het zich voor de beslissing steunt op gegevens, verkregen in
de hoedanigheid van werkgever in het kader van een tewerkstelling overeenkomstig «artikel 60». Het
centrum mag zich inderdaad op alle gegevens steunen waarover het beschikt om na te gaan of de sociaal
verzekerde de toekenningsvoorwaarden (nog) vervult. Het moet overigens aan de hand van een verplicht
sociaal onderzoek uitpluizen en nagaan of het recht op bestaansminimum erkend kan worden ; 821
• de opheffingsbeslissing wegens verzuim van naleving van de inschakelings-overeenkomst,
niettegenstaande 18 ingebrekestellingen, gerechtvaardigd is, in de mate dat de betrokkene regelmatig te
laat kwam op het werk (eerst in het gemeentelijk zwembad, vervolgens in het rustoord, soms tot meer
dan twee uren na het afgesproken tijdstip). Toch moet de partijen een voorafgaande maatregel in de zin
van artikel 19 van het Gerechtelijk Wetboek worden voorgesteld, met name het beroep op een
verzoening door toedoen van de rechtbank, zodat er tussen hen weer een gezonde medewerking kan
komen die nodig is opdat de bijstand in een goede verstandhouding zou verlopen en er voor elk van de
partijen redelijke doelstellingen zouden worden vastgesteld 822 .
Wat de inkomstenvoorwaarde betreft, is besloten dat :
• de rechtbank met toepassing van artikel 13, § 2, van het K.B. van 30 oktober 1974 de mogelijkheid
heeft om net zoals het OCMW de inkomsten van de vader van de betrokkenen in aanmerking te nemen ;
823
• de rechtbank in het licht van de gegevens waarover ze beschikt onderzoekt of de betrokkene al dan
niet over inkomsten beschikt die zijn aanvraag van bestaansminimum belemmert, of indien er in deze
zaak vermoedens bestaan over het bestaan van dergelijke inkomsten ; 824
• de rechtbank geoordeeld heeft dat het uiterst belangrijk is dat de betrokkene de hoedanigheid van
bestaansminimumgerechtigde krijgt, door hem een toeslag van 50 € per maand toe te kennen, en
waardoor het OCMW ook de mogelijkheid krijgt om met hem een inschakelingsovereenkomst te
ondertekenen in het kader van artikel 60, wanneer zijn inkomsten weliswaar te hoog zijn maar de
financiële gezinssituatie kwetsbaar is en de betrokkene zich in een onontwarbare sociale situatie
bevindt ; 825
• het OCMW haalt zijn argumenten uit een lange ministeriële omzendbrief van 28 september 2000
(« Overzicht van de maatregelen uit het Lenteprogramma met het oog op de bevordering van de
tewerkstelling van bestaansminimumgerechtigden en begunstigden van maatschappelijke
dienstverlening »). De richtlijnen met betrekking tot het recht op bestaansminimum en de
toepassingsvoorwaarden van de artikelen 12bis en 23bis van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974
819
820
821
822
823
824
825
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, X / CPAS Herstal, RG 285.791 et 294.941.
T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61.059/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 22.581/01.
T.T. Namur, 7e ch., 27 septembre 2002, X / CPAS Andenne, RG 114.180, 114.181, 114.182 et 114.183.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Anderlues, RG 61.065/R.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Boussu / X, RG 16.459 ; C.T. Liège (section Namur), 13e ch.,
8 juillet 2002, CPAS Sambreville / X, RG 6.061/98 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mai 2002, X / CPAS
Ganshoren, RG 26.287/2002 ; T.T. Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.241 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 31.264/02.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Anderlues, RG 61.065/R.
105

inden de rechtbank niet, aangezien het om een interpretatie van een wettekst gaat (overigens zonder dat
dit met zoveel woorden blijkt) ; 826
• de administratieve beslissingen geven de eiseres te kennen dat het haar toegekende bestaansminimum
voor samenwonenden zal worden opgeheven met ingang van 1 april 2002. Het OCMW maakt gebruik
van de door artikel 13 van het K.B. van 30 oktober 1974 geboden mogelijkheid om op te werpen dat het
huishouden van de eiseres over inkomsten beschikt waarvan het totaal het bestaansminimum voor
samenwonenden overtreft waarover elk kon beschikken. Deze aan het OCMW voorbehouden
mogelijkheid kadert in zijn soevereine beoordelingsvrijheid, waaraan de rechtbank, behalve in het geval
van kennelijk bedrog, niet kan raken. Aangezien de inkomsten op zich niet werden betwist, kan de
administratieve beslissing van 19 juni 2002 alleen maar worden bevestigd, zij het echter dat ze pas kan
ingaan op 1 juni 2002, datum van het beroep ; 827
• de rechterlijke macht heeft met name als taak om de burger te beschermen tegen een eventueel
willekeur van de administratie, en is dus bevoegd om toezicht uit te oefenen op het gebruik dat het
OCMW maakt van de mogelijkheid geboden door artikel 13 van het koninklijk besluit van 30 oktober
1974 (de inkomsten van de samenwonende(n) in aanmerking nemen). In het geval waarbij de inkomsten
van de voorzaten en/of meerderjarige nazaten met wie de steunaanvrager samenwoont, de vastgelegde
drempel overschrijden, moet het OCMW beoordelen of er reden toe is deze mogelijkheid van artikel 13
aan te wenden, en, zo ja, in welke mate, waarbij rekening dient te worden gehouden met de
omstandigheden eigen aan elke zaak, alsook met de doelstelling van de wet (de liefdadigheid niet
ontmoedigen maar misbruik vermijden). Wanneer het OCMW klaarblijkelijk het onderzoek beperkt
heeft tot de vaststelling dat de moeder van de eiseres over regelmatige inkomsten kon beschikken, maar
niet is overgegaan tot een onderzoek van de werkelijke situatie van de betrokkenen, moet de
weigeringsbeslissing van het bestaansminimum worden vernietigd ; 828
• de rechtbank het OCMW ertoe kan veroordelen om het bestaansminimum voor alleenstaanden te
betalen vanaf 25 juli 2001 en tot 31 januari 2002, waarbij rekening wordt gehouden met de inkomsten
van de betrokkene, en tot toekenning van het bestaansminimum na deze datum, voor zover de
betrokkene bewijst dat ze werkbereid is in een mate die verenigbaar is met haar studies. 829
Wat de toe te kennen categorie van de bestaansminimumgerechtigde betreft, hebben de
rechtbanken bevestigd dat :
• bij het onderzoek van de toe te passen bestaansminimumcategorie, het bestaansminimum voor
alleenstaanden moet worden toegekend, verhoogd met een maandelijkse toeslag maatschappelijke
dienstverlening ; 830
• de herzieningsbeslissing waarbij het bestaansminimum wordt omgezet in een bestaansminimum voor
samenwonenden, aangezien het bestaansminimum voor alleenstaanden gedurende een bepaalde periode
ten onrechte is toegekend (ze woonde toen samen met haar moeder), gerechtvaardigd is ; 831
• de herzieningsbeslissing (het bestaansminimum voor alleenstaanden wordt een bestaansminimum voor
samenwonenden) niet gerechtvaardigd is, aangezien het door het OCMW neergelegde dossier noch het
op de debatten voorgestelde sociaal onderzoek gegevens bevatten die een samenwoning aantonen (een
gewone gevoelsband volstaat niet) ; 832
826
827
828
829
830
831
832
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Court-Saint-Etienne, RG 139/W/2002.
T.T. Marche-en-Famenne, ch. vac., 22 juillet 2002, X / CPAS Nassogne, RG 28.052.
T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.031/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril
2002, X / CPAS Thuin, RG 60.032/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Forest, RG 17.098/01 ; T.T. Liège, 9e ch., 19 février
2002, X / CPAS Liège, RG 318.924.
T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320.583.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 37.409/2002.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, CPAS Saint-Nicolas / X, RG 28.804/00 ; T.T. Liège, 7e ch.,
18 septembre 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 322.734.
106

• de beslissing van het OCMW om aan de betrokkene om de week afwisselend het bestaansminimum
voor alleenstaanden met een persoon ten laste en het bestaansminimum voor samenwonenden toe te
kennen in functie van de hoede over de kinderen, adequaat is. 833
Op basis van een duurzaam geworden beginsel moet de arbeidsrechtbank die zelf een beslissing neemt ter
vervanging van de door het OCMW vernietigde beslissing, zich helemaal in de plaats stellen van dit OCMW,
en een nieuwe beslissing nemen over de bestaansminimumaanvraag, waarbij rekening dient te worden
gehouden met eventuele wijzigingen die zich hebben voorgedaan na de betwiste beslissing en die de aanvrager
inroept. 834
Aldus kan de rechtbank beslissen om de weigeringsbeslissing van het bestaansminimum te vernietigen,
aangezien ze onvoldoende gemotiveerd wordt, en een nieuwe beslissing nemen die het bestaansminimum –
zelfs gedeeltelijk – weigert. 835
Eens de beslissing van het OCMW vernietigd is, gaan de rechters na of de toekenningsvoorwaarden voor het
bestaansminimum vervuld zijn in de onderzochte zaak, zelfs wanneer de eisers verstek geeft. 836 Zo heeft het
Hof, zelfs bij verstek van de betrokkene, geoordeeld dat het verzoekschrift in beroep laattijdig is, aangezien het
werd ingediend op 17 januari 2002, terwijl het vonnis betekend werd op 10 december 2001. 837
833
834
835
836
837
T.T. Liège, 9e ch., 3 septembre 2002, X / CPAS Flémalle, RG 322.560.
T.T. Huy, 2e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Burdinne, RG 46.850, 47.353 et 53.615 ; T.T. Neufchâteau,
1e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Tellin, RG 28.437 ; T.T. Liège, 9e ch., 5 février 2002, X / CPAS Liège,
RG 308.802 et 312.719 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Waterloo, RG
1395/N/2001 et 1586/N/2001 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 février 2002, X / CPAS Bernissart et Tournai,
RG 71.627 et 71.955 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 0764/2001 ; T.T.
Mons (section La Louvière), 7e ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien, RG 1.326/00/LL et1.677/01/LL ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 23.371/01 ; T.T. Huy, 2e
ch., 17 avril 2002, X / CPAS Clavier, RG 55.612 ; T.T. Arlon, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Aubange,
RG 30.603 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R ; T.T. Bruxelles, ch.
vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Uccle, RG 29.678/02 et 26.679/02 ; T.T. Liège, 9e ch., 24 septembre
2002, X / CPAS Liège, RG 323.369 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 26 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles,
RG 33.942/02.
T.T. Huy, 2e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Burdinne, RG 46.850, 47.353 et 53.615 ; T.T. Charleroi, 5e
ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Lobbes, RG 59.682/R ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS
Grâce-Hollogne, RG 318.532 et 319.958 ; T.T. Huy, 2e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Clavier, RG 55.612 ;
T.T. Liège, 7e ch., 15 mai 2002, X / CPAS Herstal, RG 318.609 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 11 juin 2002, X /
CPAS Fontaine l’Evêque, RG 60.299/R et 60.464/R ; T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 27 juin 2002, X /
CPAS Marche-en-Famenne, RG 27.513 ; T.T. Verviers, ch. vac., 13 août 2002, X / CPAS Verviers, RG
581/2002 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.096 ; T.T. Huy, 2e ch., 11
septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.260 ; T.T. Namur, 7e ch., 13 septembre 2002, X / CPAS
Sambreville, RG 115.203.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19.386/01 – 20.708/01 ; T.T. Mons
(section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 1424/00/M ; T.T. Mons (section Mons), 2e
ch., 23 janvier 2002, CPAS Mons / X, RG 2631/00/M ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X /
CPAS Saint-Gilles, RG 19.770/01 ; T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur, RG 110.688 ;
T.T. Liège, 9e ch., 29 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 311.818 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002,
CPAS Verviers / X, RG 2.282/2001 ; T.T. Neufchâteau, 1e ch., 4 mars 2002, X / CPAS Leglise, RG
28.612 ; T.T. Arlon, 2e ch., 236 avril 2002, X / CPAS Attert et CPAS Sainte-Ode, RG 30.591 ; T.T.
Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.192 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X /
CPAS Tournai, RG 73.344 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.355/R ; T.T.
Marche-en-Famenne, 1e ch., 27 juin 2002, X / CPAS Vielsam, RG 27.867 ; T.T. Namur, 7e ch., 23 août
2002, X / CPAS Mettet, RG 115.148 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.096 ;
T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Wanze, RG 56.248 ; T.T. Charleroi (section Charleroi),
5e ch., 19 novembre 2002, X / CPAS Pont-à-Celles, RG 61.099/R.
Idem : 24 : Bruxelles : 8 ; Liège : 6 ; Mons : 5 ; Tournay : 3 ; Huy : 2.
C.T. Liège, 8e ch., 8 mai 2002, CPAS Visé / X, RG 30.576/02.
107

Wanneer het OCMW verstek geeft, kan de rechtbank gewoon rechtspreken en de administratieve beslissing
bevestigen. 838
Wanneer de beslissing vernietigd is, komt het aan de rechtbank toe om in feite en in rechte na te gaan of het
bestaansminimumrecht kan worden toegekend, geweigerd of herzien, indien nodig via een heropening van de
debatten. 839
Soms beveelt de rechter een heropening van de debatten :
• opdat de aanvrager de manier waarop zijn eis verwoord is, zou kunnen aanpassen in het licht van het
arrest van het Hof van Justitie, en de documenten zou neerleggen die kunnen aantonen dat hij de
toekenningsvoorwaarden vervult die gelden voor een vreemdeling-student ; 840
• om het OCMW uit te nodigen een afrekening van de inkomsten van de betrokkene neer te leggen,
zodat, wanneer de zaak andermaal wordt behandeld, uitspraak kan worden gedaan op basis van die
afrekening, en met name kan worden vastgesteld dat de door de eiser tijdens de periode waarover
geschil ontvangen inkomsten boven het toegekende bestaansminimum (derde categorie) liggen, en een
recuperatie van de onverschuldigde betaling zoals bevolen door het OCMW, gerechtvaardigd is ; de
feiten vormen een verzuim op de aangifteplicht van de inkomsten, zij het zonder dat een opzet om
bedrog te plegen werd aangetoond, zodat de door het OCMW opgelegde sanctie van 12 maanden
uitsluiting moet herleid worden tot 1 maand schorsing, en de tegenvordering waarmee de verweerder
een uitstel van termijn vraagt, moet worden ingewilligd ; 841
• om na vernietiging van de beslissing toe te laten dat de documenten worden neergelegd die nodig zijn
om het bedrag van het toe te kennen bestaansminimum te beoordelen ; 842
• om het OCMW en de betrokkene uit te nodigen uitleg te verschaffen over de staat van behoeftigheid,
na eerst besloten te hebben welk OCMW bevoegd is, en na vernietiging van de onbevoegdverklaring
van één van de twee bedoelde openbare centra, en bevestiging van de andere beslissing ; 843
• om het OCMW uit te nodigen om uitleg te verschaffen over de redenen waarom het bestaansminimum
sinds oktober 2001 niet meer betaald is, en de betrokkene de gelegenheid te geven om te verduidelijken
welke stappen ze sedert september 2001 heeft gezet bij de zoektocht naar werk, en welke inkomsten ze
geniet. Aangezien ze twee kinderen bij haar heeft en ze een beroepsomschakeling wil verwezenlijken
met behulp van het OCMW, moet er een wachtperiode worden ingelast (artikel 19, tweede lid, van het
Gerechtelijk Wetboek), en moet er een verhoogd bestaansminimum voor alleenstaanden worden
toegekend vanaf 8 januari 2002 ; 844
• om het OCMW uit te nodigen om ter zitting te verschijnen en op de rechtbank een dossier neer te
leggen ter verdediging van de administratieve beslissing ; 845
• om het OCMW toe te laten de op basis van de afrekening van de inkomsten van de aanvrager
gemaakte berekening over te maken, en uitleg te verschaffen over de omvang van de periode waarvoor
838
839
840
841
842
843
844
845
T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 11 avril 2002, X / CPAS Durbuy, RG 27.756 ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
16 avril 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.031/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Thuin, RG
60.032/R ; T.T. Arlon, 2e ch., 236 avril 2002, X / CPAS Attert et CPAS Sainte-Ode, RG 30.591 ; T.T.
Dinant, 7e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Yvoir, RG 62.026 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 7 mai 2002, X / CPAS
Chimay, RG 59.157R ; T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.696.
T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 319.693 et 321.216 ; T.T. Arlon, 2e ch., 26 avril
2002, X / CPAS Attert et CPAS Sainte-Ode, RG 30.591.
T.T. Liège, 7e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 319.845.
T.T. Liège, 7e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 315.526.
C.T. Mons, 6e ch., 26 mars 2002, CPAS Chimay / X, RG 15.679 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 2 août 2002,
X / CPAS Bruxelles, RG 29.719/02.
T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur et CAPA Jemeppe-sur-Sambre, RG 112.572 et
112.573 ; T.T. Arlon, 2e ch., 236 avril 2002, X / CPAS Attert et CPAS Sainte-Ode, RG 30.591.
T.T. Liège, 9e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318.906.
T.T. Verviers, 1e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Pépinster, RG 0648/2002.
108

het een recuperatie van de onverschuldigde sommen vraagt (de sommen zouden onverschuldigd zijn
omdat de aanvrager een financiële tussenkomst van de ouders en wachtuitkeringen geniet) ; 846
• om het OCMW en de betrokkene uit te nodigen om precieze gegevens te bezorgen over de
gezinssituatie en het daadwerkelijk verblijf over de betrokkene ; 847
• om het OCMW uit te nodigen zijn standpunt te bepalen via een beslissing, aangezien het zich
onbevoegd had verklaard. 848
Soms verlengt de rechtbank haar eerder vonnis dat het bestaansminimum voorlopig toekende, en heropent ze de
debatten om de student in de mogelijkheid te stellen een getuigschrift te overhandigen waarop de resultaten
staan van de gedeeltelijke examens (hogere studies, graduaat in industriële informatica, academisch jaar 2001-
2002). 849
Er werd aan herinnerd dat de rechtbanken niet zomaar naar het OCMW mogen verwijzen om tot een onderzoek
over te gaan – ze moeten zelf een onderzoek ten gronde doen, en desnoods elke noodzakelijke
onderzoeksmaatregel bevelen. Aldus kan de rechtbank een geneeskundig deskundigenonderzoek gelasten om te
weten te komen of de betrokkene wegens gezondheidsredenen onmogelijk kan worden tewerkgesteld. 850
De rechtspraak heeft andermaal bevestigd dat de mogelijkheid van de rechtbank om zich in de plaats te stellen
van het OCMW, na een nietigverklaring van de beslissing, vanuit een andere bril moet worden bekeken
naargelang van de geldende hypothese, waarbij omwille van het voorwerp zelf van de beslissing er sprake zal
zijn van verschillende gevolgen. Wanneer de bestuurlijke beslissing een administratieve maatregel of sanctie
oplegt, komt het volgens de rechtspraak niet aan de rechter toe om zich in de plaats te stellen van de
administratieve overheid, want dit zou betekenen dat de scheiding der machten wordt geschonden. De
rechtbank kan niet zelf een sanctie in het leven roepen, maar wel verzachten of vernietigen. 851
Indien de administratieve beslissing op basis van regels van openbare orde uitspraak doet over de toekenning,
weigering of herziening van een sociale uitkering, bevestigt de rechtspraak opnieuw dat de rechter zich in de
plaats moet stellen van de administratieve overheid, en de wettelijke regels met betrekking tot de erkenning of
weigering van het opgeëiste recht moet toepassen. Slechts wanneer een wettelijke bepaling het OCMW een
soevereine beoordelingsmacht geeft bij het nemen van beslissingen, kan de rechter het centrum niet beroven
van zijn beoordelingsvrijheid, en zich dus niet in de plaats stellen ervan. 852
In bepaalde gevallen trekt een arbeidsrechtbank de zaak tot zich; zij motiveert dit door te stellen dat de sociale
zekerheidswetgeving van openbare orde is en het bijgevolg de rechter niet alleen toekomt beslissingen te
vernietigen maar eveneens te verhelpen aan hun gebreken, alsook de gevolgen van de slechte werking van de
openbare dienst te herstellen. 853
4.4.3. De beoordelingsvrijheid van de rechtbanken
De rechtbanken hebben een grote beoordelingsvrijheid bij de behandeling van beroepen omtrent
aangelegenheden die niet uitdrukkelijk in de wetgeving bepaald zijn. Artikel 60, § 3, van de OCMW-wet stelt
dat het bevoegde OCMW materiële hulp verstrekt in de meest passende vorm. Bij beroep tegen de weigering
van het OCMW om een tussenkomst in de huurwaarborg en de eerste maand huur te voorzien, kan de
rechtbank vaststellen dat het OCMW door het voorzien van onderdak in een vluchthuis, door het verlenen van
846
847
848
849
850
851
852
853
T.T. Liège, 7e ch., 6 février 2002, X / CPAS Liège, RG 315.526 ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X /
CPAS Rochefort, RG 61.683.
T.T. Liège, 10e ch., 15 février 2002, X / CPAS Liège, RG 318.699 ; T.T. Huy, 2e ch., 8 mai 2002, X /
CPAS Wanze, RG 55.886.
T.T. Arlon, 2e ch., 236 avril 2002, X / CPAS Attert et CPAS Sainte-Ode, RG 30.591.
T.T. Liège, 7e ch., 30 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 317.958.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Watermael-Boisfort, RG 19.252/01.
T.T. Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.241.
T.T. Liège, 7e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 316.455 ; T.T. Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X /
CPAS Herstal, RG 321.241.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 6 september 2002, X / OCMW Maaseik, AR 913/2002.
109

dringende steun en later door het toekennen van het bestaansminimum de aanvrager op adequate wijze
geholpen heeft. 854
De rechtbanken bevelen vaak dat de debatten moeten worden heropend opdat de betrokkene
bij machte zou zijn :
• om uitleg te verschaffen over de tenlasteneming van de inkomsten van het huishouden wanneer het
centrum gebruik heeft gemaakt van de door artikel 13 van het koninklijk besluit bepaalde
mogelijkheid ; 855
• om bepaalde bewijzen neer te leggen voor het uitoefenen van zijn rechten op een studiebeurs of op een
studielening, de aanwezigheid tijdens de les (hogere studies), het eventuele resultaat, en zijn
werkbereidheid (gelegenheidswerk of deeltijdse dienstbetrekking) ; 856
• om uitleg te verschaffen over het bestaan van beroepsinkomsten en een kadastraal inkomen ; 857
• aan te tonen dat hij geslaagd is voor het schooljaar 2001- 2002 (of een aannemelijke verklaring geeft
voor het falen), met overhandiging van de resultaten ; 858
• om aan te tonen dat de betrokken persoon wel degelijk zijn vader is, en dat ze werkelijk hebben
samengewoond, wat de vermindering van het bestaansminimum tot het bestaansminimum voor
samenwonenden zou rechtvaardigen ; 859
• om een antwoord te geven op de door het OCMW naar voren geschoven argumenten en documenten
(via een repliek) wat de aanrekening van onderhoudsgeld betreft ; 860
• om een verklaring te geven over de aanrekening van een nalatenschap, de overdracht van een flat en
over andere inkomsten ; 861
• om precieze gegevens te bezorgen over de gezinssituatie en het daadwerkelijk verblijf van de
betrokkene 862 , met name over de procedure van uithuiszetting door de eigenaars ; 863
• om nuttige documenten en/of inlichtingen te krijgen over het verblijf, de ondernomen stappen, de
gezinssituatie... 864
De heropening is ook bevolen om het OCMW toe te laten :
• een reden te geven voor de opheffingsbeslissing van het bestaansminimum, met terugwerkende kracht
tot de datum van aanvraag ; 865
• uitleg te geven over het eventuele bestaan van een terug te vorderen onverschuldigde betaling ; 866
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2020265.
T.T. Liège, 7e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 316.455 ; T.T. Nivelles (section Wavre), ch.
vac., 19 août 2002, X / CPAS Court-Saint-Etienne, RG 139/W/2002.
T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 319.693 et 321.216.
T.T. Namur, 7e ch., 14 juin 2002, X / CPAS Assesse, RG 113.825.
T.T. Liège, 11e ch., 9 juillet 2002, X / CPAS Liège, RG 321.395.
T.T. Huy, ch. vac., 22 août 2002, X / CPAS Engis, RG 55.578.
C.T. Liège, 8e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Spa, RG 30.451.
C.T. Liège (section Namur), 13e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Couvin, RG 7.044/2001.
T.T. Liège, 10e ch., 15 février 2002, X / CPAS Liège, RG 318.699.
T.T. Huy, 2e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Wanze, RG 55.886.
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve, RG
734/w/2002.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 318.562.
T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Rochefort, RG 61.683.
110

• aan te tonen of het sinds zijn weigeringsbeslissing al dan niet was overgegaan tot de aanwerving van
de betrokkene in het kader van artikel 60, § 7, van de wet van 8 juli 1976. Bij gebrek aan akkoord van
het OCMW over de tewerkstellingsvoorwaarden, moet de eis ongegrond worden verklaard ; het is
immers niet aan de rechtbank om het OCMW te verplichten met eiseres een arbeidsovereenkomst te
sluiten met voorwaarden waar het zich niet kan in vinden ; 867
• het dossier van de betrokkene neer te leggen, met de verslagen en de eerder genomen beslissingen ; 868
• de op basis van de afrekening van de inkomsten van de aanvrager gemaakte berekening over te maken,
en uitleg te verschaffen over de omvang van de periode waarvoor het een recuperatie van de
onverschuldigde sommen vraagt (de sommen zouden onverschuldigd zijn omdat de aanvrager een
financiële tussenkomst van de ouders en wachtuitkeringen geniet) ; 869
• een tegenvordering in te stellen tot recuperatie van de onverschuldigde betaling, en om de partijen toe
te laten uitleg te geven over de duur – 6 maanden – en de aanvang van de sanctie; 870
• aan te tonen dat een bepaalde beslissing werd aan de aanvrager betekend werd. 871
Vaak kennen de rechtscolleges het bestaansminimum toe aan een student, op voorwaarde dat hij op het einde
van het academiejaar bewijst dat hij geschikt is om te studeren : op dat ogenblik wordt een nieuwe zitting
vastgelegd of wordt een heropening van de debatten bevolen, zodat kan worden uitgemaakt welke sommen de
ouders hebben betaald en nagegaan of hij de studies voortzet. 872
Aldus verlengt de rechtbank haar eerder vonnis dat het bestaansminimum voorlopig toekende, en heropent ze
de debatten om de student in de mogelijkheid te stellen een getuigschrift te overhandigen waarop de resultaten
staan van de gedeeltelijke examens (hogere studies, graduaat in industriële informatica, academisch jaar 2001-
2002). 873
De rechtscolleges waken erover dat het OCMW het goede verloop van de studies niet belemmert. Zo oordeelt
de rechtbank dat een centrum niet eerst kan aanvaarden dat de betrokkene een vijfde studiejaar aanvat, om hem
vervolgens trachten te dwingen deze studies middenin het schooljaar te onderbreken, des te meer daar hij met
gezondheidsproblemen kampte. De rechtbank oordeelt dat hij in zijn recht op bestaansminimum moet worden
hersteld. Op het einde van het schooljaar zal een ernstige balans moeten worden opgemaakt van de aan de
betrokkene voorgestelde mogelijkheden. 874
De rechtbank veroordeelt het OCMW tot betaling van een bestaansminimumtoeslag vanaf 1 juli, op
voorwaarde dat de studente aantoont dat ze gedurende minstens drie weken gewerkt heeft in de loop van de
maanden juli, augustus en september 2002, en dat ze een studietoelage heeft aangevraagd voor het schooljaar
2002-2003. Zij heeft ook verduidelijkt dat het behoud van de bestaansminimumtoeslag vanaf oktober 2002
afhankelijk zal worden gemaakt van enige werkbereidheid, waarbij rekening wordt gehouden met de
studievereisten. 875
De rechtscolleges voorzien vaak in een begeleiding, inzonderheid met het oog op het vinden van een
bezoldigde studentenjob die in verhouding staat tot de vaardigheden van de student en zijn bekwaamheid, en
verzoenbaar is met zijn lesprogramma, of opdat binnen afzienbare tijd een overeenkomst van sociale integratie
zou kunnen worden ondertekend met het OCMW, of om ervoor te zorgen dat de geneeskundige kosten en
867
868
869
870
871
872
873
874
875
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Mettet, RG 111.142.
T.T. Liège, 9e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 321.548.
T.T. Liège, 7e ch., 6 février 2002, X / CPAS Liège, RG 315.526 ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X /
CPAS Rochefort, RG 61.683.
T.T. Liège, 9e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Esneux, RG 324.085 et 324.086.
Arbrb. Antwerpen, 14de K., 21 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346.480.
T.T. Liège, 10e ch., 22 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 319.564 ; T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X /
CPAS Liège, RG 319.693 et 321.216.
T.T. Liège, 7e ch., 30 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 317.958 ; T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X /
CPAS Liège, RG 321.696.
T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 321.617.
T.T. Bruxelles, 15e ch. extraordinaire, 9 juillet 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Lambert, RG 25.226/02.
111

kosten voor geneesmiddelen gedekt zijn tot de betrokkene zich kan aansluiten bij een verzekeraar, of om een
eigen woonst te zoeken, of een taal- of beroepsopleiding te geven. De steun wordt vanaf dit ogenblik
toegekend. 876
Het Arbeidshof van Brussel heeft geoordeeld dat de rechtbanken die ongevraagd een begeleiding verzekeren,
ultra petita recht spreken, zodat die maatregelen moeten worden vernietigd. 877
De rechtbanken kennen soms het bestaansminimum toe voor een bepaalde periode, en nodigen het OCMW uit
om de situatie te herzien op een welbepaalde datum, met name wat het bewijs voor de werkbereidheid van de
aanvrager betreft of voor diens samenwonen, of wat de afloop betreft van zijn eis in rechte ter verkrijging van
onderhoudsgeld of een studiebeurs, of wat de wijziging in de staat van behoeftigheid betreft ingevolge een
nieuwe dienstbetrekking. 878
Wanneer de zaak in die gevallen terug voor de rechter komt, kent deze definitief het bestaansminimum toe aan
de student die zijn geschiktheid voor studies bewezen heeft (het voorlopig bestaansminimum wordt tot het
einde van het lopende studiejaar toegekend, datum waarop een nieuwe zitting wordt bepaald via een
heropening van de debatten). In andere gevallen bevestigt de rechter een voorlopig vonnis en vernietigt hij een
weigeringsbeslissing, aangezien de opgelegde voorwaarde vervuld lijkt 879 , maar verwerpt hij de aanvragen voor
maatschappelijke dienstverlening. 880
De beslissing tot intrekking van het bestaansminimum is gerechtvaardigd wanneer de betrokkene geen enkele
van de in het tussenvonnis gevraagde bewijzen levert, met name wat de gevolgde opleiding en zijn inkomsten
betreft, en niet naar het OCMW is geweest om zijn cheques af te halen 881 , of wat zijn daadwerkelijk verblijf en
de inkomsten van het huishouden betreft. 882
Op de rechterlijke beslissing tot bevoegdverklaring van één OCMW en de vernietiging van de beslissing van
onbevoegdverklaring van één van de twee centra, beveelt de rechtbank een heropening van de debatten opdat
het OCMW en de betrokkene uitleg zouden kunnen verschaffen over de staat van behoeftigheid. Wanneer de
zaak weer wordt behandeld, kan ze het OCMW ertoe veroordelen het bestaansminimum te betalen, indien
wordt bewezen dat de voorwaarden vervuld zijn. 883
De rechtbank verwijst de zaak soms naar de rol om toepassing te maken van artikel 71, vijfde lid, van de wet
van 8 juli 1976, en roept het OCMW van de domicilie-inschrijving in de zaak, wanneer de situatie niet wordt
voorzien door de regels van de wet van 2 april 1965, en de bevoegdheidsregel dus in artikel 57bis van de wet
van 8 juli 1976 moet worden gezocht, dat de aan de dakloze verleende maatschappelijke dienstverlening regelt
– de betrokkene bevindt zich inderdaad al vier maanden op het grondgebied van de gemeente, en er moet
rekening worden gehouden met die tegenspraak tussen de administratieve inschrijving van de verzoeker en zijn
daadwerkelijk verblijf. 884
De rechtbank veroordeelt één OCMW voor één periode en een ander voor een andere periode, en heropent de
debatten opdat een debat zou kunnen worden gevoerd over de vordering tot terugbetaling van de steun verleend
door het OCMW voor de periode dat het niet bevoegd was. 885
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 21.3914/01.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.499.
T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 319.693 et 321.216.
T.T. Liège, 10e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Oupeye, CPAS Oupeye / Y, RG 319.296, 319.297 et
321.507 ; T.T. Liège, 11e ch., 6 août 2002, X / CPAS Seraing, RG 315.252 ; T.T. Liège, 7e ch., 2 octobre
2002, X / CPAS Liège, RG 321.696.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 103.016 ; T.T. Liège, 10e ch., 7 juin 2002, X /
CPAS Liège, RG 319.564.
T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Couvin, RG 61.516.
T.T. Liège, 10e ch., 22 février 2002, X / CPAS Liège, RG 306.308.
T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur et CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 112.572 et
112.573 ; T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 112.572 et 112.573 ; T.T. Arlon, 2e
ch., 236 avril 2002, X / CPAS Attert et CPAS Sainte-Ode, RG 30.591 ; T.T. Nivelles (section Nivelles),
2e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Braine l’Alleud et CPAS Waterloo, RG 266/N/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Auderghem, RG 25.705/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 16 décembre 2002, X / CPAS Auderghem et CPAS Schaerbeek, RG 25.705/02.
112

Tijdens de bestudeerde periode kennen de rechtbanken voorlopig het bestaansminimum toe,
en bevelen ze een heropening van de debatten :
• met vaststelling van een zitting die moet plaatsvinden na het verstrijken ervan, opdat de partijen hun
dossiers zouden kunnen aanvullen, met name door het overmaken van eerdere beslissingen, en om het
OCMW toe te laten zijn sociaal onderzoek aan te vullen ; 886
• opdat de betrokkene zijn verblijf en zijn huidige situatie als werkloze duidelijk zou kunnen toelichten,
en bewijzen verschaffen voor zijn zoektocht naar werk ; 887
• om de partijen toe te laten hun dossier over het recht op bestaansminimum samen te stellen; 888
• om de partijen toe te laten een debat te voeren over de definitief aan de betrokkene verschuldigde
bedragen 889 , of om het juiste bedrag vast te stellen van de inkomsten die door het OCMW in aanmerking
kunnen worden genomen ; 890
• waarbij het OCMW wordt uitgenodigd om uitleg te verschaffen over de redenen waarom het
bestaansminimum sinds oktober 2001 niet meer betaald is, de betrokkene moet verduidelijken welke
stappen ze sedert september 2001 heeft gezet bij de zoektocht naar werk, en welke inkomsten ze geniet.
De heropening kan ook worden bevolen om te onderzoeken of het om een werkelijk verblijf gaat en om
de staat van behoeftigheid na te gaan. Aangezien ze twee kinderen bij haar heeft en ze een
beroepsomschakeling wil verwezenlijken met behulp van het OCMW, moet er een wachtperiode
worden ingelast (artikel 19, tweede lid, van het Gerechtelijk Wetboek), en moet er voorlopig een
verhoogd bestaansminimum voor alleenstaanden worden toegekend vanaf 8 januari 2002, of een bedrag
van 20.000 BF. 891
De rechtbank veroordeelt het OCMW dus tot betaling van een voorlopig bestaansminimum voor
samenwonenden tot er een definitief vonnis ten gronde wordt gewezen, en verwijst de zaken naar de rol om de
partijen in de mogelijkheid te stellen conclusies te maken op basis van hun dossiers, wanneer ontegensprekelijk
blijkt dat de openbare centra ingelicht zijn van een beroep en van een vordering van een inzage in hun dossier
door het Auditoraat (op basis van artikel 138, derde lid van het Gerechtelijk Wetboek) ; hierover een andere
beslissing nemen zou eigenlijk neerkomen op het verval van het recht van de eiser om zijn dossier onmiddellijk
over te maken aan het gevatte rechtscollege, en zou er aanleiding toe kunnen geven dat zijn beroep
ongerechtvaardigd wordt geacht, terwijl in dergelijke aangelegenheid nochtans zijn grondrechten in het geding
zijn. Wanneer het OCMW uitstel vraagt en de betrokkene zich hiertegen verzet, moet overeenkomstig § 2 van
artikel 19 van het Gerechtelijk Wetboek worden tegemoetgekomen aan de eis van voorlopige beslissing. 892
De rechtscolleges bevelen vaak een heropening van de debatten opdat de partijen of derden bij machte zouden
zijn om de door de rechtbank gevraagde documenten neer te leggen of bijkomend uitleg te verschaffen over
bepaalde rechtsvraagstukken, met name over de ontvankelijkheid van het beroep. 893
Het Hof beveelt de directeur van de jeugdbijstand dat documenten zouden worden overgemaakt op grond van
artikel 877 van het Gerechtelijk Wetboek, om uit te maken of er al dan niet sprake is van samenwoning in de
bijzondere instelling waar de betrokkene werd geplaatst. 894
Aldus kan de rechtbank een geneeskundig deskundigenonderzoek bevelen om te achterhalen of de betrokkene
wegens gezondheidsredenen arbeidsongeschikt is 895 of om te kunnen beschikken over socio-psychologische
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
T.T. Arlon, 2e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Aubange, RG 30.596.
T.T. Liège, 7e ch., 22 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 317.748.
T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Namur, RG 114.211.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 25 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 6.697/00.
C.T. Liège, 8e ch., 12 juin 2002, CPAS Liège / X, RG 30.721/02.
T.T. Liège, 9e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318.906 ; T.T. Liège, 9e ch., 19 février 2002, X /
CPAS Liège, RG 318.924.
T.T. Liège, 1e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Oupeye et X/ CPAS Oupeye, RG 319.296 et 319.297.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Tournai / X, RG 17.071 ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X /
CPAS Couvin, RG 61.516 ; T.T. Verviers, 1e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Pépinster, RG 0648/2002.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Tournai / X, RG 17.071.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Watermael-Boisfort, RG 19.252/01.
113

vaststellingen en adviezen, om te kunnen oordelen of het vertrek uit de woonplaats door een 18-jarige
gerechtvaardigd was, en waarbij het OCMW veroordeeld werd tot betaling van een voorlopige steun tijdens het
deskundigenonderzoek. 896
Ze hebben ook de persoonlijke verschijning van de partijen bevolen, evenals onderzoeken en getuigenverhoren
gelast. Dit is het geval wanneer de rechtbank wenst te weten of de betrokkene gebroken heeft met de ouders en
zich wel degelijk in een ander verblijf heeft gevestigd 897 of om een vaststelling te maken van de
verblijfsvoorwaarden, om eventueel tot een samenwoning te besluiten. 898
De rechtbank heeft de partijen ook een voorafgaande maatregel in de zin van artikel 19 van het Gerechtelijk
Wetboek voorgesteld, met name het beroep op een verzoening door toedoen van de rechtbank, zodat er tussen
hen weer een gezonde medewerking kan komen die nodig is opdat de bijstand in een goede verstandhouding
zou verlopen en er voor elk van de partijen redelijke doelstellingen zouden worden vastgesteld. 899
De rechtscolleges hebben dikwijls verklaard dat het beroep geen voorwerp meer heeft, wanneer blijkt dat het
OCMW het bestaansminimum voor de periode waarover geschil heeft betaald 900 of een nieuwe beslissing heeft
genomen die een einde stelt aan de schorsing van het bestaansminimum of de beslissing tot recuperatie van de
onverschuldigde betaling vernietigt 901 , of wanneer de betrokkene hersteld is in zijn recht op werkloosheidsuitkeringen.
902
Het beroep heeft geen voorwerp meer aangezien het OCMW de aangevochten beslissing herzien heeft, en het
gevraagde bestaansminimum betaald, en de betrokkene ten onrechte de terugwerkende kracht van de beslissing
vordert, aangezien de op die datum ingestelde eis tot tussenkomst een beslissing tot voorwerp had die niet voor
de rechtbank is aangevochten binnen de wettelijke termijn van drie maanden, en deze beslissing definitief is
geworden, zodat de rechtbank pas kennis kan nemen van de situatie van de sociaal verzekerde vanaf de dag
waarop de aangevochten beslissing uitspraak doet. 903
De rechtbanken hebben ook vastgesteld dat er afstand van geding is wanneer de aanvrager de rechtbank schrijft
om te melden dat zijn verzoekschrift geen voorwerp meer heeft, dat hij afziet van de voortzetting 904 , of wanneer
de betrokkene verklaart dat hij werk heeft gevonden 905 of de gemeente verlaat. 906
Zo ook is soms overgegaan tot schrapping van het geding van de algemene rol, zelfs wanneer de aanvrager
verstek geeft op de zitting. 907
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
T.T. Verviers, 1e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Verviers, RG 0596/2002.
T.T. Huy, 2e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Huy et X/ CPAS Flémalle, RG 55.879 et 55.974.
C.T. Mons, 6e ch., 26 mars 2002, CPAS Chimay / X, RG 15.679.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 22.581/01.
T.T. Liège, 10e ch., 11 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 254.394 ; T.T. Mons (section Mons), 5e ch.,
16 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 5.267/01/M ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Liège,
RG 321.318 ; T.T. Liège, 10e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 319.684 ; T.T. Tournai, 3e ch. C,
2 mai 2002, X / CPAS Peruwelz, RG 73.067 ; T.T. Liège, 10e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Oupeye, RG
321.506 ; T.T. Liège, 10e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Oupeye, RG 321.508 ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.355/R ; T.T. Liège, 9e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Liège, RG
322.000 ; T.T. Liège, 10e ch., 7 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 319.564 ; T.T. Liège, 10e ch., 28 juin
2002, X / CPAS Oupeye, CPAS Oupeye / Y, RG 319.296, 319.297 et 321.507 ; T.T. Namur, 7e ch.,
28 juin 2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.818 et 113.515 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 novembre 2002,
X / CPAS Jette, RG 28.999/02.
T.T. Huy, 2e ch., 6 février 2002, X / CPAS Wanze, RG 55.521.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Montigny-Le-Tilleul, RG 16.105.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61.150/R.
T.T. Huy, 2e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Burdinne, RG 46.850, 47.353 et 53.615 ; T.T. Charleroi, 5e
ch., 19 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.043/R ; T.T. Namur, 7e ch., 22 mars 2002, X / CPAS
Namur, RG 113.594 ; T.T. Namur, 7e ch., 24 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 113.562 ; T.T. Namur, 7e
ch., 14 juin 2002, X / CPAS Namur, RG 113.157 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 10 septembre
2002, X / CPAS Braine-L’Alleud, RG 304/N/2002 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 novembre 2002, X / CPAS
Bernissart, RG 74.423.
T.T. Liège, 10e ch., 22 mars 2002, X / CPAS Waremme, RG 310.237 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 mai
2002, X / CPAS Bruxelles, RG 21.262/010.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Auderghem, RG 38.751.
114

Wanneer er ernstige twijfel bestaat over het daadwerkelijk en gewoonlijk verblijf van de aanvrager op het
meegedeelde adres of over de familiale relaties die de zucht naar een zelfstandig leven rechtvaardigen, of over
de behoeften van de menselijke waardigheid in het licht van de inkomsten, of over de reden voor de laattijdige
afwezigheid en de weigering om een nieuwe arbeidsovereenkomst in het kader van artikel 60 te ondertekenen,
verwijst de rechtbank de zaak naar de rol en oordeelt ze dat het noodzakelijk is om directe aanvullende
onderzoeksmaatregelen te eisen (op tegenspraak). Er wordt een rechter-commissaris aangesteld. 908
4.5. Het vonnis
4.5.1. De voorlopige tenuitvoerlegging
Krachtens artikel 1398 van het Gerechtelijk Wetboek kan de rechter de voorlopige tenuitvoerlegging van een
vonnis toestaan, behoudens de uitzonderingen die de wet bepaalt. De tenuitvoerlegging geschiedt volledig op
risico van de partij die daartoe last geeft en onverminderd de regels van het kantonnement. De rechter mag
slechts met passende omzichtigheid zijn vonnis uitvoerbaar bij voorraad verklaren.
Bepaalde beslissingen bevelen de voorlopige tenuitvoerlegging van de gerechtelijke beslissing,
niettegenstaande enig beroep en zonder waarborg noch kantonnement. 909
De rechtscolleges motiveren maar zelden het uitvoerend karakter van de beslissing.
Wanneer ze dit wel doen, voeren ze met name aan :
• dat het bestaansminimum sommen betreft die onontbeerlijk zijn om een menswaardig leven te leiden,
zodat aan de hoogdringendheid niet kan worden getwijfeld, met name wanneer de betrokkene het gevaar
loopt om uitgezet te worden ; 910
• dat er rekening moet worden gehouden met de aanwezigheid van twee kinderen, en met het feit dat de
betrokkene een beroepsomschakeling wil verwezenlijken met behulp van het OCMW ; er moet een
wachtperiode worden ingelast (artikel 19, tweede lid, van het Gerechtelijk Wetboek), en er moet een
verhoogd bestaansminimum voor alleenstaanden worden toegekend vanaf 8 januari 2002, met bevel tot
voorlopige tenuitvoerlegging ; 911
907
908
909
910
911
T.T. Charleroi, 5e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Montigny-le-Tilleul, RG 60.084/R ; T.T. Charleroi, 5e
ch., 7 mai 2002, X / CPAS Chimay, RG 59.157R ; T.T. Dinant, 7e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Rochefort,
RG 61.942 ; T.T. Liège, 9e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Seraing, RG 320.91.
T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R ; T.T. Verviers, ch. vac., 13 août
2002, X / CPAS Dison, RG 0498/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Pepinster,
RG 0648/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1674/2002.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Braine-le-Comte, RG 2.095/01/LL ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Jette, RG 13.821/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
15 janvier 2002, X / CPAS Forest, RG 17.098/01 ; T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 16 janvier 2002, X /
CPAS Mons, RG 5.267/01/M ; T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, CPAS Liège / X, RG 313.143 ; T.T.
Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Rochefort, RG 59.394 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002,
CPAS Verviers / X, RG 2.282/2001 ; T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 14 février 2002, X / CPAS
Marche-en-Famenne, RG 27.511 ; T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Sambreville, RG
113.091 et 113.556 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Charleroi, RG 59.821/R ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 7.473/01 ; T.T. Arlon, 2e ch., 14 mai 2002, X /
CPAS Aubange, RG 30.596 ; T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 17 mai 2002, X / CPAS La
Louvière, RG 3.035/01/LL et 3.036/01/LL ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 28 mai 2002, X /
CPAS Waterloo, RG 124/N/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch., 28 mai 2002, CPAS Verviers / X, RG 0307/2002
; T.T. Charleroi, 5e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Chimay, RG 59069/R ; T.T. Nivelles (section Wavre), 2e
ch., 1er juillet 2002, X / CPAS Ottognies-Louvain-la-Neuve, RG 251/W/2002. Idem : 37 : Bruxelles : 17 ;
Liège : 3 ; Verviers : 3 ; Namur : 6 ; Charleroi : 5 ; Mons : 3.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59.151/R.
T.T. Liège, 9e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318.906.
115

• dat de houding van het OCMW, na een eerste vonnis ingevolge het gebrek aan tenuitvoerlegging van
dit voorlopig vonnis waartoe het was veroordeeld, en waartegen het centrum geen beroep had
aangetekend, en de gebrekkige situatie van de betrokkene een situatie schept die, opdat het vonnis
doeltreffend zou zijn in het licht van artikel 11 van het EVRM, een voorlopige tenuitvoerlegging vereist
; 912
• dat de aanvraagster reeds enige tijd van wat spaargeld en voorschotten op haar studiebeurs leefde,
aangezien zij geen andere inkomsten had, geen familie waarop zij kon terugvallen en zij zonder het
bestaansminimum haar studies niet kan verder zetten; 913
• Eveneens in een geval waarbij de aanvrager sinds enige tijd geen inkomen meer had - waardoor hij op
het ogenblik van de uitspraak schulden had -, en waarbij niet betwist werd dat hij totaal onvermogend
was. 914
Ook de uitvoering van een vonnis tot terugbetaling van ten onrechte ontvangen bestaansminimum kan
uitvoerbaar worden verklaard. 915 De rechtbank oordeelt dat de uitvoerbaarverklaring een uitzonderlijke
maatregel is die slechts in uitzonderlijke omstandigheden kan worden toegestaan, bv. wanneer het gevaar dreigt
dat een partij zich aan de uitvoering van het vonnis zou onttrekken. Indien er door de eiser geen argumenten
m.b.t. de door hem gevraagde tenuitvoerlegging worden opgeworpen, dan besluit de rechtbank dat er geen
aanleiding bestaat om die toe te staan. 916
4.5.2. De kosten
De veroordeling tot de kosten wordt altijd uitgesproken ten laste van het OCMW, wat ook de beslissing moge
wezen over de grond van ‘s eisers recht op bestaansminimum. 917
Zo blijven de beslissingen de kosten op rekening van het OCMW plaatsen, zelfs indien :
• er ten aanzien van de aanvrager, die verstek geeft, geacht wordt een uitspraak op tegenspraak te zijn
gewezen, en het beroep onontvankelijk wordt verklaard, met name wegens laattijdigheid ; 918
• het gaat om een afstand van rechtsvordering of het beroep zonder voorwerp is geworden ; 919
912
913
914
915
916
917
918
919
T.T. Liège, 10e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Oupeye, CPAS Oupeye / Y, RG 319.296, 319.297 et
321.507.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.739.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.332 en 341.613.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 331.928.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 21 oktober 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 338.942.
T.T. Verviers, 1e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Verviers, RG 1865/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
9 janvier 2002, X / CPAS Uccle, RG 19.156/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS
Forest, RG 17.098/01 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.046/R ; T.T.
Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.559/R ; T.T. Neufchâteau, 1e ch., 21 janvier
2002, X / CPAS Tellin, RG 28.437 ; T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur, RG 110.688 ;
T.T. Arlon, 2e ch., 12 février 2002, X / CPAS Virton, RG 30.525 ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X
/ CPAS Couvin, RG 61.516 ; T.T. Liège, 7e ch., 13 février 2002, X / CPAS Liège, RG 318.554 ; T.T.
Mons (section La Louvière), 7e ch., 14 février 2002, X / CPAS Enghien, RG 1.326/00/LL et 1.677/01/LL;
T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 mars 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.182 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002,
X / CPAS Verviers, RG 0149/2002 ; T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 11 avril 2002, X / CPAS Durbuy,
RG 27.756 ; T.T. Arlon, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Aubange, RG 30.603.
Idem : 51 : Bruxelles : 23 ; Charleroi : 16 ; Liège : 11 ; Namur : 8 ; Mosn : 7 ; Verviers : 6.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Erquelinnes, RG 57.377/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
9 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19.386/01 – 20.708/01 ; T.T. Mons (section Mons), 2e ch.,
10 avril 2002, X / CPAS Mons, RG 3.251/01/M ; T.T. Arlon, 1e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS
Virton, RG 31.255.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Montigny-Le-Tilleul, RG 16.105 ; C.T. Bruxelles, 8e ch.,
18 avril 2002, X / CPAS Auderghem, RG 38.751 ; T.T. Liège, 10e ch., 11 janvier 2002, X / CPAS Liège,
RG 254.394 ; T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 5.267/01/M ; T.T.
116

• het beroep onontvankelijk wordt verklaard, met name wegens laattijdigheid of wegens
onregelmatigheid naar vorm, of het beroep ongegrond wordt verklaard ten aanzien van de
verstekgevende eiser, ook al was het beroep zonder voorwerp geworden ; 920
• de hoofdvordering van de betrokkene onontvankelijk is en de tegenvordering van het OCMW tot
terugbetaling van het onverschuldigde bedrag ontvankelijk en gegrond is, ook al geeft de betrokkene
verstek op de zitting. 921
De kosten worden vastgelegd op de vergoeding voor een eenvoudige procedure – het bedrag waartoe het
OCMW is veroordeeld, ligt lager dan 100.000 BF. 922
920
921
922
Huy, 2e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Burdinne, RG 46.850, 47.353 et 53.615 ; T.T. Huy, 2e ch.,
6 février 2002, X / CPAS Wanze, RG 55.521 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Charleroi,
RG 60.043/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Montigny-le-Tilleul, RG 60.084/R ; T.T.
Liège, 10e ch., 22 mars 2002, X / CPAS Waremme, RG 310.237 ; T.T. Namur, 7e ch., 22 mars 2002, X /
CPAS Namur, RG 113.594 ; T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 321.318 ; T.T.
Namur, 7e ch., 24 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 113.562 ; T.T. Liège, 9e ch., 4 juin 2002, X / CPAS
Liège, RG 322.000 ; T.T. Liège, 10e ch., 7 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 319.564 ; T.T. Namur, 7e ch.,
14 juin 2002, X / CPAS Namur, RG 113.157.
C.T. Liège, 8e ch., 8 mai 2002, CPAS Visé / X, RG 30.576/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 janvier 2002,
X / CPAS Schaerbeek, RG 19.386/01 – 20.708/01 ; T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, X
/ CPAS Mons, RG 1424/00/M ; T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur, RG 110.688 ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 31 janvier 2002, X / CPAS Forest, RG 16.113/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
5 février 2002, X / CPAS Jette, RG 24351/00 ; T.T. Liège, 10e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Liège, RG
315.856 ; T.T. Liège, 10e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 318.699 ; T.T. Liège, 10e ch., 26 avril
2002, X / CPAS Liège, RG 319.684 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Peruwelz, RG
73.067 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.192 ; T.T. Verviers, ch. vac.,
13 août 2002, X / CPAS Verviers, RG 0736/2002 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS
Wanze, RG 56.248 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.260 ; T.T. Charleroi
(section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61.150/R.
Idem : 30 : Bruxelles : 11 ; Tournai : 5 ; Huy : 4 ; Liège : 5 ; Namur : 3 ; Charleroi, 2 .
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065 ; T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002,
CPAS Liège / X, RG 313.143 ; T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, CPAS Mons / X, RG
2631/00/M ; T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 303.857 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
12 février 2002, CPAS Verviers / X, RG 2.282/2001 ; T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 13 février 2002,
X / CPAS Mons, RG 87.705 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 février 2002, X / CPAS Ixelles, RG 9.532/0 ;
T.T. Liège, 9e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 318.906 ; T.T. Arlon, 2e ch., 18 avril 2002, CPAS
Arlon / X, RG 30.440 ; T.T. Verviers, 1e ch., 28 mai 2002, CPAS Verviers / X, RG 0307/2002 ; T.T.
Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.587 ; T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch.,
24 septembre 2002, CPAS Verviers / X, RG 164.556/A ; T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002, CPAS
Verviers / X, RG 1323/2002 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 24 septembre 2002, CPAS Ottignies-Louvain-la-
Neuve, RG 30.953/02.
T.T. Marche-en-Famenne, 1e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Durbuy, RG 27.521 ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
8 janvier 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59.151/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS
Jette, RG 13.821/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 18.302/01 et
21.756/01 ; T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 303.857 ; T.T. Liège, 9e ch.,
5 février 2002, X / CPAS Liège, RG 308.802 et 312.719 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch.,
5 février 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1395/N/2001 et 1586/N/2001 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 février
2002, X / CPAS Verviers, RG 0764/2001 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG
1955/2001 ; T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 14 février 2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG
27.511 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Nivelles, RG 1334/N/2001 ; T.T.
Marche-en-Famenne, 1e ch., 7 mars 2002, X / CPAS La Roche, RG 27.616 ; T.T. Mons (section Mons),
2e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Mons, RG 98.462/99 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 4 avril 2002, X / CPAS
Tournai, RG 73.262 ; T.T. Neufchâteau, 2e ch., 8 avril 2002, X / CPAS Bastogne, RG 28.398 ; T.T.
Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Courcelles, RG 59.681/R, 59.834/R et 60.192/R ; T.T. Nivelles
(section Nivelles), 2e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1410/N/2001 ; T.T. Huy, 2e ch., 17 avril
2002, X / CPAS Clavier, RG 55.612 ; T.T. Charleroi, 11e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Seneffe, RG
59.336/R ; T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 6 juin 2002, X / CPAS La Louvière, RG
3.191/01/LL ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Waterloo, RG
117

Soms veroordelen de rechtbanken het OCMW tot betaling van de vergoeding voor een dubbele procedure
(7560 BF) . 923 Sommige verhogen de procedurevergoeding met de kosten om de rechtsgang in te leiden, de
toeslag ter heropening van de debatten 924 of de deskundigenkosten. 925
Er is bewaard op de kosten wanneer de rechtbank de zaak verwijst naar de rechtbank die aanvankelijk
territoriaal bevoegd was, de uitspraak opschort of een heropening van de debatten gelast. 926
Zekere rechtbanken blijven de kosten vaststellen op 0 BF bij gebrek aan een raadsman die de verstekgevende
eiser zou moeten vertegenwoordigen. 927
Het OCMW moet aantonen dat de kosten, in afwijking van artikel 1017, 2, van het Gerechtelijke Wetboek, ten
laste van de aanvrager moeten worden gelegd. 928 Alleen de rechtbank besluit dat een geding tergend en
923
924
925
926
927
928
129/N/2002 ; T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 1er juillet 2002, X / CPAS Ottignies-ouvain-la-
Neuve, RG 251/W/2002 ; T.T. Dinant, 7e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Philippeville, RG 63.021 ; T.T.
Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61.059/R ; T.T. Huy, 2e
ch., 13 novembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.483.
Idem : 28 : Bruxelles : 9 ; Namur : 7 ; Liège : 9 ; Verviers : 3.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Braine-le-Comte, RG 2.095/01/LL ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 janvier 2002, CPAS Namur / X, RG 24.716/00 ; T.T. Liège, 9e ch., 18 avril
2002, X / CPAS Liège et CPAS Namur, RG 318.967, 319.989 et 320.005 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril
2002, X / CPAS Mettet, RG 111.142 ; T.T. Liège, 9e ch., 30 avril 2002, X / CPAS Seraing, RG 315.140 et
321.934.
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, X / CPAS Herstal, RG 285.791 et 294.941 ; T.T. Liège, 9e ch.,
29 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 311.818 ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS
Rochefort, RG 59.394 ; T.T. Liège, 10e ch., 15 mars 2002, X / CPAS Herstal, RG 263.755 ; T.T. Liège,
9e ch., 30 avril 2002, X / CPAS Fléron, RG 313.401 ; T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège,
RG 312.470, 314.287, 318.722 et 319.959 ; T.T. Arlon, 2e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Aubange, RG
30.596 ; T.T. Liège, 10e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Oupeye, CPAS Oupeye / Y, RG 319.296, 319.297 et
321.507 ; T.T. Namur, 7e ch., 22 novembre 2002, X / CPAS Namur, RG 105.821.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Watermael-Boisfort, RG 19.252/01.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 25 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 6.697/00 ; C.T. Mons, 6e ch.,
26 mars 2002, CPAS Chimay / X, RG 15.679 ; C.T. Mons, 6e ch., 23 avril 2002, CPAS Charleroi / X, RG
17.467 ; C.T. Liège, 8e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Spa, RG 30.451 ; C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002,
CPAS Tournai / X, RG 17.071 ; C.T. Liège, 8e ch., 12 juin 2002, CPAS Liège / X, RG 30.721/02 ; C.T.
Liège (section Namur), 13e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Couvin, RG 7.044/2001 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 14.930/01 ; T.T. Liège, 9e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS
Liège, RG 318.906 ; T.T. Liège, 1e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Oupeye et X/ CPAS Oupeye, RG
319.296 et 319.297 ; T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur et CPAS Jemeppe-sur-
Sambre, RG 112.572 et 112.573 ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Rochefort, RG 61.683 ;
T.T. Arlon, 2e ch., 236 avril 2002, X / CPAS Attert et CPAS Sainte-Ode, RG 30.591 ; T.T. Huy, 2e ch.,
8 mai 2002, X / CPAS Wanze, RG 55.886 ; T.T. Arlon, 2e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Aubange, RG
30.596 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.088/R ; T.T. Verviers, 1e ch., 11
juin 2002, X / CPAS Pépinster, RG 0648/2002 ; T.T. Namur, 7e ch., 14 juin 2002, X / CPAS Assesse, RG
113.825 ; T.T. Huy, 2e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Huy et X/ CPAS Flémalle, RG 55.879 et 55.974 ;
T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve, RG
734/w/2002 ; T.T. Nivelles (section Wavre), ch. vac., 19 août 2002, X / CPAS Court-Saint-Etienne, RG
139/W/2002 ; T.T. Huy, ch. vac., 22 août 2002, X / CPAS Engis, RG 55.578 ; T.T. Charleroi (section
Charleroi), ch. vac., 17 septembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.901/R.
Idem : 31 ; Bruxelles : 6; Namur : 4 ; Liège : 15; Verviers : 6.
T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Visé, RG 319.208 ; T.T. Liège, 10e ch., 8 février 2002,
CPAS Seraing / X, RG 304.708 ; T.T. Liège, 10e ch., 22 février 2002, X / CPAS Liège, RG 306.308 ;
T.T. Liège, 10e ch., 15 mars 2002, X / CPAS Flémalle, RG 319.082 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars
2002, X / CPAS Bruxelles, RG 24.548/02 ; T.T. Liège, 10e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Oupeye, RG
321.506 ; T.T. Liège, 10e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Oupeye, RG 321.508 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
16 mai 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 18.092/01 ; T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X /
CPAS Liège, RG 320.583 ; T.T. Verviers, ch. vac., 17 juillet 2002, X / CPAS Dison, RG 1119/2002 ; T.T.
Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Braine-L’Alleud, RG 304/N/2002.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 9 oktober 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010605.
118

oekeloos is, en in dit geval veroordeelt zij de eiser tot het betalen van de kosten ervan 929 ; een dergelijke
uitspraak is echter zeer zeldzaam.
In een ander geval waarbij een OCMW ook eiser dat de aanvrager tot de betaling van de kosten zou worden
veroordeeld, volgde de rechtbank die stelling niet hoewel zij begrip kon opbrengen voor het OCMW dat
nutteloze kosten had gemaakt door toedoen van de verweerder. De aanvrager had immers het recht om tegen de
beslissing tot verdaging van zijn zaak, beroep in te dienen. 930
Bij een terugvordering van steun en/of bestaansminimum moet het OCMW aantonen waarom de kosten, in
afwijking van artikel 1017, tweede lid van het Gerechtelijk Wetboek, ten laste van de (vroegere) aanvrager
moeten worden gelegd. Doet het dit niet, dan zijn de kosten ten laste van het bestuur. 931
In één enkel geval kwamen de partijen overeen dat elk zijn eigen kosten zou dragen. 932
Bepaalde rechtscolleges verdelen de kosten tussen de twee openbare centra die partij zijn bij het geschil, zo het
ene territoriaal onbevoegd is 933 , of leggen de kosten ten laste van het bevoegde OCMW 934 .
4.5.3. Het kantonnement
Artikel 1404 van het Gerechtelijk Wetboek sluit kantonnement uit voor schuldvorderingen tot
levensonderhoud. Het bestaansminimum wordt per definitie toegekend aan een persoon die over onvoldoende
bestaansmiddelen beschikt. Verder beschikt het OCMW over de mogelijkheid om de
bestaansminimumaanvrager uit te nodigen zijn rechten te laten gelden ten aanzien van zijn
onderhoudsplichtigen, net zoals het centrum het recht heeft om het uitbetaalde bestaansminimum terug te
vorderen van die onderhoudsplichtigen van de begunstigde. Dit toont in voldoende mate aan dat het recht op
het bestaansminimum een schuldvordering tot levensonderhoud is, die zoals gezien geen aanleiding kan geven
tot een kantonnement. 935
4.6. De beroepsmiddelen
4.6.1. Het verzet
Hierover is er geen rechtspraak.
4.6.2. Het beroep
Wat de ontvankelijkheid van het beroep betreft, vloeit uit een arrest van het Hof van Cassatie (Cass. 20 mei
1996, Bull. Cass. 1996, nr. 1821, opmerking p. 502) voort dat de betekening van een vonnis of een arrest op
basis van artikel 32, 2° van het Gerechtelijk Wetboek wel degelijk verworven is op de datum van de verzending
929
930
931
932
933
934
935
Arbrb. Tongeren, 1e K., 11 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 1813/2001.
Arbrb. Tongeren, 1e K., 15 mei 2002, X / OCMW Kortessem, AR 75/2002.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 13 maart 2002, OCMW Mechelen / X, AR 75610.
Arbrb. Brussel, Vak. K., 3 september 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 26029/02.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 février 2002, X / CPAS Bernissart et Tournai, RG 71.627 et 71.955 ; T.T.
Charleroi, 11e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Morlanwelz et Braîne-le-Comte, RG 59769R, 9719HR,
59770R, 10437HR.
C.T. Liège (section Namur), 13e ch., 25 juin 2002, Madame le Procureur Général près la Cour d’appel et
la Cour du travail de Liège / X et CPAS Andenne, RG 6.081/98 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002,
X / CPAS Schaerbeek et CPAS Evere, RG 19.866/01 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 28 mai
2002, X / CPAS Braine l’Alleud et CPAS Waterloo, RG 266/N/2002 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002,
X / CPAS Liège, RG 321.185 et 323.055 ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Gembloux, RG
112.818 et 113.515 ; T.T. Charleroi (section Charleroi), ch. vac., 13 septembre 2002, X / CPAS Charleroi,
RG 60.782/R.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Boussu / X, RG 16.459.
119

van de gerechtelijke beslissing, niet op de ontvangstdatum. De betekening van het vonnis is verricht op 4
november 1998, de beroepstermijn verstreek dus op 4 december 1998. De akte van beroep draagt als datum
7 december 1998, en werd ontvangen op 9 december 1998. Niettemin komt in het dossier een brief met datum
van 2 december 1998 voor die ondertekend is door de Voorzitter en de Secretaris van het OCMW, waarbij een
uittreksel steekt van het beraadslagingsregister van de Raad voor Maatschappelijk Welzijn, en die zonder
uitdrukkelijke bepaling van de aangevochten beslissing toch duidelijk de wil te kennen geeft om beroep aan te
tekenen bij het Hof. Aan deze brief is een schrijven toegevoegd dat gericht is aan de griffie (aangetekend
schrijven, poststempel op 4 december 1998). Aangezien het gaat om een geschil in een aangelegenheid die
bedoeld wordt bij artikel 580, 8° van het Gerechtelijk Wetboek, kan het beroep bij aangetekende brief worden
ingesteld, zoals bepaald bij artikel 1056, 3° van het Gerechtelijk Wetboek. Het beroep werd ingediend binnen
de wettelijke termijn. 936
Ook al gaf de betrokkene verstek, oordeelt het Hof dat het op 17 januari 2002 ingediende beroep tegen een op
10 december 2001 betekend vonnis, laattijdig is ingesteld. 937
Bepaalde rechtscolleges leggen de kosten ten laste van de bestaansminimumaanvrager die beroep heeft
ingesteld 938 of ten laste van het OCMW. 939
Door de devolutieve werking is het Arbeidshof gevat voor het geheel van het geschil, zelfs bij verstek van de
steunaanvrager. 940 Aldus werd in de bestudeerde periode geoordeeld dat :
• het Hof het vonnis mag vernietigen voor zover dit veroordeelde tot betaling van het bestaansminimum
voor een bepaalde periode, en het OCMW vervolgens mag veroordelen tot betaling voor een langere
periode ; 941
• het Hof het vonnis kan bevestigen voor zover dit het beroep inzake het bestaansminimum ongegrond
heeft verklaard, aangezien de betrokkene ook over de inkomsten van zijn zoon kon beschikken, maar
evenzeer het vonnis kan vernietigen voor zover het maatschappelijke dienstverlening weigert ; 942
• wanneer er een beroep wordt gericht tegen een vonnis dat het beroep tegen een weigeringsbeslissing
van een eerste bestaansminimumaanvraag ongegrond heeft verklaard, en de betrokkene later een nieuwe
bestaansminimumaanvraag en aanvraag voor een maatschappelijke dienstverlening indient, de
aanhangigheid bij het Hof van Beroep krachtens het principe van het gezag van het rechterlijk gewijsde
beperkt wordt tot de periode tussen de datum van de eerste aanvraag en de datum van de tweede – het
geschil blijft hangende voor de toekenning van de steun beoogd door de tweede periode ; 943
• wanneer het beroep is gericht tegen een vonnis dat het OCMW veroordeeld heeft tot betaling van het
bestaansminimum voor alleenstaanden, en het centrum bij deze ook uitgenodigd werd om een nieuwe
beslissing te nemen vanaf 31 januari 2002 (in functie van de bestaande onderhoudsvorderingen), het Hof
bij gebrek aan incidenteel beroep niet gevat is voor de mogelijkheid om een geschilkwestie in vraag te
stellen waarover de eerste rechter uitspraak heeft gedaan en die geen voorwerp is van enig hoofd- of
936
937
938
939
940
941
942
943
C.T. Mons, 6e ch., 26 mars 2002, CPAS Chimay / X, RG 15.679.
C.T. Liège, 8e ch., 8 mai 2002, CPAS Visé / X, RG 30.576/02.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.499 ; C.T. Bruxelles, 8e
ch., 3 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 41.241.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16.782 ; C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002,
CPAS Tournai / X, RG 16.753 ; C.T. Liège, 8e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 29.794/01 ; C.T.
Liège (section Namur), 12e ch., 25 mars 2002, X / CPAS Namur, RG 6.697/00 ; C.T. Bruxelles, 8e ch.,
23 mai 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 42.476 ; C.T. Liège (section Neufchâteau), 11e ch., 12 juin 2002,
CPAS Virton / X, RG 3.541/02 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 octobre 2002, X / CPAS Uccle, RG 43.258.
Idem : 23 : Mons : 8 ; Liège : 15.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 octobre 2002, X / CPAS Uccle, RG 43.258.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 30.282/01 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 3 octobre 2002,
X / CPAS Uccle, RG 43.258.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, X/ CPAS Lobbes, RG 17.572.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Spa, RG 30.478/2001.
120

incidenteel beroep – het beschikkend beginsel verbiedt ultra petita recht te spreken, zelfs wanneer het
deel van de aangevochten beslissing bepalingen van openbare orde miskent ; 944
• de draagwijdte van het geschil wordt afgebakend door de motivering bij de aangevochten beslissing
die een gebrek aan medewerking afleidt uit het feit dat niet wordt ingegaan op convocaties ; 945
• het Hof het eerste vonnis vernietigt ingevolge een arrest van het Arbitragehof dat oordeelt dat er geen
sprake was van discriminatie. 946
Een arbeidsrechtbank die zich uitspreekt over het recht op maatschappelijke dienstverlening, maar hiervoor niet
gevat werd omdat de vraag alleen het bestaansminimum betrof, overtreedt de grenzen van het geschil; een
hiertegen ingesteld incidenteel beroep is gegrond. 947
5. DE TERUGVORDERING VAN HET BESTAANSMINIMUM
In gevolge artikel 13 van de Bestaansminimumwet van 07 augustus 1974 kan het bestaansminimum worden
teruggevorderd in geval van verzuim vanwege betrokkene of ingeval van materiële vergissing; artikel 14 van de
vermelde wet schrijft dan een procedure voor die door het OCMW verplicht moet worden nageleefd 948 . Het
OCMW moet inzonderheid aan de gerechtigde bij schrijven kennis geven van zijn beslissing om het hem
uitgekeerde bestaansminimum terug te vorderen of daartoe tegen hem een eis tot terugbetaling instellen, waarna
de gerechtigde over een periode van één maand beschikt om een verzoek in te dienen om af te zien van de
terugvordering of de eis tot terugbetaling. Dit betekent dat het OCMW: 1) een beslissing moet nemen van
terugvordering, 2) die beslissing moet bij gewone brief worden meegedeeld aan verweerder en 3) verweerder
over één maand beschikt om een verzoek in te dienen of om af te zien van de terugvordering. Een OCMW dat
geen beslissing van terugvordering overlegt en niet aantoont dat de procedure van artikel 14 werd nageleefd,
kan het onterecht uitbetaalde bedrag niet terugvorderen. 949
Bepaalde rechtbanken bekijken de terugvordering totaal anders; zij noemen de wijd verbreide praktijk om de
gerechtigden een verbintenis tot terugbetaling van de genoten steun te laten ondertekenen, volstrekt onwettig
omdat de sociale zekerheidswetgeving van openbare orde is; individuen kunnen niet afwijken van dwingend
recht. Derhalve oordelen zij dat een OCMW niet gerechtigd is om op grond van een terugbetalingsverbintenis
over te gaan tot terugvordering. 950
5.1. Het bij wijze van voorschot toegekende bestaansminimum
De terugbetaling van het bestaansminimum kan slechts binnen de grenzen en voorwaarden zoals bepaald in de
artikelen 12 tot 15 van de wet van 7 augustus 1974 worden gevraagd.
De rechtbank gaat na of de wettelijke voorwaarden vervuld zijn opdat de gevraagde recuperatie zou kunnen
worden bevolen. 951 Deze wettelijke voorwaarden betreffen zowel de grond als de vorm van de
recuperatiebeslissing. De terugvordering is ongegrond wanneer in het dossier geen enkel spoor wordt
aangetroffen dat erop wijst dat het OCMW een subrogatie zou gevraagd hebben voor de toekenning van de
door de Franse Gemeenschap verschuldigde achterstallen, de rechtbank niet weet vanaf welke datum de
verwerende partij daadwerkelijk een regularisatie heeft genoten van de door die gemeenschap verleende steun,
944
945
946
947
948
949
950
951
C.T. Liège (section Neufchâteau), 11e ch., 12 juin 2002, CPAS Virton / X, RG 3.541/02.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16.782.
C.T. Liège (section Namur), 13e ch., 25 juin 2002, Madame le Procureur Général près la Cour d’appel et
la Cour du travail de Liège / X et CPAS Andenne, RG 6.081/98.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 12 juni 2002, X / OCMW Kalmthout, AR 2010453.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 21 oktober 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 338.942.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 332.939 ; Arbrb. Dendermonde,
3e K., 15 april 2002, X / OCMW Dendermonde, AR 46.582 en 46.702 ; Arbrb. Antwerpen, 6e K., 13 juni
2002, OCMW Antwerpen / X, AR 228.061.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 november 2002, OCMW Mechelen / X, AR 76820.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 21.352/01 ; T.T. Verviers,
1e ch., 28 mai 2002, CPAS Verviers / X, RG 0307/2002 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS
Liège, RG 321.587.
121

en het OCMW niet aantoont dat het de geciteerde beslissingen heeft betekend. Aangezien niet wordt bewezen
dat de recuperatiebeslissing van 8 november 1995 betekend werd, terwijl de verdedigende partij deze
betekening betwist, toont de eiser niet aan dat de beroepstermijn wettelijk is beginnen lopen en hij gerechtigd is
om een vordering tot terugbetaling in te stellen. 952
Een OCMW kan het bestaansminimum voor een bepaalde periode slechts terugvorderen in de gevallen dat de
aanvrager later inkomsten verworven heeft die betrekking hebben op dezelfde periode. Indien blijkt dat
betrokkene door een beslissing van de RVA in die periode uitgesloten was van het recht op
werkloosheidsuitkeringen, bestaat er voor het OCMW geen rechtsgrond waarop het uitgekeerde bedrag kan
worden teruggevorderd. 953 Een OCMW dat zijn terugvordering steunt op de informatie van de Rijksdienst voor
Kinderbijslag, terwijl die informatie achteraf onjuist of ten minste onvolledig blijkt te zijn, heeft geen
rechtsgrond voor de terugvordering. 954
Aldus is geoordeeld dat :
• de eis tot recuperatie van het verleende bestaansminimum ongeoorloofd en ongegrond is wanneer
blijkt dat het Bijzonder Comité van de sociale dienst bij het OCMW twee beslissingen heeft
genomen : het openstellen van het bestaansminimum voor alleenstaanden gedurende de sanctie van de
RVA, en een recuperatie daarvan na afloop van de sanctieperiode via vrijwillige overdracht van de
werkloosheidsuitkeringen. Op burgerrechtelijke vlak is de schulderkenning ongeldig en moet ze dus
vernietigd worden : enerzijds bevat ze niet alle verplichte vermeldingen zoals bepaald bij artikel 1326
van het Burgerlijk Wetboek, dat met name oplegt dat de geldsom voluit in letters moet worden
uitgedrukt, wat hier niet het geval is ; bovendien werd die « schuldbekentenis » bij de toekenning van
het bestaansminimum door de Raad ondertekend en voorgesteld als betalingsvoorwaarde, wat de
veronderstelling wekt dat de toestemming voor de terugbetaling door geweld werd afgeperst in de zin
van de artikelen 1109 en volgende van het Burgerlijk Wetboek. In dit opzicht vormt het
bestaansminimum werkelijk een recht van schuldvordering, in de mate dat het OCMW bevoegd is om
dit te verlenen zodra de aanvrager in een staat van behoeftigheid verkeert en de grondvoorwaarden
vervult. Een terug te betalen bestaansminimum is werkelijk juridische ketterij, aangezien het om een
principieel en absoluut recht gaat – men kan geen afwijkingen toestaan op zijn onvoorwaardelijk
karakter dan bij wet, waarbij dan overigens het evenredigheidsbeginsel moet worden toegepast in de
afweging tussen het nagestreefde doel en de aangewende middelen. Het is bijgevolg onaanvaardbaar
dat rekening wordt gehouden met een voorwaarde inzake recuperatie ten laste van de begunstigde,
voorwaarde die niet uitdrukkelijk in de OCMW-wet voorkomt ; 955
• de eis de recuperatie betreft van 1.107,14 € (bestaansminimum en maatschappelijke dienstverlening
als voorschot voor het loon dat zal ontvangen worden voor de gedekte periode). De betrokkene moet
worden veroordeeld tot betaling van deze som via maandschijven van 50 €, of onmiddellijke
terugbetaling zodra meer dan één maandtermijn niet wordt nageleefd, zonder dat hierbij enige
ingebrekestelling vereist is ; 956
• de eis betreft de recuperatie van het bestaansminimum voor de periode waarin de betrokkene geen
werkloosheidsuitkeringen genoot (sanctie). Het bestaansminimum kan slechts van de begunstigde
worden teruggevorderd in de gevallen bepaald bij de artikelen 12 en 13, al.1, van de wet : een cumul
met andere inkomsten die achteraf voor dezelfde periode worden ontvangen (achterstallen), tot beloop
van het bedrag waarvoor die inkomsten bij de berekening van het uitbetaalde « bestaansminimum » in
aanmerking hadden moeten worden genomen, mocht de betrokkene er toen al hebben kunnen over
beschikken, verzuim van aangifte en materiële vergissing. De eis wordt ongegrond verklaard
aangezien het OCMW geen enkele van die hypothesen bewijst ; 957
• de recuperatie ten laste van begunstigden, krachtens die bepalingen, slechts mogelijk is wanneer het
bestaansminimum werd verleend ingevolge een materiële vergissing, of wanneer de betrokkene
nagelaten heeft inkomsten aan te geven. De eiseres vecht een beslissing aan volgens dewelke zij ten
952
953
954
955
956
957
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 janvier 2002, CPAS Namur / X, RG 24.716/00.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 13 maart 2002, OCMW Mechelen / X, AR 75610.
Arbrb. Gent, 10e K., 15 maart 2002, X / OCMW Gent, AR 149.036/00.
T.T. Liège, 10e ch., 8 février 2002, CPAS Seraing / X, RG 304.708.
T.T. Arlon, 2e ch., 18 avril 2002, CPAS Arlon / X, RG 30.440.
T.T. Arlon, 2e ch., 14 mai 2002, CPAS Seraing / X, RG 30.426.
122

elope van 74,37 € per maand het bestaansminimum moet terugbetalen (reden : ze heeft niet gemeld
dat ze niet op het grondgebied van de gemeente verblijft). Het feit dat door het OCMW naar voren
wordt geschoven in zijn beslissing, stemt niet overeen met die redenen, zodat het bestaansminimum
niet mag worden teruggevorderd van de eiseres. 958
Wanneer een persoon geldsommen die hij afwachtte en waar hij recht op had in de periode gedurende dewelke
hij het bestaansminimum ontving, uiteindelijk in handen krijgt, is het OCMW wettelijk verplicht om het
voorgeschoten bestaansminimum terug te vorderen tot beloop van de bedragen waarvoor die inkomsten die bij
de berekening van het uitbetaalde « bestaansminimum » in aanmerking hadden moeten worden genomen,
mocht de betrokkene er op het ogenblik van de toekenning al hebben kunnen over beschikken. Op dit vlak doet
het er niet toe of het OCMW de recuperatiemogelijkheid al dan niet bepaald heeft in de
toekenningsbeslissing. Hieruit vloeit voort dat de recuperatie van een door het OCMW toegekend voorschot
slechts kan gebeuren in de mate dat de vordering van de bestaansminimumgerechtigde bestond op het ogenblik
van de toekenning. In de mate waarin het recht al bestond (overeenkomsten die voorafgaan aan de
echtscheiding met onderlinge toestemming), maar niet opeisbaar was op het ogenblik waarop hij het
bestaansminimum had aangevraagd, kan het beroep van het OCMW tot recuperatie van de
bestaansminimumsommen niet worden toegelaten, aangezien de akte van boedelscheiding na het
echtscheidingsvonnis, getekend werd na de toekenningsperiode. 959
De rechtbanken oordelen vaak dat de door het OCMW op tegeneis gevraagde uitvoerbare titel moet worden
toegekend voor de recuperatie van het saldo van het bestaansminimum (als terug te betalen voorschot op
sociale uitkeringen), en waarbij de betrokkene de verschuldigde som in schijven kan aflossen. 960
De verjaringstermijn voor de terugvordering, omschreven in artikel 15 van de BM-wet, begint pas te lopen
vanaf het ogenblik waarop de aanvrager de beschikking kreeg over de inkomsten waarop zij krachtens rechten
die zij voorheen bezat, gerechtigd was. 961
5.2. Het onverschuldigde bestaansminimum
De bestudeerde rechtspraak heeft nauwgezet nagegaan of men zich wel degelijk in één van
de in de wet bepaalde gevallen bevindt.
Aldus heeft zij besloten dat :
• wat teveel ontvangen werd, als onverschuldigde betaling moet worden teruggevorderd, zo de
betrokkene uitkeringen voor personen met een handicap heeft ontvangen ; 962
• wat teveel ontvangen werd, als onverschuldigde betaling moet worden teruggevorderd, zo de
betrokkene gezinsbijslagen en wezenuitkeringen heeft ontvangen ; 963
• de terugvordering van het bestaansminimum van een persoon die deze uitkering cumuleerde met een
beroepsactiviteit die niet werd aangegeven bij het OCMW, gerechtvaardigd is ; 964
• de tegeneis (via conclusies) tot terugvordering van het saldo van het bestaansminimum dat ten
onrechte werd ontvangen door de betrokkene die het bestaansminimum cumuleerde met een
werkloosheidsuitkering, gegrond is ; 965
958
959
960
961
962
963
964
T.T. Neufchâteau, 2e ch., 8 avril 2002, X / CPAS Bastogne, RG 28.398.
T.T. Dinant, 7e ch., 26 novembre 2002, X / CPAS Ciney, RG 61.563.
T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 5.267/01/M.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 11 januari 2002, X / OCMW Hulshout, AR 24.748.
T.T. Tournai, 3e ch., 26 février 2002, X / CPAS Peruwelz, RG 72.194 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
24 septembre 2002, CPAS Verviers / X, RG 1323/2002.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Nivelles, RG 1334/N/2001.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, CPAS Verviers / X, RG 2.282/2001 ; T.T. Liège, 9e ch., 12 mars
2002, X / CPAS Liège, RG 318.906 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 24 septembre 2002, CPAS Ottignies-
Louvain-la-Neuve, RG 30.953/02.
123

• de terugvordering van het saldo van het bestaansminimum dat ten onrechte werd ontvangen door de
betrokkene die het bestaansminimum cumuleerde met onderhoudsgeld, gegrond is ; 966
• de tegeneis (via conclusies) tot terugvordering van het saldo van het bestaansminimum dat ten
onrechte werd ontvangen door de betrokkene, gegrond is, wanneer deze het centrum er niet van had
ingelicht dat hij het gemeenschappelijk leven had hervat, en zo dus bedrieglijk had nagelaten inkomsten
aan te geven door de waarheid te verdoezelen. 967
De rechtbanken hebben geoordeeld dat de eis tot terugbetaling van onverschuldigde
betalingen beperkt moet blijven tot de periode :
• van daadwerkelijk en bewezen verblijf in de gemeente, zodat de terugbetaling van de onverschuldigde
betaling beperkt moet blijven tot die periode ; 968
• vanaf wanneer de betrokkene zijn pensioen van de RVP heeft verkregen, waardoor hij dit pensioen
cumuleerde met het bestaansminimum, of tot de periode gedurende dewelke hij werkloosheids-,
gehandicapten- of mutualiteitsuitkeringen ontvangen heeft ; 969
• van bewezen activiteit van de betrokkene. 970
Wanneer de betrokkene weigert de onverschuldigde betaling terug te betalen, moet het OCMW een eis tot
terugvordering indienen voor de arbeidsrechtbank om een uitvoerbare titel te verkrijgen. 971
De rechtbanken hebben de door het OCMW gevraagde uitvoerbare titel toegekend :
• om de terugbetaling van het saldo van het bestaansminimum dat ten onrechte werd ontvangen, te
verkrijgen, aangezien de betrokkene samenwoonde ; 972
• om de terugbetaling van het saldo van het bestaansminimum dat ten onrechte werd ontvangen, te
verkrijgen, aangezien de betrokkene een bezoldigde beroepsactiviteit uitoefende ; 973
• om de terugbetaling van het saldo van het bestaansminimum dat ten onrechte werd ontvangen, te
verkrijgen, aangezien de betrokkene gezinsbijslagen en wezenuitkeringen ontving ; 974
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 février
2002, X / CPAS Ixelles, RG 9.532/0 ; T.T. Verviers, 1e ch., 28 mai 2002, CPAS Verviers / X, RG
0307/2002 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.587.
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, CPAS Liège / X, RG 313.143.
T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 303.857 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 décembre
2002, X / CPAS Ganshoren, RG 39.227/0.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, CPAS Mons / X, RG 2631/00/M ; T.T. Mons (section
Mons), 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Boussu, RG 4893/01/M ; T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e
ch., 24 septembre 2002, CPAS Verviers / X, RG 164.556/A.
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.587 ; T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002,
CPAS Verviers / X, RG 1323/2002.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, CPAS Verviers / X, RG 2.282/2001 ; T.T. Liège, 9e ch., 12 mars
2002, X / CPAS Liège, RG 318.906 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 24 septembre 2002, CPAS Ottignies-
Louvain-la-Neuve, RG 30.953/02.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065.
T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 303.857 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 décembre
2002, X / CPAS Ganshoren, RG 39.227/0.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, CPAS Verviers / X, RG 2.282/2001 ; T.T. Liège, 9e ch., 12 mars
2002, X / CPAS Liège, RG 318.906 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 24 septembre 2002, CPAS Ottignies-
Louvain-la-Neuve, RG 30.953/02.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Nivelles, RG 1334/N/2001.
124

• om de terugbetaling van het saldo van het bestaansminimum dat ten onrechte werd ontvangen, te
verkrijgen, aangezien de betrokkene het bestaansminimum cumuleerde met
werkloosheidsuitkeringen ; 975
• om de terugbetaling van het saldo van het bestaansminimum dat ten onrechte werd ontvangen, te
verkrijgen, aangezien de betrokkene het bestaansminimum cumuleerde met onderhoudsgeld 976 of
gehandicaptenuitkeringen ; 977
• om de terugbetaling van het saldo van het bestaansminimum dat ten onrechte werd ontvangen, te
verkrijgen, aangezien de betrokkene de gemeente had verlaten. 978
De recuperatie van de onverschuldigde betaling tot beloop van 6.980 BF, dat wil zeggen het volledige bedrag
in één maand (maart 2001), is niet gerechtvaardigd in het licht van artikel 1410, § 4, van het Gerechtelijk
Wetboek, aangezien slechts een som van 1.396 BF (34, 61 €) door het OCMW kon worden gerecupereerd voor
de maand maart 2001. Anders zou de aanvrager geen inkomen meer genieten dat gelijk is aan het
bestaansminimum, zoals artikel 1410, § 4, zesde lid van het Gerechtelijk Wetboek dit oplegt. Om desgevallend
het saldo te kunnen recupereren, moet het OCMW dus overgaan tot een kantonnement. 979
Soms verwerpt de rechtbank de eis van de betrokkene en bevestigt ze de opheffingsbeslissing van het
bestaansminimum wegens verzuim van aangifte van inkomsten met bedrieglijk oogmerk, en verwijst ze de
zaak naar de rol om het OCMW toe te laten nadien de onverschuldigde betaling terug te krijgen, met
verduidelijking van het bedrag. 980
Het beroep tegen een opheffingsbeslissing van het bestaansminimum en tegen een klacht van het OCMW tegen
hem, is onontvankelijk wat de tweede beslissing betreft, aangezien de rechtbank onbevoegd is om een vonnis
uit te spreken over een strafrechtelijke klacht, en ongegrond wat de eerste beslissing betreft, aangezien het
onbetwistbaar vaststaat dat de eiser bedrog heeft gepleegd ten nadele van het OCMW en de gemeenschap : hij
cumuleerde zijn arbeidsongevallen- en gehandicaptenuitkering en een gedeeltelijk bestaansminimum, gaf de
gehandicaptenuitkering niet aan en stelde eigenhandig geschriften op waarbij hij verklaarde geen andere
inkomsten te genieten. 981
Indien vaststaat dat de aanvrager gedurende een bepaalde periode het bestaansminimum heeft ontvangen,
terwijl hij tegelijkertijd voor dezelfde periode werkloosheidsuitkeringen kreeg, kan het OCMW op grond van
artikel 12 van de BM-wet overgaan tot de terugvordering. 982
Indien de gegevens uitwijzen dat de aanvrager in een bepaalde periode ingevolge verzuim van zijnentwege,
bedoeld in artikel 16 van de BM-wet, onrechtmatig bestaansminimum heeft genoten, dan vordert het OCMW
dit bedrag terecht terug 983 ; het is evenwel aan het OCMW om te bewijzen dat de aanvrager een onjuiste of
975
976
977
978
979
980
981
982
983
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 310.065 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 février
2002, X / CPAS Ixelles, RG 9.532/0 ; T.T. Verviers, 1e ch., 28 mai 2002, CPAS Verviers / X, RG
0307/2002 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.587 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
24 septembre 2002, CPAS Verviers / X, RG 1323/2002.
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, CPAS Liège / X, RG 313.143.
T.T. Tournai, 3e ch., 26 février 2002, X / CPAS Peruwelz, RG 72.194.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, CPAS Mons / X, RG 2631/00/M ; T.T. Verviers, 1e
ch., 23 avril 2002, CPAS Verviers / X, RG 0122/2002 ; T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 28 mai 2002,
X / CPAS Boussu, RG 4893/01/M ; T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 24 septembre 2002, CPAS
Verviers / X, RG 164.556/A.
T.T. Tournai, 3e ch., 26 février 2002, X / CPAS Peruwelz, RG 72.194.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 21.352/01.
T.T. Huy, 2e ch., 25 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56.474.
Arbrb. Gent, 10e K., 22 november 2002, X / OCMW Gent, AR 155.422/02.
Arbh. Gent (Afd. Brugge), 6e K., 10 januari 2002, X / OCMW Brugge, AR 2001/354 ; Arbrb. Brugge, 3e
K., 28 januari 2002, OCMW Tielt / X; Arbrb. Tongeren, 12 februari 2002, OCMW Tongeren / X, AR
10/2002 ; Arbrb. Gent, 10e K., 15 februari 2002, OCMW Brugge / X, AR 151.525/01 ; Arbrb. Mechelen,
1e K., 18 februari 2002, X / OCMW Mechelen, AR 77808 ; Arbrb. Mechelen, 1e K., 18 februari 2002, X
/ OCMW Mechelen, AR 76909 ; Arbrb. Brugge,7e K., 25 februari 2002, OCMW Kortemark / X, AR
106.267 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., X / OCMW Antwerpen, 10 juni 2002, AR 341.402 ; Arbrb. Leuven,
2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Tienen, AR 954/01 ; Arbrb. Tongeren, 1e K., 10 september 2002,
125

onvolledige aangifte van bestaansmiddelen zou hebben gedaan. 984 Waar na een getuigenverhoor komt vast te
staan dat de aanvrager verzwegen inkomsten uit de verhuur van onroerend goed heeft verzwegen, bevestigt de
arbeidsrechtbank de eis tot terugvordering door het OCMW. 985
Ook indien kan worden vastgesteld dat uiteindelijk, na herstel van de materiële vergissingen, voor een zelfde
periode zowel werkloosheidsuitkeringen als bestaansminimum werden uitgekeerd, is de beslissing tot
terugvordering voor de bedoelde periode gerechtvaardigd. 986
Evenzeer ten aanzien van de aanvrager die verzuim heeft gepleegd, kan het OCMW krachtens artikel 13 van de
BM-wet het bestaansminimum terugvorderen. 987 Een OCMW dat het bestaansminimum terugvordert omdat het
niet akkoord gaat met de vrijstelling die de aan de aanvrager verleend werd door de RVA, is niet gesteund op
het genoemde artikel 13 zo blijkt dat de aanvrager de beslissing van de RVA correct heeft overgemaakt aan het
OCMW; dergelijke beslissing van het OCMW moet vernietigd worden. 988
In het geval waarbij uit de gegevens van het rijksregister kon worden opgemaakt dat een aanvrager vanaf een
bepaalde datum niet meer in de gemeente woont en het OCMW heeft aan betrokkene nog gedurende een
bepaalde periode het bestaansminimum uitbetaald, vordert het OCMW terecht het bestaansminimum terug
vanaf datum van de verhuis wegens territoriale onbevoegdheid. 989 Ten aanzien van een
bestaansminimumgerechtigde die nalaat aangifte te doen van haar verhuis en van de samenwoonst met haar
partner die over een inkomen beschikte, eist het OCMW terecht het bestaansminimum terug. 990 Ook waar het
inkomen van de samenwonende partner een werkloosheidsuitkering als gezinshoofd betreft, moet het OCMW
hiervan in kennis worden gesteld. 991 Jegens de aanvragers die nalaten hun gewijzigde inkomen te melden bij
het OCMW en tegen de terugvordering noch omtrent het beginsel noch omtrent het bedrag, enig bezwaar laten
gelden, dan kan die vordering worden toegekend. 992
Om moratoire intresten te bekomen, moet schuldenaar in gebreke zijn gesteld; een gewone brief volstaat
hiertoe niet, gezien de onzekerheid nopens de datum. 993 De verwijlintresten worden toegekend vanaf het tijdstip
van de eerste ingebrekestelling waarvan het bewijs van een aangetekende zending voorligt. 994 Aan een OCMW
dat verzuimt op te geven wanneer het verwerende partij in gebreke heeft gesteld en evenmin enig bewijs van
aangetekende zending voorlegt, kunnen dus geen moratoire intresten worden toegekend. 995 Een andere
arbeidsrechtbank 996 oordeelt dat artikel 97 van de OCMW-wet de terugvorderbare bedragen beperkt tot de
werkelijke kostprijs; intresten zijn geen wezenlijk bestand van de kosten van de dienstverlening en kunnen
bijgevolg niet ten laste worden gelegd van de aanvrager.
Bij wie verzuimd heeft inkomsten uit arbeid aan te geven, is de terugvordering gesteund op de onverschuldigde
betaling; daarom wordt door het OCMW terecht enkel het bedrag teruggevorderd dat de eiser in de periode in
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
OCMW Tongeren / X, AR 5/2002 ; Arbrb. Brugge, 1e K., 30 augustus 2002 ; OCMW Elsene / X, AR
109.506.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 13 maart 2002, OCMW Mechelen / X, AR 74200.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2003891.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Leuven, AR 1998/01.
Arbrb. Gent, 10e K., 14 juni 2002, X / OCMW Gent, AR 153.619/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 9 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 331.203.
Arbrb. Brussel, 20e K., 18 april 2002, X / OCMW Mechelen, AR 13.974/01.
Arbrb. Brugge, 3e K., 14 januari 2002, OCMW Brugge / X, AR 101.239 ; Arbrb. Gent, 10e K., 25 januari
2002, OCMW Gent / X ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 6 februari 2002, X / OCMW Kapellen, AR 318.124 ;
Arbrb. Tongeren, 2e K., 9 april 2002, OCMW Tongeren / X, AR 7/2002.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 februari 2002, OCMW Kortemark / X, AR 106.267.
Arbrb. Brugge, 3e K., 22 april 2002, OCMW Brugge / X, AR 100.816 ; Arbrb. Brugge, 3e K., 13 mei
2002, OCMW Brugge / X, AR 106.933 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, OCMW Hasselt / X, AR
2021432 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, OCMW Hasselt / X, AR 2011988 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 24 juni 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 342.037.
Arbrb. Gent, 10e K., 25 januari 2002, OCMW Gent / X.
Arbrb. Gent, 10e K., 10 mei 2002, OCMW Gent / X, AR 152.840/01 ; Arbrb. Gent, 10e K., 6 december
2002, OCMW Gent / X, AR 156.822/02.
Arbrb. Brugge, 1e K., 30/8/2002, OCMW Elsene / X, AR 109.506.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, OCMW Mechelen / X, AR 24.018.
126

kwestie verdiend heeft. 997 Indien het OCMW na een vonnis van de arbeidsrechtbank overgaat tot de uitbetaling
van een bestaansminimum en dit vonnis wordt later de het arbeidshof vernietigd, dan mag het de som
terugvorderen die onverschuldigd aan de aanvrager werd uitbetaald. 998 Ook ten aanzien van de gerechtigde die
verzuimde de inkomsten uit een erfenis aan te geven, vordert het OCMW terecht het teveel betaalde BMbedrag
terug. 999
De rechtbank kan ingaan op het verzoek van de verweerder die het onverschuldigde bedrag ontvangen heeft,
om dit af te korten met een bepaald bedrag per maand. 1000 De rechtbank kan eveneens het bedrag van de
gevraagde afbetalingsfaciliteiten verhogen, gelet op de omstandigheden en het totale terug te betalen bedrag. 1001
De beslissing van een rechtbank waarin bepaald wordt dat een bepaald OCMW territoriaal onbevoegd is, heeft
niet zomaar tot gevolg dat de door haar uitgekeerde voorschotten van de aanvrager kunnen worden
teruggevorderd als onverschuldigde betaling. 1002
Tot slot kan het OCMW slechts terugvorderen wat zeker is; het feit dat de aanvrager in de Gouden Gids is
opgenomen, bewijst niet dat hij werkelijk inkomsten heeft. 1003 Het is aan het OCMW om te bewijzen dat de
uitgeschreven circulaire cheques wel degelijk door de betrokkene werden geïnd. 1004
De rechtbanken worden ook gevat door het beroep tot vermindering van de terugbetalingsmaandschijven
(onverschuldigd betaald bestaansminimum), en kennen in dit geval termijnen van verminderde betaling toe,
met dien verstande dat bij verzuim van naleving het overblijvende saldo onmiddellijk opeisbaar wordt zonder
ingebrekestelling vooraf. Het feit dat de onverschuldigde betaling te wijten is aan vergissingen, belet niet dat
deze sommen moeten worden terugbetaald. Slechts bij uitzonderlijke omstandigheden is geoordeeld dat het
gerechtvaardigd kan zijn dat de gerechtigde op sociale uitkeringen het recht heeft op een tegenvordering om
een veroordeling tot betaling van een gelijke som te verkrijgen ten laste van de sociale instelling. Dit is in deze
niet het geval, aangezien er geen sprake is van een sociale instelling die gedurende jaren ten onrechte bedragen
zou hebben uitbetaald aan de uitkeringsgenieter, terwijl deze alle nodige en duidelijke inlichtingen zou hebben
gegeven, zij het dat die onvolledig bleken te zijn, waardoor het onmogelijk was volstrekt juiste cijfers te
bepalen op het ogenblik waarop ze werden berekend. Evenwel moet aan de eisende partij worden toegelaten
om het schuldbedrag af te lossen via maandelijkse afbetalingen van 12,50 € – wanneer één betalingstermijn in
deze echter niet zou worden nageleefd, wordt het overblijvende saldo meteen opeisbaar, zonder dat er vooraf
een ingebrekestelling vereist is. 1005
De rechtscolleges nodigen het OCMW soms uit een afrekening van de inkomsten van de betrokkene neer te
leggen, zodat, wanneer de zaak andermaal wordt behandeld, uitspraak kan worden gedaan op basis van die
afrekening, en met name kan worden vastgesteld dat de door de eiser tijdens de periode waarover geschil
ontvangen inkomsten boven het toegekende bestaansminimum (derde categorie) liggen, en een recuperatie van
de onverschuldigde betaling zoals bevolen door het OCMW, gerechtvaardigd is ; de feiten vormen een verzuim
op de aangifteplicht van de inkomsten, zij het zonder dat een opzet om bedrog te plegen werd aangetoond,
zodat de door het OCMW opgelegde sanctie van 12 maanden uitsluiting moet herleid worden tot 1 maand
schorsing, en de tegenvordering waarmee de verweerder een uitstel van termijn vraagt, moet worden
ingewilligd. 1006
Uit de rechtspraak van het Hof van Cassatie vloeit voort dat de rechter niet uitsluitend op basis van de
vaststelling dat de aanvrager nagelaten heeft zijn inkomsten aan te geven, kan beslissen dat het recht op
bestaansminimum helemaal verloren gaat, zonder vast te stellen of de bestaansminimumbegunstigde ook
997
998
999
1000
1001
1002
1003
1004
1005
1006
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 332.947, 332.948, 332949,
332.950, 333.602, 340.601.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, OCMW Hasselt / X, AR 2014218.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 24 mei 2002, X/ OCMW Hasselt, AR 2010550.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 331.928 ; Arbrb. Brussel, 20e K.,
18 april 2002, X / OCMW Mechelen, AR 13.974/01 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 21 oktober 2002,
OCMW Antwerpen / X, AR 338.942.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., X / OCMW Antwerpen, 10 juni 2002, AR 341.402.
Arbrb. Ieper, 1e K., X / OCMW Vleteren, 06/19/2002, AR 23699.
Arbrb. Leuven, 2e K., 13 maart 2002, X / OCMW Tienen, AR 954/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 oktober 2002, OCMW Gent / X, AR 305.107.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Nivelles, RG 1334/N/2001.
T.T. Liège, 7e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 315.526.
127

daadwerkelijk over bestaansmiddelen beschikt die een invloed kunnen hebben op het bestaan of de omvang van
het recht op een bestaansminimum. Hieruit vloeit voort dat het veinzen gevolgen moet hebben op het bedrag
van de inkomsten waarover de bestaansminimumbegunstigde beschikt, en invloed moet hebben uitgeoefend op
de beslissing van het OCMW over het recht op bestaansminimum of over het toegekende bedrag. De debatten
moeten worden heropend om het OCMW toe te laten de op basis van de afrekening van de inkomsten van de
aanvrager gemaakte berekening over te maken, en uitleg te verschaffen over de omvang van de periode
waarvoor het een recuperatie van de onverschuldigde sommen vraagt (de sommen zouden onverschuldigd zijn
omdat de aanvrager een financiële tussenkomst van de ouders en wachtuitkeringen geniet). 1007
De sociale rechtscolleges staan de betrokkenen betalingstermijnen toe voor de terugbetaling van de ten
onrechte verkregen sommen, en bepalen hierbij dat het saldo onmiddellijk opeisbaar wordt zodra er één
betalingstermijn niet wordt nageleefd. 1008
De betalingstermijnen worden soms geweigerd wanneer blijkt dat de verwerende partij niet te goeder trouw is
in de zin van de artikelen 1244 en 1333 van het Gerechtelijk Wetboek, en misschien zelfs niet « ongelukkig »
in de zin van die bepalingen, aangezien het dossier algemeen doet veronderstellen dat er sprake is van bedrog
en dat zelfs de houding van de verweerder onder het afleggen van valse verklaringen kan worden gerangschikt,
of onder verzuim van aangifte aan een instelling van sociale zekerheid – beide zijn een misdrijf. 1009
Er werd ook geweigerd omdat het toekennen van betalingstermijnen niet in verhouding zou staan tot het terug
te betalen bedrag. 1010
5.3. De terugvordering bij onderhoudsplichtigen
Het OCMW kan beslissen de kosten van het bestaansminimum te verhalen op de onderhoudsplichtigen van de
aanvrager; een dergelijke beslissing van het OCMW heeft slechts de waarde van een eenzijdig bepaalde
schuldvordering. Het bestuur dat effectief wil overgaan tot de invordering, moet een uitvoerbare titel bekomen;
de onderhoudsplichtigen zijn op het ogenblik van de beslissing derhalve niet gebonden door een eenzijdig
vastgesteld verhaal. 1011
Onderhoudsvorderingen vallen duidelijk onder de uitsluitende bevoegdheid van de Vrederechter, of die nu
benaarstigd worden door onderhoudsgerechtigden of door een OCMW (subrogatie van rechtswege wegens
toekenning van steun, artikel 591.7° van het Gerechtelijk Wetboek). Daarentegen is het duidelijk dat de
aangevochten beslissing geen inleidende akte van rechtsgang tot betaling van onderhoudsgeld is, maar een
vaste, principiële beslissing van de Raad voor maatschappelijk welzijn op basis van artikel 98 § 2, tweede
gedachtenstreepje, van de wet van 8 juli 1976, waardoor het OCMW kan beslissen dat de
onderhoudsplichtigen de verleende steun moeten terugbetalen. In werkelijkheid gaat het om wat men in het
administratief recht een « losgemaakte handeling » noemt. Eens de Raad een beslissing heeft genomen en er
geen enkel beroep wordt tegen aangetekend, kan de ontvanger via een advokaat de rechtsprocedure tot
recuperatie opstarten. Dit staat duidelijk in artikel 115, § 2, van de wet van 8 juli 1976 : « de terugvordering
van de kosten voor verleende hulp, worden overeenkomstig de beslissing van de Raad voor maatschappelijk
welzijn, in naam van het centrum gevoerd op vervolging en benaarstiging van de ontvanger ». De beslissing
waarbij het OCMW verduidelijkt dat « Wij de eer hebben u ervan op de hoogte te brengen dat het Vast Bureau
op zijn zitting besloten heeft om uw tussenkomst, als onderhoudsplichtige, in de huisvestingskosten van uw
moeder, vast te leggen op 50 % van de kosten gedekt door haar persoonlijke bestaansmiddelen », is een
recuperatiebeslissing die moet worden vernietigd, aangezien het OCMW niet is overgegaan tot een sociaal
onderzoek naar de financiële situatie van de onderhoudsplichtige en de familiale gevolgen van de recuperatie,
waartoe het volgens artikel 13 van het K.B. van 9 mei 1984 nochtans gehouden is bij een vordering tot
terugbetaling. 1012
1007
1008
1009
1010
1011
1012
T.T. Liège, 7e ch., 6 février 2002, X / CPAS Liège, RG 315.526.
T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 5.267/01/M ; T.T. Liège, 7e ch.,
8 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 315.526 ; T.T. Verviers, 1e ch., 28 mai 2002, CPAS Verviers / X, RG
0307/2002 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 24 septembre 2002, CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve, RG
30.953/02.
T.T. Liège, 10e ch., 18 janvier 2002, CPAS Liège / X, RG 313.143.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 février 2002, X / CPAS Ixelles, RG 9.532/0.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 8 januari 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.807.
T.T. Liège, 10e ch., 15 mars 2002, X / CPAS Flémalle, RG 319.082.
128

5.4. De terugvordering bij aansprakelijke derden
Bij de terugvordering bij aansprakelijke derden kan de vraag worden opgeworpen of de aangesproken
onderhoudsplichtigen zich tegen het OCMW kunnen beroepen op de exceptie aangehaald uit artikel 210 van
het Burgerlijk Wetboek. Het OCMW moet immers zelf verantwoordelijk worden gehouden voor het toekennen
van het bestaansminimum aan de aanvraagster, gezien zij ab initio niet onderzocht of er een andere
mogelijkheid was, met name of de jonge aanvraagster niet terugkon naar haar ouders, zodat er geen sprake was
van de onmogelijkheid tot het leiden van een menswaardig bestaan. 1013
5.5. De billijkheidsredenen
Het OCMW beschikt over een discretionaire en onaantastbare bevoegdheid inzake beslissingen over het
eventueel afzien van terugvordering om redenen van billijkheid. Tegen een dergelijke beslissing is geen beroep
mogelijk. 1014 Het verzoek aan het OCMW om af te zien van de terugvordering om billijkheidsredenen, moet
echter tijdig gebeuren. Ingeval tegen de meegedeelde berichten van terugvordering geen beroep wordt
aangetekend, kan de rechtbank zich hierover later niet meer uitspreken. 1015
De arbeidsgerechten 1016 gaan bij de beoordeling van terugvorderingen doorgaans niet in op vorderingen
betreffende administratiekosten, omdat zij vinden dat er hiervoor geen rechtsgrond is; een andere kamer van
dezelfde arbeidsrechtbank 1017 is van oordeel dat er op grond van artikel 98 van de OCMW-wet geen
administratiekosten kunnen aangerekend Terugvorderingen moeten tijdig gebeuren; de vordering die buiten de
termijn van vijf jaar wordt ingesteld, is laattijdig en wordt onontvankelijk verklaard. 1018 De verjaringstermijn
neemt slechts een aanvang op het ogenblik dat het onverschuldigde karakter van de betaling definitief
vaststaat. 1019
6. DE SANCTIES
6.1. De sancties tegen de rechthebbende
6.1.1. Gebrek aan medewerking
Het feit dat iemand weigert mee te werken om zijn financiële situatie te onderzoeken rechtvaardigt het
intrekken van het bestaansminimum. 1020 In dezelfde zin stelt de arbeidsrechtbank vast dat de aanvrager geen
antwoord geeft op haar vragen, zodat het haar onmogelijk is een oordeel te vellen over zijn hulpbehoevendheid;
hem kan dus geen bestaansminimum worden verleend. 1021 Indien de rechtbank van oordeel is dat de aanvrager
geenszins het bewijs levert te voldoen aan de toekenningsvoorwaarden met het oog op het bekomen van het
bestaansminimum, dan besluit zij dat het OCMW op grond van de gegevens van het sociaal onderzoek een
correcte beslissing heeft genomen. 1022 Aan wie geen enkel element of stuk bijbrengt dat het verslag van het
1013
1014
1015
1016
1017
1018
1019
1020
1021
1022
Arbrb. Tongeren, 2e K., 4 oktober 2002, X / OCMW Meeuwen –Gruitrode, AR 73/2001.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 11 januari 2002, X / OCMW Hulshout, AR 24.748.
Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW Leuven, AR 2201/99.
Arbrb. Brugge, 3e K., 22 april 2002, OCMW Brugge / X, AR 100.816 ; Arbrb. Brugge, 3e K., 13 mei
2002, OCMW Brugge / X, AR 106.933.
Arbrb. Brugge, 7e K., 27 mei 2002, OCMW Brugge / X, AR 108.592.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 16 oktober 2002, OCMW Mechelen / X, AR 79213.
Arbrb. Ieper, 1e K., 6 september 2002, X / OCMW Vleteren, AR 23699.
Arbrb. Leuven, 2e K., 13 maart 2002, X / OCMW Tienen, AR 954/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.269.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 17 april 2002, X / OCMW Mechelen, AR 78061 en 79563 ; Arbrb. Tongeren, 1e
K., 27 mei 2002, X / OCMW Kortessem, AR 54/2001.
129

OCMW weerlegt, weigert het OCMW alleen reeds omwille van die reden terecht het bestaansminimum 1023 ;
eveneens het Arbeidshof van Antwerpen 1024 bevestigt dat de sanctie voor gebrek aan medewerking de
“afschaffing” van het bestaansminimum is.
6.1.2. Opzettelijk verzwegen bestaansmiddelen
Onder verzuim wordt verstaan: het niet aangeven van bestaansmiddelen waarvan betrokkene het bestaan kende.
Verzuimen het OCMW voldoende in te lichten is wel een reden tot weigeren of afschaffen van het
bestaansminimum 1025 , maar niet tot terugvordering.
De bewijslast van het verzuim ligt bij het OCMW; ingeval dit dossier veel onduidelijkheden bevat en het
OCMW bewijst niet dat de aanvrager inkomsten heeft gehad in de betrokken periode, dan moet een
terugvordering worden verworpen. 1026
De opheffingsbeslissing van het bestaansminimum vanaf 1 januari 2002 is blijkbaar een sanctie wegens het feit
dat geen werk werd gezocht. Zo’n sanctie komt in de wet niet voor, zodat de schorsingsbeslissing of de
beslissing van tijdelijke opheffing wegens onbeschikbaarheid op de arbeidsmarkt niet door de rechtbank kan
worden bevestigd. Gesteld dat de aangevochten beslissing een beslissing tot opheffing van het
bestaansminimum is (reden : de eiseres voldeed niet langer aan de toekenningsvoorwaarden), kan niet anders
dan worden vastgesteld dat deze beslissing genomen is zonder de in de wet bepaalde procedure na te leven,
aangezien ze pas na de beslissing en zelfs pas na de betekening ervan gehoord is. De beslissing moet worden
vernietigd. 1027
De sanctiebeslissing van 2 maanden wegens onbeschikbaarheid moet worden verminderd tot één maand. 1028
De administratieve beslissing tot opheffing van het bestaansminimum wegens gebrek aan medewerking (geen
huurovereenkomst overhandigd, de beroepsactiviteit werd niet medegedeeld), is gerechtvaardigd, aangezien de
gebreken en het verzuim vaststaan en ze materieel bestanddeel vormen van de administratieve inbreuk zoals
ingevoerd door artikel 16, § 1, van de wet van 7 augustus 1974. Moreel bestanddeel van de administratieve
inbreuk dat stellig aanwezig is : de aanhoudende nalatigheid van, en het gebrek aan goede wil bij de betrokkene
om haar wettelijke verplichtingen te vervullen als bestaansminimumbegunstigde. Er kan een administratieve
straf worden opgelegd (ontnemen van het bestaansminimum) op basis van het artikel 16 ; een straf die tijdelijk
is en 3 maanden duurt lijkt adequaat te zijn en meer in verhouding te staan tot de bestrafte gebreken in plaats
van een sanctie zonder tijdsbeperking. 1029
Bij verzuim van aangifte van bestaansmiddelen tijdens een periode waarbinnen het bestaansminimum ten
onrechte werd toegekend wegens inkomsten die niet werden medegedeeld, kan het centrum de betaling
opschorten voor een periode van ten hoogste 6 maanden (12 maanden bij bedrieglijk oogmerk). Bij de aanvraag
op 25 oktober 2001 was de betaling van het bestaansminimum voor de eiser opgeschort gedurende iets minder
dan 9 maanden, dus meer dan 6 maar minder dan 12. Aangezien de schorsing niet werd betwist, kreeg de eiser
andermaal recht op betaling van het eerder bestaansminimum op 1ste augustus 200l of uiterlijk op 1ste februari
2002 (of op een andere datum volgens de schorsingsduur waartoe men zou moeten hebben besloten, behoudens
aan te tonen feiten). 1030
De opheffingsbeslissing van het verhoogd bestaansminimum voor alleenstaanden ten gunste van de eiseres is
gegrond omdat ze heeft verzuimd bestaansmiddelen aan te geven waarvan ze op de hoogte was, met name
mutualiteitsuitkeringen van de persoon met wie ze samenleeft. .1031
1023
1024
1025
1026
1027
1028
1029
1030
1031
Arbrb. Ieper, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Ieper, AR 24627 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., X / OCMW
Antwerpen, AR 341.954.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 8 mei 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2010209.
Arbrb. Kortrijk (Afd. Roeselare), 7e K., 20 maart 2002, X / OCMW Roeselare, AR 38807.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 333.834.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Jette, RG 25.569/02 et 25.992/02.
T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.342 et 321.343.
T.T. Verviers, 1e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Dison, RG 1957/2001.
T.T. Arlon, 2e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Aubange, RG 30.596.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch., 6 juin 2002, X / CPAS La Louvière, RG 3.191/01/LL.
130

De intrekkingsbeslissing van het bestaansminimum van de eiser omdat hij met bedrieglijk oogmerk heeft
verzuimd bestaansmiddelen aan te geven waarvan hij op de hoogte was, is ongegrond, aangezien het OCMW
verwijst naar artikel 16 van de wet van 7 augustus 1974 om de betwiste beslissing te nemen. Artikel 16 van de
bestaansminimumwet bevat een « administratieve » sanctie wanneer de bestaansminimumbegunstigde nalaat
om bestaansmiddelen aan te geven waarvan hij op de hoogte is – in dit geval kan het bestaansminimum bij een
aanvraag geweigerd worden, of de betaling geschorst, voor een maximumperiode van 6 maanden (12 maanden
bij bedrieglijk oogmerk). Het OCMW handelt niet consequent, want het roept artikel 16 in zonder de sanctie
toe te passen, en beperkt er zich toe het bestaansminimum te weigeren op grond van het feit dat de aanvrager
met iemand anders samenwoont die inkomsten geniet, terwijl die persoon ook het bestaansminimum
ontvangt. 1032
De rechtbank werpt op dat het administratief dossier van het OCMW geen inbrekestelling bevat, terwijl dit
nochtans een absolute voorwaarde is voor tot schorsing kan worden overgegaan. Bij gebrek daaraan is elke
sanctie dus uitgesloten, ongeacht de houding van de betrokkene. Een opschorting van het
bestaansminimumrecht van de eiseres in uitvoering van artikel 16, § 2, was niet gerechtvaardigd aangezien de
wettelijke voorwaarden voor de toepassing ervan niet aanwezig waren. De betrokkene moet dus in haar recht
hersteld worden. 1033
De tegeneis (via conclusies) tot terugvordering van het saldo van het bestaansminimum dat ten onrechte werd
ontvangen door de betrokkene, is gegrond, wanneer deze het centrum er niet van had ingelicht dat hij het
gemeenschappelijk leven had hervat, en zo dus bedrieglijk had nagelaten inkomsten aan te geven door de
waarheid te verdoezelen. 1034
Bij beslissing van 20 februari 2001 heeft het OCMW het bestaansminimumrecht van de eiser vanaf 1 februari
2001 opgeschort wegens verzuim van aangifte van bestaansmiddelen. De betrokkene is vervolgens niet
ingegaan op een uitnodiging, zodat het OCMW besloten heeft de schorsing van het recht te handhaven zonder
duurbepaling. De eiser heeft die beslissingen niet aangevochten, maar wel een nieuwe aanvraag ingediend. Het
OCMW moest toen de duur van de schorsing vastleggen tussen 1 en 6 of 12 maanden (bedrieglijk oogmerk of
niet ?). Het OCMW heeft dit niet gedaan waardoor de duur onbepaald bleef ; de nieuwe aanvraag van 25
oktober 2001 heeft er derhalve een eind aan gesteld. Het bestaansminimum moet vanaf die datum worden
toegekend. 1035
De door de wet bepaalde sancties sluiten elkaar uit. Het bestaansminimum wordt geweigerd of geschorst.
Herhaling wordt omschreven door de wet : een handeling binnen de drie jaar te rekenen van de dag waarop de
sanctie voor een eerder verzuim definitief is geworden. De rechtbank houdt rekening met de onjuiste
verklaringen van het koppel over hun inkomsten en oordeelt dat het bestaansminimum moet worden opgeschort
voor 3 maanden (en geen 12 maanden, er is immers geen herhaling). 1036
De opschortingsbeslissing moet worden vernietigd wanneer blijkt dat de betrokkene niet spontaan een
wijziging in de gezinsinkomsten had gemeld voor de periode van 17 december 2001 tot 31 december 2001, dat
wil zeggen vanaf het ogenblik waarop zijn moeder loon ontving tot op het ogenblik dat hij niet langer
samenwoonde met zijn ouders. Dit is een inbreuk op de verplichtingen zoals opgelegd door artikel 50, § 1,
tweede lid van de wet van 8 juli 1976. Nochtans mag de specifieke context van dit verzuim niet uit het oog
worden verloren : de periode van inbreuk was zeer kort, en het is weinig waarschijnlijk dat de moeder in die
periode al een eerste loonuitbetaling heeft genoten. Het verzuim is vergeeflijk. De arbeidsrechtbank is bevoegd
om recht te spreken over geschillen die ontstaan uit een door het OCMW opgelegde administratieve straf. Bij
gebrek aan zo’n straf, kan de rechtbank geen kennis nemen van de administratieve inbreuk noch van de
beteugelingsmaatregel. 1037
De rechter beveelt soms een heropening van de debatten om het OCMW toe te laten een
afrekening van de inkomsten van de betrokkene neer te leggen, zodat, wanneer de zaak
andermaal wordt behandeld, uitspraak kan worden gedaan op basis van die afrekening, en
met name kan worden vastgesteld dat de door de eiser tijdens de periode waarover geschil
1032
1033
1034
1035
1036
1037
T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Namur, RG 114.211.
T.T. Charleroi (section Charleroi), 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Thuin, RG 60.728/R.
T.T. Liège, 10e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 303.857.
T.T. Arlon, 2e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Aubange, RG 30.596.
T.T. Liège, 9e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Herstal, RG 320.997.
T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Aubel, RG 0167/2002.
131

ontvangen inkomsten boven het toegekende bestaansminimum (derde categorie) liggen, en
een recuperatie van de onverschuldigde betaling zoals bevolen door het OCMW,
gerechtvaardigd is ; de feiten vormen een verzuim op de aangifteplicht van de inkomsten, zij
het zonder dat een opzet om bedrog te plegen werd aangetoond, zodat de door het OCMW
opgelegde sanctie van 12 maanden uitsluiting moet herleid worden tot 1 maand schorsing, en
de tegenvordering waarmee de verweerder een uitstel van termijn vraagt, moet worden
ingewilligd. 1038
6.2. De sancties tegen het OCMW
Uitzonderlijk wordt een OCMW gesanctioneerd, dat iemand op vage gronden als samenwonende beschouwde,
niet opdaagde op de zitting waar het beroep tegen de beslissing in kwestie werd behandeld, zodat de
arbeidsrechtbank niet mals voor het OCMW vonniste. De Arbeidsrechtbank te Gent 1039 vindt een dergelijke
houding volstrekt onaanvaardbaar en oordeelt dat zij in geen enkel opzicht strookt met de eigen opdrachten van
het OCMW als openbare instelling en evenmin met de verplichting van elke gedingpartij om mee te werken
aan een vlotte procesvoering. Bij gemis aan elk verweer, en gelet op het verstek van het OCMW, kan de
rechtbank op grond van de door de aanvrager overgelegde stukken en de ter zitting verstrekte toelichting
slechts ingaan op de gestelde vordering.
7. DE TENLASTENEMING VAN HET BESTAANSMINIMUM DOOR DE STAAT
7.1. Het beginsel
Hierover is er geen rechtspraak.
7.2. De bijzondere gevallen
Hierover is er geen rechtspraak.
1038
1039
T.T. Liège, 7e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 315.526.
Arbrb. Gent, 10e K., 12 juni 2002, X / OCMW Nevele, AR 153.844/01.
132

TWEEDE DEEL : DE MAATSCHAPPELIJKE DIENST-
VERLENING
1. DE TOEKENNINGSVOORWAARDEN
1.1. Het verblijf
1.1.1. Het beginsel : het gewoonlijk en daadwerkelijk verblijf
Het vaststellen van de woonplaats bleek ook tijdens het jaar 2002 een delicate aangelegenheid.
De Arbeidsrechtbank van Brussel vat het begrip verblijf als volgt samen : de OCMW-Wet legt weliswaar niet
op dat de betrokkene op het Belgisch grondgebied moet verblijven zo hij zijn recht op maatschappelijke
dienstverlening wil behouden, maar het is logisch dat een steunaanvrager die de gemeenschap om hulp
verzoekt voor zijn levensonderhoud in beginsel het Belgisch grondgebied niet zonder reden kan verlaten om
daarbuiten een menswaardig leven te leiden met geldelijke steun, vooral omdat dit stelsel geen bijdragestelsel is
en de afwezigheid van de steunaanvrager op het Belgisch grondgebied het OCMW verhindert na te gaan of alle
toekenningsvoorwaarden nog vervuld zijn 1040 .
Overeenkomstig een algemeen aanvaard principe moet de verzoeker aantonen dat zijn verblijfplaats zich nog
altijd in België bevindt 1041 . Dit bewijs kan met alle middelen van recht worden geleverd :
- door de effectieve aanwezigheid op het aangegeven adres, de vermelding van de naam op de
brievenbus en op de bel en door de bevestiging door de verhuurder 1042 ;
- door een huurovereenkomst en de bevestiging door andere personen 1043 ;
- met name ook door het verslag van een wijkagent 1044 .
Volstaan niet als bewijs van het feit dat de betrokkene niet op het aangegeven adres verblijft :
- afwezigheid tijdens onaangekondigde huisbezoeken 1045 ;
- één enkel vruchteloos bezoek door een niet geïdentificeerd persoon in een onduidelijke context 1046 ;
- de afwezigheid bij één huisbezoek door de maatschappelijk werker behoudens herhaling van
afwezigheden ondanks convocaties van het centrum 1047 ;
- het feit dat betrokkene zijn ex-echtgenote helpt met administratieve verplichtingen 1048 ;
- een verblijf van twee maanden in Algerije indien het OCMW op de hoogte was en deverlenging van
de vakantie verantwoord is wegens een beenbreuk 1049 ;
- het feit dat eiseres zich heeft aangeboden samen met een onbekende man, zonder dat het OCMW
bewijst dat er sprake is van “samenwoning” en zonder plaatsbezoek 1050 ;
- het bestaan van een affectieve relatie 1051 ;
1040
1041
3
1043
1044
1045
1046
1047
1048
1049
1050
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 39.940/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Lambert, RG 18.095/01 et 18.897/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.810.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 27 mei 2002, X / OCMW Kortessem, AR 2010368.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 35.084/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.935 en 338.527 ; Arbrb.
Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048.
T.T. Liège, 9e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Crisnée, RG 325.212.
T.T. Verviers, 1e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Verviers, RG 0191/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048.
Arbrb. Leuven, 2e K., 8 mei 2002, X / OCMW Leuven, AR 3377/01.
Arbrb. Dendermonde (afdeling Aalst), 3e K., 25 juni 2002, X / OCMW Denderleeuw, AR 48.320.
133

- het feit dat bij een studente bijna geen kleding en slechts enkele boeken te vinden zijn, terwijl er een
bevestigende verklaring is van de verhuurder, van andere studenten en betrokkene steeds
briefwisseling ontvangen heeft op dit adres 1052 .
- vage of onvolledige inlichtingen verkregen door de maatschappelijk werker 1053 .
Indien het OCMW de verblijfplaats betwist moet het tegenbewijs leveren. Het OCMW draagt de bewijslast van
een eventuele intentie om een fictieve situatie te creëren 1054 . Steun weigeren omdat “de feitelijke toestand niet
langer gekend is”, is onverantwoord indien alle gegevens uit het sociaal dossier deze beoordeling
tegenspreken 1055 .
Op grond van feitelijke elementen kan het centrum wel bewijzen dat de betrokkene niet effectief op de
aangegeven plaats verblijft. Hierbij zijn vooral de vaststellingen in het sociaal onderzoek van belang :
- bij het huisbezoek werden geen huisraad of persoonlijke spullen aangetroffen, betrokkene was afwezig
en de eigenaar verklaarde dat hij er niet meer woonde en dat de huur niet meer betaald was 1056 ;
- bij een merkwaardig laag elektriciteitsverbruik gecombineerd met afwezigheid tijdens verschillende
onaangekondigde huisbezoeken 1057 ;
- de betrokkene vertoeft slechts sporadisch in haar woonst en geeft toe ook bij haar moeder te
wonen 1058 ;
- de betrokkene laat onduidelijkheid bestaan over het verblijf in België en gaat niet in op verschillende
uitnodigingen 1059 ;
- de betrokkene is gedomicilieerd op hetzelfde adres als zijn vriendin die deze samenwoning bevestigt
aan de politie 1060 ;
- uit een vonnis van de Vrederechter met machtiging om alleen te verblijven kan afgeleid worden dat de
verzoeker tot op dat ogenblik niet apart woonde 1061 .
Volgens één vonnis mag het OCMW, wanneer de omstandigheden eigen aan de zaak ernstige twijfel laten
bestaan over de werkelijkheid van het verblijf, opleggen dat de betrokkene gedurende een bepaalde periode
dagelijks een stempel komt halen bij het centrum, opdat dit kan nagaan of het wel degelijk om een gewoonlijk
en daadwerkelijk verblijf gaat. Dit is één van de «meest passende middelen» waarover het OCMW volgens
artikel 60, § 1 OCMW-Wet vrij kan beschikken 1062 .
1.1.2. De bijzondere gevallen
Hierover is er geen rechtspraak.
1.2. De leeftijd
1.2.1. Het beginsel : geen leeftijdsvereiste
1051
1052
1053
1054
1055
1056
1057
1058
1059
1060
1061
1062
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.935 en 338.527 ; Arbrb.
Hasselt, 1e K., 20 september 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2021554 ; Arbrb. Antwerpen, 14 e K.,
28 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 344380.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345615.
T.T. Liège, 9e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Liège, RG 326.665 ; T.T. Liège, 9e ch., 19 décembre
2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 322.554.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 september 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2021554 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
28 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 344380.
Arbh. Gent (afdeling Brugge), 6e K., 14 maart 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2001/167.
Arbrb. Leuven, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Tervuren, AR2320/01.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 14 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.417.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.540.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Merelbeke, AR 339.493.
Arbrb. Brussel, 20e K., 5 december 2002, X / OCMW Asse, AR 2886202.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 6 december 2002, X / OCMW Hoeselt, AR 15802002.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 0243/2002, 0342 /2002 et 0421/2002.
134

Een rechtbank werd gevat door een diligente minderjarige die in de steek was gelaten door zijn vader en alleen
verbleef in een onbewoonbare woning. De rechtbank beveelt dat het vonnis wordt medegedeeld aan het parket
van de jeugdrechtbank voor verder gevolg 1063 .
1.2.2. De bijzondere gevallen
1.2.2.1. OCMW en jeugdzorg
Blijkbaar heeft de rechtspraak nu een duidelijke oplossing gevonden voor de geschillen tussen het OCMW en
de overheden die bevoegd zijn voor de jeugdzorg.
Ondanks institutionele geschillen tussen de openbare centra voor maatschappelijk welzijn en de Franse
Gemeenschap, mogen de centra deze onenigheid niet aangrijpen als voorwendsel om niet tussen te komen,
wanneer vaststaat dat de waardigheid van de aanvrager een dergelijke tussenkomst vereist 1064 .
Het geschil van het OCMW tegenover de Franse Gemeenschap moet geen oplossing krijgen ter gelegenheid
van het geding tussen de minderjarige en het OCMW, maar wel in een door het OCMW tegen de Gemeenschap
ingestelde vordering tot terugbetaling van de verleende steun 1065 .
De gebeurlijke tussenkomst van de jeugdzorg sluit de tussenkomst van het OCMW niet uit : de
gespecialiseerde bijstand en de algemene steun van het OCMW komen niet met elkaar in concurrentie maar
vullen elkaar aan. Het centrum kan geen tussenkomst afwijzen met het argument dat de jeugdzorg kan
tussenkomen ten gunste van de aanvrager 1066 .
Het Arbeidshof van Luik is zelfs principieel van mening dat de tussenkomst van het OCMW primeert op de
bijstand van de jeugdzorg 1067 .
De Arbeidsrechtbank van Brussel 1068 heeft de volgende prejudiciële vraag gesteld aan het Arbitragehof :
«Schendt het decreet van 4 maart 1991 van de Franse Gemeenschap inzake hulpverlening aan de jeugd,
inzonderheid de artikelen 36 en 56 ervan, de grondwettelijke voorschriften waarbij de bevoegdheidsverdeling
wordt vastgesteld tussen de federale overheid, de gemeenschappen en de gewesten en met name artikel 134
nieuw (26bis oud) van de Grondwet, in zoverre het ervan zou uitgaan of tot noodzakelijk gevolg zou hebben
dat de door de Franse Gemeenschap verschuldigde financiële hulp subsidiair, bijkomend en aanvullend is ten
opzichte van die welke prioritair zou moeten worden toegekend door het bevoegde OCMW ?
Dient er een onderscheid gemaakt te worden tussen verleende steun die voornamelijk van geldelijke aard is en
steun die eerder een sociale beschermingsmaatregel is ?».
1.3. De nationaliteit
1.3.1. Het beginsel : geen nationaliteitsvereiste
Hierover is er geen rechtspraak.
1.3.2. De bijzondere gevallen
1063
1064
1065
1066
1067
1068
T.T. Liège, 7e ch., 4 décembre 2002, X / CPAS Liège, RG 326.268.
T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Estaimpuis, RG 72.924 ; T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002,
X / CPAS Liège, RG 320.583.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 20.696/01 ; T.T. Mons, 2e ch., 24 avril
2002, X / CPAS Mons, RG 4805/01/M.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Fleurus, RG 57.295/R.
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Huy, RG 29.006/00 ; C.T. Liège, (section
Liège), 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Hannut, RG 30.187/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 10.895/01 et 24.706/02.
135

1.3.2.1. De vreemdeling en het kort verblijf
Bezit van een toeristenvisum voor korte duur is onverenigbaar met de toekenning van maatschappelijke
dienstverlening, aangezien die visum slechts wordt uitgereikt aan personen die persoonlijk voldoende middelen
bezitten om in het eigen levensonderhoud te voorzien 1069 .
De steun is verschuldigd aan de vreemdeling aan wie het bevel is betekend om het grondgebied te verlaten en
die op het Belgisch grondgebied is gebleven nadat de geldigheidsduur van zijn toeristenvisum voor korte duur
verstreken is en zolang er beroepsprocedures bij de Raad van State aanhangig zijn. De Arbeidsrechtbank van
Charleroi rechtvaardigt die beslissing met een verwijzing naar het arrest van het Arbitragehof van 22 april 1998
en de noodzaak om een daadwerkelijke uitoefening mogelijk te maken van de beroepsprocedures tegen
dergelijk bevel 1070 .
1.3.2.2. Er staat iemand borg voor de vreemdeling
In beginsel verhindert de aanwezigheid van een persoon die borg staat de toekenning van maatschappelijke
dienstverlening 1071 .
Wanneer iemand zich borg heeft gesteld voor een vreemdeling maakt de asielaanvraag nog geen einde aan deze
verplichting 1072 .
Er werd evenwel geoordeeld dat de verbintenis tot tenlasteneming slechts bedoeld is voor kort verblijf en
vervalt wanneer de persoon een definitief verblijfsrecht heeft gekregen. De Arbeidsrechtbank van Antwerpen
leidt dit af uit de het feit dat artikel 3bis Vreemdelingenwet en artikel 17 K.B. 8 oktober 1981 beiden onder de
hoofdstukken “kort verblijf” ressorteren. Het OCMW kan dus niet eisen dat betrokkene moet blijven instaan
voor de vreemdeling die na een toeristenvisum werd ingeschreven in het bevolkingsregister 1073 .
Conform de vroegere rechtspraak is niettemin maatschappelijke dienstverlening verschuldigd aan
vreemdelingen die over een borg beschikken, wanneer de tussenkomst van de borg door omstandigheden eigen
aan de zaak onmogelijk of te onzeker blijkt 1074 .Gewone moeilijkheden volstaan echter niet 1075 .
Het Arbeidshof van Antwerpen, afdeling Hasselt, meent dat het OCMW moet tussenkomen voor de
opnamekosten van betrokkene, ook al heeft haar vader een verbintenis tot tenlasteneming ondertekend. Het is
logisch dat betrokkene, na het overlijden van haar moeder in Marokko, bij haar vader komt inwonen ongeacht
diens precaire financiële situatie. Het OCMW kan niet verwijzen naar alimentatieplichtige familieleden als
deze hetzij onvermogend zijn, hetzij in Frankrijk verblijven. Tenslotte is de onderhoudsverbintenis nietig gelet
op de handelingsonbekwaamheid van de vader 1076 .
Het is niet omdat een borg de verbintenis aangaat om de vreemdeling ten laste te nemen dat het OCMW
ontslagen wordt van de verplichting dringende geneeskundige hulp te verlenen 1077 .
1069
1070
1071
1072
1073
1074
1075
1076
1077
T.T. Charleroi , 5e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.119/R.
T.T. Charleroi , 5e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60063/R et 60465/R.
Arbrb. Tongeren, 1 maart 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 3321/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
6 novembre 2002, X / CPAS Forest, RG 34.255/02 ; T.T. Neufchâteau, 9 décembre 2002, X / CPAS
Bertrix, RG 29.190.
Cass., 3e K., 23 december 2002, Soc. Kron., 2003, 234.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.008.
T.T. Liège, 7e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Chaudfontaine, RG 317.473 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
19 juin 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 26.739/02 ; T.T. Mons, (section La Louvière), 7e ch.,
12 septembre 2002, X / CPAS Soignies, RG 3.333/01/LL ; T.T. Liège, 7e ch., 13 novembre 2002, X /
CPAS Herstal, RG 318.276.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 24.994/00 et 32.046/00 ; T.T.
Bruxelles, ch. vac., 11 juillet 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 8149/01.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 28 november 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2010174.
T.T. Charleroi, 5e ch., 22 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.510/R.
136

De bijstand moet worden geweigerd wanneer blijkt dat de aanvrager niet te goeder trouw is : de persoon die de
verbintenis van tenlasteneming aanging en ondertekende, is de moeder van de betrokkene, zelf begunstigde van
maatschappelijke dienstverlening 1078 .
1.3.2.3. De vreemdeling-student
Een meerderjarige kandidaat-vluchteling die studeert en nog thuis inwoont, vraagt steun ten bedrage van het
bestaansminimum. De Arbeidsrechtbank neemt er akte van dat betrokkene beweert geen menswaardig leven
meer te leiden, doch oordeelt dat deze geen wijziging
in zijn levensomstandigheden bewijst sedert zijn meerderjarigheid 1079 .
1.3.2.4. Kandidaat-vluchtelingen
1.3.2.4.1. Artikel 57, § 2 OCMW-Wet tot 10.01.1997
Hierover is er geen rechtspraak.
1.3.2.4.2. Artikel 57, § 2 na 10.01.1997
De steun kan niet worden ingetrokken zolang de asielprocedure nog niet beëindigd is 1080 .
1.3.2.4.3. Artikel 57, § 2 na het arrest van het Arbitragehof van 22 april 1998
De rechtspraak herinnert eraan dat de beroepsprocedures die de toepassing van artikel 57, § 2 belemmeren
alleen die beroepen betreffen die ingediend werden bij de Raad van State tegen de beslissingen van het CGVS
(Commissariaat-generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen) en tegen die van de VBC (Vaste
Beroepscommissie) 1081 . Dit werd bevestigd en gepreciseerd in de arresten nr. 80/99 van 30 juni 1999 1082 , nr.
57/2000 van 17 mei 2000 1083 en nr. 21/2001 van 1 maart 2001 1084 .
Een aantal beroepen bij de Raad van State werden inderdaad niet geviseerd door het arrest van het Arbitragehof
van 1998. Met verwijzing naar het Cassatie-arrest van 19 maart 2001 stelt de rechtspraak dat artikel 57 § 2
onverkort van toepassing blijft indien men niet onder de expliciet genoemde categorieën valt 1085 .
Er werd geoordeeld dat de beroepsprocedures die geviseerd werden door het Arbitragehof, met name de
beroepsprocedures betreffen tegen de beslissingen van het CGVS : de bevestigende beslissing betreffende de
ontvankelijkheid van de erkenningsaanvraag en de weigering van het verblijf, beslissing waarbij het beroep
ingesteld bij het CGVS onontvankelijk wordt verklaard of de beslissing van niet-inoverwegingneming 1086 .
Er werd geoordeeld dat de steunaanvraag moet afgewezen worden als het beroep bij de Raad van State prima
facie laattijdig is. 1087 Dit geldt des te meer indien blijkt dat de manifeste laattijdigheid enkel beoogt de
uitwijzingsprocedure te verlengen 1088 .
1078
1079
1080
1081
1082
1083
1084
1085
1086
1087
1088
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG, 30.232/02.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 24 september 2002, X / OCMW Denderleeuw, AR 48470.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 februari 2002, X / OCMW Brecht, AR 331.355 ; Arbrb. Dendermonde
(afdeling St-Niklaas), 3e K., 5 maart 2002, X / OCMW St-Niklaas, AR 59.824.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Genk, AR 1756/2001 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 20 maart
2002, X / OCMW Heist-op-den-Berg en OCMW Mechelen, AR 2000373 ; Arbrb. Tongeren, 2e K., 7 juni
2002, X / OCMW Maaseik, AR 1182002.
Arbitragehof, 30 juni 1999, nr. 80/99, B.S. 24 november 1999, 43.370.
Arbitragehof, 17 mei 2000, nr. 57/2000, B.S. 10 augustus 2000, 27446 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 20 maart
2002, X / OCMW Heist-op-den-Berg en OCMW Mechelen, AR 2000373.
Arbitragehof, 1 maart 2001, nr. 21/2001, B.S. 3 mei 2001, 14911.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.663.
T.T. Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Kraainem, RG 112.574.
Arbh. Gent, 6e K., 17 juni 2002, OCMW Gent / X, AR 31/02.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, X / OCMW Kasterlee, ARV 25.227.
137

De betrokkene moet het bewijs leveren dat er effectief een beroep werd ingesteld 1089 . Indien men gedurende
verscheidene maanden, ondanks herhaalde verzoeken, geen bewijs binnenbrengt mag het OCMW de steun
intrekken 1090 .
De bijstand blijft verschuldigd tijdens de periode die de betekening van het bevel om het grondgebied te
verlaten scheidt van de datum waarop een beroep tot nietigverklaring bij de Raad van State wordt ingesteld 1091
1092 . De rechtspraak rechtvaardigt deze oplossing met de motivering dat anders oordelen zou immers indruisen
tegen de geest van het arrest van het Arbitragehof 1093 en dat een zinvolle voorbereiding en uitoefening van het
recht op hoger beroep vereist dat de betrokkene menswaardig kan leven in deze tussenperiode 1094 .
Het ontzeggen van maatschappelijke dienstverlening belet een efficiënt jurisdictioneel beroep en vormt een
onevenredige beperking van een fundamenteel recht om een beroep in te stellen bij de Raad van State. De
Ministeriële Omzendbrief d.d. 9 december 1998 verbiedt niet steun te verlenen aan een vreemdeling gedurende
de beroepstermijn op voorwaarde dat hij geldig en tijdig beroep indient 1095 . Volgens de Arbeidsrechtbank van
Antwerpen kan de omzendbrief geen wettelijke rechten beperken. Ook de verwijzing naar de mogelijkheid dat
er misbruik kan worden gemaakt door steun te vragen en vervolgens geen beroep in te stellen doet niet ter zake.
De kans op misbruik is beperkt gezien de korte periode van beroep 1096 .
Een ondertekende schuldbekentenis voor deze periode is onwettig, omdat de oorzaak onwettig is. De materie
van maatschappelijke dienstverlening behoort tot de openbare orde en kan dus niet bij akkoord gewijzigd
worden 1097 .
Wel moet de verzoeker aantonen dat hij gedurende die periode behoeftig is. Meestal wordt dit niet betwist en
keert het OCMW steun uit vanaf het bewijs dat er een beroep is ingediend 1098 1099 .
De steun blijft eveneens verschuldigd :
- tijdens de periode die de betekening van het bevel om het grondgebied te verlaten scheidt van de
datum waarop een beroep tot nietigverklaring bij de Raad van State wordt ingesteld 1100 1101 . Anders
oordelen zou immers indruisen tegen de geest van het arrest van het Arbitragehof 1102 ;
- tijdens de periode die de datum waarop het arrest van verwerping van het beroep tot nietigverklaring
wordt uitgesproken, scheidt van het ogenblik van betekening van dit arrest aan de betrokkene 1103 . De
1089
1090
1091
1092
1093
1094
1095
1096
1097
1098
1099
1100
1101
1102
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Wevelgem, AR 62579.
Arbrb. Leuven, 2e K., 8 mei 2002, X / OCMW Diest, AR 15/02.
T.T. Arlon, 2e ch., 12 février 2002, X / CPAS Neufchâteau, RG 30.463 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
26 novembre 2002, X / CPAS Schoten, RG 0850/2002.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Tongeren, AR 1763/2001 + 5 vonnissen ; Arbrb. Brussel,
20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Mortsel, AR 19.798/01 + 4 vonnissen ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
13 februari 2002, X / OCMW Haacht, AR 340.069 + 17 vonnissen ; Arbrb. Turnhout, 2e K., 8 maart
2002, X / OCMW Hasselt, AR 25.210 ; Arbrb. Kortrijk, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Wevelgem, AR
62579 + 2 vonnissen.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 10 januari 2002, X / OCMW Haaltert, AR 337.541 + 10 vonnissen.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 27 maart 2002, X / OCMW Waregem, AR 60732 ; Arbrb. Kortrijk, 2e K.,
13 november 2002, X / OCMW Zwevegem, AR 63820.
Arbh. Gent, 6e K., 17 juni 2002, OCMW Sint-Laureins / X, AR 63/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Ardooie, AR 343.307.
Arbrb. Brussel, 20e K., 18 april 2002, X / OCMW Schoten, AR 17.430/01 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
5 juni 2002, X / OCMW Schoten, AR 341.861; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 5 juni 2002, X / OCMW
Schoten, AR 341.860 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 26 juni 2002, X / OCMW Schoten, AR 343.309.
Arbrb. Leuven, 2e K., 8 mei 2002, X / OCMW Diest, AR 15/02 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 22 mei
2002, X / OCMW Laakdal, AR 343.012 + 9 vonnissen.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 13 november 2002, X / OCMW Zwevegem, AR 63820.
T.T. Arlon, 2e ch., 12 février 2002, X / CPAS Neufchâteau, RG 30.463 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
26 novembre 2002, X / CPAS Schoten, RG 0850/2002.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Tongeren, AR 1763/2001 + 5 vonnissen ; Arbrb. Brussel,
20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Mortsel, AR 19.798/01 + 4 vonnissen ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
13 februari 2002, X / OCMW Haacht, AR 340.069 + 17 vonnissen ; Arbrb. Turnhout, 2e K., 8 maart
2002, X / OCMW Hasselt, AR 25.210 ; Arbrb. Kortrijk, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Wevelgem, AR
62579 + 2 vonnissen.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 10 januari 2002, X / OCMW Haaltert, AR 337.541 + 10 vonnissen.
138

ministeriële omzendbrief van 9 december 1998 1104 volgens dewelke de steun ten vroegste op de datum
van indiening van het beroep opnieuw een aanvang kan nemen is onwettig en bindt de rechter niet 1105 ;
- tijdens de periode die de datum van betekening van de verwerpingsbeslissing van de regularisatievraag
op basis van de wet van 22 december 1999 scheidt van de datum van het arrest van de Raad van State
die bij hoogdringendheid deze beslissing opschort, omdat dit arrest de ministeriële beslissing belaadt
met ernstige overwegingen van onwettigheid, wat de rechtbank toelaat het effect ervan te neutraliseren
met toepassing van artikel 159 van de Grondwet 1106 .
In een arrest van 13 maart 2002 heeft het Arbitragehof geoordeeld dat artikel 57, § 2 OCMW-Wet de artikelen
10 en 11 in samenhang met artikel 23 van het Gerechtelijk Wetboek, artikel 11.1 van het Internationale Verdrag
inzake economische, sociale en culturele rechten en artikel 3 E.V.R.M. niet schendt, in zoverre het recht op
maatschappelijke dienstverlening wordt beperkt tot de dringende geneeskundige hulp voor de vreemdeling van
wie de herhaalde aanvraag om als vluchteling te worden erkend met toepassing van artikel 51/8 van de wet van
15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van
vreemdelingen, niet door de bevoegde minister of zijn afgevaardigde in overweging is genomen (de betrokkene
heeft het bevel gekregen om het grondgebied te verlaten), zelfs al is het beroep tot nietigverklaring van deze
beslissing, ingediend bij de Raad van State, nog niet beslecht 1107 .
1.3.2.4.4. Een beroep tot intrekking
Hierover is er geen rechtspraak.
1.3.2.4.5. De vreemdeling die werd erkend als vluchteling
Hierover is er geen rechtspraak.
1.3.2.5. De vreemdeling aan wie een verplichte plaats van inschrijving werd
opgelegd
Commentaar hierbij : cf. deel III territoriale bevoegdheid.
1.3.2.6. De regularisatiekandidaat (artikel 9 wet 15.12.1980)
Volgens een eensgezinde rechtspraak opent het indienen van een regularisatieverzoek op basis van artikel 9,
derde lid, Vreemdelingenwet geen recht op maatschappelijke dienstverlening en blijft artikel 57, § 2 OCMW-
Wet van toepassing 1108 1109 .
1103
1104
1105
1106
1107
1108
1109
T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Rochefort, RG 61.748.
B.S. 12 december 1998.
T.T. Marche en Famenne, 2e ch., 14 février 2002, X / CPAS Marche, RG 27.689 ; T.T. Liège, 7e ch.,
6 mars 2002, X / CPAS Hasselt, RG 320.000 ; T.T. Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Kraainem, RG
112.574.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 décembre 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 25.998/02.
Arbitragehof, 13 maart 2002, nr. 50/2002, B.S. 28 mei 2002.
Arbrb. Brussel, 20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Kampenhout, AR 12.192/01, 16.639/01 en
16.640/01 + 2 vonnissen ; Arbrb. Turnhout, 2e K., 11 januari 2002, X / OCMW Merksplas, AR 24.894 +
3 vonnissen ; Arbrb. Tongeren, 8 maart 2002, X / OCMW Heers, AR 2237/2001 ; Arbh. Antwerpen, 4e
K., 20 maart 2002, X / OCMW Beerse, AR 2000257 + 3 arresten ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april
2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.415 + 9 vonnissen ; Arbrb. Hasselt, 1e K., X / OCMW Sint-
Truiden, AR 2014440 + 2 vonnissen ; Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Lubbeek, AR
293/02 ; Arbrb. Brugge, 7e K., 11 december 2002, X / OCMW Essen, AR 109631.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Beauvechain, RG 42.494 ; T.T. Mons, 5e ch., 8 janvier
2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1293/00/M ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS
Saint-Gilles et E.B., RG 19.769/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG
20.479/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 10.395/01.
139

Deze oplossing is niet in strijd met artikel 3 1110 of met artikel 13 1111 van het E.V.R.M. aangezien het
regularisatieverzoek niet opschortend werkt, net zomin als het beroep tegen een weigeringsbeslissing.
Aangezien het regularisatieverzoek ingediend op grond van artikel 9, derde lid, noch het beroep tegen een
weigeringsbeslissing een schorsende werking hebben, kan er geen schending van artikel 13 van het E.V.R.M.
worden aangevoerd. 1112
De achteraf bij de Raad van State ingediende beroepsprocedures tegen de onontvankelijkheids- of
weigeringsbeslissing van de regularisatievraag, openen geen recht op maatschappelijke dienstverlening, zolang
men zich buiten de hypothese bevindt van het arrest van 22 april 1998 van het Arbitragehof 1113 1114 . Het
Arbitragehof heeft deze interpretatie grondwettelijk bevonden 1115 .
De verblijfsmachtiging die nadien zou worden toegekend werkt niet in de tijd terug, zodat op deze basis geen
toelating kan worden verleend om maatschappelijke dienstverlening toe te kennen tijdens de
procedureperiode 1116 .
De rechtspraak bevestigt een afwijkende hypothese. Indien de vreemdeling nog geen bevel om het grondgebied
te verlaten boven het hoofd hangt, kennen de administratieve praktijk en de rechtspraak van de Raad van State
aan dit verzoek een daadwerkelijke opschortende uitwerking toe 1117 . Artikel 57, § 2 is dus niet van toepassing
op de vreemdeling die hier onwettig verblijft en die zijn regularisatieverzoek heeft ingediend op een ogenblik
dat er jegens hem nog geen bevel was uitgevaardigd om het grondgebied te verlaten 1118 .
In afwijking op deze eensgezinde rechtspraak heeft de Arbeidsrechtbank van Brussel in verschillende
vonnissen geoordeeld dat het op basis van artikel 9, derde lid, ingediende regularisatieverzoek, ook al hangt het
af van de uitvoerende macht, moet beschouwd worden als een beroep in de zin van artikel 13 van het E.V.R.M.,
waarmee de vragende partij de intrekking beoogt van een bestuurlijke handeling, met name het bevel om het
grondgebied te verlaten. Bijgevolg heeft hij toegang tot het recht op maatschappelijke dienstverlening om het
recht op een daadwerkelijk beroep in het kader van deze regularisatievraag te verzekeren. De Arbeidsrechtbank
van Brussel citeert VELU en ERGEC, La convention européenne des droits de l’homme, Brussel, Bruylant,
1990, 96 nr. 117 en p. 100 nr. 124 1119 . Volgens deze beslissingen is de maatschappelijke dienstverlening
verschuldigd.
Op prejudiciële vraag van de Arbeidsrechtbank van Charleroi heeft het Arbitragehof beslist dat artikel 57, § 2
OCMW-Wet, gewijzigd bij de wetten van 30 december 1992 en 15 juli 1996 en gedeeltelijk vernietigd door het
arrest nr. 43/98 van het Hof, de artikelen 10 en 11, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 23 en 191
van het Gerechtelijk Wetboek, met artikel 11.1 van het Internationale Verdrag inzake economische, sociale en
culturele rechten en met de artikelen 3 en 13 E.V.R.M. niet schendt, in zoverre die bepaling het recht op
1110
1111
1112
1113
1114
1115
1116
1117
1118
1119
Idem : 35 : C.T. Bruxelles : 2 ; C.T. Mons : 1 ; C.T. Liège, (section Namur) : 2 ; T.T. Bruxelles : 16 ; T.T.
Charleroi : 4 ; T.T. Nivelles : 3 ; T.T. Verviers : 1 ; T.T. Marche-en-Famenne : 2 ; T.T. Arlon : 1 ; T.T.
Namur : 2 ; T.T. Mons : 1.
T.T. Nivelles, (section Wavre), 2e ch., 19 avril 2002, X / CPAS Chastre, RG 2596/w/2001.
C.T. Liège, (section Namur), 13e ch., 28 mai 2002, X / CPAS La Bruyère, RG 7.078/2002 ; T.T. Liège, 7e
ch., 22 mai 2002, X / CPAS Zedelgem, RG 318.352, qui cite C.T. Liège, 8e ch., 23 janvier 2002, RG
30.287/01 ; T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Zele et Herstal, RG 318.626, 319.329 et 321.995.
T.T. Liège, 7e ch., 27 février 2002, X / CPAS Liège, RG 318.691 et 319.486, qui cite C.T. Liège, 8e ch.,
23 janvier 2002, RG 30.287/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 septembre 2002, X / CPAS Saint-Gilles et
E.B., RG 26.328/02.
T.T. Dinant, 7e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Walcourt, RG 61.293.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 20 maart 2002, X / OCMW Heist-op-den-Berg en OCMW Mechelen, AR
2000373.
Arbitragehof, 5 juni 2002, nr. 89/2002, B.S. 13 augustus 2002 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 november
2002, X / OCMW Schoten, AR 346377 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW
Antwerpen, AR 349623.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Ixelles, RG 17.096/01.
T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur, RG 112.712.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 37.295/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 34.989/02 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 35.130/02 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 13 novembre 2002, X / CPAS Berchem-Ste-Agathe, RG 14.019/01 et 35.666/02.
140

maatschappelijke dienstverlening van de illegaal op het grondgebied verblijvende vreemdeling die een
aanvraag tot regularisatie van verblijf op grond van artikel 9, derde lid, Vreemdelingenwet heeft ingediend,
beperkt tot dringende geneeskundige hulp, zolang zijn verblijf niet geregulariseerd is 1120 .
Het door het Hof van Cassatie op 17 juni 2002 1121 gewezen arrest betreft de regularisatiekandidaten op grond
van de wet van 22 december 1999 en is dus niet van toepassing op de regularisatiekandidaten op grond van
artikel 9, derde lid Vreemdelingenwet omdat de situatie niet vergelijkbaar is 1122 .
1.3.2.7. De regularisatiekandidaat (wet van 22 december 1999)
In een arrest van 30 oktober 2001 (nr. 131/2001) heeft het Arbitragehof in antwoord op verschillende
prejudiciële vragen geoordeeld dat artikel 57, § 2 gewijzigd door de wetten van 30 december 1992 en 15 juli
1996, zo gelezen dat het recht op maatschappelijke dienstverlening van de vreemdeling die onwettig op het
grondgebied verblijft en die een vraag tot regularisatie van zijn verblijf heeft ingediend op grond van de wet
van 22 december 1999, beperkt blijft tot de dringende geneeskundige hulp, zolang zijn verblijf niet
geregulariseerd is, de artikelen 10 en 11 van Grondwet, in samenhang met andere bepalingen van de Grondwet
en internationale wetteksten, niet schendt.
Hetzelfde arrest oordeelt dat het artikel 57, § 2 evenmin ongrondwettelijk is in zoverre dit het recht op
maatschappelijke dienstverlening beperkt tot dringende geneeskundige hulp voor de vreemdeling die hier
onwettig verblijft en die bij de Raad van State een beroep heeft ingesteld tegen het bevel om het grondgebied te
verlaten.
De arresten nrs. 14, 15, 16 en 17/2002 van 17 januari 2002 bevestigen dit arrest 1123 .
Bepaalde gerechten schikken zich naar deze rechtspraak, evenwel zonder dat ze dit altijd motiveren 1124 , met
name de Arbeidshoven van Brussel en Bergen. In Vlaanderen verwijst de rechtspraak bijna unaniem naar het
arrest van het Arbitragehof nr. 131/2001 d.d. 30 oktober 2001 1125 en slechts een zeldzame keer naar nr.
106/2000 d.d. 25 oktober 2000 1126 , 30 januari 2001 1127 , nr. 14/2002 1128 , 15/2002 1129 , 16/2002 1130 en 17/2002 1131 ,
allen d.d. 17 januari 2002 of naar het arrest van het Hof van Cassatie d.d. 4 september 1995 1132 .
1120
1121
1122
1123
1124
1125
1126
Arbitragehof, 5 juni 2002, nr. 89/2002, B.S., 13 augustus 2002.
Cass., 17 juni 2002, AR S.01.0148.F, J.L.M.B., 2002, 1158.
T.T. Nivelles, 2e ch., 26 novembre 2002, X / CPAS Villers-la-Ville, RG 1107/N/2002.
Arbitragehof, 17 januari 2002, nr. 14/2002, B.S., 20 maart 2002 ; Arbitragehof, 17 januari 2002, nr
15/2002, B.S., 26 maart 2002 ; Arbitragehof, 17 januari 2002, nr 16/2002, B.S., 20 maart 2002 ;
Arbitragehof, 17 januari 2002, nr. 14/2002, B.S., 21 maart 2002, 2e uitg.
C.T. Mons, 6e ch. , 25 juin 2002, E.B. / X et CPAS Charleroi, RG 17.098 et 17.124 ; C.T. Mons, 6e ch.,
25 juin 2002, E.B. / X et CPAS Charleroi, RG 17.100 et 17.122 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 12 septembre
2002, X / CPAS Schaerbeek et E.B., RG 42.141 ; T.T. Mons, 2e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG
3.107/01/M ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Jette et E.B., RG 13.748/01 ; T.T. Liège,
11e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 312.862 ; T.T. Verviers, 1e ch., 22 janvier 2002, X
/ CPAS Verviers et E.B., RG 2085/2001 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 5 février 2002, X / CPAS Charleroi, RG
59.806/R ; T.T. Liège, 11e ch., 7 février 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 306.618 ; T.T. Liège, 7e ch.,
6 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 316.349 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS
Saint-Josse-ten-Noode, RG 33.766/00.
Idem : 6 : T.T. Liège : 4 ; T.T. Bruxelles : 1 ; T.T. Nivelles : 1.
Arbitragehof, 30 oktober 2001, nr. 131/2000 ; B.S. 22 december 2001, 44702 ; Arbrb. Dendermonde, 3e
K., 7 januari 2002, X / OCMW Dendermonde, AR 46.700 + 12 vonnissen ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
9 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 325.184 en 325.319 + 11 vonnissen; Arbrb. Brussel, 20 e K.,
10 januari 2002, X / OCMW Beersel, AR 28.873/00 + 1 vonnis; Arbrb. Tongeren, 16 januari 2002, X /
OCMW Genk, AR 2826/2001 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 18 januari 2002, X / OCMW Beringen, AR
2010774 + 2 vonnissen ; Arbrb. Leuven, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Tienen, AR 2185/01 ; Arbrb.
Turnhout, 2e K., 15 februari 2002, X / OCMW Geel, AR 25.047 + 2 vonnissen ; Arbh. Antwerpen, 4e K.,
27 februari 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2010467 + 2 arresten ; Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 maart
2002, X / OCMW Putte, AR 78484 + 8 vonnissen ; Arbh. Gent, 6 e K., 25 maart 2002, OCMW
Oudenaarde / X, AR 233/01 ; Arbrb. Sint-Niklaas, 3e K., 8 juli 2002, X / OCMW St-Niklaas, AR 59.951.
Arbitragehof, 25 oktober 2000, nr. 106/2000 , B.S. 31 januari 2001, 2526 ; R.W. 2000-01, 1305 ; Rev. dr.
étr. 2000, 682 ; Arbh. Gent, 6e K., 25 maart 2002, OCMW Oudenaarde / X, AR 233/01.
141

Het merendeel van de rechters ten gronde brengt evenwel in herinnering dat de arresten van het Arbitragehof
gewezen op prejudiciële vraag slechts een beperkte draagwijdte hebben en niet kunnen gelden als precedent
wat de interpretatie van de wet betreft, een bevoegdheid die aan de rechter ten gronde zelf toekomt 1133 .
In dezelfde zin benadrukken zij ook dat het Arbitragehof, gevat voor een prejudiciële vraag, niet over de
bevoegdheid beschikt om na te gaan of de regularisatiekandidaat werkelijk een vreemdeling is die hier onwettig
verblijft, in de zin van artikel 57, § 2, of integendeel onderworpen is aan het algemene stelsel van artikel 57, §
1 1134 . Anders gezegd, gaat het om een arrest dat uitspraak doet over de geldigheid van een norm binnen het
strikte kader van een door de verwijzende rechter gegeven interpretatie en lost het de vraag over de
toepasselijkheid van artikel 57, § 2 niet op 1135 .
Een belangrijke strekking binnen de rechtspraak sluit dan terug aan bij de vroegere rechtspraak, en oordeelt dat
er bijstand verschuldigd is aan de regularisatiekandidaat. Veelal verwijzen deze beslissingen echter niet naar
het arrest van het Arbitragehof van 30 oktober 2001, noch naar het arrest van het Hof van Cassatie van 17 juni
2002 1136 .
Volgens de Arbeidsrechtbank van Brussel verblijft de regularisatiekandidaat niet onwettig op het grondgebied,
zodat het arrest van het Arbitragehof hem niet betreft. In hoofdzaak grondt de rechtbank zich op de bepalingen
van artikel 14 van de wet van 22 december 1999, omschreven als een materiële wet betreffende het verblijf der
vreemdelingen 1137 .
Met een andere samenstelling heeft de Arbeidsrechtbank van Brussel ook geoordeeld dat het arrest van het
Arbitragehof het arrest van het Arbeidshof van Brussel van 8 juni 2000 1138 , belangrijke inspiratiebron voor de
rechtspraak in de jaren 2000 en 2001 1139 niet op de helling zet. De Arbeidsrechtbank van Brussel heeft
geoordeeld dat het door het Arbitragehof beschreven “gedoogbeleid”, zonder enige juridische gevolgen,
kennelijk geen rekening houdt met de verplichting die de wet van 22 december 1999 aan de
regularisatiekandidaat oplegt : adres mededelen, op het grondgebied blijven om te kunnen ingaan op de aan
hem gerichte convocaties, op straffe van automatische weigeringsbeslissing.
1127
1128
1129
1130
1131
1132
1133
1134
1135
1136
1137
1138
1139
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Rumst, AR 337.523.
Arbrb. Kortijk, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Kuurne, AR 60636 ; Arbrb. Brussel, 20e K., 5 april
2002, X / OCMW Herne, AR 6.929/0.
Arbitragehof, 17 januari 2002, nr. 15/2000, B.S. 26 maart 2002, 12394 ; Arbrb. Brussel, 20e K., 5 april
2002, X / OCMW Herne, AR 6.929/0.
Arbrb. Brussel, 20e K., 5 april 2002, X / OCMW Herne, AR 6.929/0.
Arbitragehof, 17 januari 2002, nr. 17/2002, B.S. 21 maart 2002, 12006 ; Arbrb. Brussel, 20e K., 5 april
2002, X / OCMW Herne, AR 6.929/0 ; Arbrb. Kortrijk, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Kortrijk, AR
59389 en AR 59390.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 7 januari 2002, X / OCMW Dendermonde, AR 46.700 ; Arbh. Antwerpen,
4e K., 20 maart 2002, X / OCMW Beerse, AR 2000257 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 19 juni 2002, OCMW
Turnhout / X, AR 2010325.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 10 septembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean et E.B., RG 23.010/01,
26.079/02 et 30.042/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 décembre 2002, X / CPAS Uccle et E.B., RG
26.527/02.
C.T. Liège, (section Liège), 1e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 29.725-01 et 29.731-01 ;
C.T. Liège, (section Liège), 2e ch., 17 septembre 2002, E.B. / X et CPAS Huy, RG 30.246/01 ; C.T.
Liège, (section Liège), 2e ch., 19 novembre 2002, CPAS Liège / X et E.B., RG 29.395/00 ; C.T. Liège,
(section Namur), 13e ch., 26 novembre 2002, E.B. / X et CPAS Sambreville, RG 6.979/2001 ; C.T. Liège,
(section Liège), 2e ch., 3 décembre 2002 , E.B. / X et CPAS Liège, RG 30.387/01 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30.851/00.
T.T. Liège, 7e ch., 18 septembre 2002, X / CPAS Chaudfontaine, RG 321.631.
C.T. Liège, (section Liège) : 5 ; T.T. Charleroi : 1 ; T.T. Bruxelles : 8 ; T.T. Nivelles : 2 ; T.T. Dinant : 1.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean et E.B., RG 20.596/01.
Idem : T.T. Verviers : 1.
C.T. Bruxelles, 8 juin 2000, Soc. Kron., 2000, 397.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Bruxelles et E.B., RG 24.616/02.
142

Op 17 juni 2002 heeft het Hof van Cassatie een belangrijk arrest gewezen 1140 , bevestigd in een arrest van 7
oktober 2002 1141 . Het Hof heeft geoordeeld dat de wetgever gebruik kon maken van zijn bevoegdheid om de
voorwaarden te bepalen tot uitoefening van het recht op maatschappelijke dienstverlening en met de bedoeling
het beleid met betrekking tot de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van
vreemdelingen, niet te hinderen, artikel 57, § 2 gewijzigd heeft via artikel 65 van de wet van 15 juli 1996, opdat
de beoogde vreemdelingen zouden ontmoedigd worden hun verblijf in België te verlengen. Uit artikel 14 van
de wet van 22 december 1999 vloeit volgens dit arrest voort dat de wetgever een nuttig gevolg wou geven aan
de mogelijkheid tot regularisatie van het verblijf van bepaalde groepen vreemdelingen en, behoudens bepaalde
uitzonderingen, verboden heeft dat tijdens het onderzoek van hun dossier maatregelen van verwijdering zouden
worden uitgevoerd – maatregelen die anders zouden gerechtvaardigd geweest zijn door de situatie van die
vreemdelingen. Het Hof voegt daar aan toe dat de vreemdeling die een regularisatieverzoek heeft ingediend,
door de wet gemachtigd wordt zijn verblijf op het grondgebied van het Rijk te verlengen om de problemen op
te lossen i.v.m. de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van
vreemdelingen, ook al is dit verblijf aangetast door zijn onwettig karakter. Het Hof besluit dat uit het geheel
van de door het arrest beoogde grondwettelijke en wettelijke bepalingen voortvloeit dat de beperking van het
recht op maatschappelijke dienstverlening, zoals bepaald in artikel 57, § 2, eerste lid, van de wet van 8 juli
1976, niet van toepassing is op een vreemdeling jegens wie materieel niet tot een verwijdering kan worden
overgegaan krachtens artikel 14 van de wet van 22 december 1999.
Rechters ten gronde maken toepassing van deze rechtspraak 1142 1143 , soms expliciet in weerwil tot de arresten
van het Arbitragehof 1144 . Ook de Arbeidsrechtbank van Brussel bevestigt dit principe 1145 , tenzij de betrokkene
geen behoeftigheid kan aantonen 1146 of niet werkbereid zou zijn 1147 .
Het Arbeidshof van Luik oordeelt dat de door dit arrest gegeven oplossing de logica van de wet van 22
december 1999 onderschrijft 1148 .
Andere gerechten verwijzen er niet naar en spreken recht waarbij ze slechts rekening houden met het arrest van
het Arbitragehof nr. 131/2001 van 30 oktober 2001 1149 .
De uiteenlopende rechtspraak van het Arbitragehof en het Hof van Cassatie heeft aanleiding gegeven tot
uiteenlopende interpretaties.
- Het Arbeidshof van Luik maakt een onderscheid tussen de draagwijdte van het arrest van het
Arbitragehof van 30 oktober 2001 en het arrest van het Hof van Cassatie van 17 juni 2002 : de
1140
1141
1142
1143
1144
1145
1146
1147
1148
1149
Cass., 3e K., 17 juni 2002, B.S. / X, AR S.01.0148.F.
Cass., 3e K., 7 oktober 2002, OCMW Hoei / X, AR S.00.0165.F.
C.T. Liège, (section Liège), 4e ch., 9 septembre 2002, CPAS Hannut / X et E.B., RG 29.215/00 et
29.218/00 ; C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Verviers, CPAS
Grimbergen et E.B., RG 30.769/02 ; C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS
Liège et E.B., RG 29.990/01 ; C.T. Liège, (section Liège), 2e ch., 3 décembre 2002 , E.B. / X et CPAS
Liège, RG 30.387/01 ; T.T. Mons, ch. vac., 24 juillet 2002, X / CPAS Mons, RG 6.491/02/M ; T.T. Liège,
4e ch., 3 septembre 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 319.023 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 10 septembre
2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean et E.B., RG 23.010/01, 26.079/02 et 30.042/02.
Idem : 10 : C.T. Liège : 1 ; T.T. Mons, (section La Louvière) : 1 ; T.T. Charleroi : 1 ; T.T. Bruxelles : 3 ;
T.T. Nivelles : 1 ; T.T. Verviers : 2 ; T.T. Dinant : 1.
Arbrb. Brussel, 20e K., 4 oktober 2002, X / OCMW Tremelo, AR 94592/99 ; Arbrb. Mechelen, 1e K.,
11 december 2002, X / OCMW Putte, AR 78458 ; Arbrb. Mechelen, 1e K., 11 december 2002, X /
OCMW Putte, AR 78458.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 27 september 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 59887 ; Arbrb. Kortrijk, 2e K.,
4 september, X / OCMW Anzegem, AR 59357 ; Arbrb. Leuven, 2e K., 11 december 2002, X / OCMW
Tremelo, AR 282000.
Arbrb. Brussel, 20e K., 7 november 2002, X / OCMW Sint-Genesius-Rode, AR 6 611/01.
Arbrb. Brussel, 20e K., 5 december 2002, X / OCMW Sint-Joost-Ten-Node en de B. S., AR 1077401.
Arbrb. Brussel, 20e K., 4 oktober 2002, X / OCMW Tremelo, AR 94592/99.
C.T. Liège, (section Namur), 13e ch., 26 novembre 2002, E.B. / X et CPAS Sambreville, RG 6.979/2001.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 12 septembre 2002, X / CPAS Schaerbeek et E.B., RG 42.141 ; C.T. Mons, 6e ch.,
22 octobre 2002, E.B. / X et CPAS Charleroi, RG 17.499 et 17.505 ; C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002,
E.B. / X et CPAS Charleroi, RG 17.475 et 17.482 ; T.T. Charleroi , 5e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS
Charleroi et E.B., RG 58.485/R et 58.754/R.
143

draagwijdte van het eerste beperkt zich tot het kader van de gestelde vraag want het Hof was niet bij
machte na te gaan of de hypothese die aan de prejudiciële vraag ten grondslag lag, pertinent was,
terwijl het Hof van Cassatie bevoegd is om wetteksten te interpreteren 1150 .
- Het Arbeidshof van Gent daarentegen week uitdrukkelijk af van het arrest van het Hof van Cassatie:
“Nu het Arbitragehof heeft geoordeeld (…), vermag de rechter niet, tegen de duidelijke bepalingen
van de wet en de uitdrukkelijke wil van de wetgever in, te doen alsof artikel 57 §2, eerste lid OCMW-
Wet niet van toepassing zou zijn op illegaal in het Rijk verblijvende vreemdelingen, die een aanvraag
tot regularisatie hebben ingediend, en dit op grond van een zogenaamde economie van de artikelen 23
van het Gerechtelijk Wetboek, 1 en 57, §2 OCMW-Wet en 2,12 en 14 van de Wet van 22 december
1999.” 1151
1.3.2.7.1. Recht op maatschappelijke dienstverlening
Talrijke beslissingen liggen in het verlengde van de rechtspraak uit de jaren 2000 en 2001 en besluiten op basis
van dezelfde middelen dat maatschappelijke dienstverlening moet worden toegekend ten gunste van de
regularisatiekandidaat 1152 .
Er zijn bijkomende argumenten opgeworpen.
- De Arbeidsrechtbank van Bergen voert een nieuw argument aan ter ondersteuning van de these dat
maatschappelijke dienstverlening moet worden toegekend aan de regularisatiekandidaten. Zij beroept
zich op het logische principe van «tegenstrijdigheden zijn niet mogelijk», waarbij verwezen wordt naar
de opmerking van J. FIERENS 1153 , die oordeelt dat de Belgische wetgever nooit de bedoeling kon
hebben om enerzijds, bepaalde groepen vreemdelingen de kans te bieden zich te regulariseren en zich
dus in België te vestigen, maar anderzijds, diezelfde vreemdelingen maatschappelijke dienstverlening
te ontzeggen tijdens de regularisatieprocedure, wat eigenlijk neerkomt op een aansporing om het land
te verlaten 1154 .
- De Arbeidsrechtbank van Luik roept het beginsel van behoorlijk bestuur in, wat meebrengt dat de
beslissing over het regularisatieverzoek binnen een redelijke termijn valt en nodigt de partijen, in het
bijzonder de aanvrager en de Belgische Staat die vrijwillig tussenkomt, uit om een discussie te voeren
over de gevolgen die ze aan dit principe verbinden 1155 .
- Ook de duur van de procedure kwam ter sprake. In afwijking van de Franstalige rechtspraak uit 2001
oordeelden de arbeidsrechtbanken dat deze duur geen impact heeft op het recht op maatschappelijke
dienstverlening 1156 . De Arbeidsrechtbank van Kortrijk meent dat de regularisatieprocedure binnen een
redelijke termijn is verlopen, rekening houdend met het grote aantal aanvragen 1157 .
Er ontwikkelt zich echter ook rechtspraak in tegenovergestelde zin.
Het Arbeidshof van Brussel zorgt voor een ommekeer in de rechtspraak en weigert voortaan aan de
regularisatiekandidaat maatschappelijke dienstverlening toe te kennen, vanwege het feit dat het indienen van
het regularisatieverzoek het verblijf niet wettig maakt, dat het niet de wens van de wetgever van de wet van 22
december 1999 was om regularisatiekandidaten maatschappelijke dienstverlening toe te kennen tijdens de
administratieve procedure, en dat er, aangezien de wet geen onderscheid maakt tussen die begrippen, geen
reden toe is om na te gaan of de betrokkene hier onwettig of onregelmatig verblijft tijdens deze procedure. De
artikelen 3, 6, 8, 13 of 14 van het E.V.R.M., artikel 26 van het Internationale Verdrag van 19 december 1966
1150
1151
1152
1153
1154
1155
1156
1157
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 11 décembre 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 30.396/01.
Arbh. Gent, 6e K., 7 november 2002, X / OCMW Oostende, AR 2001047.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Charleroi et E.B., RG 59.158/R et 59.311/R ; T.T. Liège,
9e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 318.727.
J. FIERENS, note sous C.T. Liège, 8e ch., 22 mars 2000, J.L.M.B., 2000, 949.
T.T. Mons, 2e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 3.107/01/M.
T.T. Liège, 9e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 314.834.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 18 maart 2002, X / OCMW Lebbeke, AR 47.723 ; Arbrb. Dendermonde
(afdeling Aalst), 3 e K., 14 mei 2002, X / OCMW Aalst, AR 48.091.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 59389 en AR 59390 ; Arbrb. Kortrijk, 2e
K., 26 juni 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 62636.
144

inzake burgerlijke en politieke rechten, noch het principe van de eerbiediging van de rechten van verdediging
kunnen de toepassing van artikel 57, § 2 OCMW-Wet beletten 1158 .
1.3.2.7.2. Een subjectief recht
De regularisatiekandidaat put uit artikel 14 van de wet van 22 december 1999 een subjectief recht om niet van
het grondgebied te worden verwijderd 1159 .
Het Arbeidshof van Luik nuanceert deze analyse evenwel, onderschrijft die rechtspraak weliswaar maar
oordeelt toch dat het verblijf van de regularisatiekandidaat onwettig is, zonder dat dit tot verwijdering
aanleiding kan geven zolang er geen weigeringsbeslissing is genomen 1160 .
1.3.2.7.3. Staat van behoeftigheid
De rechtspraak brengt in herinnering dat het debat betreffende de toegang tot de maatschappelijke
dienstverlening in functie van de administratieve situatie van de vreemdeling niet de enige vraag is. De
betrokkene moet ook behoeftig zijn. Zoniet, is er geen bijstand verschuldigd, in welke administratieve toestand
de vreemdeling ook moge verkeren 1161 .
Daarom zoeken sommige gerechten eerst een antwoord op die vraag en wordt de administratieve situatie niet
meer onderzocht zodra blijkt dat de eerste vraag ontkennend moet worden beantwoord 1162 . Het Arbeidshof van
Luik, afdeling Luik, lijkt er zelfs een principieel standpunt van te maken en spreekt eerst recht over de staat van
behoeftigheid, beveelt vervolgens dat de debatten moeten worden heropend voor de toekennings-voorwaarden
van de steun, in het bijzonder voor de weerslag van de administratieve situatie van het verblijf van de
betrokkene 1163 .
Net zoals in 2001 wordt er rekening gehouden met het verstrijken van de tijd. Het feit dat de betrokkene het
hoofd boven water heeft gehouden tot de voltooiing van de gestarte regularisatieprocedures, laat niet toe te
veronderstellen dat er geen sprake meer was van een staat van behoeftigheid 1164 .
1.3.2.7.4. De toekenningsduur van de dienstverlening
Zie hiervoor punt 5.3.6 infra.
Wat de vreemdelingen betreft, herinnert de rechtspraak eraan dat het OCMW de steun niet voor een bepaalde
termijn mag toekennen. Indien het OCMW vragen had in verband met de procedure bij de Raad van State moet
het ofwel aan betrokkenen het bewijs vragen ofwel informeren op de griffie van dit rechtscollege. Door dit niet
tijdig te doen heeft het OCMW de regels van behoorlijk bestuur geschonden 1165 . De betrokkene moet het bewijs
1158
1159
1160
1161
1162
1163
1164
1165
C.T. Bruxelles, 8e ch., 21 mars 2002, E.B. / X et CPAS Bruxelles, RG 42.130 ; C.T. Bruxelles, 8e ch.,
21 mars 2002, E.B. / X et CPAS Ixelles, RG 42.179 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 17 avril 2002, X / CPAS
Bruxelles et E.B., RG 41.647 et 41.673 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002, CPAS Bruxelles / X et E.B.,
RG 42.220.
Idem : C.T. Bruxelles : 6.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 14.711/01.
C.T. Liège, (section Namur), 13e ch., 26 novembre 2002, E.B. / X et CPAS Sambreville, RG 6.979/2001 ;
C.T. Liège, (section Namur), 13e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Oupeye, RG 7.233/2002.
C.T. Liège, 4e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Verviers et E.B., RG 29.548/00 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
13 février 2002, X / CPAS Amay, RG 22.360/00 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 décembre 2002, X / CPAS
Uccle, RG 26.527/02.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 12 septembre 2002, X / CPAS Ixelles et E.B., RG 41.030 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
14 février 2002, X / CPAS Forest et E.B., RG 23.753/01 ; T.T. Liège, 10e ch., 10 mai 2002, X / CPAS
Liège et E.B., RG 319.485.
C.T. Liège, (section Liège), 24 avril 2002, E.B. / X et CPAS Liège, RG 30.296/01 ; C.T. Liège, (section
Liège), 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 30.369/01.
Idem : C.T. Liège, (section Liège) : 4.
C.T. Liège, (section Liège), 1e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 29.725-01 et 29.731-01.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 17 juni 2002, X / OCMW Buggenhout, AR 47.856.
145

leveren dat er effectief een beroep werd ingesteld 1166 . Indien deze gedurende verscheidene maanden geen
bewijs binnenbrengt ondanks een herhaald verzoek, mag het OCMW de steun intrekken 1167 .
1.3.2.7.5. Het koninklijk besluit van 6 oktober 1999
Hierover is er geen rechtspraak.
1.3.2.7.6. De ministeriële omzendbrieven
De rechtspraak bevestigt dat Ministeriële omzendbrieven geen afbreuk kunnen doen aan de wet 1168 .
De OCMW’s van Ham-sur-Heure-Nalinnes en van Rebecq hebben elk herhaaldelijk ambtshalve besloten om
de eerder aan verschillende kandidaat-vluchtelingen verleende steun te verminderen, omdat de ministeriële
omzendbrief van 24 juni 2002, geschreven op basis van artikel 2, § 5, van de wet van 2 april 1965, leidde tot
een vermindering van de terugbetaling door de Staat. Alle arbeidsgerechten stellen deze houding aan de kaak :
het recht op maatschappelijke dienstverlening, verleend door het OCMW, staat los van de voorwaarden, regels
en bedragen voor en van de steunterugbetaling door de Staat 1169 .
1.3.2.7.7. Onderzoek naar de kansen om geregulariseerd te worden
Hierover is er geen rechtspraak.
1.3.2.7.8. Het Europese Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens
Het E.V.R.M. wordt nog steeds regelmatig geciteerd als argument voor de stelling dat aan
regularisatiekandidaten maatschappelijke dienstverlening moet worden toegekend.
In de Nederlandstalige rechtspraak is zoals de voorbije jaren eerder weinig terug te vinden i.v.m. het E.V.R.M.
Er werd zelfs ten onrechte gesteld dat een vreemdelinge zich niet kan beroepen op het E.V.R.M. omdat zij geen
onderdaan is van een verdragsluitend land 1170 . Het E.V.R.M. richt zich evenwel tot staten en hun inwoners 1171 .
In de weinige gevallen dat er naar het E.V.R.M. werd verwezen, werd het bijna steeds niet van toepassing
verklaard :
- de Arbeidsrechtbank van Tongeren stelde dat een verwijzing naar het E.V.R.M. irrelevant is aangezien
de O.C.M.W-wet de concretisering vormt van de bepalingen uit dit Verdrag 1172 ;
- de Arbeidsrechtbank van Dendermonde verwijst naar het arrest van het E.H.R.M. d.d. 5 oktober 2000
volgens hetwelk artikel 6 E.V.R.M. geen toepassing vindt op vreemdelingenprocedures. Aangezien
artikel 57 § 2 volgens het arrest nr. 131/2001 van het Arbitragehof bovendien geen schending inhoudt
van art. 10 en 11 van het Gerechtelijk Wetboek, in samenhang gelezen met artikel 3, E.V.R.M., kan
men evenmin een beroep doen op artikel 8 E.V.R.M. noch op artikel 26 I.V.B.P.R. 1173 ;
- de Arbeidsrechtbank van Kortrijk hanteert dezelfde argumentatie. Aangezien het Arbitragehof bij
arrest d.d. 17. januari 2002 geen schending van artikel 57 § 2 OCMW-wet met artikel 3 E.V.R.M.
heeft vastgesteld inzake regularisatieaanvragers, kan men de schending van laatstgenoemd artikel niet
inroepen 1174 .
a) artikel 3
1166
1167
1168
1169
1170
1171
1172
1173
1174
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Wevelgem, AR 62579.
Arbrb. Leuven, 2e K., 8 mei 2002, X / OCMW Diest, AR 15/02.
Arbrb. Tongeren, 20 maart 2002, X / OCMW Genk, AR 2821/2001 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni
2002, X / OCMW Ardooie, AR 343.307.
T.T. Charleroi, 5e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61.377/R.
Idem : 13 : T.T. Charleroi : 9 ; T.T. Liège : 4.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 17 juni 2002, X / OCMW Wichelen, AR 48.001.
Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW Tielt-Winge, AR 209602.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Lanaken, AR 2768/2000.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 14 mei 2002, X / OCMW Aalst, AR 48.091.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 59389 en AR 59390 ; Arbrb. Kortrijk, 2 K.,
26 juni 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 62636.
146

Sommige gerechten blijven bij de veronderstelling dat de regularisatiekandidaat letterlijk tot de bedelstaf wordt
veroordeeld, wanneer hij zich in de onmogelijkheid bevindt om zelf in het levensonderhoud te voorzien in een
mate die nodig is om een menswaardig leven te leiden, en toch geen maatschappelijke dienstverlening krijgt.
Eén en ander is in strijd met artikel 3 1175 .
Het Arbeidshof van Luik nuanceert dit standpunt en oordeelt dat het loutere feit dat iemand zich in de
onmogelijkheid bevindt om in het levensonderhoud te voorzien deze persoon niet noodzakelijk naar de misdaad
drijft. Hij kan worden bijgestaan door particuliere instellingen of personen 1176 .
b) artikel 8
Het onderzoek over de bepalingen m.b.t. spreidingsplan, de aanwijzing van een OCMW of een verplichte plaats
van inschrijving stelt de vraag naar de verenigbaarheid van de artikel 57ter OCMW-Wet en 54
Vreemdelingenwet met artikel 8 E.V.R.M.
Dit probleem wordt besproken bij het onderzoek naar de territoriale bevoegdheid.
c) artikel 13
Het Arbeidshof van Luik heeft geoordeeld dat de rechtspraak van het arrest CONKA van het Hof van
Straatsburg 1177 niet relevant is voor deze problematiek 1178 .
1.3.2.7.9. Het Internationale Verdrag inzake de rechten van het kind
De toepassing van het Internationale Verdrag inzake de rechten van het kind blijft voorwerp van een levendige
discussie in de rechtspraak.
In de Franstalige rechtspraak besluit een meerderheid van de vonnissen tot een directe werking van de
bepalingen en tot de toekenning van maatschappelijke dienstverlening ten voordele van de kinderen van de
aanvrager. De rechtstreekse werking van verschillende van zijn bepalingen blijft omstreden, ook al tekent zich
gaandeweg een strekking af volgens dewelke een zekere rechtstreekse werking moet worden erkend.
Het Verdrag is van toepassing op het kind van een vreemdeling die hier onwettig verblijft en die geacht moet
worden onder het gezag van de rechterlijke macht van de Belgische Staat te vallen, in de zin dat deze bij
machte is een zeker gezag uit te oefenen, met welk recht dan ook. 1179
Het hoger belang van de kinderen wordt door bepaalde beslissingen ingeroepen als belangrijk criterium : zij
oordelen dat men geen maatschappelijke dienstverlening kan weigeren aan ouders met minderjarige kinderen
van wie de staat van behoeftigheid vaststaat zonder de rechtstreekse werking van de artikelen 3.1, 3.2 en 6.2
van het Verdrag te schenden 1180 . Die bepalingen verhinderen de toepassing van artikel 57, § 2 OCMW-Wet 1181 .
1175
1176
1177
1178
1179
1180
1181
T.T. Bruxelles, 15e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 14.711/01 ; T.T.
Mons, 2e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 3.107/01/M.
Idem : T.T. Bruxelles : 2 ; T.T. Namur : 1.
C.T. Liège, (section Namur), 13e ch., 28 mai 2002, X / CPAS La Bruyère, RG 7.078/2002.
E.H.R.M., arrest Conka, 5 februari 2002, J.T.D.E., 2002, 73.
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 11septembre 2002, X / CPAS Neupré et E.B., RG 30.685/02.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 26.639/02.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 26.639/02.
Idem : T.T. Bruxelles :1.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 15.241/01 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30.851/00 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
17 avril 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25.458/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002,
X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25.556/02.
147

In tegenstelling tot die strekking die gaandeweg de meerderheidsstrekking wordt, hebben bepaalde uitspraken
geoordeeld dat het Verdrag en met name de artikelen 24, 26 en 27, geen rechtstreekse werking hebben zodat
het de toepassing van artikel 57, § 2 niet belet 1182 .
Voor het Arbeidshof van Gent laat het inroepen van de bepalingen van het I.V.R.K. niet toe dat ouders van
kinderen in een illegale situatie steun voor zichzelf bekomen. De Belgische overheid is niet bevoegd voor
illegale kinderen. Het Verdrag belet geen verschillende behandeling van personen die onwettig op het
grondgebied verblijven 1183 .
Het Arbeidshof van Antwerpen sluit zich thans aan bij deze restrictieve visie. De ingeroepen artikelen hebben
geen rechtstreekse werking. Zelfs bij rechtstreekse werking ontstaat er geen onvoorwaardelijk recht op steun
aangezien artikel 3 van het Verdrag bepaalt dat rekening moet worden gehouden met de rechten en plichten van
de ouders. De ouders hebben de plicht om vrijwillig een bevel om het grondgebied te verlaten uit te voeren 1184 .
Dit standpunt wordt gedeeld door een aantal andere, lagere rechtscolleges :
- zo stelt de Arbeidsrechtbank te Kortrijk, met verwijzing naar het Cassatiearrest d.d. 31 maart 1999, dat
de artikelen 24 tot 26 van het Kinderrechtenverdrag geen rechtstreekse werking hebben 1185 ;
- ook de Arbeidsrechtbank van Antwerpen in een bepaalde samenstelling stelt dat de meeste bepalingen
van het Verdrag zich richten tot de Staten en niet tot de individuen 1186 .
De Arbeidsrechtbank van Brussel neemt een soort tussenpositie in. Ze steunt vooral op de door de Belgische
regering afgelegde interpretatieve verklaring bij artikel 2.1 van het Verdrag, doch leidt eruit af dat de vordering
in concreto moet worden beoordeeld op grond van de OCMW-wet. Als de behoeftigheid niet wordt bewezen, is
de vordering echter ongegrond 1187 .
Een aantal vonnissen in Vlaanderen erkennen evenwel toch soms de directe werking :
- de Arbeidsrechtbank van Ieper bijvoorbeeld acht artikel 57 § 2 OCMW-wet niet van toepassing op de
situatie van kinderen: zij hebben recht op financiële hulp gelijk aan de kinderbijslag en de medische
verzorging 1188 . Dit recht steunt op de artikelen 2.1, 3.1, 6.1, 6.2. en 27.1 van het Kinderrechtenverdrag.
Het ongeboren kind heeft recht op maatschappelijke dienstverlening gelijk aan de kinderbijslag vanaf
de geboorte 1189 ;
- de Arbeidsrechtbank van Leuven is dezelfde mening toegedaan en steunt op de artikelen 2, 3, 24 en 27
van het Verdrag. Ook illegale kinderen vallen onder de toepassing van het Verdrag 1190 .
1.3.2.7.10. De aan het Arbitragehof gestelde prejudiciële vragen
Er is geen enkele prejudiciële vraag gesteld die specifiek over de regularisatiekandidaat handelt.
1182
1183
1184
1185
1186
1187
1188
1189
1190
C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002, CPAS Bruxelles / X et E.B., RG 42.220 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
23 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles et E.B., RG 19.769/01 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 juillet 2002,
X / CPAS Saint-Gilles, RG 26.639/02.
Arbh. Gent, 5e K., 25 januari 2002, OCMW Knokke-Heist t / X, AR 2001/009.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 19 juni 2002, OCMW Turnhout / X, AR 2010325.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 59389 en AR 59390 ; Arbrb. Kortrijk, 2e
K., 26 juni 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 62636.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 november 2002, X / OCMW Schoten, AR 346377.
Arbrb. Brussel, 20e K, 20 juni 2002, X / OCMW Sint-Pieters-Leeuw, AR 322/01en 23.459/01
Arbrb. Ieper, 1e K., 18 januari 2002, X / OCMW Vleteren, AR 24.904 en 24.905.
Arbrb. Ieper, 1e K., 18 januari 2002, X / OCMW Vleteren, AR 24.904 en 24.905.
Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW Tielt-Winge, AR 209602.
148

1.3.2.7.11. Maatschappelijke dienstverlening toekennen met terugwerkende kracht
De rechtspraak blijft verdeeld.
Volgens één strekking vereist de aard zelf van de maatschappelijke dienstverlening dat zij gelijktijdig met de
behoeften wordt verstrekt, terwijl de termijn die inherent is aan de gerechtelijke procedures niet tot gevolg mag
hebben dat de betrokkene die steun gedeeltelijk verliest. De bijstand is dus verschuldigd vanaf de aanvraag,
d.w.z. vanaf de datum waarop de staat van behoeftigheid bestond 1191 .
Men kan niet bijkomend eisen dat de betrokkene op het ogenblik dat de rechter uitspraak zal doen, het bestaan
van schulden bewijst die ontstaan zijn tijdens de periode van het geschil. Dit staat immers niet in de wet 1192 .
In omgekeerde zin werd geoordeeld dat de maatschappelijke dienstverlening slechts voor het verleden kan
worden toegekend voor zover een staat van behoeftigheid die destijds ontstaan was, nog steeds bestaat op het
ogenblik dat de rechter uitspraak doet en dat hiervoor andermaal het bewijs wordt geleverd 1193 .
Het Arbeidshof van Brussel blijft bij zijn standpunt (cf. rechtspraak van 2000) : de verplichting om
maatschappelijke dienstverlening te verschaffen heeft geen terugwerkende kracht, maar wel kan er een
compenserend bedrag worden toegekend om de betrokkene de mogelijkheid te geven de schulden terug te
betalen die hij heeft moeten aangaan bij gebrek aan maatschappelijke dienstverlening die hij niet heeft
ontvangen, ook al had hij er recht op en had hij daarmee een menswaardig leven kunnen leiden 1194 .
In Vlaanderen neigen de arbeidsgerechten naar het principe dat er geen terugwerkende kracht van de
maatschappelijke dienstverlening geldt, vooral niet voor een periode die reeds lang verstreken is 1195 of voor een
periode van illegaliteit 1196 .
Het verbod van retroactiviteit komt in de praktijk soms wel hard aan :
- zo ontvangt een werkloze zonder werkloosheidsuitkeringen gedurende de twee maanden voorafgaand
aan de aanvraag ook geen steun van het OCMW ondanks het feit dat hij thans verplicht is tot het
terugstorten van de voorschotten voor deze periode aan de vakorganisatie 1197 ;
- een kandidaat politiek-vluchteling die geen beroep instelt tegen een eerste beslissing, maar later toch
in het wachtregister wordt ingeschreven, heeft daarom niet retroactief recht op steun 1198 , tenzij hij zou
bewijzen dat zij gedurende die periode schulden maakte om te overleven 1199 .
Maar de rechtspraak tempert de gestrengheid van de analyse door eraan te herinneren dat een OCMW wel
spontaan moet hulp verlenen, zelfs ambtshalve, wanneer het kennis krijgt van een toestand van mensonwaardig
leven 1200 .
Het Arbeidshof van Brussel stelt het Arbitragehof de volgende prejudiciële vraag :
«is er sprake van discriminatie in de zin van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, wanneer men artikel 1
OCMW-Wet zo interpreteert dat, indien maatschappelijke dienstverlening zou kunnen worden toegekend, dit
1191
1192
1193
1194
1195
1196
1197
1198
1199
1200
C.T. Liège, (section Liège), 1e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 29.725-01 et 29.731-01 ;
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 30.396/01.
T.T. Liège, 9e ch., 3 septembre 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 313.476.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002, CPAS Bruxelles / X et E.B., RG 42.220 ; C.T. Liège, (section Liège),
2e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 30.471/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 janvier 2002, X /
CPAS Ixelles, RG 18.055/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 mars 2002, X / CPAS Uccle, RG 9.456/01 ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 25.559/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
24 avril 2002, X / CPAS Bruxelles et E.B., RG 9.430/01.
Idem : 9 : C.T. Bruxelles :1 ; C.T. Liège, (section Liège) : 5 ; T.T. Liège : 2 ; T.T. Huy : 1.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 21 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 40.797.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 13 februari 2002, X / OCMW Mechelen, AR 78142.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 19 juni 2002, OCMW Turnhout / X, AR 2010325. Cf. Cass., 3e K., 19 maart
2001, X / OCMW Antwerpen, AR S.00.0069.N.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 september 2002, X / OCMW Diepenbeek, AR 2020828.
Cf. Cass., 3e K., 19 maart 2001, X / OCMW Antwerpen, AR S.00.0069.N, J.T.T. 2001, 347 ; Pas. 2001,
434, R.W. 2002-03, 620.
Arbrb. Antwerpen, 30 september 2002, X / OCMW Beveren, AR 344.547.
Arbrb. Brugge, 6e K., 2 mei 2002, X / OCMW Tielt, AR 106.264.
149

niet met terugwerkende kracht kan gebeuren tot op de datum van de aanvraag, terwijl dit wel het geval is voor
het bestaansminimum ?» 1201 .
Ook de Arbeidsrechtbank van Verviers zoekt een compromis : zij heeft geoordeeld dat de tijd die verstrijkt
tussen de steunaanvraag aan het OCMW en het vonnis, veroorzaakt wordt door de gerechtelijke procedure en
een geval van overmacht oplevert : hierdoor werd de betrokkene verhinderd gedurende deze periode een
menswaardig bestaan te leiden. Het past dan ook om het mensonwaardig leven tijdens die periode te
compenseren door een bijstand toe te kennen die forfaitair wordt vastgelegd, alsook om rekening te houden met
de huidige gevolgen van de staat van behoeftigheid tijdens voormelde periode 1202 .
1.3.2.7.12. De vordering in tussenkomst en vrijwaring tegen de Belgische Staat
Een strekking binnen de rechtspraak die gaandeweg de meerderheidsstrekking wordt, oordeelt dat de
arbeidsgerechten onbevoegd zijn om kennis te nemen van gebeurlijke geschillen tussen de Staat en een OCMW
met betrekking tot de tenlasteneming van de bijstand. Artikel 15 van de wet van 2 april 1965 maakt de Raad
van State voor dergelijke geschillendossiers bevoegd. 1203
1.3.2.7.13. De vordering tot gemeenverklaring van het vonnis jegens de Belgische
Staat
De rechtspraak bevestigt dat de door het OCMW tegen de Belgische Staat ingestelde eis tot gemeenverklaring
en tegenwerpbaarheid van het vonnis ontvankelijk is, vanwege het feit dat het centrum er belang bij heeft dit
vonnis over te leggen in het kader van een eventueel beroep bij de Raad van State met betrekking tot de
tenlasteneming door de Staat van de kosten van de maatschappelijke dienstverlening 1204 .
1.3.2.7.14. De vrijwillige tussenkomst van de Belgische Staat
Overeenkomstig een vaste rechtspraak mag de Belgische Staat vrijwillig tussenkomen in de geschillen tussen
de bijstandzoeker en het OCMW.
Wanneer de Belgische Staat in het geding betrokken wordt in de figuur van de Minister van Binnenlandse
Zaken zal er sprake zijn van onontvankelijkheid, aangezien de geschillendossiers met betrekking tot de
maatschappelijke dienstverlening tot de bevoegdheid behoren van de Minister van Maatschappelijke
Integratie 1205 .
1.3.2.7.15. De fout van de Belgische Staat
Wanneer de regularisatiekandidaat een eis instelt die ertoe strekt de Belgische Staat burgerrechtelijk
aansprakelijk te verklaren is die eis ontvankelijk, voor zover hij kan aantonen dat de termijn voor de uitspraak
over zijn aanvraag ongewoon lang was, wat een fout uitmaakt. De zorgvuldigheidsplicht van de Belgische Staat
in de behandeling van de regularisatievraag is geen resultaatsverbintenis, waardoor het aan de verzoekende
1201
1202
1203
1204
1205
C.T. Bruxelles, 8e ch., 21 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 40.797 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 21 mars
2002, X / CPAS Bruxelles, RG 40.798.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Verviers et E.B., RG 0781/2002.
C.T. Liège, (section Liège), 8 janvier 2002, CPAS Braives / X, RG 29.776-01 ; C.T. Mons, 6e ch. , 25 juin
2002, E.B. / X et CPAS Charleroi, RG 17.098 et 17.124 ; C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, E.B. / X et
CPAS Charleroi, RG 17.499 et 17.505 ; T.T. Liège, 10e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Sprimont et E.B., RG
298.179 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30.851/00 ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 avril 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 12.075/01 et
14.728/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Schaerbeek et E.B., RG 19.799/01 ; T.T.
Nivelles, (section Nivelles), 2e ch., 8 octobre 2002, E.B. / X et CPAS Tubize, RG 1356/N/2001.
Idem : 3 : T.T. Bruxelles : 2 ; T.T. Charleroi : 1.
T.T. Liège, 9e ch., 29 janvier 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 311.183.
Contra : T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30.851/00.
C.T. Liège, (section Liège), 10e ch., 12 novembre 2002, E.B. / X et CPAS Liège, RG 29.353/00 et
29.446/00.
150

partij is om te bewijzen dat de vertraging in de besluitvorming voortvloeit uit een foutieve nalatigheid. In deze
zaak stelt de Arbeidsrechtbank van Luik vast dat zo’n bewijs niet is geleverd 1206 .
De Belgische Staat heeft geen fout begaan en is evenmin in gebreke gebleven op het vlak van de algemene
zorgvuldigheidsplicht door de wet van 22 december 1999 te stemmen. Dit werd beweerd omdat de staat geen
rekening zou hebben gehouden met de opmerkingen van de Raad van State en zo nagelaten zou hebben het
recht op maatschappelijke dienstverlening voor vreemdelingen met onwettig verblijf die een regularisatie
aanvragen, wettelijk te regelen 1207 .
1.3.2.8. De geregulariseerde vreemdeling
De regularisatiebeslissing heeft geen terugwerkende kracht. De maatschappelijke dienstverlening kan ten
vroegste verschuldigd zijn vanaf deze beslissing 1208 1209 . Omwille van de ingewikkelde aard van de gronden en
van de procedure waarvan de beslissing het eindpunt is, kan het besluit niet gelijkgesteld worden met een akte
van erkenning 1210 of met een declaratoire akte 1211 .
Deze rechtspraak is echter niet evident in het licht van het arrest van het Hof van Cassatie van 7 oktober
2002 1212 .
Volgens sommige beslissingen opent het gunstig advies van de Minister van Binnenlandse Zaken dat een
verblijfsmachtiging voor onbeperkte duur aankondigt, de deur tot maatschappelijke dienstverlening, vanaf de
datum van dit advies. Volgens deze beslissingen kan die vreemdeling niet gelijkgesteld worden met de
categorie vreemdelingen die beoogd wordt in het arrest van 30 oktober 2001 van het Arbitragehof (nr.
131/2001) 1213 .
In tegenovergestelde zin werd geoordeeld dat het advies van de regularisatiecommissie niet beslissend is,
aangezien de minister dit advies niet moet volgen en een kamer van de regularisatiecommissie kan vatten,
waarop deze, na een procedure op tegenspraak, een nieuw advies uitbrengt en overmaakt aan de minister. Op
dit ogenblik neemt de minister een eindbeslissing. De bijstand kan dus pas verschuldigd zijn vanaf dit advies,
bevestigd door de minister in zijn eindbeslissing 1214 1215 .
1206
1207
1208
1209
1210
1211
1212
1213
1214
1215
T.T. Liège, 11e ch., 6 juin 2002, X / CPAS Herstal et E.B., RG 319.487. Cf. C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre
2002, E.B. / X et CPAS Charleroi, RG 17.499 et 17.505 ; C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, E.B. / X et
CPAS Charleroi, RG 17.475 et 17.482 ; T.T. Liège, 11e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG
321.761 et 321.800.
C.T. Mons, 6e ch., 25 juin 2002, E.B. / X et CPAS Charleroi, RG 17.098 et 17.124.
C.T. Liège, (section Liège), 1e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 29.725-01 et 29.731-01 ;
C.T. Liège, (section Liège), 1e ch., 17 avril 2002, CPAS Dison / X, CPAS Eupen et E.B., RG 29.017/00 et
29.195/00 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 6 mars 2002, X / CPAS Jette et E.B., RG 31.762/00 ; T.T. Charleroi,
5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.008/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 avril 2002, X /
CPAS Auderghem et E.B., RG 12.203/01.
Arbrb. Dendermonde (afdeling Aalst), 3e K., 14 mei 2002, X / OCMW Aalst, AR 48.091 ; Arbh. Gent,
6e K., 7 november 2002, X / OCMW Oostende, AR 2001047 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 27 november
2002, X / OCMW Wijnegem, AR 2010155.
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 317.839 et 318.555.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 21 mars 2002, E.B. / X et CPAS Bruxelles, RG 42.130 ; T.T. Liège, 7e ch., 6 mars
2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 316.349 ; T.T. Liège, 11e ch., 23 mai 2002, X / CPAS Liège et E.B.,
RG 306.805 et 319.152 ; T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Oupeye et CPAS Saint-Nicolas, RG
321.811 et 323.560.
Idem : T.T. Liège : 2.
Cass., 3e K., 7 oktober 2002, OCMW Hoei / X, AR S.00.0165.F.
C.T. Mons, 6e ch., 26 février 2002, CPAS Mons / X, RG 17.016 ; T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002,
X / CPAS Namur, RG 112.712 ; T.T. Namur, 7e ch., 14 juin 2002, X / CPAS Namur, RG 113.687.
Idem : T.T. Bruxelles : 1.
Contra : T.T. Mons, (section La Louvière), 7e ch., 23 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2.255/01/LL.
T.T. Liège, 7e ch., 6 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 316.349 ; T.T. Liège, 11e ch., 20 juin 2002,
X / CPAS Liège et E.B., RG 321.761 et 321.800.
Arbh. Gent, 6e K., 25 maart 2002, OCMW Oudenaarde / X, AR 233/01; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
22 mei 2002, X / OCMW Rumst, AR 343.271.
151

De regularisatiebeslissing door de minister volstaat om een recht te openen op maatschappelijke
dienstverlening, op voorwaarde dat alle gebruikelijke toekennings-voorwaarden vervuld zijn.
Het recht op maatschappelijke dienstverlening mag niet afhangen van de uitvoering door de administratie die
de beslissing genomen heeft 1216 .
De rechtspraak herhaalt dat het niet volstaat geregulariseerd te zijn om aanspraak te kunnen maken op
maatschappelijke dienstverlening 1217 .
Bepaalde rechtbanken oordelen dat men rekening moet houden met de belangrijke bestuurlijke en geldelijke
onzekerheid van de vreemdeling tijdens de regularisatieperiode, zodat moet erkend worden dat de
geregulariseerde vreemdeling toen niet over bestaansmiddelen kon beschikken en evenmin bij machte was
dergelijke middelen te verwerven. Eens geregulariseerd, is het echter aan hem om alle middelen aan te wenden
die nodig zijn om deze voorwaarde te vervullen 1218 .
1.3.2.9. De vreemdeling die hier onwettig verblijft
1.3.2.9.1. De toepassing van artikel 57, § 2
De rechtspraak interpreteert het toepassingsgebied van artikel 57, § 2 OCMW-Wet nog steeds in strikte zin 1219 .
Artikel 57, § 2 ontzegt de vreemdelingen die hier onwettig verblijven alle maatschappelijke dienstverlening, op
de dringende geneeskundige hulp na. Deze bepaling omschrijft slechts één categorie vreemdelingen die hier
onwettig verblijf houden. Voor de anderen moet het onwettig verblijf beoordeeld worden in functie van de
bepalingen van de wet van 15 december 1980 1220 .
Artikel 57, § 2 is niet van toepassing :
- bij gebrek aan een bevel om het grondgebied te verlaten 1221 . Het OCMW dat zijn weigeringsbeslissing
grondt op de betekening van een bevel om het grondgebied te verlaten, moet de nodige bewijzen
leveren 1222 ;
- wanneer het bevel om het grondgebied te verlaten vernietigd is door de Raad van State. Krachtens de
ex tunc werking van het vernietigingsarrest is de bijstand ook verschuldigd voor de periode die de
vernietiging voorafgaat 1223 ;
- volgens de Arbeidsrechtbank van Namen, wanneer de vreemdeling met onwettig verblijf gehuwd is
met een Belgisch onderdaan, aangezien dit huwelijk zijn bestuurlijk statuut ten gronde verandert en hij
hierdoor een verblijfsrecht geniet dat rechtstreeks door de wet wordt erkend (artikel 42
Vreemdelingenwet), dit ongeacht de formaliteiten die onontbeerlijk zijn om het grondgebied te
betreden en erop te verblijven 1224 ;
- bij een vreemdeling in de gevangenis die wel degelijk zijn verblijfsrecht heeft behouden en alleen bij
een KB van uitzetting kan verwijderd worden 1225 ;
- bij een vluchteling aan wie het bevel om het grondgebied te verlaten niet werd betekend omdat deze
een machtiging tot verblijf op basis van artikel 9, derde lid Vreemdelingenwet heeft ingediend. De
1216
1217
1218
1219
1220
1221
1222
1223
1224
1225
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.008/R ; T.T. Mons, (section La
Louvière), 7e ch., 23 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2.255/01/LL.
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 8 mai 2002, E.B. / X et CPAS Liège, RG 30.448/01 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19.717/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Bruxelles et E.B., RG 18.091/01 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19.717/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X/ OCMW Antwerpen, AR 341.663.
T.T. Liège, 11e ch., 23 mai 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 310.618, 313.699 et 315.511.
T.T. Liège, 9e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 317.950 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 12 juillet
2002, X / CPAS Bruxelles, RG 28.867/2002 ; T.T. Liège, 9e ch., 19 novembre 2002, X / CPAS Liège, RG
324.812 ; T.T. Namur, 7e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Gembloux, RG 115.496.
T.T. Liège, 7e ch., 5 juin 2002, X / CPAS Chaudfontaine, RG 321.256 ; T.T. Liège, 11e ch., 6 juin 2002,
X / CPAS Herstal et E.B., RG 319.487 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Morlanwelz, RG
59.527/R.
T.T. Liège, 9e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Seraing, RG 321.858.
T.T. Namur, 7e ch., 26 juillet 2002, X / CPAS Namur, RG 114.194.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 26 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 980805.
152

vereiste van de betekening van dit bevel staat immers uitdrukkelijk in de wet vermeld 1226 . Eventueel
kan de Arbeidsrechtbank de debatten heropenen om te weten of er een bevel werd betekend 1227 .
Het recht op maatschappelijke dienstverlening blijft echter behouden bij een tweede beroep bij de Raad van
State, indien het eerste beroep werd afgewezen omdat de beslissing van het CGVS werd ingetrokken en
vervangen werd door een nieuwe beslissing. De Raad van State kon immers niet anders dan het eerste beroep
afwijzen wegens gebrek aan voorwerp. Tevens vergat de betrokkene zijn raadsman hiervan op de hoogte te
stellen omdat hij het belang er niet van inzag. Derhalve werd tegen de tweede beslissing geen tijdig beroep
ingesteld. Na interventie van de federale ombudsman gaat het CGVS over tot een nieuwe betekening van de
tweede beslissing, waarna wel tijdig beroep wordt aangetekend. Tijdens deze procedure tegen de herbetekende
tweede beslissing heeft de aanvrager recht op steun 1228 .
Er bestaat onenigheid in de rechtspraak over de procedures bij de Raad van State na een beslissing van het
CGVS waarbij deze het beroep afwijst wegens laattijdigheid van het ingestelde beroep bij de CGVS.
Enerzijds wordt gesteld dat deze hypothese niet geviseerd werd door het Arbitragehof. 1229 Het Arbeidshof van
Antwerpen stelt dat dit beroep steunt op artikel 63/2 Vreemdelingenwet zodat betrokkene geen recht heeft op
steun. 1230
De Arbeidsrechtbank van Tongeren oordeelde in dezelfde zin, ook al betwist betrokkene de kennisgeving van
de bijlage 26bis (negatieve beslissing van DVZ met bevel om het grondgebied te verlaten) en werd hij niet
toegewezen aan een gespecialiseerd centrum overeenkomstig artikel 57ter 1 OCMW-wet (zoals van toepassing
na 2 januari 2001). De omzendbrief van de Minister van 29 januari 2001 stelt ten onrechte dat deze toewijzing
niet van toepassing is op personen die een beroep instelden bij de Raad van State i.g.v. asielaanvragen, maar
deze omzendbrief bindt de rechter niet. Het OCMW heeft dit geval geen beslissingsbevoegdheid en kan niet
anders dan de aanvraag weigeren 1231 .
De Arbeidsrechtbanken van Antwerpen en Brussel delen dit standpunt echter niet 1232 . De weigering op formele
gronden is een beslissing die de oorspronkelijke beslissing van de DVZ bevestigt en steunt dus op artikel 63/3
Vreemdelingenwet. De Raad van State moet hierover eerst oordelen. De bewering van eisers dat zij nooit een
kennisgeving hebben ontvangen lijkt aannemelijk, aangezien hun immatriculatie-attesten verlengd werden.
Eisers hebben dan ook recht op steun 1233 .
Artikel 57, § 2 OCMW-Wet is van toepassing :
- niettegenstaande het beroep tot schorsing en tot nietigverklaring bij de Raad van State tegen de
beslissing waarbij de vestiging omwille van gezinshereniging werd geweigerd, aangezien die
beroepsprocedures de uitvoering van het bevel om het grondgebied te verlaten niet schorsen 1234 ;
- op de Franse onderdaan die onwettig in België verblijft zonder voldoende bestaansmiddelen en zonder
arbeidsprestaties in loonarbeid te leveren (of zonder dat dit ooit het geval is geweest) 1235 ;
- op de aanvrager van een gerechtelijke erkenning als staatloze tijdens de procedure 1236 ;
- indien men geen beroep instelt tegen de beslissing van DVZ 1237 ;
- indien geen beroep bij Raad van State werd ingesteld 1238 of indien een negatief eindarrest door de
Raad van State werd geveld 1239 ;
1226
1227
1228
1229
1230
1231
1232
1233
1234
1235
1236
1237
Arbh. Antwerpen, 4e K., 4 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2010452.
Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW Leuven, AR 1907/02.
Arbrb. Brussel, 20e K., 7 november 2002, X / OCMW Scherpenheuvel-Zichem, AR 34 083/02.
Arbrb. Brussel, 20e K., 26 maart 2002, X / OCMW Vilvoorde, AR 19859/01 en 20602/01.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 27 november 2002, OCMW Ranst / X, AR 42067.
Arbrb. Tongeren, 20 maart 2002, X / OCMW Genk, AR 2821/2001.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Ranst, AR 341.173 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
13 mei 2002, X / OCMW Seraing, AR 340.358 ; Arbrb. Brussel, Vak. K., 17 juli 2002, X / OCMW
Diepenbeek, AR 29350/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Seraing, AR 340.358.
T.T. Charleroi, 5e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.087/R.
T.T. Namur, 7e ch., 23 août 2002, X / CPAS Andenne, RG 115.002.
T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1301/2002 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
18 décembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 37.295/02.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Zonhoven, AR 2011167.
153

- indien betrokkene effectief het land heeft verlaten 1240 of niet kan bewijzen dat hij na zijn vertrek ook
effectief is teruggekeerd en een nieuwe aanvraag heeft ingediend 1241 ;
- indien betrokkene alleen een vordering bij de Raad van State heeft ingesteld tegen de afwijzing door
het CGVS op grond van artikel 51 Vreemdelingenwet 1242 ;
- indien de vreemdelinge, na feitelijke scheiding van haar Belgische echtgenoot, een weigering tot
vestiging met bevel om het grondgebied te verlaten heeft ontvangen 1243 ;
- voor iemand die een klacht indiende wegens mensenhandel, daardoor een bijlage 3 kreeg, indien de
klacht nadien geseponeerd werd 1244 .
- een nieuwe asielaanvraag wordt gevolgd door een weigering tot inoverwegingname (bijlage
13quater) 1245 ;
- een tweede asielaanvraag wordt door de DVZ afgewezen wegens laattijdigheid 1246 ;
- een beroep tot nietigverklaring tegen een bevel om het grondgebied te verlaten (bijlage 13) 1247 ;
- een willig administratief beroep na afwijzing, waartegen betrokkene liet gelden dat hij wegens
overmacht niet kon ingaan op een uitnodiging van het CGVS 1248 ;
- een weigering vanwege het CGVS, gebaseerd op het feit dat een ander land de verantwoordelijke staat
zou zijn voor de asielaanvraag (zgn. Dublin-conventie; cf. Arbitragehof d.d. 17 mei 2000 en 30 mei
2001) 1249 ;
- beroep bij de Raad van State tegen het bevel om het grondgebied te verlaten, zonder beroep aan te
tekenen tegen de asielbeslissing van het CGVS 1250 .
Het feit dat er in de beslissing tot weigering van het verblijf geen termijn wordt gesteld om het land te verlaten,
is irrelevant 1251 . Onder verwijzing naar het Cassatie-arrest van 4 september 1995, stelt het Arbeidshof van
Antwerpen dat de niet-uitvoering van het bevel niet betekent dat het verblijf wettig is of dat er een stilzwijgend
akkoord zou bestaan over het verder verblijf 1252 .
1238
1239
1240
1241
1242
1243
1244
1245
1246
1247
1248
1249
1250
1251
1252
Arbrb. Turnhout, 2e K., 8 februari 2002, X / OCMW Herentals, AR 24.953 ; Arbrb. Kortrijk (afdeling
Roeselare), 7e K., 20 februari 2002, X / OCMW Moorslede, AR 38.808 ; Arbrb. Dendermonde (afdeling
St.-Niklaas), 3e K., 7 mei 2002, X / OCMW Sint-Gillis-Waas, AR 60.625.
Arbrb. Leuven, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Tienen, AR 2185/01 ; Arbrb. Kortrijk (afdeling
Roeselare), 7e K., 20 februari 2002, X / OCMW Izegem, AR 38.518 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari
2002, X / OCMW Sint Truiden, AR 2014389 ; Arbrb. Tongeren, 1 maart 2002, X / OCMW Genk, AR
3378/2001 ; Arbrb. Tongeren, 8 maart 2002, X / OCMW Heers, AR 2237/2001 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 27 maart 2002, X / OCMW Sint-Laureins, AR 336.418 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., X / OCMW Sint-
Truiden, AR 2014440 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., X / OCMW Schilde, AR 335.771 ; Arbrb. Brussel,
Vak. K., 2 september 2002, X / OCMW Gooik, AR 24594/02 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 18 oktober 2002,
X / OCMW Herk-de-Stad, AR 2021558 ; Arbrb. Tongeren, 2e K., 20 november 2002, X / OCMW
Maaseik, AR 1510/2002 ; Arbrb. Tongeren, 2e K., 20 november 2002, X / OCMW Maaseik,
AR 1520/2002.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2014440 ; Arbrb. Dendermonde, 3e
K., 17 juni 2002, X / OCMW Dendermonde, AR 47.663.
Arbrb. Brussel, Vak. K., 9 september 2002, X / OCMW Beringen, AR 3330002.
Arbrb. Veurne, 1e K., 17 januari 2002, X / OCMW Koksijde, AR 24.484.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 20 november 2002, X / OCMW Genk, AR 1517/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 349623.
Arbitragehof, 1 maart 2001, nr. 21/2000, B.S. 3 mei 2001, 14911 ; Arbitragehof, 20 november 2001,
nr. 148/2001 ; Arbh. Gent, 6e K., 18 november 2002, OCMW Gent / X, AR 11102.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Puurs / X, AR 2010119.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., X / OCMW Berlare, AR 46.708 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002,
X / OCMW Antwerpen, AR 341.663.
Arbrb. Leuven, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Stad Scherpenheuvel-Zichem, AR 2564/01.
Arbitragehof, 30 mei 2001, nr. 71/2000, B.S. 20 september 200 ; Arbrb. Dendermonde, 3e K., 17 juni
2002, X / OCMW Wichelen, AR 48.001.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 23 januari 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010446 ; Arbh. Antwerpen, 4e K.,
23 januari 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010447 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 23 januari 2002, OCMW
Mechelen / X, AR 2010448.
Arbh. Gent, 6e K., 17 juni 2002, OCMW Gent / X, AR 31/02 ; Arbh. Gent, 6e K., 3 december 2001, X /
OCMW Gent, AR 36001.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 970643.
154

Opdat er sprake is van een illegale vreemdeling, in het kader van artikel 57 § 2 van de OCMW-wet, moet er
volgens de Arbeidsrechtbank van Tongeren cumulatief aan drie voorwaarden voldaan zijn 1253 : een onwettig
verblijf, een bevel het grondgebied te verlaten, dat definitief moet zijn, geen strijdigheid met internationale
verplichtingen.
Het feit dat geen bevel werd betekend om het land te verlaten belet niet dat men illegaal is 1254 .
Artikel 113quater K.B. van 8 oktober 1981 is dan ook niet ter zake dienend, doch enkel de algemene regel ex
artikel 57 § 2 1255 .
1.3.2.9.2. Artikel 57, § 2 is niet van toepassing wegens overmacht
Krachtens het arrest van het Hof van Cassatie van 18 december 2000 moet de overmacht ruim worden
geïnterpreteerd 1256 .
Vormt geen overmacht :
- het enkele feit dat de aanvrager in een bijzonder armoedige situatie leeft 1257 ;
- de huidige afwezigheid van enig luchtverkeer naar Somalië, aangezien de betrokkene zich met het
vliegtuig naar een buurland kan begeven of een ander transportmiddel kan kiezen 1258 ;
- de niet bewezen onmogelijkheid om naar het land van herkomst terug te keren 1259 , vooral indien de
twee kinderen van de betrokkene verblijven in het geboorteland van de vreemdeling 1260 .
Vormt wel een geval van overmacht :
- overeenkomstig de rechtspraak van het Arbitragehof 1261 maken medische redenen een vorm van
overmacht uit die het de vreemdeling met onwettig verblijf onmogelijk maken naar zijn land terug te
keren, waardoor de toekenning van maatschappelijke dienstverlening is gerechtvaardigd 1262 ;
- de onmogelijkheid van de Belgische overheid om de nationaliteit van de betrokkene en het land
waarnaar moet worden uitgewezen, te bepalen 1263 ;
- de politieke toestand in het land van herkomst welke elke terugkeer onmogelijk maakt. Dit is het geval
voor de zigeunerminderheid die onmogelijk naar Kosovo kan terugkeren, omwille van de
vervolgingen aldaar 1264 ;
- de vaststelling dat het bevel niet uitvoerbaar is omdat de er geen afreizen georganiseerd worden naar
dat land (Bhutan) en betrokkene een verbintenis tot vrijwillige terugkeer ondertekende, beslist de
Arbeidsrechtbank van Leuven dat deze persoon recht heeft op het bestaansminimum vanaf zijn
aanvraag tot repatriëring 1265 ;
- het feit dat de zoon van het gezin aan leukemie lijdt en de behandeling twee jaar in beslag neemt 1266 ;
- bij een bevalling gedurende de twee maanden vóór de bevalling en drie maanden nadien 1267 ;
1253
1254
1255
1256
1257
1258
1259
1260
1261
1262
1263
1264
1265
1266
Arbrb. Tongeren, 8 maart 2002, X / OCMW Heers, AR 2237/2001.
Arbh. Gent, 6e K., 17 juni 2002, OCMW Gent / X, AR 31/02 ; Arbh. Gent, 6e K., 3 december 2001, X /
OCMW Gent, AR 36001.
Arbh. Gent, 6e K., 15 april 2002, X / OCMW Gent, AR 1/02 ; Arbh. Gent, 6e K., 15 april 2002, X /
OCMW Gent, AR 2/02.
Cass., 3e K., 18 december 2000, OCMW Esneux / X, AR S.98.0010.F.
C.T. Liège, (section Namur), 13e ch., 28 mai 2002, X / CPAS La Bruyère, RG 7.078/2002.
T.T. Verviers, 1e ch., 26 novembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1521/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 5 juni 2002, X / OCMW Ravels, AR 343.308 ; Arbrb. Antwerpen,
30 september 2002, X / OCMW Rumst, AR 344.666.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 7 januari 2002, X / OCMW Dendermonde, AR 46.700.
Arbitragehof, 30 juni 1999, nr. 80/99, B.S. 24 november 1999, 43.370, J.L.M.B. 1999, 1159, J.T.T. 2000,
75.
C.T. Liège, (section Liège), 4e ch., 9 septembre 2002, CPAS Hannut / X et E.B., RG 29.215/00 et
29.218/00 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean et E.B.,
RG 20.596/01 ; T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS Namur, RG 112.712 ; T.T. Bruxelles, 15 e
ch., 14 février 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 21.613/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X /
CPAS Bruxelles et E.B., RG 21.755/01.
Idem : 5 : T.T. Bruxelles : 2 ; T.T. Namur : 1 ; T.T. Liège : 1 ; T.T. Huy : 1.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 37.295/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 31.637/02.
Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW Landen, AR 1804/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Torhout, AR 340.729
155

- wanneer er ernstige risico’s verbonden zijn aan stopzetting van de behandeling, geen medische
behandeling in het land van herkomst voorhanden is en een regularisatieaanvraag werd ingediend op
medische gronden 1268 ;
- wanneer het overbrengen zware gevolgen zou hebben voor de overlevingskansen en het resultaat van
de behandeling nog onzeker is 1269 ;
- wanneer de betrokkene zelf een attest van het Ministerie van Binnenlandse Zaken kan voorleggen
waarin de geldigheidsduur van het bevel om het grondgebied te verlaten werd verlengd wegens een
medisch probleem 1270 ;
- indien betrokkene niet meer in staat is om te reizen 1271 .
Overmacht om psychische redenen wordt soms ook aanvaard :
- wanneer de terugbrenging onmogelijk is naar het land waar traumatische ervaringen werden
opgedaan 1272 ;
- indien de betrokkene in behandeling is bij een neuropsychiater die bevestigt dat de behandeling in haar
land van herkomst onmogelijk is en dat mantelzorg door haar familie noodzakelijk is 1273 .
Er wordt een deskundig geneeskundig onderzoek bevolen wanneer er twijfel bestaat over de ernst van het
gezondheidsprobleem, maar ook wanneer er twijfel rijst over de infrastructurele capaciteit van het land van
herkomst om een voldoende toegang tot de gezondheidszorg te verzekeren 1274 . Sommige rechtbanken vergen
voor deze onderzoeksmaatregel eerst de neerlegging van een medisch attest 1275 .
In bepaalde gevallen wordt de medische overmacht niet aanvaard: als het dossier op medisch vlak weinig
gestoffeerd is 1276 of als er enkel een “kans” bestaat op hervallen in ziekte 1277 ; indien repatriëring mogelijk is,
ook al is de betrokkene aangetast door een levensbedreigende aandoening 1278 ; als het absolute karakter van de
overmacht niet wordt aangetoond 1279 .
Er werd ook geoordeeld dat de noodzaak van een medische behandeling nog niet de medische overmacht om
het land te verlaten bewijst 1280 .
Sommige uitspraken steunen expliciet op het regularisatiedossier. De regularisatie op grond van medische
redenen vormt natuurlijk een belangrijk bewijs zonder daarom beslissend te zijn 1281 .
Betreffende de vraag of het feit dat betrokkene niet kan terugkeren naar het land van oorsprong omdat dit land
weigert haar te erkennen als onderdaan een geval van overmacht uitmaakt, verschillen de Arbeidsrechtbank en
het Arbeidshof van Antwerpen van mening. Het Arbeidshof oordeelt dat ingeroepen overmacht enkel de
toepassing van de Vreemdelingenwet betreft. Er is geen recht op steun bij uitvoeringsproblemen van het bevel
om het grondgebied te verlaten. Enkel de bevoegde autoriteiten beoordelen de opportuniteit van deze
1267
1268
1269
1270
1271
1272
1273
1274
1275
1276
1277
1278
1279
1280
1281
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 19 juni 2002, X / OCMW Maarkedal, AR 343.795 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 18 december 2002, X / OCMW Beringen, AR 347377.
Arbrb. Brussel, 20e K., 4 oktober 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 3526902.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 november 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 347233.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 28 juni 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2012860.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 14 oktober 2002, X / OCMW Brecht, AR 344.281.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 maart 2002, X / OCMW Antwerpen en OCMW Grimbergen, AR 330.56.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 10 juni 2002, X / OCMW Schelle, AR 341917.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 26.526/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 23 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347487.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 5 juni 2002, X / OCMW Aalst, AR 342.932.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St.-Niklaas), 3e K., 7 mei 2002, X en X / OCMW St.-Niklaas, AR 58.285.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 17 juni 2002, X / OCMW Wichelen, AR 48.001 ; Arbh. Antwerpen, 4e K.,
27 november 2002, X / OCMW Wijnegem, AR 2010155.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 5 juni 2002, X / OCMW Aalst, AR 342.932.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 4 september 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 63635.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.728, 339.474 en 340.090 ;
Arbrb. Mechelen, 1e K., 17 april 2002, X / OCMW Willebroek, AR 78146 ; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
20 september 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2011162 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 27 november 2002, X /
OCMW Wijnegem, AR 2010155.
156

uitvoering. De beslissing van het Ministerie van Binnenlandse Zaken is niet te beschouwen als een intrekking
van een administratieve handeling 1282 .
1282
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Hove / X, AR 2000924.
157

1.3.2.9.3. De bijstand die strikt noodzakelijk is om het land te kunnen verlaten
Bij een negatief eindarrest van de Raad van State geschiedt de stopzetting van de steun, volgens de
Arbeidsrechtbank van Antwerpen en Hasselt, vanaf de datum van het arrest (+ 5 dagen om het land te
verlaten) 1283 en niet vanaf de datum van betekening ervan, want volgens artikel 28 Wet 12 januari 1973 wordt
elk arrest uitgesproken in openbare terechtzitting 1284 .
De Arbeidsrechtbank van Leuven en de Arbeidsrechtbank van Antwerpen (met andere zetel) nemen
daarentegen wel de betekening als vertrekpunt, aangezien de termijn van betekening deel uitmaakt van de
procedure. Zolang betrokkene niet in kennis is gesteld van het arrest is het beroep niet beslecht en heeft het
geen rechtsgevolgen. Het computerbestand van het wachtregister is niet toegankelijk en doet geen
rechtsgevolgen ontstaan. Pas vanaf de betekening van het arrest verblijft betrokkene illegaal in het land in de
zin van artikel 57 § 2 OCMW-Wet 1285 .
Iemand die het land verlaten heeft, heeft echter geen recht meer op deze steun 1286 .
1.3.2.9.4. Dringende geneeskundige hulp
Het dringend karakter van de gevraagde hulp moet tijdens de debatten bewezen worden met geneeskundige
documenten 1287 .
Dringende geneeskundige hulp is verschuldigd, niettegenstaande de verbintenis van tenlasteneming, aangegaan
door de borg 1288 .
1.3.2.10. De staatloze
De gerechtelijke procedure tot erkenning als staatloze verhindert niet dat er toepassing wordt gemaakt van
artikel 57, § 2 1289 1290 .
Overeenkomstig een eerdere (meerderheids)rechtspraak heeft de erkenning van de hoedanigheid van staatloze
declaratoire werking en heeft deze dus effect met terugwerkende kracht vanaf de gebeurtenis die deze
hoedanigheid heeft veroorzaakt 1291 .
Op prejudiciële vraag van de Arbeidsrechtbank van Charleroi heeft het Arbitragehof geoordeeld dat artikel 57,
§ 2 OCMW-Wet, gewijzigd bij de wetten van 30 december 1992 en 15 juli 1996 en gedeeltelijk vernietigd door
het arrest nr. 43/98 van het Hof, de artikelen 10 en 11, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 23 en
191 van het Gerechtelijk Wetboek, met artikel 11.1 van het Internationale Verdrag inzake economische, sociale
en culturele rechten en met de artikelen 3 en 13 E.V.R.M. niet schendt, in zoverre die bepaling de bijstand die
kan worden verleend aan de vreemdelingen die een bevel hebben gekregen om het grondgebied te verlaten dat
definitief is geworden, hetzij wegens ontstentenis van beroep, hetzij door uitputting van de tegen dat bevel
openstaande rechtsmiddelen en die een aanvraag tot erkenning van staatloosheid hebben ingediend, beperkt tot
dringende geneeskundige hulp 1292 .
1283
1284
1285
1286
1287
1288
1289
1290
1291
1292
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Edegem, AR 325.994 en AR 327.615 ; Arbrb.
Antwerpen, 6e K., 13 december 2002, X / OCMW Brasschaat, AR 337.518 ; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
20 december 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2020447.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 6 februari 2002, X / OCMW Ranst, AR 335.906.
Arbrb. Leuven, 2e K., 8 mei 2002, X / OCMW Glabbeek, AR 3341/01 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
27 maart 2002, X / OCMW Sint-Laureins, AR 336.418 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002, X /
OCMW Gistel, AR 345783.
Arbrb. Ieper, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Poperinge, AR 25159.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., RG 1885/N/2001.
T.T. Charleroi, 5e ch., 22 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.510/R.
T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1301/2002.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St.-Niklaas), 3e K., 7 mei 2002, X / OCMW Sint-Gillis-Waas, AR 60.625.
T.T. Charleroi, 5e ch., 3 juillet 2002, X / CPAS Charleroi, RG 57.310/R.
Arbitragehof 5 juni 2002, nr. 89/2002, B.S. 13 augustus 2002, 34887.
158

1.3.2.11. De vreemdeling is een kind
De Arbeidsrechtbank van Brussel 1293 stelt de volgende prejudiciële vraag aan het Arbitragehof :
«Schendt artikel 57, § 2, al dan niet in samenhang gelezen met de artikelen 23 en 191 van het Gerechtelijk
Wetboek, de artikelen 2, 3, 24, 26 en 27 van het Verdrag inzake de rechten van het kind, al dan niet in
samenhang gelezen met artikel 4 van hetzelfde Verdrag, het artikel 11.1 van het Internationaal Verdrag inzake
economische, sociale en culturele rechten van 1966, al dan niet in samenhang gelezen met artikel 2.1 van dit
Verdrag, het artikel 3 van het E.V.R.M., de artikelen 10 en 11 G.W., in zoverre dit het recht op
maatschappelijke dienstverlening beperkt tot dringende geneeskundige hulp voor minderjarige vreemdelingen
die onwettig op het grondgebied van het Rijk verblijven, en aldus, verschillend behandelt, enerzijds de
minderjarige vreemdelingen die onwettig op het grondgebied verblijven, en anderzijds de minderjarige Belgen
alsook de minderjarige vreemdelingen die wettig op het grondgebied verblijven, terwijl dit verschil in
behandeling ertoe strekte vreemdelingen die onwettig op het grondgebied verblijven, aan te moedigen het land
vrijwillig te verlaten, wat voor minderjarigen in beginsel onmogelijk is, gelet op hun leeftijd, personen die zich
in een verschillende situatie bevinden, gelijk behandelt, met name, enerzijds, meerderjarige vreemdelingen die
in beginsel vrijwillig het grondgebied van het Rijk kunnen verlaten, en, anderzijds, minderjarige vreemdelingen
die dit in beginsel onmogelijk kunnen doen, gelet op hun leeftijd ? »
De Arbeidsrechtbank van Turnhout stelt vast dat het OCMW weliswaar financiële steun toekent à rato van het
equivalent bedrag bestaansminimum en de kinderbijslag, maar weigerde leeftijdsbijslag toe te kennen, omdat
betrokkene over voldoende inkomsten beschikt om een menswaardig leven te leiden. De Arbeidsrechtbank
vindt het niet te rijmen dat het OCMW wel kinderbijslag uitkeert, maar geen leeftijdsbijslag, aangezien geen
enkel objectief element toelaat te stellen dat kinderen van asielzoekers minder behoeften hebben dan andere
kinderen. Het principe van leeftijdsbijslag is immers ingegeven door het vaststaand feit dat kosten voor
opvoeding en verzorging van een kind stijgen met de leeftijd. Belangrijk is dat de Arbeidsrechtbank overweegt
dat “deze bijslag des te meer noodzakelijk is voor een gezin dat moet leven van een steun gelijk aan het
bestaansminimum, zodat deze toekenning noodzakelijk is om een menswaardig bestaan te laten leiden” 1294 .
1.4. Verzuim van eerbied voor de menselijke waardigheid
1.4.1. Het begrip menselijke waardigheid
In de loop van het jaar 2002 bevestigt de rechtspraak 1295 dat het recht op maatschappelijke dienstverlening een
«grondrecht» is, gesteund op artikel 23 van het Gerechtelijk Wetboek. en artikel 1 OCMW-Wet.
1.4.1.1. Een onbepaald begrip
Ook al wordt het begrip van menselijke waardigheid in de wet niet omschreven, de rechtspraak 1296 herinnert
eraan dat uit de artikelen 1 en 57 OCMW-Wet voortvloeit dat «het recht op een menswaardig bestaan de enige
1293
1294
1295
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 26.639/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
10 octobre 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 27.964/02.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 8 februari 2002, X / OCMW Schoten, AR 25.053.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Charleroi et CPAS Charleroi / E.B., RG 59 158/R et
59 311/R ; T.T. Verviers, 1e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1 783/2001 ; T.T. Arlon,
2e ch., 12 février 2002, X / CPAS Neufchâteau, RG 30 463 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X /
CPAS Floreffe, RG 2 151/2002 ; T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Estaimpuis, RG 72 924 ;
T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Tournai, RG 73 264 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002,
X / CPAS Fontaine-l’Evêque, RG 59 958/R et 59 959/R ; T.T. Tournai, 3e ch., 2 mai 2002, X / CPAS
Tournai, RG 73 260 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58 784/R ; T.T.
Charleroi, 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Froidchapelle, RG 60 304/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 28 août
2002, X / CPAS Charleroi, RG 60 740/R et 60 882/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 13 septembre 2002, X /
CPAS Charleroi, RG 61 040/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 septembre 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-
Noode, RG 25 998/2002 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 1 er octobre 2002, X / CPAS Anderlues, RG 60 910/R et
61 056/R.
159

maar noodzakelijke voorwaarde is voor het recht op maatschappelijke dienstverlening» en dat het centrum bij
het toekennen van de steun moet rekening houden met de concrete situatie en de werkelijke behoeften van de
aanvrager.
De rechtspraak bevestigt eveneens dat het criterium niet is dat men geen leven leidt dat beantwoordt aan de
menselijke waardigheid, doch wel dat men niet de mogelijkheid of de middelen daartoe heeft 1297 .
Zeldzaam zijn de rechterlijke beslissingen die het begrip menselijke waardigheid nauwkeurig bepalen.
Volgens de Arbeidsrechtbank van Brussel 1298 is de menselijke waardigheid in de zin van artikel 23 G.W. en
artikel 1 OCMW-Wet «geen filosofische waarde noch een opperste staat van welzijn, wat een objectieve
toepassing ervan immers ernstig zou bemoeilijken ; ze moet beschouwd worden als een minimumvoorwaarde
voor het leven als mens ; een bescheiden bestaan is dus niet onverenigbaar met de menselijke waardigheid».
De Arbeidsrechtbank van Bergen 1299 herinnert er evenwel aan dat het begrip menselijke waardigheid
«ontsproten is aan internationale instrumenten met betrekking tot de mensenrechten die België onderschreven
heeft en waarvoor het de verbintenis heeft aangegaan ze in het nationaal recht om te zetten». (Cf. § 1.4.1.4.)
De Arbeidsrechtbank van Nijvel 1300 bevestigt de gedeeltelijke weigering van tussenkomst van het centrum met
verwijzing naar een oud arrest van het Arbeidshof van Brussel 1301 , dat van oordeel was dat : «de verzuchting
om een menswaardig leven te leiden maakt dat men zich niet tevreden mag stellen met het bestaan als
bijstandgenieter en dat persoonlijke inspanningen moeten worden opgebracht om een daadwerkelijke
onafhankelijkheid te verwerven».
Volgens de Arbeidsrechtbank van Brussel 1302 is het niet in strijd met de menselijke waardigheid om als
straatveger te werken in het kader van artikel 60, § 7 OCMW-Wet ; de betrokkene beschikt over een diploma
dat gelijkwaardig is verklaard aan een Belgisch diploma van hoger secundair onderwijs en over een
bekwaamheidsgetuigschrift voor het hoger onderwijs en zal na de voorgeschreven periode van arbeidsprestaties
werkloosheidsuitkeringen kunnen genieten, terwijl hij zijn persoonlijke zoektocht naar werk voortzet.
De Arbeidsrechtbank van Verviers 1303 heeft beslist dat de ontvangst van televisieprogramma’s en de uitgaven
verbonden aan een kabelaansluiting onder bepaalde voorwaarden bijdragen tot de menselijke waardigheid,
wanneer hierdoor wordt tegemoetgekomen aan de onderwijsbehoeften en de behoefte aan sociaal contact.
Volgens de rechtbank toont de eiser echter geen enkele specifieke staat van behoeftigheid aan, zodat de eis
ongegrond is. De menselijke waardigheid kan immers niet gelijkgesteld worden met een levensstandaard die
dergelijke kosten omvat.
1296
1297
1298
1299
1300
1301
1302
1303
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Aiseau-Presles, RG 59 733/R ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
19 février 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59 714/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 5 mars 2002, X / CPAS
Fontaine-l’Evêque, RG 60 145/R ; T.T. Huy, 2e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Huy, RG 54 890 et 54 997 ;
T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321 514 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 1 er octobre 2002,
X / CPAS Anderlues, RG 60 910/R et 61 056/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 15 octobre 2002, X / CPAS Hamsur-Heure-Nalinnes,
RG 61 151/R ; 61 168/R ; 61 115/R ; 61 175/R ; 61 231/R ; 61 216/R ; 61 242/R ;
T.T. Charleroi, 5e ch., 5 novembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 284/R ; T.T.
Charleroi, 5e ch., 5 novembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 243/R ; T.T. Charleroi,
5e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Erquelinnes, RG 61 366/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 3 décembre 2002,
X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 382/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS
Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 243/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Aiseau-
Presles, RG 61 333/R et 61 403/R.
Arbrb. Kortijk, 2e K., 30 januari 2002, X / OCMW Kortijk, AR 62300 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni
2002, X / OCMW Gingelom, AR 2021370 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Hasselt, AR
2012188.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Uccle, RG 28 758/ 02.
T.T. Mons (section Mons), 8 janvier 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1 293/00/M.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Braine l’Alleud, RG 1 785/N/2001.
C.T. Bruxelles, 8 septembre 1994, R.A.J.B. 1996, p. 76 cité par T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch.,
11 juin 2002, X / CPAS Braine l’Alleud, RG 1 785/N/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 8 juillet 2002, X / CPAS Auderghem, RG 29 512/02.
T.T. Verviers, 1e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Spa, RG 0494/ 2002 confirmé par C.T. Liège, 8e ch.,
13 novembre 2002, X / CPAS Spa , RG 30 973/02.
160

Volgens het Arbeidshof te Brussel, Nederlandstalige kamer, is een auto niet nodig om een menswaardig leven
te leiden 1304 .
Overeenkomstig de tendensen van 2001 verduidelijkt de rechtspraak ook het begrip menselijke waardigheid
door het recht op maatschappelijke dienstverlening te omschrijven :
- het recht op maatschappelijke dienstverlening is opgenomen in artikel 1 OCMW-Wet waarvan «het
universeel karakter van de gebruikte woorden ontleend is aan instrumenten uit het internationaal recht,
die het geïnspireerd hebben» 1305 ;
- iedereen heeft recht op maatschappelijke dienstverlening, ook de minderjarige die zich in een staat van
behoeftigheid bevindt, waarbij het OCWM nog voor de jeugdzorg moet tussenkomen 1306 .
De Arbeidsrechtbank van Luik 1307 beklemtoont in dezelfde zin dat «de geest van het Decreet van 4
maart 1991 van de Franse Gemeenschap inzake hulpverlening aan de jeugd, inzonderheid artikel 36,
alsook artikel 60, § 1, OCMW-Wet (de preventieve opdrachten) elkaar aanvullen, waarbij het centrum
als eerste optreedt en de jeugdzorg pas in tweede instantie, als bijzondere ondersteuning» ;
- om een menswaardig leven te kunnen leiden, beschikt iedereen over een persoonlijk en rechtstreeks
recht om het OCWM een tussenkomst te vragen ; in het licht van het criterium van de menselijke
waardigheid kunnen de geldzorgen van het centrum geen argument vormen om de verschuldigde steun
te verminderen ; het centrum beschikt niet over een automatisch recht op een terugbetaling van de
verleende steun door de federale Staat. Concreet heeft de ministeriële omzendbrief van 24 juni 2002,
uitgevaardigd op basis van artikel 2, § 5, van de wet van 2 april 1965, krachtens hetwelk de
terugbetaling van de maatschappelijke dienstverlening onder bepaalde voorwaarden met 50% kan
verminderd worden, wanneer de begunstigde van de steun niet daadwerkelijk op het grondgebied van
de gemeente verblijft, geen enkele weerslag op het recht op maatschappelijke dienstverlening voor de
steunaanvragers 1308 ;
- het recht op maatschappelijke dienstverlening is een persoonlijk recht waarop de betrokkene onder
voorlopig bewind aanspraak kan maken zonder akkoord van de voorlopige bewindvoerder ; het feit dat
de bewindvoerder afstand doet van de vordering, bewijst volgens de Arbeidsrechtbank van Aarlen 1309
dat de beslissing van het OCWM gegrond was, want de «bewindvoerder is, door zijn functie, op de
hoogte van de behoeften en de middelen van de persoon onder bewind» ;
- het recht op maatschappelijke dienstverlening kan niet afhankelijk zijn van de uitvoering door de
administratie van de beslissing van de minister met betrekking tot het regularisatieverzoek vanwege de
steunaanvrager. Bijgevolg onstaat het recht op maatschappelijke dienstverlening op de dag van de
regularisatiebeslissing door de Minister van Binnenlandse Zaken, niet op de dag van afgifte van een
1304
1305
1306
1307
1308
1309
Arbh. Brussel, 7e K., 5 december 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 37856.
T.T. Liège, 10e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 319 485.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Huy, RG 29 006/00, J.T.T. 2003, 849, p. 87 ; T.T Mons
(section Mons) 2e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Mons, RG 4 805/01/M, J.D.J. 2002, n° 220, p. 42.
T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320 583.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 119/R ; RG 61 123/R ;
RG 61 128/R ; RG 61 190/R ; RG 61 208/R ; RG 61 201/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 15 octobre 2002, X /
CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 151/R ; 61 168/R ; 61 115/R ; 61 175/R ; 61 231/R ; 61 216/R ;
61 242/R ; T.T. Namur, 7e ch., 25 octobre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure, RG 115 653 ; T.T. Namur, 7e
ch., 25 octobre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure, RG 115 512 ; T.T. Liège, 9e ch., 29 octobre 2002, X /
CPAS Ham-sur-Heure, RG 326 299 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 5 novembre 2002, X / CPAS Ham-sur-
Heure-Nalinnes, RG 61 284/R, RG 61 243/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Hamsur-Heure-Nalinnes,
RG 61 239/R, RG 61 244/R, RG 61 251/R, RG 61 252/R, RG 61 253/R, RG
61 254/R, RG 61 256/R, RG 61 261/R, RG 61 262, RG 61 263/R, RG 61 264/R ; T.T. Nivelles (section
Nivelles) 2e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Rebecq, RG 1117/N/2002 ; T.T. Nivelles (section
Nivelles) 2e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Rebecq, RG 1130/N/2002 à 1175/N/2002 ; T.T. Liège, 7e
ch., 27 novembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure, RG 325 804 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 3 décembre 2002,
X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 382/R, RG 61 377/R, RG 61 405/R, RG 61 410/R ; T.T.
Liège, 9e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure, RG 326 267.
T.T. Arlon, 2e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Virton, RG 31 115.
161

getuigschrift van inschrijving in het vreemdelingenregister 1310 . Overigens ontstaat het recht op
maatschappelijke dienstverlening niet op de dag dat de regularisatiecommissie reeds een gunstig
advies geeft 1311 ;
- er bestaat geen onveranderlijk recht 1312 op maatschappelijke dienstverlening : het OCWM beschikt
over een zekere vrijheid om op de beslissing terug te komen, wanneer de toekenningsvoorwaarden niet
meer vervuld zijn 1313 ;
- het recht op maatschappelijke dienstverlening kan echter niet in twijfel worden getrokken vanwege de
tijd die sinds het opstarten van de procedure zou zijn verstreken (arrest Golder tegen het Verenigd
Koninkrijk van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens 1314 ) 1315 .
Net zoals in het verleden bakent de rechtspraak de menselijke waardigheid eveneens af door de
maatschappelijke dienstverlening 1316 te omschrijven die deze waardigheid moet garanderen :
- maatschappelijke dienstverlening is een recht dat niet te catalogeren valt en dat aansluiting vindt bij de
rechten die zich laten definiëren in het licht van de notie van de menselijke waardigheid 1317 ;
- maatschappelijke dienstverlening strekt er niet toe iedereen in staat te stellen een leven te leiden dat in
overeenstemming is «met het beeld dat men zelf heeft van de eigen waardigheid, want hierdoor zou de
maatschappelijke dienstverlening inderdaad, zoals bepaalde auteurs 1318 durven stellen, mateloos,
onmetelijk en onbegrensd zijn en zou het OCWM zich in principe nooit helemaal van zijn taken
kunnen kwijten jegens de gebruiker en ten aanzien van de steunaanvragen» 1319 ;
- maatschappelijke dienstverlening strekt er niet toe de aanvrager in staat te stellen «er een zekere
levensstandaard op na te kunnen houden» 1320 1321 ;
- « maatschappelijke dienstverlening 1322 moet elke persoon toelaten zich te voeden, te kleden, een
woonst te hebben en zich te verzorgen, alsook om bijzondere steun te genieten bij een opname in het
ziekenhuis, bij huisvesting en bij het vinden van werk » 1323 ;
- maatschappelijke dienstverlening moet de aanvrager toelaten «zich te verzorgen», dat wil zeggen
toegang te hebben tot de medische zorgen en tot de apothekersdiensten ; de weigering van het OCWM
om de achterstallige mutualiteitsbijdragen te vergoeden, tast op zich het recht op een menswaardig
leven niet aan 1324 ;
1310
1311
1312
1313
1314
1315
1316
1317
1318
1319
1320
1321
1322
1323
1324
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60 008/R ; T.T Mons (section La Louvière)
7e ch., 23 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2 255/01/LL ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X /
CPAS Namur, RG 114 257.
T.T Mons (section La Louvière) 7e ch., 23 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2 255/01/LL.
Cfr. Cass., 3e K., 8 oktober 1990, Arr.Cass., 1990-91, 144, Bull. 1991, 129.
T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 9 avril 2002, X / CPAS Mons, RG 4 568/01/M.
E.H.R.M., 21 februari 1975, Publ. Cour eur. D.H., Serie A, nr. 18.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 18 638/01.
Arbitragehof, 8 mei 2002, n° 80/2002, B.S. 10 augustus 2002, 34754.
C.T. Mons, 6e ch., 26 février 2002, CPAS Mons / X, RG 17 016 ; C.T. Mons, 6e ch., 23 avril 2002, CPAS
Tournai / X, RG 17 196.
I. DECHAMPS in I. DECHAMPS et M. VAN RUYMBEKE, L’aide sociale dans la dynamique du droit,
De Boeck, 1995, nrs. 159, 160, 314, 434, 496.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Uccle, RG 28 758/ 02.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 31 octobre 2002, X / CPAS Tubize, RG 43 092 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
10 décembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1 888/2002.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Bochelt, AR 1750/2001.
Cf. A. LESIW et M.C. THOMAES, Les missions du CPAS, U.V.C.B., 1998, 117.
T.T. Tournai, 3e ch., 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73 260 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 14 mai 2002, X /
CPAS Charleroi, RG 58 784/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Froidchapelle, RG
60 304/R ; T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch. 21 août 2002, X / CPAS Sint-Pieters-Leeuw, RG
3 220/02/LL ; T.T. Charleroi, 5e ch., 28 août 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60 740/R et 60 882/R ; T.T.
Charleroi, 5e ch., 13 septembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61 040/R.
T.T. Charleroi, 5e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Montigny-le-Tilleul, RG 60 426/R.
162

- het voornaamste kenmerk van maatschappelijke dienstverlening is dat zij « een oplossing biedt op
maat van de omstandigheden voor een tijdelijke staat van behoeftigheid, waaraan het
bestaansminimum noch het stelsel van sociale zekerheid kunnen tegemoetkomen » 1325 ;
- «maatschappelijke dienstverlening moet niet alleen tijdelijke of definitieve geldelijke of materiële
moeilijkheden van de betrokkene oplossen, maar moet tegemoetkomen aan het geheel van de
behoeften die het onmogelijk zouden maken een menswaardig leven te leiden indien er niet minstens
gedeeltelijk zou worden aan tegemoetgekomen»; zo kan het bezit van een rijbewijs een
doorslaggevend voordeel zijn om een betrekking te vinden in de sector van de bouw- of
renovatiewerken 1326 ;
- maatschappelijke dienstverlening wordt toegekend in de mate dat deze nodig is om een menswaardig
leven te leiden ; « dit houdt in dat de betrokkene naar eigen middelen bijdraagt om in het eigen
levensonderhoud te voorzien » 1327 ;
- het OCMW heeft de opdracht steun te verlenen die, voor zover mogelijk, ertoe strekt de begunstigde
op termijn «ertoe aan te zetten zich aan de bijstandsspiraal te onttrekken en een daadwerkelijke sociale
en economische onafhankelijkheid te bereiken» 1328 ;
- maatschappelijke dienstverlening heeft niet tot doel de betrokkene in staat te stellen de schuldeisers
terug te betalen, maar wil hem een menswaardig leven verzekeren 1329 1330 ;
- maatschappelijke dienstverlening mag niet « tot gevolg hebben dat buitengewone kosten
(elektriciteitsfacturen) die op een familie met geldzorgen rusten, zich eindeloos herhalen », noch « een
falende eigenaar toelaten om aan zijn verplichtingen te ontsnappen » 1331 ;
- maatschappelijke dienstverlening is bestemd voor personen die in een staat van behoeftigheid
verkeren : volgens de Arbeidsrechtbank van Luik 1332 is de vraag van de voorlopige bewindvoerder aan
het OCWM om zijn ereloon ten laste te nemen, dubbelzinnig. Dit is eerder een schuld vanwege de
persoon onder voorlopig bewind en verschilt dus niet van de vraag tot betaling van een andere
schuld 1333 ;
- volgens de rechtspraak van de arbeidsrechtbanken van Bergen en Nijvel moet de maatschappelijke
dienstverlening zeer gericht blijven en mag ze niet verworden tot een regelmatig inkomen om de
geringe omvang van sociale voorzieningen te compenseren 1334 ;
- maatschappelijke dienstverlening is in de tijd beperkt aangezien « ze ertoe strekt een feitelijke situatie
te corrigeren in het licht van het algemeen criterium van een menswaardig leven, een waarachtige
drempel van tussenkomst door de gemeenschap » 1335 .
1325
1326
1327
1328
1329
1330
1331
1332
1333
1334
C.T. Bruxelles, 8e ch., 27 juin 2002, CPAS Etterbeek / X et E.B., RG 41 189 ; C.T. Bruxelles, 8e ch.,
27 juin 2002, CPAS Schaerbeek / X et E.B., RG 42 098 et 42 104 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 27 juin 2002,
E.B./ X et CPAS Bruxelles, RG 42 131 et 42 134 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 27 juin 2002, E.B. / X et CPAS
Ixelles, RG 42 178 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 27 juin 2002, E.B./ X et CPAS Ixelles, RG 42 190.
T.T. Charleroi, 5e ch., 1e octobre 2002, X / CPAS Anderlues, RG 60 910/R et 61 056/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 22 290.
T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 17 mai 2002, X / CPAS Ixelles, RG 2080/W/2001, X / CPAS
Braine le Château, RG 2 211/W/2001, X / CPAS Ottignies Louvain-la-Neuve, RG 36/W/2002.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Fontaine-l’Evêque, RG 59 958/R et 59 959/R ; C.T.
Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 29 857/01 ; C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS
Hannut, RG 30 187/01 ; T.T. Liège, 9e ch., 30 avril 2002, X / CPAS Saint-Nicolas, RG 317 720 ; T.T.
Tournai, 3e ch., 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73 260 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 28 mai 2002, X /
CPAS Froidchapelle, RG 60 304/R .
Arbh. Antwerpen, 4e K., 18 april 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2010394.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Watermael-Boitsfort, RG 25 125/02.
T.T. Liège, 9e ch., 30 avril 2002, X / CPAS Saint-Nicolas, RG 317 720.
Arbrb. Brussel, 20e K., 8 mei 2002, X / OCMW Dilbeek, AR 19.910/01.
T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 9 avril 2002, X / CPAS Mons, RG 4 568/01/M ; T.T. Nivelles (section
Nivelles), ch. vac., 16 juillet 2002, X / CPAS Tubize, RG 520/ N / 2002.
163

In het kader van het vraagstuk inzake de toekenning van steun met eventuele terugwerkende kracht 1336 , heeft de
rechtspraak zich moeten uitspreken over de doelstellingen van de maatschappelijke dienstverlening :
- de maatschappelijke dienstverlening strekt ertoe tegemoet te komen aan de huidige en onmiddellijke
behoeften van personen via het verlenen van bijstand en stemt niet noodzakelijk overeen met een
geldsom ; volgens de Arbeidsrechtbank van Hoei
1337 is het dus niet aangewezen dat deze steun
terugwerkende kracht heeft ;
- maatschappelijke dienstverlening « kan slechts worden toegekend voor huidige moeilijkheden of zelfs
toekomstige problemen… » ; volgens het Arbeidshof van Luik 1338 is het moeilijk denkbaar dat een met
terugwerkende kracht toegekende geldelijke steun de begunstigde zou toelaten een menswaardig leven
te leiden, tenzij aangetoond wordt dat er schulden openstaan die moeten worden terugbetaald ;
- maatschappelijke dienstverlening « moet binnen korte termijn aangepast kunnen worden aan een
concrete en actuele situatie die vlug kan wijzigen » en kan, volgens de Arbeidsrechtbank van Luik 1339 ,
slechts uitzonderlijk met een terugwerkende kracht worden toegepast ;
- maatschappelijke dienstverlening moet worden toegekend wanneer de behoeften zich stellen, maar de
termijn van de rechtsgang mag er niet toe leiden « dat de toekenning van de gepaste bijstand in de
betwiste periode stelselmatig wordt miskend » 1340 .
De Arbeidsrechtbank van Verviers 1341 oordeelt in dezelfde zin dat de procedure-organisatie van de rechtsgang,
sinds de datum van de bestuurlijke beslissing en de uitspraak van het vonnis « een overmacht uitmaakt die de
verwezenlijking van de menselijke waardigheid waarop de aanvrager gerechtigd is, belemmert » ; deze laatste
heeft recht op maatschappelijke dienstverlening, forfaitair en ex æquo et bono vastgesteld op 1 500 €.
In Vlaanderen werd ook geoordeeld dat de dienstverlening pas wordt beoordeeld vanaf de datum van indiening
van het verzoek. De maatschappelijke dienstverlening heeft geen terugwerkende kracht voor een periode die
reeds lang verstreken is 1342 . Het is immers niet geweten in welke sociale omstandigheden de aanvrager toen
leefde zodat een onderzoek niet meer mogelijk is 1343 .
Het arrest van het Arbitragehof van 8 mei 2002 1344 steunt op de finaliteit van de OCMW-Wet (« eenieder in de
mogelijkheid stellen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid ») en leidt hieruit af
dat het OCWM binnen een werkelijke beoordelingsvrijheid vrij beslist over de vorm en de omvang van de
dienstverlening. Volgens de stelling van het Arbitragehof is de bevoegdheid van het centrum niet van aard dat
zij de belangen van de eventuele begunstigden van maatschappelijke dienstverlening sensu stricto op
onevenredige wijze kan aantasten.
In de lijn van vroegere jaren onderscheiden sommige arbeidsgerechten enkele wezenlijke bestanddelen van
het begrip menselijke waardigheid :
- het recht op gezondheid en op medische bijstand maken onbetwistbaar een bestanddeel uit van het
recht op menselijke waardigheid, voor zover de betrokkene aantoont dat de geldmiddelen waarover hij
beschikt ontoereikend zijn om zijn uitgaven inzake de gezondheidszorg te dekken
1345 ;
1335
1336
1337
1338
1339
1340
1341
1342
1343
1344
1345
C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, CPAS Charleroi / X, RG 17 483 ; C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre
2002, CPAS Tournai / X, RG 17 385.
Cf. supra § 1.3.2.7.11.
T.T. Huy, ch. vac., 22 août 2002, X / CPAS Nandrin, RG 55 882.
C.T. Liège, 2e ch., 19 novembre 2002, CPAS Liège / X et E.B., RG 29 395/00 ; C.T. Liège, 2e ch.,
3 décembre 2002, E.B / X et CPAS Liège, RG 30 387/01 ; C.T. Liège, 2e ch., 3 décembre 2002, E.B / X
et CPAS Liège, RG 29 576/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 novembre 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 35 313/02.
C.T. Liège, 10e ch., 12 novembre 2002, E.B / X et CPAS Liège et CPAS Liège / X et EB., RG 29 353/00
et 29 446/00.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Verviers et E.B., RG 0781/2002.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 13 februari 2002, X / OCMW Mechelen, AR 78142.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 62636.
Arbitragehof, 8 mei 2002, n° 80/2002, B.S. 10 augustus 2002, 34754.
T.T. Nivelles (section Nivelles), ch. vac., 16 juillet 2002, X / CPAS Tubize, RG 520/ N / 2002.
164

- het feit een kleine en onbewoonbare woonst te verlaten ten voordele van een ruimere flat, die onderdak
kan bieden aan een gezin met verschillende kinderen waaronder twee tieners, is een stap in
overeenstemming met de menselijke waardigheid 1346 ;
- de tenlasteneming van een meerderjarige studente door haar ouders met wie ze samenwoont, is in
overeenstemming met haar waardigheid, «een noodzakelijke menselijke waardigheid die door de
ouders wordt verzekerd», waarbij zij zelf door het centrum worden bijgestaan
Daarentegen wordt erkend dat :
- bedelarij in het kader van de geschillen waarbij regularisatiekandidaten betrokken zijn, in strijd is met
de menselijke waardigheid
1348 ;
- «het feit gevoed te worden door een derde, daarom nog niet bewijst dat de betrokkene een
menswaardig leven leidt, aangezien andere behoeften ook moeten worden voldaan» 1349 ;
- door gas en een normale elektriciteitslevering te ontzeggen, de betrokkene niet menswaardig kan
leven, aangezien hij een medisch toestel (beademingstoestel) nodig heeft dat niet werkt met 6
ampère 1350 .
Aanvragen van maatschappelijke dienstverlening door jonge volwassenen die onafhankelijk willen leven
zorgen voor vele geschillen 1351 en uiteenlopende tendensen binnen de rechtspraak.
Een deel van de rechtspraak weigert de jonge volwassene die onafhankelijk wil worden het recht op
maatschappelijke dienstverlening en zeker een dienstverlening gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor
alleenstaanden, behalve wanneer hij uitzonderlijke en dwingende redenen kan opwerpen :
- volgens het Arbeidshof van Luik 1352 moet «de persoon die zelfstandig wil zijn in de eerste plaats op
zichzelf rekenen» en in het levensonderhoud voorzien door te werken, studiebeurzen aan te vragen en
leningen tegen gunstig studententarief aan te gaan ; wanneer er daarentegen sprake is van een
werkelijke, noodzakelijke en plotselinge breuk met de familie, is dit een gegeven waar rekening moet
worden mee gehouden, waardoor dienstverlening van het centrum gerechtvaardigd kan zijn ;
- in twee geschillen waarin meerderjarigen het ouderlijke dak hebben verlaten, heeft de
Arbeidsrechtbank van Verviers
1353 de weigering van een dienstverlening, gelijkwaardig aan het
bestaansminimum voor alleenstaanden, bevestigd. In België is het volgens de rechtbank inderdaad «de
gewoonte om bij de ouders in te wonen zolang men niet bij machte is in het eigen levensonderhoud te
voorzien» tenzij wordt aangetoond dat er onhoudbare relationele spanningen zijn of dat een zelfstandig
verblijf gerechtvaardigheid is om gezondheids- of billijkheidsredenen.
Aangezien de aanvragers zichzelf «in een situatie van behoeftigheid hebben gemanoeuvreerd voor het verschil
van het gevraagde steunbedrag» heeft de rechtbank geoordeeld dat ze slechts recht hebben op een
maatschappelijke dienstverlening, gelijkwaardig aan het bestaansminimumbedrag voor samenwonenden.
In een vergelijkbare zaak heeft de Arbeidsrechtbank van Namen de weigering van tussenkomst door het
centrum bevestigd, aangezien de eiser geen «dwingende redenen» aanvoert waardoor het noodzakelijk zou zijn
geweest de familiale woonst te verlaten 1354 .
Een ander deel van de rechtspraak erkent blijkbaar het recht op maatschappelijke dienstverlening voor jonge
meerderjarigen die autonoom willen leven en kent dienstverlening toe waarvan het bedrag variëert tussen een
bedrag gelijk aan het bestaansminimum of aan de maatschappelijke integratievergoeding voor alleenstaanden,
enerzijds, en een «huurbijstand», anderzijds.
- De Arbeidsrechtbank van Charleroi 1355 oordeelt dat de «keuze van een verblijfplaats een soeverein
recht is voor een meerderjarige» en kent een terugvorderbare geldelijke steun toe aan de aanvrager die
voorheen het ouderlijk verblijf verlaten heeft.
1347 .
1346
1347
1348
1349
1350
1351
1352
1353
1354
1355
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 25 630/02.
T.T. Arlon, 2e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Virton, RG 31 020.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 14 711/01 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean et E.B., RG 20 596/01.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Huy, RG 29 006/00, J.T.T. 2003, 849, p. 87.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 août 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 31 100/02.
Cf. § 1.4.6.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 30 452/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Hasselt, RG 1941/2001 et 1942/2001.
T.T. Namur, 7e ch., 26 juillet 2002, X / CPAS Namur, RG 113 859.
T.T. Charleroi, 5e ch., 13 septembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61 040/R.
165

- In een zaak waar een jonge meerderjarige in de ouderlijke woonplaats een kamertje deelde met zijn
grootvader die «naar zeggen van de familie een moeilijk heerschap was om mee samen te leven», acht
de Arbeidsrechtbank van Brussel 1356 het gerechtvaardigd dat de betrokkene een nieuwe woonst heeft
gezocht en kent hem geldelijke steun toe, gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor alleenstaanden
verminderd met de kinderbijslag.
- In een geval waarin eiseres het familiaal verblijf heeft verlaten vanwege het plaatsgebrek en vanwege
de sfeer die het studeren niet bevorderde, heeft de Arbeidsrechtbank van Luik
1357 maatschappelijke
dienstverlening toegekend, gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor alleenstaanden.
- In een geschil waarin twee volwassen eisers zich samen gevestigd hebben en slechts over weinig
inkomsten uit een leerovereenkomst beschikten, heeft de Arbeidsrechtbank van Doornik 1358
geoordeeld dat dit feit de weigering van tussenkomst niet kon rechtvaardigen : ze krijgen
terugvorderbare huurbijstand van 500 €.
1359 geo
Wat de kosten van een gezinshereniging betreft, heeft de Arbeidsrechtbank van Brussel ordeeld dat het
niet tot de opdracht van het OCWM behoort om die kosten ten laste te nemen, des te meer daar er volgens haar
in deze zaak geen enkele dringende en plotse behoefte bestaat om de kinderen van de eiseres te repatriëren.
1356
1357
1358
1359
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 20 612/01.
T.T. Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321 749.
T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Tournai, RG 73 264.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Jette, RG 26 271/02.
166

1.4.1.2. Het residuaire karakter van de maatschappelijke dienstverlening
Overeenkomstig vaste rechtspraak is het recht op maatschappelijke dienstverlening «subsidiair en moet de
steunaanvrager eerst een beroep doen op alle andere inkomsten die hij zich kan verschaffen via zijn goederen
of via zijn werk, of via zijn wettelijke onderhoudsplichtigen of de sociale zekerheid» 1360 .
Het Arbeidshof van Luik 1361 zorgt evenwel voor een nuance bij dit principe door de situatie van de personen
die over bestaansmiddelen beschikken die het hen mogelijk maken een menswaardig leven te leiden, maar ze
niet aanspreken, te onderscheiden van de situatie van de personen die privé-steun hebben genoten, vaak van
landgenoten, wat een gebrek aan inkomsten aantoont.
Het Arbeidshof van Brussel 1362 oordeelt in andere zin dat «de maatschappelijke dienstverlening altijd residuair
is in vergelijking met de bijstand die kan worden verkregen dankzij de familiale of de etnische
samenhorigheid».
De rechtspraak trekt gevolgen uit dit subsidiariteitsbeginsel :
- de eiser die erin geslaagd is om gedurende een zeer lange periode voor zijn regularisatiebeslissing het
hoofd te bieden aan de moeilijkheden, moet verder via persoonlijke inspanningen in zijn
levensonderhoud voorzien ; de debatten moeten worden heropend, opdat het voorstel van het centrum
om de betrokkene naar een opvangtehuis te leiden, zou onderzocht worden
- de geregulariseerde aanvrager die over een Kongolees diploma van industrieel technicus beschikt dat
gelijkwaardig is verklaard voor België, is in staat om inkomsten te verwerven opdat hij een
menswaardig leven zou kunnen leiden ; het beroep is ongegrond 1364 ;
- de betrokkene is jong en verkeert in goede gezondheid en de echtgenoot kan op het kind letten, zodat
zij een menswaardig bestaan kan leiden door ofwel te werken ofwel alles in het werk te stellen om een
dienstbetrekking te vinden of een kwalificerende opleiding te volgen 1365 ;
- de aanvrager die jong is en in goede gezondheid verkeert, «moet eerst en vooral via arbeid trachten om
in zijn levensonderhoud te voorzien ; wanneer hij daar niet in slaagt, vervangt de maatschappelijke
dienstverlening een inkomen uit arbeid» 1366 ;
- de betrokkene die zijn beroepsactiviteit kan voorzetten of andermaal opnemen binnen een familiale
onderneming «waar het werk op hem wacht» kan niet om geldelijke maatschappelijke dienstverlening
verzoeken 1367 ;
- de aanvrager die zijn verhuiskosten heeft kunnen dragen dankzij de steun van een vriend, heeft geen
recht op een tussenkomst van het centrum ; de factuur is betaald, de eis is zonder voorwerp
1368 ;
- de ontslagen aanvrager heeft geen recht op maatschappelijke dienstverlening wanneer zijn C4
vermeldt dat hij «geen zin meer heeft om te werken» 1369 ;
1363 ;
1360
1361
1362
1363
1364
1365
1366
1367
1368
1369
C.T. Liège, 1e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 29 725/01 et 29 731/01, J.T.T. 2002, 303 et
J.D.J. 2002, nr. 215, 26 ; T.T. Verviers, 1e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Verviers, RG 0588/2001 et
0909/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 12 422/01 ; T.T. Liège,
10e ch., 29 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 315 913 ; T.T. Nivelles, 2e ch., 28 mai 2002, X /
CPAS Braine l’Alleud, RG 1357 /N / 2001 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 28 août 2002, X / CPAS Charleroi,
RG 60 740/R et 60 882/R ; T.T. Liège, 9e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Visé, RG 325 018 ; T.T.
Liège, 7e ch., 13 novembre 2002, X / CPAS Herstal, RG 318 276 ; T.T. Liège, 9e ch., 19 novembre 2002,
X / CPAS Oupeye, RG 322 833.
C.T. Liège, 1e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 29 725/01 et 29 731/01, J.T.T. 2002, p. 303
et J.D.J. 2002, n°215, p. 26.
Contra : C.T. Liège, 2e ch., 17 septembre 2002, E.B. / X, CPAS Huy et X / CPAS Huy et E.B., RG
30 246/01 – 30 268/01 – 30 313/01.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 28 novembre 2002, E.B. / X et CPAS Ixelles, RG 42 120.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 janvier 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 20 597/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19 717/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Forest, RG 25 536/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 26 732/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
6 novembre 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 34 254/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 décembre 2002, X /
CPAS Schaerbeek et E.B., RG 40 836/02.
T.T. Liège, 11e ch., 7 février 2002, X / CPAS Liège, RG 314 277.
T.T. Namur, 7e ch., 11 octobre 2002, X / CPAS Namur, RG 114 712.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 novembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33 528/02.
167

- een alleenstaande en gepensioneerde Turkse vrouw beschikt met een belangrijk bedrag op het
spaarboekje over voldoende middelen om menswaardig te leven 1370 .
1.4.1.3. Een subjectief recht
Een eensgezinde rechtspraak bevestigt dat het recht op maatschappelijke dienstverlening een subjectief recht
is
1371 waarop elke persoon, en dus ook een vreemdeling, recht heeft
1372 .
De Arbeidsrechtbank van Luik 1373 verwoordt het als volgt : «het recht op maatschappelijke dienstverlening is
een subjectief recht, ontleend aan de universele roeping van de rechten op menselijke waardigheid, zoals
bekrachtigd door internationale verdragen, inspiratiebron voor de maatschappelijke dienstverlening. In dit
opzicht is het recht op maatschappelijke dienstverlening een grondrecht van openbare orde, dat behoort tot de
harde kern van ons rechtsstelsel, voor al wie hiertoe de redelijke, vereiste voorwaarden vervult».
1.4.1.4. Een mensenrecht
De Arbeidsrechtbank van Bergen 1374 herinnert eraan dat het begrip menselijke waardigheid «ontsproten is aan
internationale instrumenten met betrekking tot de mensenrechten die België onderschreven heeft en waarvoor
het de verbintenis heeft aangegaan ze in het nationaal recht om te zetten».
1.4.1.5. Toekenning van de dienstverlening met terugwerkende kracht
Dit werd bestudeerd in het kader van de regularisatiekandidaten : zie hiervoor § 1.3.2.7.
1.4.2. De staat van behoeftigheid
1375 t
De rechtspraak oont nog steeds aan dat er geen sprake is van een menswaardig leven wanneer er een staat
van behoeftigheid is, m.a.w. wanneer de persoon die maatschappelijke dienstverlening vraagt, een gebrek heeft
aan inkomsten.
1.4.2.1. Het gebrek aan bestaansmiddelen
In het verlengde van eerdere rechtspraak, ontleden de arbeidsgerechten de staat van behoeftigheid van de
aanvrager door de inkomsten waarover hij beschikt te vergelijken met de kosten die hij heeft. Hierbij wordt
rekening gehouden met bijzondere gegevens die de situatie kenmerken, zoals :
- reeds verleende steun
1376 ;
- de uitzonderlijke, tijdsgebonden en specifieke aard van de behoeftigheid 1377 ;
- de sterke vermindering van de inkomsten in een korte tijdspanne en het daaropvolgende onvermogen
om de kosten te dragen 1378 ;
1370
1371
1372
1373
1374
1375
1376
1377
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346255.
Arbrb. Tongeren, 17 mei 2002, X / OCMW Hoeselt, AR 2439/2001 en 3457/2001.
C.T. Liège, 1e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 29 725/01 et 29 731/01, J.T.T. 2002, p. 303
et J.D.J. 2002, n°215, p.26 ; T.T. Liège, 10e ch., 7 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 306 876.
T.T. Liège, 10e ch., 14 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 319 673.
T.T. Mons (section Mons), 8 janvier 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1 293/00/M.
T.T. Bruxelles, 15 e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 35 320/2002.
T.T. Dinant, 7e ch., 26 février 2002, X / CPAS Walcourt, RG 61 938 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin
2002, X / CPAS Anderlecht, RG 27 158/02 ; T.T. Verviers, 1e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Verviers,
RG 0426/2002; C.T. Bruxelles, 8e ch., 17 octobre 2002, X / CPAS Forest, RG 41 721.
T.T. Liège, 9e ch., 29 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318 940 confirmé par C.T. Liège, 8e ch.,
6 novembre 2002, CPAS Liège / X, RG 30 672/02.
168

- het bezit van een diplomatieke identiteitskaart en het bevoorrecht statuut van de moeder, attaché bij de
ambassade, met wie de betrokkene samenwoont
De rechtspraak stelt soms dat er geen gebrek is aan inkomsten, maar een teveel aan uitgaven en vooral een
gebrekkig beheer van de inkomsten en weigert vervolgens de vraag tot toekenning van maatschappelijke
dienstverlening. Aldus beschikt een gezin van drie personen over 2.050 € inkomsten, maar moet het de bank
veel geld (500 €) betalen voor uitgaven die niet rechtstreeks noodzakelijk zijn voor een menswaardig leven. De
Arbeidsrechtbank van Charleroi 1380 verklaart het beroep ongegrond en stelt de eiseres voor in te gaan op een
aanbod van begeleid budgetbeheer en/of schuldbemiddeling vanwege het centrum.
1381 b
Verschillende rechterlijke beslissingen eklemtonen hoe moeilijk het is de staat van behoeftigheid van de
steunaanvragers vast te stellen, vooral wanneer ze pas geregulariseerd zijn en vóór de regularisatiebeslissing
nooit enig beroep hebben gedaan op het centrum.
1382 m
Bepaalde arbeidsgerechten enen dat het centrum er niet automatisch toe gehouden is tussen te komen na
regularisatie : de geregulariseerde steunaanvragers moeten hun huidige staat van behoeftigheid aantonen en ook
de andere voorwaarden voor maatschappelijke dienstverlening vervullen.
1383 be
Andere arbeidsgerechten vestigen echter een tendens volgens dewelke men uit het overleven van de
betrokkene zonder bijstand tijdens (en tot het einde van) de ingestelde procedures niet zo maar kan afleiden dat
er geen sprake is van een staat van behoeftigheid.
1379 .
1.4.2.2. Het criterium tekort aan bestaansmiddelen
1384 1385
Overeenkomstig een vaste rechtspraak worden de inkomsten van een persoon of van een gezin geacht
toereikend te zijn wanneer het bedrag daarvan (ruim) boven de bedragen van het bestaansminimum of van een
maatschappelijke integratieinkomen ligt en de kosten niet hoger zijn dan normaal ; omgekeerd beschikt een
rechthebbende niet over voldoende inkomsten 1386 wanneer zijn maandelijkse inkomsten beneden of slechts
lichtjes boven het bestaansminimum of de maatschappelijke integratievergoeding uitkomen en zijn kosten hoog
liggen.
Aldus verkeert een steunaanvrager niet in een staat van behoeftigheid wanneer hij het bestaansminimum, de
integratievergoeding of een andere sociale vergoeding geniet, minstens gelijkwaardig aan de voormelde
inkomsten en geen buitensporige, onverwachte of specifieke tijdelijke kosten moet dragen
1387 .
Zonder te zinspelen op de bedragen van het bestaansminimum of van het recht op maatschappelijke integratie,
1388
bepalen de arbeidsrechtbanken van Antwerpen 1389 , Hasselt 1390 , Nijvel 1391 , Namen 1392 , Dinant 1393 ,
1378
1379
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
1388
T.T. Charleroi, 5e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Fontaine-l’Evêque, RG 60 145/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 21 543/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Fontaine-l’Evêque, RG 59 958/R et 59 959/R.
C.T. Liège, 4e ch., 8 mai 2002, CPAS Dison / X et E.B., RG 29 239/00.
C.T. Liège, 8e ch., 8 mai 2002, E.B. / X et CPAS Liège, RG 30 448/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
28 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19 793/01.
C.T. Liège, 10e ch., 12 novembre 2002, E.B / X et CPAS Liège et CPAS Liège / X et EB., RG 29 353/00
et 29 446/00 ; T.T. Liège, 7e ch., 18 septembre 2002, X / CPAS Chaudfontaine, RG 321 631.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 18 629/01 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 14 358/01 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 24 avril 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 22 341/00 et 25 315/02 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
10 décembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1 888/2002.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 18 april 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2010394.
T.T. Charleroi, 5e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Erquelinnes, RG 61 366/R ; T.T. Verviers, 1e ch.,
10 décembre 2002, X / CPAS Spa, RG 1 821/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 7 602/01 ; T.T. Liège, 7e
ch., 22 mai 2002, X / CPAS Fleron, RG 321 339 ; T.T. Verviers, 1e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Verviers,
RG 0489/2002 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 11 juillet 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 8 149/01 ; T.T.
Verviers, 1e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Verviers, RG 0426/2002; T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre
2002, X / CPAS Verviers, RG 1 888/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347572.
169

Doornik 1394 en Charleroi 1395 het bedrag van de beschikbare inkomsten, verkregen na de gewoonlijke inkomsten
en kosten van een gezin of van een persoon in overweging te hebben genomen, om vervolgens uit te maken of
het saldo de betrokkenen al dan niet de mogelijkheid laat om waardig te leven.
In die zin heeft de Arbeidsrechtbank van Namen 1396 de geldelijke situatie van een gezin met twee volwassenen
en één kind als volgt ontleed : het gezin beschikt over een maandelijks inkomen van 849,41 € ; de vaste kosten
bedragen 593,10 € per maand. Het saldo dat maandelijks overblijft voor verdere besteding is dus 256,31 €.
Volgens de rechtbank kan een gezin samengesteld uit drie personen onmogelijk fatsoenlijk leven met dergelijke
som, aangezien «de openbare centra voor maatschappelijk welzijn in de regel de mening zijn toegedaan dat een
volwassene gemiddeld minstens 7,44 € per dag nodig heeft om te overleven en een jong kind 3,72 €».
Analoog heeft de Arbeidsrechtbank van Antwerpen de behoeftigheid aangenomen omdat het inkomen van het
gezin slechts 245,73 € bedraagt voor drie personen 1397 .
Daarentegen werd er geoordeeld :
- een bedrag van 280,22 € voor het kopen van voeding en kledij, na aftrek van de vaste kosten volstaat
voor een menswaardig leven
1398 ;
- een maandelijks inkomen dat varieert van 681 tot 1.250 € volstaat voor alle uitgaven, inclusief
medische uitgaven 1399 ;
- een pensioen van 623,85 € waarvan na de vaste maandelijkse kosten een bedrag van 334,66 €
overblijft, is misschien gering maar volstaat voor een menswaardig leven 1400 ;
- een inkomen van meer dan 743 € na loonbeslag is voldoende, indien men niet aantoont schulden
gemaakt te hebben. De voorgelegde onbetaalde rekeningen betreffen geen basisbehoeften maar luxeuitgaven
zoals GSM en zijn bovendien gesteld op naam van de samenwonende persoon
1401 ;
- na aftrek van de kosten houdt een echtpaar maandelijks nog ongeveer 500 € over 1402 : dit saldo is
voldoende om menswaardig te leven ;
- een bedrag van 1.781,73 €, na aftrek van vaste kosten, volstaat voor een gezin met zes kinderen en een
gehandicapte broer 1403 .
De arbeidsgerechten hebben eveneens geoordeeld dat :
- wie in het verleden herhaaldelijk hulp ontving van het OCMW en thans een onderhoudsgeld van 450 €
en diverse maandelijkse tegemoetkomingen ontvangt (bijpassing bestaansminimum 113,88 €, een
toelage voor medische en farmaceutische kosten van 25 €, een huurtoelage van 170,42 €) voldoende
inkomsten heeft 1404 ;
1389
1390
1391
1392
1393
1394
1395
1396
1397
1398
1399
1400
1401
1402
1403
1404
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.523.
Arbrb. Hasselt, 1e K.., 20 september 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2020660.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Nivelles, RG 1 581/N/2001 .
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Andenne, RG 113 597; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X /
CPAS Namur, RG 113 159 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Floreffe, RG 113 607 ; T.T.
Namur, 7e ch., 24 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 113 747 ; T.T. Namur, 7e ch., 24 mai 2002, X / CPAS
Namur, RG 113 756; T.T. Namur, 7e ch., 24 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 113 961 ; T.T. Namur, 7e
ch., 26 juillet 2002, X / CPAS Namur, RG 111 774 ; T.T. Namur, 7e ch., 22 novembre 2002, X / CPAS
Jemeppe-sur-Sambre, RG 114 809, 114 810, 114 811 ; T.T. Namur, 7e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS
Gembloux, RG 115 299.
T.T. Dinant, 7e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Dinant, RG 62 076 ; T.T. Dinant, 7e ch., 25 juin 2002, X /
CPAS Ciney, RG 62 369 et 62 370.
T.T. Tournai, 3e ch., 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73 260.
T.T. Charleroi, 5e ch., 1er octobre 2002, X / CPAS Aiseau-Presles, RG 59 029/R ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
17 décembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 243/R.
T.T. Namur, 7e ch., 8 novembre 2002, X / CPAS Fernelmont, RG 115 411.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.066.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347572.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 4 juni 2002, X / OCMW Beveren, AR 61.376.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 5 februari 2002, X / OCMW Stad Sint-Niklaas, AR 60.122.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Ranst, AR 337.078.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 4 juni 2002, X / OCMW Temse, AR 61.350.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 oktober 2002, X T./ OCMW Antwerpen, AR 343266, AR 343268 en AR
343411.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 27 juni 2002, X / OCMW Brasschaat, AR 325.386.
170

- indien een weduwe in een eigen huis woont, hoeft deze geen huur te betalen. Als na aftrek van de
maandelijkse kosten een leefgeld van 9,59 € per dag overblijft, volstaat haar inkomen voor een
menswaardig bestaan, tenzij zij buitengewone kosten zou bewijzen 1405 ;
- inkomsten uit een leercontract en kinderbijslag vermeerderd met het maandelijks inkomen van zijn
samenwonende vriendin ten bedrage van 768 € zijn voldoende voor een minderjarige kandidaatvluchteling.
De tussenkomst in de huurwaarborg wordt geweigerd omdat de inkomsten ruim boven het
bedrag van het bestaansminimum voor samenwonende echtgenoten liggen
1406 ;
- een inkomen van 867,63 € volstaat om betrokkene en zijn gezin (echtgenote + kind) te onderhouden.
De verplaatsingskosten konden vermeden worden door juridische bijstand bij de asielprocedure te
vragen 1407 ;
- een samenwonende met een inkomen van 389,11 € toont niet aan dat haar vriend wel gestopt is met
werken en bewijst verder niet haar staat van behoeftigheid 1408 .
1.4.2.3. De inkomsten die in aanmerking komen
In het verlengde van eerdere rechtspraak worden alle door de begunstigde ontvangen inkomsten opgeteld : met
name wordt het nettobedrag van de verschillende inkomsten in aanmerking genomen
Het begrip inkomsten blijft aanleiding tot geschillen.
Volgens de Arbeidsrechtbank van Brussel 1410 zijn de door een VZW aan de steunzoeker betaalde geldsommen
(vergoeding reiskosten) geen inkomsten die de in België achtergebleven familie in staat stellen waardig te
leven.
De volgende inkomsten worden door de rechtspraak daarentegen in aanmerking genomen als aftrekbare
inkomsten :
- de nettomaandvergoeding van 136 tot 148 € betaald in het kader van een opleidingsovereenkomst 1411 ;
- de opbrengst van bloemenverkoop in restaurants (opbrengst berekend op 150 € per maand)
1412 ;
- een werkloosheidsvergoeding van 625,83 € en een schadevergoeding wegens opzettelijke slagen en
verwondingen van 7.836,68€ 1413 .
Er werd eveneens geoordeeld :
- de financiële steun wordt verminderd met het pensioenbedrag, de jaarlijkse verwarmingstoelage
vanwege het ministerie en het jaarlijkse vakantiegeld, omdat het inkomen van de betrokkene aldus is
toegenomen
1414 ;
- de subsidie van de Vlaamse Gemeenschap voor “begeleid zelfstandig wonen” wordt in rekening
gebracht voor maatschappelijke dienstverlening, maar niet voor het toekennen van het
bestaansminimum 1415 .
Of ten gunste van kinderen uitbetaalde kinderbijslagen en/of van onderhoudsgeld al dan niet moeten worden in
aanmerking genomen, blijft bron van betwisting :
- de Arbeidsrechtbank van Charleroi 1416 telt alle inkomsten van het gezin zonder enig onderscheid op ;
- de Arbeidsrechtbank van Brussel 1417 houdt rekening met het door de vader ten voordele van zijn kind
uitbetaalde onderhoudsgeld, maar niet met de kinderbijslag. Bijgevolg veroordeelt de rechtbank tot het
betalen van maatschappelijke dienstverlening aan de moeder, gelijkwaardig aan het bestaansminimum
1409 .
1405
1406
1407
1408
1409
1410
1411
1412
1413
1414
1415
1416
1417
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.523.
Arbrb. Leuven, 2e K., 5 juni 2002, X / OCMW Leuven, AR 255/02.
Arbrb. Ieper, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Zonnebeke, AR 24531.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 21 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346474.
T.T. Liège, 9e ch., 12 décembre 2002, X / CPAS Seraing, RG 325 008.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 16 janvier 2002, X / CPAS Woluwé-Saint-Lambert, RG 11 938/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 19 février 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59 714/R.
T.T. Liège, 10e ch., 7 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 306 876.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2012188.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 15 maart 2002, X / OCMW Edegem, AR 337.618 en A.R 342.512.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 oktober 2002, X / OCMW Leuven, AR 2134/01 en 2027/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 19 février 2002, X / CPAS Châtelet, RG 59 714/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30 851/00.
171

voor een gezin, verhoogd met een bijkomend bedrag om in het levensonderhoud van het kind te
voorzien. De som van het door de vader betaalde onderhoudsgeld wordt hiervan afgetrokken.
In Vlaanderen neemt de rechtspraak een genuanceerd standpunt in. Zo werd geoordeeld :
- in tegenstelling tot de Bestaansminimumwet mogen ook onderhoudsgelden worden aangerekend. Het
staat het OCMW uiteraard vrij om redenen van billijkheid, naar analogie met de
Bestaansminimumwet, slechts rekening te houden met een bedrag van 99,16 € (4.000 BEF) in plaats
van 297,47 € (12.000 BEF), als behorende tot het “vermogen” van appellante
1418 ;
- daarentegen stelt de Arbeidsrechtbank van Antwerpen dat om tot eenvormige beslissingen te komen
de regels voor het bestaansminimum ook worden toegepast op het levensminimum 1419 . Daarom mag
de gewaarborgde kinderbijslag voor de kinderen niet aangerekend worden als inkomen van
betrokkene 1420 .
Dit geldt ook voor een buitenlandse circusartiest die enkel kan overleven met hulp van derden. De
kinderen hebben echter geen recht op een tussenkomst omdat het OCMW al tussenkwam in de
medische en farmaceutische kosten en voedselbonnen gaf 1421 .
In een geval waarbij de Arbeidsrechtbank van Luik 1422 zich moest uitspreken over het bedrag van de
maatschappelijke dienstverlening, toegekend aan drie meerderjarige zusters die met hun moeder samenwonen,
verduidelijkt ze terloops dat de kinderbijslag betaald wordt aan de ouder «bovenop de inkomsten waarover
deze beschikt» voor de opvoeding van de kinderen ; derhalve herziet de rechtbank de beslissing van het
OCWM die het bedrag van de kinderbijslag aftrekt van de maatschappelijke dienstverlening.
Of de in beslag genomen inkomsten (wegens onbetaald onderhoudsgeld) in aanmerking moeten worden
genomen, blijft een bron van betwisting.
Op dit vlak dient er een onderscheid gemaakt te worden.
Wanneer op de werkloosheidsuitkeringen of het bestaansminimum gedeeltelijk beslag is gelegd, of een
sommendelegatie werd toegepast, ten belope van het door de rechter vastgestelde onderhoudsgeld, oordeelt de
Arbeidsrechtbank van Brussel 1423 dat de eiser niet aantoont dat het overblijvende deel hem niet in staat stelt om
een menswaardig leven te leiden.
Wanneer het geheel van de inkomsten van een persoon in beslag werd genomen om onderhoudsschulden af te
betalen, wordt er op verscheidene manieren recht gesproken.
- De Arbeidsrechtbank van Verviers 1424 oordeelt dat, wat maatschappelijke dienstverlening betreft,
artikel 60, § 1, OCMW-Wet een grotere vrijheid toelaat m.b.t. de in aanmerking te nemen inkomsten
dan artikel 5, § 1, Bestaansminimumwet. Na een grondige ontleding van de huishoudelijke situatie
kent de rechtbank een bepaalde maandelijkse maatschappelijke dienstverlening toe.
- De Arbeidsrechtbank van Brussel 1425 stelt het bedrag vast van de geldelijke steun, zonder verwijzing
naar het bestaansminimum, maar na een concreet onderzoek van de behoeften van de aanvrager en zijn
gezin. Op basis daarvan kent de rechtbank steun toe waarvan het bedrag onder het bestaansminimum
ligt, omdat de onderhoudsschuld van de begunstigde «niet zo maar ten laste van het OCWM kan
worden gelegd».
- De Arbeidsrechtbank van Bergen 1426 houdt er rekening mee dat de onderhoudsplichtige die verzaakt
aan de betaling daarvan, hervallen is en bevestigt de toekenning van een geldelijke steun, gelijk aan
60% van het bestaansminimum voor alleenstaanden, vanuit de ruime beoordelingsvrijheid van het
OCWM.
- Volgens de Arbeidsrechtbank van Antwerpen, dat het arrest van het Hof van Cassatie van 17 mei 1993
toepast, worden voor de berekening van de bestaansmiddelen al de inkomsten van de aanvrager in
1418
1419
1420
1421
1422
1423
1424
1425
1426
Arbh. Antwerpen, 4e K., 23 januari 2002, X / OCMW Geel, AR 2010525.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346.915.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346.915.
Arbrb. Brussel, 20e K., 6 juni 2002, X / OCMW Evere, AR 2.577/01.
T.T. Liège, 9e ch., 29 octobre 2002, X / CPAS Seraing, RG 323 656, 323 657, 323 658.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 13 746/01 ; T.T. Bruxelles,
ch. vac., 11 juillet 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 26 291/2002 et 29 845/2002.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 1 764/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 8 juillet 2002, X / CPAS Ixelles, RG 29 518/02.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Mons, RG 4 157/01/M.
172

ekening gebracht vóór elk beslag wegens onderhoudsverplichtingen. Een particuliere
onderhoudsverplichting kan niet ten laste van de gemeenschap gelegd worden, nu betrokkene steeds in
staat is geweest een menswaardig leven te leiden 1427 .
1.4.2.3.1. De particuliere liefdadigheid
Zijn giften van vrienden, landgenoten, liefdadigheidsinstellingen inkomsten ?
Die discussie blijft aanhouden binnen de rechtspraak :
- volgens de arbeidsrechtbanken van Brussel 1428 en Luik 1429 verwerft men geen inkomsten
overeenkomstig de menselijke waardigheid wanneer men een beroep moet doen op particuliere
liefdadigheid. Ook de Arbeidsrechtbank van Verviers 1430 oordeelt dat het door een oom aangeboden
kosteloze onderdak weliswaar toelaat om in belangrijke mate te besparen op de uitgaven, maar dat dit
gebaar niet als inkomen mag worden aangerekend noch een vermindering van de maatschappelijke
dienstverlening kan rechtvaardigen ;
- in tegenovergestelde zin oordeelt het Arbeidshof van Luik 1431 dat de betrokkene die bij een vriend
inwoont die bovendien instaat voor het merendeel van zijn levensbehoeften, geen staat van
behoeftigheid bewijst.
1.4.2.3.2. Zwartwerk
Volgens de arbeidsgerechten schept zwartwerk het vermoeden dat er geen behoeftigheid is.
Bij een bezoek aan huis wordt vastgesteld dat er «zich in de flat van de aanvrager bloemen bevinden die
bestemd zijn voor de verkoop». Nadien hebben verschillende sociale assistenten de betrokkene opgemerkt
terwijl hij bloemen aan het verkopen was, ook al had hij plechtig beloofd dit niet meer te doen. De
Arbeidsrechtbank van Verviers
1432 leidt hieruit af dat hij de verplichting niet heeft nageleefd om elk nieuw
gegeven dat gevolgen kan hebben op de verleende steun, aan te geven ; bovendien voeden de herhaling en het
bedrieglijk karakter van de feiten het vermoeden dat de aanvrager, naar zeggen van de rechtbank, «niet dermate
in armoede leeft dat zijn waardigheid in het gedrang komt». De eis van de betrokkene om in zijn recht op
maatschappelijke dienstverlening te worden hersteld, is dus ongegrond.
Zwartwerk bewijst dat de betrokkene niet aangegeven inkomsten geniet, zodat hij/zij kan worden
gesanctioneerd. Het grote probleem in de praktijk blijft het bewijs.
- Zwartwerk kan worden bewezen met diverse getuigenverklaringen, zelfs al legt de betrokkene
medische attesten voor 1433 .
- Ook uiterlijke tekenen van welstand bewijzen dat de betrokkene zwartwerk verricht, vooral indien de
betrokkene een onsamenhangende uitleg geeft en tevens werd gearresteerd op verdenking van
zwartwerk met 1.065,94 € op zak. Het gebruik van een dure leasingwagen van een vriend die een
onderneming uitbaat bevestigt dit vermoeden
1434 .
De rechtspraak stelt evenwel bepaalde eisen inzake het bewijs :
- het feit gezien te worden in een nachtwinkel volstaat niet. Dit geldt des te meer omdat de inkomsten
uit deze activiteit niet bekend zijn en de maatschappelijk werkster had geadviseerd hulp toe te kennen
wegens behoeftigheid en werkbereidheid 1435 ;
1427
1428
1429
1430
1431
1432
1433
1434
1435
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 december 2002, X / OCMW Zwijndrecht, AR 347232.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30 851/00.
T.T. Liège, 9e ch., 3 septembre 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 313 476.
T.T. Verviers, 1ère ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Verviers, RG 0588/2001 et 0909/2001.
C.T. Liège, 2e ch., 17 septembre 2002, E.B. / X, CPAS Huy et X /CPAS Huy et E.B., RG 30 246/01 –
30 268/01 – 30 313/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Verviers, RG 121/2002.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 14 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.417.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 4 juni 2002, X / OCMW Kruibeke, AR 59.857.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 23 januari 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2010513.
173

- een fax van een sociaal inspecteur is geen proces-verbaal. De gegevens daaruit werden enkel aan het
OCMW meegedeeld als inlichting en bevatten geen officiële vaststellingen. Indien men zich in een
lunapark bevindt, is het niet ongeloofwaardig dat betrokkene op het zieke zoontje van de uitbaatster
paste, temeer daar er een medisch attest werd voorgebracht. Het OCMW bewijst niet zij voor de
oppasdienst ook werd bezoldigd 1436 ;
- de vaststelling dat betrokkene ’s morgens in een camionette stapte bewijst niets indien er geen sociaal
onderzoek plaatsvond op de plaats van de vermoedelijke tewerkstelling 1437 .
1.4.2.4. Personen van wie de bestaansmiddelen in aanmerking komen
De arbeidsgerechten bevestigen het principe dat de familiale solidariteit voorgaat op de solidariteit van de
gemeenschap 1438 .
Twéé verschillende tendensen tekenen zich af in de rechtspraak aangaande het al dan niet in aanmerking nemen
van de inkomsten van samenwonenden :
- ofwel passen de arbeidsgerechten 1439 op analoge wijze artikel 13 van het koninklijk besluit van 30
oktober 1974 (bestaansminimum) toe ;
- ofwel nemen ze 1440 1441 automatisch alle inkomsten van de samenwonende personen in aanmerking,
ongeacht de onderlinge graad van verwantschap en zelfs als er geen sprake is van zo’n
verwantschapsband.
De vonnissen van de arbeidsgerechten die op analoge wijze de reglementering van het bestaansminimum
toepassen, zijn belangwekkend.
Bij een situatie waarin twee personen samenwonen zonder een paar te vormen of verwant te zijn in de eerste
graad, heeft de Arbeidsrechtbank van Luik 1442 aan de betrokkene maatschappelijke dienstverlening toegekend,
gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor samenwonenden, zonder rekening te houden met de inkomsten
van de persoon die met de aanvrager samenwoont.
Wanneer een minderjarige bij een opvanggezin verblijft, oordeelt de Arbeidsrechtbank van Bergen 1443 dat de
bestaansmiddelen van het gezin niet in aanmerking moeten worden genomen. Volgens de rechtbank kunnen de
middelen die nodig zijn opdat men een menswaardig leven zou leiden, immers niet verschillen afhankelijk van
de aard van de steun : bestaansminimum of maatschappelijke dienstverlening. Hieruit volgt dat de betrokkene
recht heeft op een geldelijke steun, gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor samenwonenden en op de
tenlasteneming van de medische en de apothekerskosten.
De vonnissen van de arbeidsgerechten die niet op analoge wijze de reglementering inzake het
bestaansminimum toepassen, zijn bijzonder genuanceerd.
In de regel houden de arbeidsrechtbanken rekening met alle bestaansmiddelen van het gezin verminderd met de
kosten. Daarna wordt gekeken hoeveel er overblijft en ter beschikking staat van het aantal gezinsleden. In
1436
1437
1438
1439
1440
1441
1442
1443
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2012821 en 2012829.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 17 mei 2002, X / OCMW Heusden-Zolder, AR 2013278.
T.T. Namur, 7e ch., 24 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 113 756.
T.T. Liège, 7e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 316 993 et 317 674 ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
28 août 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60 740/R et 60 882/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002,
X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 28 021/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 6 mars 2002, X / CPAS Jette, RG 21 092/01 ; T.T. Dinant, 7e ch., 26 mars 2002,
X / CPAS Rochefort, RG 61 569; T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean
et E.B., RG 4 618/01 et 5 223/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-
Jean , RG 23 580/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Forest, RG 26 289/2002.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2011888; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
20 december 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2014650 en 2020505.
T.T. Liège, 9e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321 513 et 323 270.
T.T. Mons (section Mons), 5e ch., 20 février 2002, RG 3 023/01/M.
174

functie van het beschikbaar saldo en van de omstandigheden eigen aan het gezin of aan de steunzoeker, wordt
een aanvullende maatschappelijke dienstverlening toegekend 1444 of geweigerd 1445 .
Een voorbeeld : in een geval waarin een persoon samenleeft met een dochter, de echtgenoot van de dochter en
twee studerende kleinkinderen, houdt de Arbeidsrechtbank van Aarlen 1446 rekening met alle bestaansmiddelen
van het huishouden, met inbegrip van de inkomsten van de schoonzoon (ongeveer 2000 €). Door de
samenstelling van het gezin en doordat er geen maatschappelijke integratievergoeding wordt toegekend, noch
een rustpensioen of een inkomensgarantieuitkering voor ouderen, kent de rechtbank de eiseres een recht toe op
maandelijkse geldelijke steun van 120 €.
De Nederlandstalige rechtspraak is duidelijk : op basis van artikel 57 §1 OCMW-Wet kan de regel van
globalisatie van het gezinsinkomen worden toegepast 1447 .
Alleen de beschikbaarheid van de bestaansmiddelen van personen die met de hulpvrager samenwonen is
relevant bij de beoordeling van de toekenning van financiële steun, niet het al dan niet bestaan van een
onderhoudsplicht tussen de hulpvrager en het betrokken gezins- of familielid. Het criterium is derhalve het
globaal beschikbaar gezinsinkomen. 1448 Het gaat om het feitelijk gezin 1449 . Het inkomen van de
onderhoudsplichtige en inwonende zoon wordt meegeteld 1450 .
Het voornemen om alleen te gaan wonen heeft geen belang. Het centrum zal dit onderzoeken wanneer het
effectief ten uitvoer wordt gebracht 1451 .
Indien betrokkene bewijst dat er geen gezin meer is omdat de echtgenoot het echtelijke dak
heeft verlaten, heeft zij recht op het (equivalent) bestaansminimum voor alleenstaanden
Omstreden is de vraag of de bestaansmiddelen van het gezin in aanmerking mogen worden genomen, indien de
betrokkene gescheiden wil leven van zijn/haar familie.
- De Arbeidsrechtbank van Tongeren meent dat het OCMW bevoegd is om de aard van de steun zelf te
bepalen en een grote appreciatiemarge heeft. Bij het bepalen van steun wordt rekening gehouden met
alle beschikbare inkomsten van degenen die onder hetzelfde dak wonen. “Het is normaal dat jongeren
zelfstandigheid willen, doch dit kan niet betekenen dat ze zich zomaar losmaken van de familiale band
om vervolgens de gemeenschap te laten opdraaien voor de behoeftigheid die zo gecreëerd wordt” 1453 .
- De oudste, meerderjarige en niet-studerende zoon van de zeven kinderen van een geregulariseerde
politiek vluchtelinge gaat even alleenwonen, trekt daarna terug thuis in en vraagt steun. De
Arbeidsrechtbank bevestigt de weigering vanwege het OCMW omdat het gezin al wordt gesteund ter
waarde van 1.784,32 €. Bovendien moet betrokkene geen huur betalen, heeft hij geen schulden en is
hij niet werkbereid 1454 .
Ook de inkomsten die niet worden verworven wegens nalatigheid kunnen worden aangerekend.
Indien betrokkene samenwoont met iemand die gerechtigd is op financiële steun, doch deze laatste hiervoor
nooit de nodige stappen heeft gezet, kan hij enkel het levensminimum als samenwonende krijgen 1455 .
1452 .
1.4.2.5. De in aanmerking genomen kosten
1444
1445
1446
1447
1448
1449
1450
1451
1452
1453
1454
1455
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Namur, RG 113 018 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 mai
2002, X / CPAS Anderlecht, RG 25 696/02.
T.T. Nivelles (section de Wavre), 2e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Court-Saint-Etienne, RG 2219/W/2001.
T.T. Arlon, 1e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Habay, RG 31 251.
Arbrb. Tongeren, 1 maart 2002, X / OCMW Genk, AR 2771/1999 en 2772/1999 ; Arbrb. Dendermonde
(afdeling Sint-Niklaas), 3e K., 5 maart 2002, X / OCMW Sint-Niklaas, AR 59.926.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 8 februari 2002, X / OCMW Brasschaat, AR 326.910 ; Arbrb. Mechelen, 1e K.,
8 mei 2002, X / OCMW Willebroek, AR 78783.
Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Kortenberg, AR 296/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.008.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.008.
Arbrb. Brugge, 7e K., 24 juni 2002, X / OCMW Brugge, AR 106.874.
Arbrb. Tongeren, 1 maart 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 3257/2001.
Arbrb. Brussel, 20e K., 18 april 2002, X / OCMW Asse, AR 14.377/01, 16.557/01 en 21.752/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Sint-Katelijne-Waver, AR 343611.
175

Het behoud van een hoge levensstandaard wordt niet gehonoreerd 1456 . Dit geldt ook voor een invalide die veel
medische kosten draagt en voor de hoge huurprijs alleen moet instaan, na het vertrek van haar partner 1457 .
In verschillende gevallen 1458 stelt de rechtspraak vast dat de huurkosten te hoog zijn, gelet op de actuele
inkomsten en dat de betrokkene dan bereid moet zijn om te verhuizen 1459 .
Een auto is niet nodig om een menswaardig leven te leiden 1460 .
1461 zi
De internetkosten jn daarentegen geen luxe-uitgaven wegens de opleiding van de kinderen en het feit dat
betrokkene zelf een computeropleiding volgt, die haar kansen op de arbeidsmarkt verhoogt 1462 .
1.4.2.6. De berekening van de bestaansmiddelen
M.b.t. de berekening van de bestaansmiddelen kunnen twee beslissingen vermeld worden.
Volgens de Arbeidsrechtbank van Hoei 1463 mag het OCMW van de inkomsten van een persoon niet de
bedragen aftrekken die niet door de OCMW-Wet bepaald zijn, «ook al lijkt dergelijke gedachtengang om
billijkheidsredenen wenselijk». Hieruit volgt dat de theoretische interesten bij een belangrijke geldsom niet
kunnen worden afgetrokken overeenkomstig artikel 21 van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974, dat van
toepassing is op het bestaansminimum. In deze zaak blijft het centrum echter vrij om het bedrag te bepalen van
de toe te kennen steun, in functie van de door de Commissie voor bijstand aan slachtoffers van opzettelijke
gewelddaden betaalde som en in functie van de erkenning van een recht op een vergoeding voor gehandicapte
personen ten gunste van de betrokkene.
Volgens de Arbeidsrechtbank van Mechelen kan het centrum niet van betrokkene eisen dat ze haar rechten
moet doen gelden in een onroerend goed dat zij gemeenschappelijk bezit met haar ex-echtgenoot 1464 .
1.4.3. De bijzondere moeilijkheden
Hierover is er geen rechtspraak.
1.4.4. Het bewijs
1.4.4.1. De bewijslast
Overeenkomstig de algemene beginselen met betrekking tot de bewijslast en «artikel 60 OCMW-Wet krachtens
hetwelk de bewijslast minstens voor een gelijk deel bij de steunaanvrager ligt» 1465 , stuiten talrijke betrokkenen
1456
1457
1458
1459
1460
1461
1462
1463
1464
1465
Cf. § 1.4.1.1.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Bochelt, AR 1750/2001.
Cf. § 4.3.1.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Keerbergen, AR 2131/01 ; Arbrb. Tongeren, 11 januari
2002, X / OCMW Bochelt, AR 1750/2001 ; Arbrb. Tongeren, 8 februari 2002, X / OCMW Bilzen, AR
2436/2001 ; Arbrb. Dendermonde, 3e K., 17 juni 2002, X / OCMW Wetteren, AR 48.083 en 48.317.
Arbh. Brussel, 7e K., 5 december 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 37856.
Cf. § 4.4.1.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346.915.
T.T. Huy, 2e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Huy, RG 54 890 et 54 997.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 11 december 2002, X / OCMW Willebroek, AR 80316.
T.T. Liège, 10e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 319 485.
176

op een afwijzing 1466 omdat ze voor de rechtbank onvoldoende bewijzen kunnen voorleggen van hun staat van
behoeftigheid.
Volgens de Arbeidsrechtbank van Brussel 1467 « kan de loutere bewering van een staat van behoeftigheid die
voor de rest niet door documenten wordt gestaafd, onmogelijk die behoeftigheid bewijzen, des te meer daar uit
de behandeling op de zitting is gebleken dat de betrokkene over zekere inkomsten uit arbeid beschikte, zonder
dat deze inkomsten werden medegedeeld ».
Het Arbeidshof van Luik 1468 oordeelt in dezelfde zin dat een steunaanvrager niet bewijst dat zijn behoefte
waarachtig is door te stellen « dat hij op materieel vlak volstrekt afhankelijk is van zijn echtgenote, van wie hij
uit de echt aan het scheiden is, zonder dat hij enige uitleg kan geven over het waarom van deze afhankelijkheid
en zijn totale afwezigheid op de arbeidsmarkt ».
Volgens de Arbeidsrechtbank van Verviers 1469 moet er een onderscheid gemaakt worden tussen de indruk van
eiseres dat zij in de huidige omstandigheden geen menswaardig leven kan leiden én het bewijs van een
behoeftigheid die haar menselijke waardigheid in het gedrang brengt.
De rechtspraak is nog altijd genuanceerd inzake de bewijslast. Meestal geeft de rechtspraak de voorkeur aan de
gegevens van het sociaal onderzoek, maar dit moet worden gestaafd met feiten :
- een loutere verklaring dat betrokkene gezien is in een nachtwinkel volstaat niet als bewijs van
inkomsten als de behoeftigheid en werkbereidheid worden bevestigd in het sociaal onderzoek 1470 ;
- de verklaring gestopt te zijn met een zelfstandige activiteit wordt tegengesproken door de blijvende
inschrijving als zelfstandige in hoofdberoep 1471 .
In het verlengde van eerdere rechtspraak leiden de arbeidsgerechten uit verscheidene, aan de procedure
verbonden omstandigheden af dat er geen sprake is van een staat van behoeftigheid :
- niet verschijnen op de zittingen en er zich niet laten vertegenwoordigen 1472 ;
- de persoon wacht lang om de procedure verder te zetten of doet het helemaal niet 1473 ;
1466
1467
1468
1469
1470
1471
1472
C.T. Liège, 8e ch., 22 mai 2002, E.B. / X et CPAS Liège, RG 29 777/01 et CPAS Liège / X et E.B., RG
29 808/01 ; C.T. Liège, 8e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 29 990/01 ; C.T. Liège,
10e ch. 12 novembre 2002, X /CPAS Anthismes, RG 28 882/00 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002,
X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe et E.B., RG 8 224/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X /
CPAS Schaerbeek, RG 19 158/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG
19 768/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 19 900/01 ; T.T. Liège,
9e ch., 29 janvier 2002, X / CPAS Dalhem et E.B., RG 307 875 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002,
X / CPAS Forest et E.B., RG 23 753/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS
Molenbeek-Saint-Jean et E.B., RG 23 458/01 ; T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Liège, RG
319 954 ; C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 30 369/01 ; T.T. Tournai, 3e ch., 2 mai
2002, X / CPAS Tournai, RG 72 320 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 mai 2002, X / CPAS Bruxelles, RG
14 904/01 ; T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Limbourg et E.B., RG 307 087 ; T.T. Arlon, 2e
ch., 11 juin 2002, X / CPAS Arlon, RG 30 329 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 juin 2002, X / CPAS
Bruxelles, RG 18 313/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 18 475/01 ;
T.T. Verviers, 1e ch., 22 octobre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1 292/2002; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
20 novembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 35 760/2002 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
9 décembre 2002, X / CPAS Uccle et E.B., RG 26 527/02 ; T.T. Liège, 9e ch., 17 décembre 2002, X /
CPAS Liège et E.B., RG 315 311.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Forest et E.B., RG 23 753/2001.
C.T. Liège, 1e ch., 17 avril 2002, CPAS Dison / X, RG 29 017/00 et 29 195/00.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1 888/2002.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 23 januari 2002, OCMW Antwerpen t/ X, AR 2010513.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 896/2000.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 19 863/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
6 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 21 280/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 6 février 2002,
X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 21 382/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS
Schaerbeek, RG 16 390/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG
21 380/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 19 759 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Ixelles et Saint-Gilles, RG 21 754/00 et 22 531/01 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 23 108/01 ; T.T. Nivelles, 2e ch.,
10 septembre 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1903/ N/ 2000 et 1934/ N/ 2000.
177

- er worden geen conclusies neergelegd na bepaling van de zitting waarop het vonnis zal worden
gevorderd op basis van artikel 751 van het Gerechtelijk Wetboek 1474 .
Overigens bestuderen de arbeidsgerechten de concrete situatie van de steunaanvragers nauwgezet en peilen ze
naar de feitelijke gegevens en aanwijzingen die een staat van behoeftigheid aantonen, waarbij de nuancering
van jaar tot jaar groter wordt.
We citeren als voorbeeld de gegevens die dikwijls worden benadrukt.
De gegevens met betrekking tot de huisvesting van de steunaanvrager :
- de maatschappelijk werker erkent dat de woonst onbewoonbaar is 1475 ;
- de uithuiszetting van een familie uit de gezinswoning doordat de huur niet werd betaald, en waarbij er
geen spoor is van enig bestaansmiddel
1476 ;
- het zoeken van onderdak bij diverse hulporganisaties 1477 .
De gegevens die ernstige persoonlijke problemen aantonen :
- de plaatsing van een kind, huurachterstal en de noodzaak van verschillende vormen van bijstand 1478 .
Tekenen die wijzen op bestaansonzekerheid en schuldenlast :
- de «bestaande en actuele schulden waarvan de terugbetaling vereist is, opdat de persoon die de
gemeenschap om een tussenkomst verzoekt, een menswaardig leven zou kunnen leiden» 1479 en
waarvan het dossier van de eiser het bestaan bewijst 1480 ;
- de attesten betreffende schulden of leningen, ook al slaan ze op betalingen «die enigszins buiten de
betwiste periode vallen» 1481 ;
- huurachterstal 1482 , eventueel samen met andere aanwijzingen : er is geen huurwaarborg betaald, er is
bijstand verleend door een Centrum voor Inwijkelingen 1483 ;
- de door een vriend toegestane lening om een ziekenhuisfactuur te betalen 1484 ;
- personen die verklaren sinds de opheffing van de maatschappelijke dienstverlening geld te hebben
geleend aan de betrokkene, met in bijlage een kopie van hun identiteitskaart 1485 .
De overlevingspraktijken waarin de betrokkene zich heeft bekwaamd :
- een beroep op particuliere liefdadigheid en op bijstand van liefdadigheids-instellingen
A contrario zijn er ook verscheidene gegevens die erop kunnen wijzen dat er geen sprake is van
behoeftigheid.
1486 .
1473
1474
1475
1476
1477
1478
1479
1480
1481
1482
1483
1484
1485
1486
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 29 857/01 ; T.T. Liège, 9e ch., 28 mai 2002, X /
CPAS Nandrin, RG 322 191 ; T.T. Liège, 4e ch., 3 septembre 2002, X / CPAS Seraing et E.B., RG
313 069 ; T.T. Liège, 9e ch., 3 septembre 2002, X / CPAS Saint-Nicolas, RG 313 272.
T.T. Liège, 4e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 313 424.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 39 940/2002.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 24 septembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 29 614/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Beringen, AR 347377.
C.T. Liège, 10e ch., 12 novembre 2002, E.B / X et CPAS Liège et CPAS Liège / X et EB., RG 29 353/00
et 29 446/00.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 18 septembre 2002, X / CPAS Evere, RG 86 344/98 et 18 936/00 ; cf. C.T.
Bruxelles, 22 octobre 1998, R.D.E., 1998, 208.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 25 559/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
13 juin 2002, X / CPAS Jette, RG 19 229/01 et 23 498/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin 2002, X /
CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 26 125/01.
C.T. Liège, 8e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Verviers, RG 27 093/98.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 26 124/02 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 26 097/02 ; T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS
Liège et E.B., RG 317 950.
T.T. Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 113 677.
T.T. Liège, 9e ch., 5 décembre 2002, X / CPAS Oupeye, RG 312 251 et 313 425.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 39 940/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30 851/00 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 14 novembre 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 28 200/02.
178

De passieve houding van de steunaanvrager :
- hij zet geen stappen om achterstallige kinderbijslag of om onderhoudsgeld ten laste van de andere
ouder te verwerven 1487 , noch om een aangegeven betaalde baan te vinden 1488 ;
- na de regularisatiebeslissing wacht de betrokkene verschillende maanden voor hij om
maatschappelijke dienstverlening verzoekt 1489 ;
- de betrokkene heeft geen verlenging van de maatschappelijke dienstverlening gevraagd, tenzij hij de
noodzaak van dergelijk verlengingsverzoek niet heeft begrepen en hierdoor gedurende de betwiste
periode een grote schuld heeft opgebouwd 1490 .
Op de steunaanvrager weegt er geen schuldenlast :
- het is niet bewezen 1491 «dat er actuele en nog te betalen schulden bestaan tijdens de betwiste periode»,
eventueel samen met een gebrek aan enig persoonlijk initiatief om een betaalde en aangegeven baan te
vinden 1492 ;
- er is maar één schuld aangetoond voor een gering bedrag 1493 ;
- de afwezigheid van enig bewijs van schulden of van onvoldoende inkomsten, terwijl er nog
verschillende onduidelijkheden in het dossier overblijven; in dat geval is het logisch dat de aanvrager
de volle bewijslast draagt inzake de beweerde onvoldoende middelen
1494 .
De gegevens die het vermoeden doen rijzen dat er verdoken bestaansmiddelen zijn of wijzen op een gebrek
aan medewerking :
- een bijzonder verwarde toestand 1495 ;
- de betrokkene kan geen aannemelijke verklaring geven voor de betaling van een vliegtuigticket naar
Afrika 1496 ;
- de schimmige situatie van een persoon, met name : is zij wel of niet uit de echt gescheiden van haar
man ?
1497 ;
- er wordt een activiteit tegen betaling uitgeoefend die niet is aangegeven (bloemenverkoop) 1498 ;
- de aanvrager onderneemt niets na de vraag door het OCWM om inlichtingen te verschaffen 1499 ;
- de steunaanvrager bewaart het stilzwijgen met betrekking tot de plaats waar hij woont 1500 ;
1487
1488
1489
1490
1491
1492
1493
1494
1495
1496
1497
1498
1499
1500
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 23 146/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 16 719/01 ; C.T. Liège, 1ère ch.,
17 avril 2002, CPAS Dison / X, RG 29 017/00 et 29 195/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 17 916/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 31 549/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean et E.B., RG 19 801/01 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 16 694/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars
2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 25 168/02 ; C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Hannut, RG
30 187/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Forest, RG 26 289/2002 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 19 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 18 475/01 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 11 juillet 2002, X / CPAS
Bruxelles, RG 29 155/2002 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 6 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG
25 590/02 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 12 septembre 2002, X / CPAS Ixelles et E.B., RG 41 030 ; C.T. Liège,
2e ch., 17 septembre 2002, E.B. / X, CPAS Huy et X /CPAS Huy et E.B., RG 30 246/01 – 30 268/01 –
30 313/01 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 18 septembre 2002, X / CPAS Evere, RG 86 344/98 et 18 936/00 ;
C.T. Liège, 4e ch., 9 octobre 2002, E.B. / X et CPAS Liège, RG 29 659/01 et 29 671/01 ; T.T. Bruxelles,
15 e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 35 320/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe et E.B., RG 12 983/01 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 21 435/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
20 août 2002, X / CPAS Etterbeek et E.B., RG 26 440.
T.T. Tournai (section Mouscron), 3e ch., 12 février 2002, X / CPAS Comines-Warneton, RG 21 405 ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean., RG 35 760/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345958 ; Arbrb. Antwerpen,
14e K., 25 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347200.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 10 septembre 2002, X / CPAS Uccle, RG 34 376/02 et RG 35 398/02 ; T.T.
Bruxelles, ch. vac., 18 septembre 2002, X / CPAS Evere, RG 86 344/98 et 18 936/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 20 350/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 février 2002, X / CPAS Bruxelles., RG 16 754/01 et 22 649/01.
T.T. Verviers, 1ère ch., 12 mars 2002, X / CPAS Verviers, RG 121/2002.
T.T. Liège, 10e ch., 29 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 315 913.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 avril 2002, X / CPAS Auderghem, RG 12 203/01.
179

- er bestaan loonfiches met betrekking tot een deeltijdse betrekking met veranderlijk uurrooster in de
horecasector 1501 ;
- er wordt geen nadere uitleg gegeven over het verrichten van «klusjes» 1502 ;
- de regelmatige geldstortingen op de bankrekening, terwijl de oorsprong van die gelden niet duidelijk is
en de afwezigheid van schulden
1503 ;
- de betaling van een hoge huurprijs en een hoge huurwaarborg terwijl de betrokkene geen bewijs levert
van behoeftigheid of van het feit dat zij moest overleven dank zij steun van vrienden en caritatieve
organisaties 1504 .
De gegevens met betrekking tot de huisvesting van de aanvrager :
- de betrokkene heeft onderdak in een gemeenschapshuis waar hij kost en inwoon krijgt zonder dat hij
de kosten moet terugbetalen
1505 .
1.4.4.2. De bewijsmiddelen
De ambassade die bankuittreksels overmaakt aan het OCMW begaat misschien wel overtreding van de
discretieplicht, maar dat geldt niet voor het OCMW die deze gegevens mag hanteren 1506 .
De loutere vermelding van het beroep van betrokkene op de deurbel zonder de vaststelling van enige activiteit,
bewijst nog geen inkomsten uit arbeid 1507 .
Mag het OCMW zich baseren op gegevens van een strafonderzoek? Volgens de Arbeidsrechtbank van
Antwerpen niet omdat het Openbaar Ministerie dat een onderzoek voerde naar aanleiding van het vermoeden
dat betrokkenen in twee landen steun genoten, geen toelating had verleend aan de Rijkswacht om informatie
aan derden mee te delen. Het Arbeidshof van Antwerpen volgt echter de zienswijze van het parket, dat stelt dat
“bij dringende gevallen van verdenking van het onrechtmatig en bedrieglijk trekken van sociale bijstand, het
opgelichte OCMW dient beschouwd te worden als de benadeelde partij, als slachtoffer van een strafbaar feit en
niet als derde”. 1508
De centra beroepen zich eveneens op verschillende «uiterlijke tekenen van welstand» om niet tussen te komen.
De arbeidsgerechten 1509 bekijken de globale situatie van de steunzoeker en trachten zijn reële financiële situatie
te beoordelen, alsook de eventuele beschikbare inkomstenbronnen.
Met betrekking tot auto’s 1510 werd geoordeeld dat het bezit van een wagen (merk BMW, reeks 5), ook al is die
oud, te veel onderhoudskosten vergt en er eerder lijkt op te wijzen dat er geen sprake is van een staat van
behoeftigheid 1511 .
Daarentegen is de aankoop van een tweedehandswagen waarvan de kostprijs en de kost van onderhoud en
gebruik ongeveer 397 € per maand bedragen, vanuit economisch oogpunt verantwoord, want de kosten
verbonden aan het bezit van deze wagen liggen lager dan de vervoerskosten voor de kinderen (school) en de
kosten van verplaatsing (van de woonplaats in Couillet naar het als verplichte inschrijvingsplaats aangewezen
OCWM van Terhulpen)
1512 .
In andere gevallen werd nog geoordeeld dat :
1501
1502
1503
1504
1505
1506
1507
1508
1509
1510
1511
1512
C.T Liège, 8e ch., 22 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 30 511/01.
C.T. Liège, 2e ch.,17 septembre 2002, CPAS Liège/ X, RG 29 397/00.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347200.
Arbh. Brussel, 7e K., 3 januari 2002, X / OCMW Asse, AR 36.240.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 12 septembre 2002, X / CPAS Ixelles et E.B., RG 41 030.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.739.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 4 december 2002, OCMW Lochristi / X, AR 2010289 en 2010290.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 23 107/01.
Cf. § 1.4.2.5.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 12 juillet 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 27 667/2002.
T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 21 juin 2002, X / CPAS La Hulpe, RG 2 594/ W /2001.
180

- als bij een huisbezoek wordt vastgesteld dat de woning goed in orde is en voorzien is van alle luxe, er
geen schulden zijn, de samenwonende vriendin werkt en er 3.000 € spaargeld is, toont betrokkene niet
aan dat hij behoeftig is 1513 ;
- als betrokkene recht heeft op een werkloosheidsvergoeding, doch dit in beslag werd genomen wegens
onderhoudsschulden, kan hij niet aankloppen bij het OCMW Overigens werden er belastingen
terugbetaald en verschaft hij geen duidelijkheid omtrent de inkomsten uit zwartwerk 1514 ;
- wie een vliegtuigticket van 3.250,00 € kan betalen en geen schulden opbouwt, terwijl hij zes maanden
zonder uitkering is, bewijst niet behoeftig te zijn 1515 .
1.4.5. De aanvrager is zelf verantwoordelijk voor zijn staat van behoeftigheid
De rechtspraak 1516 bevestigt de eerdere strekking volgens dewelke de steunaanvrager niet automatisch elk recht
op maatschappelijke dienstverlening verliest wanneer hij zelf verantwoordelijk is voor zijn behoeftigheid,
behalve indien er sprake is van bedrog bij de vervulling van de toekenningsvoorwaarden.
M.a.w. : vergissingen, onwetendheid, fouten of nalatigheid van de aanvrager mogen niet aangerekend worden:
enkel bedrog, het zich bewust onvermogend maken 1517 .
In een groot aantal gevallen oordeelde de rechtspraak dat de betrokkene zich niet bewust onvermogend had
gemaakt en toch recht had op steun.
- De goede trouw wordt aangetoond wanneer blijkt dat de betwiste schenkingen slechts een beperkte
invloed op de financiële toestand hadden en dat betrokkene haar spaargelden heeft gebruikt om de
opnamekosten te betalen 1518 .
- De handgift van enkele kasbons aan een zuster vóór de opname in het bejaardentehuis bewijst nog
geen bedrieglijk opzet. Het rusthuis is niet verplicht zich in te dekken tegen de onvermogendheid van
haar bewoners 1519 .
- Men mag geen steun weigeren aan een alleenstaande man van 60 jaar, wiens zaak failliet werd
verklaard en die achteraf veel geld verspeelde door aandelenspeculatie 1520 .
- Het feit dat betrokkene op onverantwoorde wijze haar erfenis heeft verbruikt, verhindert niet dat zij nu
recht heeft op een behoorlijke medische verzorging 1521 .
- De afstand van onderhoudgeld door een bejaarde gescheiden vrouw is geen bedrieglijk onvermogen
nu uit het sociaal onderzoek blijkt dat de vrouw zwak begaafd was en waarschijnlijk werd
gemanipuleerd. Het OCMW moet betrokkene begeleiden in een procedure ten gronde betreffende de
nietigverklaring van de afstand van onderhoudsgelden 1522 .
- De afhaling van een bedrag van 6200 € van de rekening en het feit dat betrokkene eerder een
juwelierszaak aan zijn kinderen heeft overgelaten op een moment dat hij geen financiële
moeilijkheden had, getuigen nog niet van een vrijwillige verarming 1523 .
Toch wordt de steun regelmatig geweigerd aan mensen die zich in financiële moeilijkheden hebben gewerkt.
Het is niet de taak van het OCMW om schuldeisers te betalen, maar wel om de ongelukkige debiteur te helpen
die geen menswaardig leven kan leiden. Het OCMW heeft eerder een begeleidende taak.
- Het OCMW kwijt zich van zijn taak door naar een pro deo-advocaat te verwijzen en te helpen bij het
verzoekschrift tot collectieve schuldenregeling 1524 .
- Indien de betrokkene op onverantwoorde wijze leningen aanging en budget-begeleiding afwijst kan
steun worden geweigerd 1525 .
1513
1514
1515
1516
1517
1518
1519
1520
1521
1522
1523
1524
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 16 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 328.931.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 december 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2014453.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 23 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347448.
T.T. Charleroi, 5e ch., 19 novembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61 227/R ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
28 novembre 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 37 117/02.
Cass., 3 e K., 10 januari 2000, OCMW Hamont-Achel / X, AR S.99.0044.N, Arr. Cass. 2000, 49, Bull.
2000, 49.
Arbrb. Dendermonde (afdeling Aalst), 3e K., 8 januari 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.934.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Kortessem, AR 1841/2001 en 2803/2001.
Arbh. Antwerpen (afdeling Hasselt), 4e K., 23 mei 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2020056.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.789.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 6 september 2002, X / OCMW Bilzen, AR 18032001.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 11 oktober 2002, X / OCMW Mol, AR 25.625.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Ham, AR 2013319.
181

- Het OCMW moet niet tussenkomen in de achterstallige huur indien deze werd opgelopen tijdens een
ogenblik dat betrokkene tewerkgesteld was 1526 .
- De Arbeidsrechtbank van Tongeren en het Arbeidshof van Antwerpen ontzeggen beiden steun aan een
gefailleerde die verder risicovol en onverantwoord bleef speculeren met geleend geld 1527 .
Over onvermogen ingevolge de beëindiging van een arbeidsovereenkomst in onderling akkoord is de
rechtspraak verdeeld.
- De Arbeidsrechtbank van Antwerpen oordeelde dat de beëindiging van de arbeidsovereenkomst in
onderling akkoord na een dag te laat van vakantie te zijn teruggekeerd, niet aangerekend kan worden
wegens de taalhandicap van betrokkene 1528 .
- De Arbeidsrechtbank van Dendermonde daarentegen bevestigt de weigering van steun ten aanzien van
een koppel dat een minnelijke beëindiging van de arbeidsovereenkomst had ondertekend. Dit akkoord
zou ingegeven zijn door de wens om taallessen te volgen. De Arbeidsrechtbank meent dat betrokkenen
voldoende Nederlands kennen en bovendien avondlessen kunnen volgen. Ze bewijzen geenszins dat
zij onwetend waren over de draagwijdte van het ondertekende akkoord 1529 .
Een bijzonder probleem stelde zich voor de Arbeidsrechtbank te Antwerpen. Betrokkene schonk haar
bouwvallige woning aan haar zoon. In ruil verwierf ze het levenslange vruchtgebruik op een (nog te bouwen)
appartement. Ondertussen diende ze wel huur te betalen met een zeer laag inkomen. De Arbeidsrechtbank van
Antwerpen stelt vast dat betrokkene geen recht heeft op het bestaansminimum conform artikel 7, § 1 van de
wet van 1 april 1969 betreffende het gewaarborgd inkomen omdat rekening wordt gehouden met het forfaitair
inkomen, berekend op de verkoopwaarde van het goed. Maar dit inkomen is zuiver fictief. In de praktijk zijn er
geen inkomsten. Bovendien is de schenking geen verarming, maar een verantwoorde investering. In de
toekomst zal ze wel een gratis en gepaste woning hebben. De rechtbank besluit dan ook dat betrokkene recht
heeft op een maandelijkse steun die herzien kan worden indien de woning beschikbaar zal zijn 1530 .
Het Arbeidshof van Brussel 1531 zoekt een evenwicht, tussen enerzijds, het risico dat bijstand voor lange duur
verantwoordelijkheidsverlies ten aanzien van het eigen levensonderhoud meebrengt, en anderzijds, de
noodzaak om rekening te houden met een broze situatie, ook al is die het gevolg van nalatigheid. Het
veroordeelt het centrum tot de betaling van een tijdelijke geldelijke steun.
1.4.6. De vrije keuze van de steunaanvrager
De rechtspraak bevestigt in een groot aantal gevallen 1532 het recht van de betrokkene om een eigen leven te
leiden en apart te wonen, hoewel het OCMW dit recht betwist.
- Een 19-jarige studente mag gaan samenwonen met haar echtgenoot. Het verbod om te huwen is een
inbreuk op de privacy 1533 .
- Het is niet abnormaal dat een 40-jarige man gewacht heeft om apart van zijn moeder te gaan wonen
totdat hij geregulariseerd werd 1534 .
- Een vrouw mag alleen gaan wonen in afwachting van de komst van haar man 1535 .
- Een vrouw mag na de beslissing tot regularisatie haar zus verlaten en apart gaan
wonen.
Er bestaat geen onderhoudsverplichting tussen zussen 1536 .
1525
1526
1527
1528
1529
1530
1531
1532
1533
1534
1535
1536
Arbh. Antwerpen (afdeling Hasselt), 4e K., 12 maart 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2010172.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 4 oktober 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 1047/2002.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2988/2001 ; Arbh. Antwerpen
(afdeling Hasselt), 4e K., 23 mei 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2020056.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.000.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 4 juni 2002, X / OCMW Sint-Niklaas, AR 61.228.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.575.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002, X / CPAS Ittre, RG 41 235.
Cf. § 1.4.1.1. in fine.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 9 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.354.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.000.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St.-Niklaas), 3e K., 7 mei 2002, X / OCMW Lokeren, AR 61.314.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.810.
182

Het Arbeidshof te Antwerpen is strenger. Een vrouw van Marokkaanse nationaliteit, die haar laatste jaar
middelbaar beroepsonderwijs volgt en getrouwd is met een in Marokko wonende man, bewijst niet de
noodzaak om alleen te wonen. Ze kon rekenen op de familiale solidariteit en in het ouderlijk huis was geen
plaatsgebrek 1537 .
De vrije keuze verantwoordt in vele gevallen niet dat huurkosten te hoog oplopen. De maatschappij moet niet
opdraaien voor het behoud van een hoge levensstandaard 1538 .
1.4.7. De meest gepaste steun
Het OCMW weigerde een maandelijkse maatschappelijke dienstverlening van 570 € te verstrekken tot
vergoeding van de maandelijkse huurprijs. De Arbeidsrechtbank van Verviers 1539 velde een genuanceerd vonnis
en oordeelt dat «de oplossing van de meest gepaste maatschappelijke dienstverlening lager lijkt te liggen dan
wat de eiser vraagt, maar toch specifieker is dan de gewone maandelijkse maatschappelijke dienstverlening van
de gevraagde 570 €». De rechtbank kent inderdaad een eerste maandsteun toe van 150 € voor een welbepaalde
periode en kent vervolgens maatschappelijke dienstverlening toe, in de vorm van bijstand en advies, opdat het
gezin een goedkopere woonst zou vinden. De partijen worden verder uitgenodigd om elkaar binnen zes
maanden opnieuw te ontmoeten om de situatie opnieuw te evalueren.
1.4.7.1. Beoordeling, geval per geval
We verwijzen de lezer naar paragraaf 2.2.
1.5. Werkbereidheid
1.5.1. Een facultatieve voorwaarde
Opnieuw handelen talrijke vonnissen en arresten over de werkbereidheid als vereiste voor het bekomen van
steun. De rechtspraak verwijst regelmatig naar artikel 60 § 3 en § 1 OCMW-Wet. Het OCMW kan de
financiële dienstverlening afhankelijk maken van de voorwaarden zoals bepaald in artikel 6 van de
Bestaansminimumwet.
De rechtspraak lijkt verdeeld over de werkbereidheidsplicht :
- voor bepaalde gerechten 1540 is de werkbereidheidsplicht «een absolute voorwaarde om
maatschappelijke dienstverlening te genieten» ;
- voor andere gerechten 1541 heeft het centrum volgens artikel 60, § 3 OCMW-Wet de mogelijkheid,
maar niet de verplichting om de toekenning van maatschappelijke dienstverlening te koppelen aan de
naleving van de voorwaarde betreffende de werkbereidheid.
In een zaak waar het OCWM besloten heeft de toekenning van de geldelijke steun niet te koppelen aan de
werkbereidheid van de aanvrager, kent de Arbeidsrechtbank van Brussel 1542 vooreerst de maatschappelijke
dienstverlening toe, maar behoudt het centrum de mogelijkheid om in de nabije toekomst een beslissing te
nemen met betrekking tot de werkbereidheid van de begunstigde.
1537
1538
1539
1540
1541
1542
Arbh. Antwerpen, 4e K., 12 juni 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2020106.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Keerbergen, AR 2131/01 ; Arbrb. Tongeren, 11 januari
2002, X / OCMW Bochelt, AR 1750/2001 ; Arbrb. Tongeren, 8 februari 2002, X / OCMW Bilzen, AR
2436/2001 ; Arbrb. Dendermonde, 3e K., 17 juni 2002, X / OCMW Wetteren, AR 48.083 en 48.317.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Waimes, RG 1 982/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 20 492/01 ; T.T. Bruxelles, ch. vac.,
25 juillet 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 30 250/02.
C.T. Liège, 8e ch., 13 mars 2002, CPAS Herstal / X, RG 30 179/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Bruxelles et E.B., RG 18 091/01 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 28 mars 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 26 640/02.
183

De wetgever heeft het begrip werkbereidheid niet omschreven, zodat de arbeidsgerechten het telkens opnieuw
moeten verfijnen wanneer ze zich over geschillen buigen :
- de werkbereidheid moet in concreto en op een redelijke manier worden beoordeeld 1543 ;
- werkbereidheid houdt in dat er nauwgezet en blijvend naar een betaalde en aangegeven betrekking
wordt gezocht 1544 ;
- de werkbereidheid impliceert het actief zoeken van werk en medewerking van de betrokkene 1545 ;
- deze vereiste dient evenwel in redelijkheid geïnterpreteerd te worden, rekening houdend met de
mogelijkheden van de betrokkene. De maatstaven van de werkloosheidsreglementering mogen niet
zonder meer worden overgenomen 1546 . Hoe groter de mogelijkheden van de betrokkene, hoe meer
eisen kunnen gesteld worden 1547 ;
- beide huwelijkspartners moeten de voorwaarde van de werkbereidheid vervullen 1548 , behalve wanneer
bepaalde omstandigheden een vrijstelling zouden rechtvaardigen 1549 . Aldus zou de echtgenote van de
aanvrager «een vrijstelling kunnen genieten, aangezien ze zwanger is» 1550 ;
- de steunaanvrager is jong en kent geen gezondheidsproblemen, zodat de werkbereidheid inhoudt dat
hij moet kunnen bewijzen dat hij actief werk zoekt en hiertoe ernstige stappen zet, op regelmatig
tijdstip en gespreid in de tijd 1551 ;
- de betrokkene heeft kort nadat hij de gevangenis verlaten heeft, een steunaanvraag ingediend, zodat hij
«redelijkerwijs niet bij machte is om op die datum al te kunnen aantonen dat hij ernstig, regelmatig en
volgehouden werk zoekt» : de toekenning van maatschappelijke dienstverlening kan niet worden
geweigerd vanwege een gebrek aan werkbereidheid 1552 .
Ook over de houding die de steunaanvrager aanneemt ten aanzien van werk hebben rechters zich uitgesproken :
- wanneer een persoon een voorbehoud formuleert met betrekking tot een werkaanbod, mag dat niet als
een werkweigering worden opgevat. Uit niets blijkt immers dat de werkgever aan de betrokkene een
aanpassing van haar werkrooster heeft voorgesteld, waardoor ze de werkuren die ze al presteerde op
eigen initiatief, zou kunnen behouden 1553 ;
- wanneer een geregulariseerde vreemdeling die tot op het ogenblik dat hij zijn verblijfsmachtiging
kreeg, in de illegaliteit leefde, zwartwerk weigert, kan dit niet tegen hem worden gebruikt als bewijs
voor een gebrek aan werkbereidheid 1554 ;
- wanneer een persoon die maatschappelijke dienstverlening aanvraagt een tijdelijke betrekking als
arbeider weigert (aangeboden met toepassing van artikel 60, § 7 OCMW-Wet), omdat er in
belangrijke mate beslag zou worden gelegd op zijn loon en hij er de voorkeur aan geeft op eigen
initiatief werk te vinden, rechtvaardigt die weigering niet dat het OCWM weigert om tussen te komen
gedurende de korte periode dat de betrokkene werkloos was
1555 ;
- in een zaak waar eiseres niet is ingegaan op een door het OCWM aangeboden betrekking in het kader
van artikel 60, § 7 OCMW-Wet, mag het centrum terecht bijstand weigeren. Werkbereidheid is
immers een wezenlijke toekenningsvoorwaarde voor maatschappelijke dienstverlening, «zodat het niet
opgaat om het stelsel van artikel 60 zonder geldige reden te weigeren» 1556 ;
- wanneer de maatschappelijke werkster echter vaststelt dat de betrokkene niet in het minst
geïnteresseerd is in officiële tewerkstelling, slechts sporadisch een cursus Nederlands volgt en acht
jaar als illegaal wel probleemloos heeft gewerkt is geen steun verschuldigd 1557 ;
1543
1544
1545
1546
1547
1548
1549
1550
1551
1552
1553
1554
1555
1556
1557
T.T. Liège, 9e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 318 727.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 20 492/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
26 juin 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25 995/02. T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 novembre
2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 37 117/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.731, 341.372 en 341.373.
Arbrb. Kortrijk, 7e K., 20 november 2002, X / OCMW Roeselare, AR 36421 en 36481.
Arbrb. Kortijk, 2e K., 30 januari 2002, X / OCMW Kortijk, AR 62300.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347220.
Cfr. infra § 1.5.2.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 19 793/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 26 732/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 décembre 2002, X / CPAS Schaerbeek et E.B., RG 40 836/02.
C.T. Liège, 8e ch., 13 mars 2002, CPAS Herstal / X, RG 30 179/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 23 499/01.
T.T. Huy, 2e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Huy, RG 55 049 et 55 076.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 25 juillet 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 30 250/02.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 27 november 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2020296.
184

- wanneer een begunstigde die over zekere diploma’s beschikt, de door het centrum aangeboden
betrekking als straatveger weigert, bevestigt de Arbeidsrechtbank van Brussel 1558 de beslissing tot
opheffing van de eerder toegekende steun.
De werkbereidheid geldt ook voor studenten 1559 . Van hen wordt verwacht dat zij eventueel in de weekends en
de schoolvakanties werken. Het uitoefenen van studentenarbeid maakt immers algemeen deel uit van de
samenleving 1560 . Toch moet dit soms met de nodige soepelheid worden beoordeeld. Studie en werk zijn niet
altijd gemakkelijk te combineren. Het volstaat dan dat de betrokkene kan aantonen verscheidene malen
gesolliciteerd te hebben en dat zij haar studie ernstig opvat 1561 . Men mag de eisen inzake werkbereidheid niet te
hoog stellen voor studenten omdat ze anders geen kans maken om de studies af te maken. Zonder enig diploma
is de kans om een menswaardig bestaan op te bouwen nog kleiner 1562 .
1.5.1.1. Het bewijs van de werkbereidheid
Zoals voorheen is de rechtspraak van mening dat de steunzoekers werkbereid zijn wanneer ze bepaalde
initiatieven kunnen aantonen, bijvoorbeeld :
- een inschrijving bij de BGDA, FOREM of de VDAB, samen met een initiatief voor socioprofessionele
inschakeling 1563 ;
- een inschrijving bij een uitzendkantoor en eerdere arbeidsovereenkomsten
1564 .
Zo wordt de werkwilligheid wel bewezen geacht ondanks bezwaren van het OCMW als de betrokkene:
- zich onmiddellijk heeft ingeschreven bij de VDAB, 10 maanden gewerkt heeft en vervolgens een
voorstel tot opleiding door de integratiedienst aanvaardt 1565 ;
- voldoet aan de door het OCMW opgelegde voorwaarden (taallessen en de inschrijving bij de VDAB),
ook al maakt de betrokkene voorlopig een voorbehoud tegen tewerkstelling op woensdagmiddag
wegens kinderopvang, waarvoor zij een oplossing blijft zoeken
1566 ;
- ingeschreven is als werkzoekende en bewijzen van sollicitatie voorlegt 1567 ;
- zich ziek gemeld heeft op de sollicitatie, maar dit kan staven met een medisch attest 1568 .
Daarentegen werden de volgende omstandigheden als onvoldoende bewijs voor de werkbereidheid van de
steunzoeker beoordeeld :
- er is geen voorlopige arbeidsvergunning aangevraagd en er is geen inschrijving
genomen bij FOREM 1569 ;
- een inschrijving als werkzoekende bij de BGDA, samen met een vrijwilligersactiviteit en een
inschrijving op een lijst voor deelname aan een opleiding 1570 ;
- beweringen en loutere inschrijvingen bij de VDAB en interim-bureaus
1571 ;
1558
1559
1560
1561
1562
1563
1564
1565
1566
1567
1568
1569
1570
1571
T.T. Bruxelles, 15e ch., 8 juillet 2002, X / CPAS Auderghem, RG 29 512/02.
Cf. § 4.5.1.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 12 juni 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2020106 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
27 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 344997 en 347939.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.992.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.820.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 39 940/2002.
T.T. Liège, 9e ch., 19 décembre 2002, X / CPAS Grace-Hollogne, RG 322 554.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Tienen, AR 330/01.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2013320.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St.-Niklaas), 3e K., 7 mei 2002, X / OCMW Lokeren, AR 61.314.
Arbrb. Tongeren, 5 april 2002, X / OCMW Bilzen, AR 3128/2001.
C.T. Liège, 2e ch., 19 novembre 2002, CPAS Liège / X et E.B., RG 29 395/00 ; T.T. Liège, 4e ch.,
3 septembre 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 319 023.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Forest, RG 16 645/01.
Arbh. Brussel, 7e K., 14 maart 2002, OCMW Drogenbos / X, AR 42.461 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
18 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.025; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 26 juni 2002, X /
OCMW Antwerpen, AR 343.014 /AR343.431 /AR 344.719 /AR 344.720 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 328659 en 343720 ; Arbrb.Antwerpen, 14e K.,
18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.570.
185

- verdachte getuigschriften over de zoektocht naar werk 1572 (ze zijn opgemaakt in de loop van de maand
waarin het vonnis werd uitgesproken dat de heropening van de debatten beveelt) 1573 ;
- werk zoeken zonder één enkel bezoek aan een mogelijke werkgever 1574 ;
- geen bewijs van het zoeken van werk ondanks verschillende diploma’s en beroepskwalificaties ; hij
heeft zelfs geen werk gevonden «onder zijn scholingsgraad» 1575 ;
- een opeenvolging van verschillende opleidingen, zonder dat er actief en ernstig naar een baan wordt
gezocht en zonder dat de betrokkene regelmatig aanwezig is op een «project van alternerend leren en
werken» ; overeenkomstig artikel 60, § 3 OCMW-Wet wordt de afschaffing van de maatschappelijke
dienstverlening beperkt tot één maand 1576 ;
- de afwezigheid op een selectieronde, georganiseerd in het kader van artikel 60, § 7 OCMW-Wet voor
een betrekking in een rustoord van het centrum 1577 ;
- de steunaanvrager volhardt in zijn onwil, hij wil de landstalen niet machtig worden, ook al verblijft hij
al tien jaar in België 1578 ;
- het feit dat pas werk wordt gezocht wanneer het OCMW de steun moet verlengen of wanneer het
centrum steun heeft geweigerd 1579 ;
- de herhaalde ontslagen van de betrokkene zonder geldige verontschuldigingen 1580 .
Onwil kan blijken tevens uit gebrek aan medewerking, zoals:
- afwezigheid bij begeleiding bij het zoeken naar werk 1581 ;
- het niet verschijnen op sollicitatiegesprekken en slecht gedrag tijdens deze gesprekken 1582 ;
- het stopzetten van opleiding 1583 en inhaalstage 1584 ;
- het weigeren van beroepsopleiding 1585 ;
- één sollicitatie over een periode van zes maanden
1586 ;
- het gebrek aan spontane sollicitaties 1587 ;
- de weigering om alle jobs beneden het niveau van bediende te aanvaarden 1588 ;
- de weigering van een vacature in de aardbeienpluk samen met andere tekenen van onwil
- de weigering om Nederlands te studeren om de tewerkstellingskansen te verhogen 1590 .
1589 ;
1572
1573
1574
1575
1576
1577
1578
1579
1580
1581
1582
1583
1584
1585
1586
1587
1588
1589
1590
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 novembre 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 37 117/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 20 597/01.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 6 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 30 356/02 – 30 359/02.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 29 857/01.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 29 juillet 2002, X / CPAS Jette, RG 28 107/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 octobre 2002, X / CPAS Berchem-Sainte-Agathe, RG 34 499/02 et 35 488/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 novembre 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 37 117/02.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 896/2000 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni
2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.535 en AR 342.536 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002,
X / OCMW Antwerpen, AR 345958 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 november 2002, X / OCMW
Antwerpen, AR 347220.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.025 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 5 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.819 ; Arbrb. Tongeren, 2e K., 4 oktober 2002, X /
OCMW Maasmechelen, AR 1047/2002.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Heusden-Zolder, AR 2020314 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 30 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345791 en 346297 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
18 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347220 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 december 2002,
X / OCMW Antwerpen, AR 347.455.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.025.
Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Leuven, AR 849/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.535 en AR 342.536.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 december 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2012322 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
4 december 2002, X / OCMW Antwerpen , AR 342941.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 26 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.014, AR343.431, AR 344.719,
AR 344.720.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 30 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345791 en 346297.
Arbh. Brussel, 7e K., 14 maart 2002, OCMW Drogenbos / X, AR 42.461.
Arbrb.Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR347.570.
Arbrb. Tongeren, 1 maart 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 3321/2001 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
4 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342941 ; Arbrb.Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X /
OCMW Antwerpen, AR347.570.
186

1.5.1.2. De overeenkomst van sociale integratie
De toepassing en de naleving van de overeenkomst van sociale integratie geven aanleiding tot betwistingen :
- wanneer een persoon die samenleeft met zijn ouders «volgens het OCWM tijdens de vakantie geen
studentenjob heeft gevonden, zoals afgesproken was in de overeenkomst van sociale integratie en aan
zijn inschakelingsagent geen medewerking heeft verleend bij het zoeken naar zo’n baan ...», bevestigt
de Arbeidsrechtbank van Brussel 1591 de afschaffing van de geldelijke steun, gelijkwaardig aan het
bestaansminimum ;
- in een zaak waar de begunstigde een overeenkomst van sociale integratie heeft ondertekend met een
verbintenis tot het volgen van een cursus Frans en nadien wegens ongerechtvaardigde afwezigheden
door de school is geschrapt, heeft de Arbeidsrechtbank van Brussel 1592 geoordeeld dat de opheffing
van de maatschappelijke dienstverlening gedurende acht dagen terecht was.
Wat de inhoud van de overeenkomst van sociale integratie betreft, heeft de Arbeidsrechtbank van Luik 1593
verduidelijkt dat de eisen die op de steunzoeker rusten, moeten overeenstemmen met zijn concrete
mogelijkheden. Aldus zal een betrekking, waarvan de werkuren om zes uur ‘s morgens aanvangen elders dan in
de woonplaats van een begunstigde die zonder een voertuig is, «niet in overeenstemming zijn met een
verplichting op maat van de concrete mogelijkheden».
1.5.2. Vrijgesteld van bewijs
1.5.2.1. Gezondheidsredenen
De begunstigden van steun die verscheidene ziektes kunnen aantonen waardoor ze arbeidsongeschikt zijn of
niet in staat om bepaalde periodes van professionele inschakeling te presteren, moeten hun werkbereidheid niet
bewijzen 1594 .
De betrokkene moet de arbeidsongeschiktheid bewijzen met medische attesten 1595 . Het feit dat betrokkene
geregulariseerd werd om medische redenen bewijst enkel dat er geen behandeling is in het land van
herkomst 1596 .
Daarentegen heeft het OCMW ook een zekere plicht om bepaalde medische problemen te onderzoeken en
eventueel gepast werk te zoeken. Zoniet is er onvoldoende bewijs dat betrokkene werkonbereid is 1597 .
Een vonnis van de Arbeidsrechtbank van Brussel 1598 verdient eveneens alle aandacht : ze oordeelt dat van een
persoon niet kan verlangd worden «een alfabetiseringscursus te volgen, als die niet bij machte is om de cursus
te volgen en de effectiviteit van de opleiding twijfelachtig is, aangezien de betrokkene moeilijkheden
ondervindt door gezondheidsredenen, niet door een gebrek aan opleiding».
1.5.2.2. Billijkheidsredenen
De rechtspraak onderzoekt overeenkomstig de rechtspraak van het Hof van Cassatie 1599 de billijkheidsredenen
die aanleiding geven tot vrijstelling van de vereiste van werkbereidheid.
Werden als billijkheidsredenen aanvaard :
1591
1592
1593
1594
1595
1596
1597
1598
1599
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 19 768/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 25 969/2002.
T.T. Liège, 9e ch., 12 décembre 2002, X / CPAS Herstal, RG 327 057 et 327 942.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 12 juillet 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 26 083/2002.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 13 november 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 63868.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 december 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2012322.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.320 en 341.321; Arbh.
Antwerpen, 4e K., 27 november 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2020296.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 21 750/01.
Cass., 3e K., 26 februari 2001, OCMW Luik / X, AR S.99.0112.F; Cass., 3e K., 28 februari 2000, X /
OCMW Luik, AR S.99.0160.F, Arr. Cass. 2000, 498, Bull. 2000, 492.
187

- de 52-jarige leeftijd en het ontbreken van concrete werkmogelijkheden 1600 ;
- studieredenen voor een 19-jarige studente die inspanningen doet om werk te vinden 1601 ;
- de zwakke begaafdheid en het feit dat betrokkene alleen maar in een beschutte werkplaats terecht kan
wegens haar beperkte capaciteiten 1602 .
Toch zijn er geen automatismen.
- Studie is op zichzelf onvoldoende als billijkheidsreden. Hoewel het sociaal verantwoord is een
opleiding te volgen naar keuze zijn er bijkomende omstandigheden nodig 1603 .
- Kinderlast en zwangerschap vormen in se nog geen dwingende sociale reden wanneer de aanvraagster
de mogelijkheid tot kinderopvang niet wil onderzoeken 1604 . Er bestaat geen recht om zich volledig toe
te leggen op de opvoeding van een kind 1605 . Men kan geen werkaanbod weigeren wegens problemen
met kinderopvang, indien blijkt dat de werkuren wel degelijk te combineren waren met de schooluren
van de kinderen, die reeds tiener zijn en dus in zekere mate zelfredzaam zijn 1606 .
Tenslotte, in een geschil waar de echtgenote van een begunstigde van maatschappelijke dienstverlening er de
voorkeur aan gaf zelf geen werk te zoeken maar haar dochtertje van 3,5 jaar thuis op te voeden, heeft de
Arbeidsrechtbank van Brussel 1607 geoordeeld dat «dergelijke opvoedkundige keuze geen vrijstelling meebrengt
van werkbereidheid » voor deze echtgenote ; derhalve bevestigt de rechtbank de beslissing van het O.C.W.M.
om niet tussen te komen.
1.6. Eerst het recht op sociale voorzieningen en op onderhoudsgeld
aanspreken
1.6.1. Eerst het recht op onderhoudsgeld aanspreken
Wat de maatschappelijke dienstverlening betreft, bevestigt de rechtspraak het principe dat de familiale
samenhorigheid de solidariteit van de gemeenschap voorafgaat. Aldus herinneren de arbeidsrechtbanken van
Charleroi 1608 en Brussel 1609 eraan dat de tussenkomst van de gemeenschap residuair is en pas kan optreden na
de onderhoudsplicht zoals vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek.
Meer bepaald bevestigt de rechtspraak het principe dat de betrokkene eerst zijn onderhoudsaanspraken moet
laten gelden zowel t.a.v. de echtgenote 1610 , als t.a.v. de kinderen 1611 .
Er bestaat geen onderhoudsverplichting tussen zusters 1612 .
Soms nuanceert de rechtspraak dit principe. De mogelijkheid om eerst beroep te doen op de
onderhoudsplichtigen is facultatief. Het OCMW moet ook effectief de financiële toestand van deze
onderhoudsplichtigen onderzoeken 1613 , eventueel kan het centrum voorschieten en dan later terugvorderen 1614 .
1600
1601
1602
1603
1604
1605
1606
1607
1608
1609
1610
1611
1612
1613
1614
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 9 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 325.184 en 325.319.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 9 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.354.
Arbrb. Kortrijk, 7e K., 20 november 2002, X / OCMW Roeselare, AR 36421 en 36481.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.820.
Arbrb. Dendermonde (afdeling Aalst), 3e K., 25 juni 2002, X / OCMW Denderleeuw, AR 48.320.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.672.
Arbrb. Brussel, 20e K., 9 oktober 2002, X / OCMW Sint-Pieters-Leeuw, AR 23839/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 27 157/2002.
T.T. Charleroi, 5e ch., 5 février 2002, X / CPAS Estinnes, RG 59 105/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 4 juin
2002, X / CPAS Charleroi, RG 60 220/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 septembre 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 32 080/02; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
18 décembre 2002, X / CPAS Uccle, RG 38 306/02.
Arbrb. Tongeren, 1 maart 2002, X / OCMW Genk, AR 3378/2001.
Arbh. Brussel, 7e K., 5 december 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 37856.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.810.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 22 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.344.
Arbrb. Dendermonde (afdeling Aalst), 3e K., 8 januari 2002, X / OCMW Aalst, AR 47.934.
188

Bijgevolg moet de mogelijkheid om een steunaanvrager te verwijzen naar de onderhoudsplichtigen, zoals
bepaald in artikel 60, § 3 OCMW-Wet, dat zelf verwijst naar artikel 6 Bestaansminimumwet, niet willekeurig
toegepast worden. De rechtspraak bakent zoals gewoonlijk deze kwestie af.
Wat de werkmethode betreft :
- de verwijzing naar onderhoudsplichten moet op een redelijke manier gebeuren
1615 ;
- het centrum kan niet weigeren om maatschappelijke dienstverlening toe te kennen
met als enige motivering dat de betrokkene zich tot onderhoudsplichtigen moet
wenden ; het moet een sociaal onderzoek voeren naar de geldelijke situatie van de
aanvrager en van zijn onderhoudsplichtigen en moet ook nagaan welke gevolgen de
verwijzing naar de familie op financieel vlak kan hebben.
In het kader van een sociaal onderzoek moet het centrum rekening houden met de bepalingen betreffende de a
posteriori invordering bij de onderhoudsplichtigen (artikel 13 en 14 van het koninklijk besluit van 9 mei
1984) 1616 .
Na het onderzoek dat er in voldoende mate blijk van geeft dat de onderhoudsplichtigen over werkelijke en
toereikende bestaansmiddelen beschikken, moet het OCWM de steunaanvrager uitnodigen eerst zijn rechten
ten aanzien van die onderhoudsplichtigen te laten gelden, desgevallend met behulp van het centrum 1617 .
Wat de betrokken onderhoudsplichtigen aangaat, werd geoordeeld dat
- een nichtje met verblijf in Nederland niet onderhoudsplichtig is jegens de aanvrager die om geldelijke
steun verzoekt bij het OCWM
1618 ;
- men moeilijk kan verwachten dat een echtgenoot die pas in België gearriveerd is en spoedig deeltijds
werk heeft gevonden al meteen volledig instaat voor zijn echtgenote ; bovendien deed het OCMW
geen onderzoek naar de onderhoudsplicht van ouders 1619 ;
- men kan de betrokkene niet verplichten een procedure te starten tegen de echtgenoot die zelf niet over
een inkomen beschikt 1620 of als blijkt dat dit bijzonder moeilijk ligt wegens verblijf van de echtgenoot
in het buitenland en erg moeilijke onderhandelingen over echtscheiding 1621 .
1.6.2. Eerst de rechten op andere sociale voorzieningen aanspreken
De term “rechten op grond van de sociale wetgeving” dient ruim te worden opgevat 1622 .
De vraag rijst echter hoever deze verplichting reikt. Kan men van de betrokkene ook eisen dat hij aanspraken
laat gelden die niets zullen opbrengen wegens loonbeslag voor onderhoudsschulden? De Arbeidsrechtbank van
Hasselt en het Arbeidshof van Antwerpen menen van wel. Ook al zal de betrokkene netto niets ontvangen van
zijn aanvraag om ziekte-uitkeringen, hij moet nog altijd eerst zijn administratief dossier in orde brengen. Door
nalatigheid bestendigt hij zijn onvermogen. Het OCMW maakt derhalve terecht toepassing van artikel 60 § 3
OCMW-Wet dat verwijst naar artikel 6, § 1, 2° Bestaansminimumwet 1623 .
1615
1616
1617
1618
1619
1620
1621
1622
1623
T.T. Charleroi, 5e ch., 5 février 2002, X / CPAS Estinnes, RG 59 105/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 4 juin
2002, X / CPAS Charleroi, RG 60 220/R.
T.T. Charleroi, 5e ch., 16 avril 2002, X / CPAS Gerpinnes, RG 59 989/R et 60 132/R.
T.T. Charleroi, 5e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60 220/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 novembre 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 37 117/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 9 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.354.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.535 en AR 342.536.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 11 december 2002, X / OCMW Willebroek, AR 79707.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 11 december 2002, X / OCMW Willebroek, AR 80316.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 18 april 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2010394 ; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
6 september 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2021732.
189

2. DE FINANCIËLE STEUNVERLENING
2.1. Steun met referentie aan het bestaansminimum
2.1.1. Steun gelijk aan het bestaansminimum
Het bedrag dat nodig is om menswaardig te leven blijft aanleiding geven tot betwistingen.
Een meerderheidsstrekking binnen de rechtspraak neemt aan dat het minimumbedrag van maatschappelijke
dienstverlening om een menswaardig leven te kunnen leiden, gelijkwaardig moet zijn aan de bedragen die
wettelijk bepaald zijn voor het bestaansminimum 1624 of de integratievergoeding (vanaf 1 oktober 2002) 1625 .
Volgens het Arbeidshof van Luik 1626 is «de verwijzing naar het bestaansminimum facultatief maar als
richtingaanwijzer adequaat, behalve wanneer de concrete omstandigheden van een situatie een zorgvuldiger
beraming vergen».
Volgens de Arbeidsrechtbank van Leuven moeten de barema’s uit de Bestaansminimumwet worden toegepast,
tenzij het OCMW bewijst dat het gezin met minder een menswaardig leven kan leiden 1627 .
Een andere (minderheids)strekking binnen de rechtspraak oordeelt dat het bedrag van maatschappelijke
dienstverlening niet automatisch gelijk moet zijn aan het bedrag van het bestaansminimum 1628 : het kan worden
beperkt tot wat nodig is om over een woonst te beschikken en in het levensonderhoud te voorzien,
overeenkomstig de menselijke waardigheid 1629 .
1630
Omgekeerd kan de maatschappelijke dienstverlening worden verhoogd wanneer het toegekende bedrag dat
gelijkwaardig is aan het bestaansminimum niet volstaat om menswaardig te leven.
Zo oordeelde de Arbeidsrechtbank van Hasselt dat 1.135,67 € steun onvoldoende is, gelet op de hoge
maandelijkse kosten, de achterstallige betalingen en de kosten voor drie schoolgaande kinderen
1631 .
1633 m
Het Arbitragehof 1632 heeft een prejudiciële vraag van de Arbeidsrechtbank van Verviers et betrekking tot
de situatie van de begunstigden van maatschappelijke dienstverlening in vergelijking met de rechthebbenden op
het bestaansminimum beantwoord door op verschillende punten een analyse te maken van de verschillen tussen
de Bestaansminimumwet en de OCMW-Wet : toekenningsvoorwaarden, financiering, doeleinden, aard en
bedrag van de steun. Het Arbitragehof komt tot de vaststelling dat de OCMW-Wet niet concreet bepaalt
waaruit de maatschappelijke dienstverlening sensu stricto moet bestaan en verdedigt de stelling dat steun ten
gunste van een persoon die geen recht heeft op het bestaansminimum, indien toegekend in geldvorm, zowel
lager of hoger mag liggen dan het bestaansminimum of er gelijk mag aan zijn.
Ten opzichte van de praktijk van sommige centra om het bedrag van de maatschappelijke dienstverlening te
verminderen nadat een door een asielzoeker ingesteld beroep is afgewezen, blijft de rechtspraak omstreden :
1624
1625
1626
1627
1628
1629
1630
1631
1632
1633
T.T. Verviers, 1e ch., 8 janvier 2002, X / CPAS Verviers, RG 0588/2001 et 0909/2001 ; T.T Mons
(section Mons) 2e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Mons, RG 4 805/01/M, J.D.J. 2002, n°220, p. 42 ; T.T.
Arlon, 1ère ch., 16 avril 2002, X / CPAS Wemmel, RG 30 576 ; T.T Mons (section La Louvière) 7e ch.,
17 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 931/00/LL et 1 233/00/LL ; T.T Mons (section La Louvière) 7e
ch., 21 août 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2 640/01/LL.
T.T. Liège, 9e ch., 29 octobre 2002, X / CPAS Seraing, RG 323 656, 323 657, 323 658.
C.T. Liège, 10e ch., 12 novembre 2002, E.B / X et CPAS Liège et CPAS Liège / X et E.B., RG 29 353/00
et 29 446/00.
Arbrb. Leuven, 2e K., X / OCMW Tienen, 10 april 2002, AR 3006/0.
C.T. Mons, 6e ch., 26 février 2002, CPAS Mons / X, RG 17 016.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16 927.
T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321 514.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 september 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2020660.
Arbitragehof, 8 mei 2002, n° 80/2002, B.S. 10 augustus 2002, 34754.
T.T. Verviers 27 mars 2001 cité par C.A. 8 mars 2002, n° 80/2002, Arr. C.A. 2002, p. 989.
190

- het Arbeidshof van Bergen lijkt deze praktijk te gedogen, voor zover er aan een dubbele voorwaarde is
voldaan ; de vermindering «moet geval per geval beoordeeld worden en rekening houden met de
werkelijke staat van behoeftigheid van de aanvrager» 1634 ;
- de Arbeidsrechtbank van Doornik 1635 bevestigt haar eerdere rechtspraak en oordeelt dat wegens de
huurkost een som, gelijkwaardig aan het bestaansminimum, noodzakelijk is opdat de aanvrager in zijn
levensonderhoud zou kunnen voorzien.
Ten opzichte van de praktijk van een OCWM dat de eerder aan asielzoekers toegekende maatschappelijke
dienstverlening halveerde om de enige reden dat «de federale Staat de terugbetalingsregels met betrekking tot
de door de openbare centra voor maatschappelijk welzijn aan kandidaat-vluchtelingen verleende steun had
gewijzigd», heeft de Arbeidsrechtbank van Charleroi 1636 geoordeeld dat dergelijke beperking van de
maatschappelijke dienstverlening onaanvaardbaar is, aangezien de staat van behoeftigheid van de
rechthebbenden nooit werd betwist. Volgens het vonnis, «schiet het OCWM door zijn optreden tekort bij het
naleven van zijn wezenlijkste verplichtingen en handelt het lichtzinnig. Door zijn houding brengt het centrum
het recht van de eisende partij op een menswaardig leven in gevaar, wat volstrekt in strijd is met zijn wettelijke
opdracht». Derhalve wordt de eiser hersteld in zijn recht zoals dit eerder bestond.
De rechtspraak van de arbeidsrechtbanken van Verviers 1637 , Namen 1638 en Luik 1639 gaat in dezelfde richting.
In een ander geschil waar de situatie van een gezin geen wijzigingen onderging, heeft het OCWM, zonder in
deze enige formele beslissing te nemen, de eerder afgesproken maatschappelijke dienstverlening (gelijkwaardig
aan het bestaansminimum voor een gezin) verminderd tot het bestaansminimum voor samenwonenden. De aan
de dochter toegekende maatschappelijke dienstverlening (gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor
samenwonenden) bleef onveranderd. De Arbeidsrechtbank van Brussel
1640 zag zich genoodzaakt de vroegere
situatie te herstellen om de volgende redenen : er is geen beslissing genomen met betrekking tot de
vermindering van de oorspronkelijke rechten van de betrokkenen, de twee «interne» administratieve akten
werden niet betekend en de situatie van het gezin was niet veranderd.
Wanneer tenslotte een bepaald OCMW weigert het bestaansminimum als alleenstaande uit te keren totdat
betrokkene als dusdanig vermeld zou staan in het wachtregister veroordelen zowel de Arbeidsrechtbank als het
Arbeidshof van Antwerpen het OCMW
1641 .
2.1.2. Aanvullende steun bovenop het bestaansminimum
In principe is aanvullende steun enkel mogelijk indien de betrokkene na ontvangst van het bestaansminimum
een onvoldoende inkomen zou genieten. Vaak levert de betrokkene niet het bewijs van het feit dat hij geen
menswaardig leven kan leiden omdat het lage beschikbare inkomen te wijten is aan onverantwoorde kosten 1642 .
1634
1635
1636
1637
1638
1639
1640
1641
1642
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 16 927 ; C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002,
CPAS Tournai / X, RG 17 114 ; C.T. Mons, 6e ch., 23 avril 2002, CPAS Tournai / X, RG 17 196 ; C.T.
Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, CPAS Tournai / X, RG 17 385.
T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Tournai, RG 72 479.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 119/R ; RG 61 123/R ;
RG 61 128/R ; RG 61 190/R ; RG 61 208/R ; RG 61 201/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 15 octobre 2002, X /
CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61 151/R ; 61 168/R ; 61 115/R ; 61 175/R ; 61 231/R ; 61 216/R ;
61 242/R.
T.T. Verviers, 1e ch., 26 novembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 1 644/2002,
1 614/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG
1 896/2002.
T.T. Namur, 7e ch., 25 octobre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure, RG 115 653 et RG 115 512.
T.T. Liège, 9e ch., 29 octobre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 326 299 ; T.T. Liège, 7e ch.,
27 novembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 325 804 ; T.T. Liège, 9e ch., 3 décembre
2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 326 267.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Jette, RG 32 385/02.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Kortessem, AR 2010736.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Bochelt, AR 1750/2001 ; Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari
2002, X / OCMW Keerbergen, AR 2131/01 ; Arbrb. Dendermonde, 3e K., 17 juni 2002, X / OCMW
Wetteren, AR 48.083 en 48.317.
191

De rechtspraak kent aanvullende steun toe bovenop het bestaansminimum en bovenop de maatschappelijke
integratievergoeding (of bovenop andere inkomsten) na een grondig onderzoek van de financiële situatie van de
steunaanvragers 1643 :
- opdat de gescheiden begunstigde van het bestaansminimum de treinreis zou kunnen betalen om haar
bezoekrecht uit te oefenen (68,17 € per maand) en om haar kind een fatsoenlijke voeding te geven en
voor enige ontspanning te zorgen (4, 96 € per dag) 1644 ;
- het bedrag van het rustpensioen voor een gescheiden echtgenoot, gelijkwaardig aan het
bestaansminimum, toegekend aan persoon met een zwakke gezondheid, wordt aangevuld 1645 ;
- om het hoofd te bieden aan de bijkomende uitgaven verbonden aan de hoede over een kind (één
weekend op twee en één dag per week) : aanvullende steun ten belope van van 1/3 e van het verschil
tussen het bedrag van het bestaansminimum voor een alleenstaande en het bedrag van het
bestaansminimum voor een alleenstaande met een persoon ten laste : 61,14 € per maand 1646 ;
- ter verlichting van de buitengewone kosten wegens de handicap van het kind (aanvulling zolang ze
geen «verhoogde kinderbijslag» voor een kind met handicap ontvangen 1647 ) ;
- om te vermijden dat een bejaarde die een pensioen van 694 € ontvangt en een psychologisch moeilijke
periode doormaakt zou afglijden in een situatie van tegenspoed die niet verzoenbaar is met de
menselijke waardigheid 1648 ;
- wegens de toegenomen studiekosten van de zoon 1649 .
Daarentegen geeft het feit dat de barema’s in het zogenaamde Lenteprogramma werden verhoogd voor
alleenstaande jongeren nog geen recht op een bijkomende toeslag 1650 .
2.2. Steun bepaald geval per geval
2.2.1. Individualisering van de steun
Het bedrag van de maatschappelijke dienstverlening wordt geval per geval bepaald. Uitgangspunt is het
concrete en geïndividualiseerde onderzoek van de levensomstandig-heden van de steunaanvragers 1651 .
Het principe van de individualisering van steun laat ook toe rekening te houden met de moeilijkheden die een
persoon ondervindt en die verbonden zijn met de aanpassing van zijn levensstijl aan zijn financiële situatie. De
Arbeidsrechtbank van Verviers 1652 stelt vast dat een begunstigde «er niet op voorbereid was om zijn levensstijl
en zijn uitgaven onmiddellijk te herzien» en kent een termijn van zes maanden toe gedurende dewelke de
betwiste steun mag behouden blijven.
Het principe van de individualisering van steun laat eveneens toe de sanctie naar evenredigheid toe te passen :
aldus heeft de Arbeidsrechtbank van Neufchâteau 1653 de gedeeltelijke (50%) en tijdelijke (één maand)
opschorting bevestigd van de aan de aanvrager toegekende maatschappelijke dienstverlening, aangezien hij niet
wou meewerken aan het beheer van zijn dossier en onvoldoende werkbereidheid aan de dag legde.
1643
1644
1645
1646
1647
1648
1649
1650
1651
1652
1653
C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, CPAS Erquelinnes / X, RG 16 184.
T.T. Namur, 7e ch., 8 février 2002, X / CPAS Namur, RG 110 364.
T.T. Nivelles (section Wavre) , 12 avril 2002, X / CPAS Wavre, RG 2 400/ w / 2001.
T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320 583.
T.T. Charleroi, 5e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Aiseau Presles, RG 59 080/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 2 octobre 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Lambert, RG 31 712/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 5 juni 2002, X / OCMW Boechout, AR 341.803.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2003834 en 2003835.
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Gembloux, RG 112 653.
T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Spa, RG 0209/2002.
T.T. Neufchâteau, 1e ch., 28 octobre 2002, X / CPAS Paliseul, RG 29 197.
192

2.2.2. Soevereine beoordeling door de rechter
In een geschil waarbij de aard en het bedrag van de financiële middelen waarover een regularisatiekandidaat
kon beschikken vaag bleven, heeft het Arbeidshof van Luik 1654 het vonnis in eerste aanleg bevestigd en kent het
maatschappelijke dienstverlening toe, gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor alleenstaanden,
verminderd met een maandbedrag van 198,31 € (8000 BEF). Deze som stemt overeen met de huur en met de
regelmatig door de steunaanvrager betaalde kosten, wat, volgens het Arbeidshof van Luik, immers doet
veronderstellen dat «de betrokkene minstens tot op die hoogte over de nodige middelen beschikt».
2.2.3. De familiale situatie
2.2.3.1. Feitelijk huishouden
In het verlengde van het arrest van het Hof van Cassatie van 22 oktober 1990 1655 kan een feitelijk huishouden
gedefinieerd worden als een situatie waarbij twee personen, zonder gehuwd te zijn, een gezin vormen en
samenwonen, als waren ze getrouwd 1656 .
Het bewijs van het feitelijk huishouden zorgt nog altijd voor betwistingen
1657 , waarbij de betrokkenen de
stelling verdedigen dat ze alleen wonen terwijl het OCWM hen ervan verdenkt samen te wonen, a fortiori dat
ze een feitelijk huishouden vormen.
De arbeidsgerechten vinden diverse argumenten om tot het bestaan van een feitelijk huishouden te besluiten :
- de steunaanvrager heeft een liefdesband met een derde en het huis is zo ingedeeld dat het er niet
mogelijk is om afzonderlijk te leven 1658 ;
- de gegevens uit het Rijksregister en de samenstelling van het huishouden op die zelfde datum,
versterkt door de vaststellingen van de maatschappelijk werkster
1659 ;
- de brief van de Minister van Binnenlandse Zaken die aangeeft «dat er een ernstige band lijkt te bestaan
tussen de betrokkenen en dat hij bijgevolg besloten heeft om Mevrouw te vermelden op het attest van
inschrijving van Mijnheer … zolang er samenwoning is» 1660 .
1654
1655
1656
1657
1658
1659
1660
C.T. Liège, 1e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 29 725/01 et 29 731/01, J.T.T. 2002, p. 303
et J.D.J. 2002, n°215, p. 26.
Cass., 3e K., 22 oktober 1990, Arr.Cass., 1990-91, 215.
T.T. Charleroi, 5e ch., 3 juillet 2002, X / CPAS Courcelles, RG 60 451/R.
T.T. Huy, 2e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Huy, RG 55 414 ; T.T. Liège, 9e ch., 26 février 2002, X / CPAS
Tinlot, RG 314 694.
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Floreffe, RG 113 013.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 10 septembre 2002, X / CPAS Woluwé-Saint-Lambert, RG 29 424/02.
T.T. Liège, 10e ch., 6 décembre 2002, X / CPAS Bree, RG 319 939.
193

2.2.3.2. Samenwoning
Opnieuw werden talrijke betwistingen inzake de samenwoning voorgelegd aan de arbeidsgerechten.
De rechtspraak 1661 blijft overeenkomstig de arresten van het Hof van Cassatie van 24 januari 1983 en 8 oktober
1984 van samenwoning gewagen zodra twee omstandigheden verenigd zijn : samenleven onder één dak en het
onderhoud van een gemeenschappelijk huishouden.
Aldus werd geoordeeld dat er samenwoning is wanneer de begunstigde onder hetzelfde dak leeft, in dezelfde
flat als een een derde en over één kamer beschikt, zonder keuken of koelkast
Daarentegen werd geoordeeld dat er geen samenwoning is :
- wanneer de rechthebbende met andere huurders een badkamer en een keuken en eventueel de daaraan
verbonden kosten deelt, maar voor de rest alle andere kosten op zich neemt (voeding, kleding,
gezondheidszorgen, …) 1663 ;
- wanneer een derde in de flat aanwezig was ter gelegenheid van het bezoek aan huis en de kamer twee
bedden bevat, waarvan er één een reservebed zou zijn 1664 ;
- wanneer het sociaal onderzoek onvoldoende duidelijk is (de maatschappelijk werkster heeft geen
bezoek aan huis verricht)
1665 .
Steeds meer vergt de rechtspraak dat de betrokkene actief meewerkt aan het bewijs dat hij effectief
alleenstaande is.
Een verklaring dat men alleen woont, volstaat niet indien samenwoning blijkt uit:
- het getuigschrift van samenstelling van gezin en andere briefwisseling 1666 ;
- twee huurcontracten waarvan één samen met een andere persoon, uit de aanwezigheid van drie
personen in het huis en de slaapgelegenheid voor drie personen 1667 ;
- de gezamenlijke inschrijving van echtgenoten in het wachtregister, zonder bewijs van echtscheiding
en/of een feitelijke scheiding 1668 ;
- een bekentenis, gevolgd door een officiële domiciliëring 1669 ;
- de inschrijving van de echtgenoot op hetzelfde adres en de verklaring van de babysit 1670 ;
- de verklaring van de buren en de huisbazin 1671 ;
- de vaststellingen dat betrokkene samenwoont met haar schoonmoeder en haar twee kinderen 1672 .
In andere gevallen wordt wel aanvaard dat de betrokkene alleen woont. Dit kan eventueel blijken uit
aanpassingswerken (twee aparte bellen, badkamer en keuken) 1673 of ingevolge de rechtzetting van een
administratieve vergissing.
Er is sprake van een administratieve vergissing wanneer de steunzoeker en een andere persoon een flat
bewonen die door de eigenaar is opgedeeld en ze ingevolge een administratieve beslissing op hetzelfde adres
1662 .
1661
1662
1663
1664
1665
1666
1667
1668
1669
1670
1671
1672
1673
T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Beauraing, RG 61 653 et 61 747 ; C.T. Liège, 12e ch.,
6 mai 2002, X / CPAS Beauraing, RG 7 116/02 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 3 juillet 2002, X / CPAS
Courcelles, RG 60 451/R ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG
30 346/02 et 34 264/02 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 30 491/02 et
32 406/02 ; T.T. Dinant, 7e ch., 5 novembre 2002, X / CPAS Walcourt, RG 63 458.
T.T. Liège, 9e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321 513 et 323 270.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 mai 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 23 011/01 et 23 013/01 ; T.T. Bruxelles,
ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 30 491/02 et 32 406/02.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 30 346/02 et 34 264/02.
T.T. Liège, 9e ch., 19 décembre 2002, X / CPAS Grace-Hollogne, RG 322 554.
Arbrb. Brussel, 20e K., 6 juni 2002, X / OCMW Beringen, AR 17.853/01.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 24 september 2002, X / OCMW Lede, AR 49110.
Arbrb. Brugge, 6e K., 7 maart 2002, X / OCMW Brugge, AR 106.282.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 24 september 2002, X / OCMW Ninove, AR 46.713.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345960 en 345961.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 27 november 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2020296.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346128 en 346802.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.523.
194

ingeschreven staan volgens hun inschrijving in het wachtregister. De Arbeidsrechtbank van Namen 1674
veroordeelt het centrum na wijziging van de inschrijving in het wachtregister tot betaling van maatschappelijke
dienstverlening, gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor een alleenstaande.
Daarbij blijkt het belang van het sociaal onderzoek (cf. infra § 5.2.2.) 1675 . Het onderzoek moet steunen op
vaststaande feiten. Het enkele feit dat één kind door een ander persoon in het gebouw erkend is en het
gezamenlijke gebruik van keuken en sanitair bewijst nog geen samenwoning 1676 , net zomin als het feit af en toe
bij een vriendin te logeren 1677 .
Welke categorie van dienstverlening, gelijk aan het bestaaansminimum dient tenslotte toegekend te worden aan
een asielzoeker die samenwoont met een afgewezen asielzoekster die een bevel om het grondgebied te
verlaten? Het Arbeidshof van Antwerpen is van mening dat kan worden ingegaan op het verzoek van
betrokkene tot toekenning van een bedrag gelijk aan het bestaansminimum als alleenstaande, aangezien er
abstractie dient gemaakt te worden van zijn illegale samenwonende vriendin. 1678
In een ander geschil waar een begunstigde samenleeft met een gezellin die onwettig op het Belgisch
grondgebied verblijft en geen eigen inkomsten bezit, heeft de Arbeidsrechtbank van Brussel 1679 geoordeeld dat
«de loutere vaststelling van samenwoning niet toelaat om te veronderstellen dat een maatsschappelijke
dienstverlening, gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor samenwonenden, volstaat opdat de eiser een
menswaardig leven zou kunnen leiden» ; derhalve veroordeelt de rechtbank het centrum tot betaling van een
maatschappelijke dienstverlening, gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor alleenstaanden, aan de
rechthebbende.
2.2.3.3. De aanwezigheid van personen ten laste
Wanneer de kinderen van een begunstigde in een opvanginstelling geplaatst zijn maar toch regelmatig naar huis
terugkeren, rijst de vraag of de betrokkene recht heeft op maatschappelijke dienstverlening, gelijkwaardig aan
het bestaansminimum voor alleenstaanden met een minderjarig kind ten laste.
Het Arbeidshof van Bergen 1680 stelt vast dat de betrokkene gedurende de betwiste periode de kinderen niet
onder haar hoede had, aangezien ze aan de zorgen van een instelling waren toevertrouwd en dus niet met haar
samenwoonden. Bijgevolg wordt er geen verhoogde steun toegekend voor kinderen ten laste en is het beroep
van het centrum gegrond.
2.3. Steun gebaseerd op barema’s
2.3.1. Het gemeenschapsbarema
Wij hebben geen enkele beslissing gevonden die een barema «tussenin» verleent, d.w.z. financiële steun
waarvan het bedrag zich situeert tussen de equivalente bedragen bestaansminimum, barema alleenstaanden,
enerzijds, en barema samenwonenden, anderzijds.
De Vlaamse rechtspraak hanteert geen gemeenschapsbarema. Wel wordt rekening gehouden met de inkomsten
van twee samenwonende gezinnen, die onder één dak verblijven 1681 .
1674
1675
1676
1677
1678
1679
1680
1681
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Sambreville, RG 113 153.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 24 september 2002, X / OCMW Lede, AR 49110.
Arbrb. Brugge, Vak.K., 8 augustus 2002, X / OCMW Brugge, AR 107444.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346895.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 26 juni 2002, OCMW Laakdal / X, AR 2020038.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 26 955/02.
C.T. Mons, 6e ch., 23 avril 2002, CPAS Farciennes / X, RG 15 772.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 december 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2014650 en 2020505; Arbrb.
Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2011888.
195

2.3.2. De barema’s van het OCWM
OCMW’s hanteren diverse bijstandsnormen voor de toekenning van steun. De arbeidsgerechten toetsen wel de
steunnorm in elk concreet geval aan het wettelijk criterium van de menselijke waardigheid. De bijstandsnormen
van de OCMW’s zijn dienstig als richtlijn, maar hebben geen wettelijke basis 1682 en zijn dan ook niet in rechte
afdwingbaar. De algemene richtlijnen en reglementen van het OCMW beperken dus geenszins het recht op
maatschappelijke dienstverlening en binden de arbeidsgerechten niet 1683 .
Volgens de Arbeidsrechtbank van Luik
1684 «is het bestaan van interne barema’s een praktijk
waarvan het beginsel verstandig is, in die zin dat het de criteria voor een tussenkomst op
objectieve leest tracht te schoeien».
Verschillende rechtbanken onderzoeken de toepassing van deze normen en keuren deze vaak goed.
- De Arbeidsrechtbank van Brussel oordeelde dat er geen recht bestaat op indexaanpassing van deze
steunnormen. Het volstaat dat de toepassing van de normen objectief verloopt en dat de menselijke
waardigheid gegarandeerd blijft 1685 .
- De Arbeidsrechtbank te Antwerpen stelde dat het nuttig kan zijn dat het OCMW een verhoogd
remgeld oplegt voor medische kosten om overconsumptie en misbruiken te vermijden. Maar dit moet
per dossier worden onderzocht 1686 .
- De arbeidsrechtbanken van Antwerpen 1687 , Hasselt 1688 en Tongeren 1689 keuren de toepassing van de
bijstandsnorm goed, indien deze objectief blijkt en de betrokkene voldoende inkomen geniet om
bijzondere uitgaven te dragen.
- De toepassing van de gewaarborgde gezinsbijslag als steunnorm voor kinderen is adequaat en is
vermoedelijk toereikend, behoudens tegenbewijs 1690 .
De Arbeidsrechtbank van Antwerpen waakt er ook over dat afwijkingen van de gangbare steunnorm
gemotiveerd worden.
- Als na aftrek van de kosten blijkt dat betrokkene onder de steunnorm valt, is er geen reden om steun te
ontzeggen 1691 .
- Het OCMW mag de betrokkene niet kwalificeren als een samenwonende voor toepassing van
aanvullende steun volgens de barema’s indien niet blijkt dat betrokkene samenwoont 1692 .
De Arbeidsrechtbank van Namen 1693 heeft eveneens de toekenning van 243,78 € per maand ten gunste van een
jonge volwassene bevestigd, op basis van een principiële beslissing aangaande de meerderjarige inwonende
kinderen : dit bedrag stemt overeen met de kinderbijslag, verhoogd met een maatschappelijke dienstverlening
van 3,87 € en met een leeftijdstoeslag.
Evenwel steunt de rechtspraak op het principe van de individualisering van de dienstverlening om de
beslissingen van het OCWM in de volgende zaken te herzien :
- in een geval waar de betrokkene een tussenkomst van het centrum vraagt in de aankoopprijs van een
bril, waarbij deze voor de glazen zeer hoog ligt (sterk verminderd zicht), stelt de Arbeidsrechtbank van
Luik 1694 vast dat het barema uit 1995 stamt en geen «veiligheidsklep» bevat voor de aanvragen die
1682
1683
1684
1685
1686
1687
1688
1689
1690
1691
1692
1693
1694
Arbrb. Dendermonde (afdeling Aalst), 3e K., 25 juni 2002, X / OCMW Aalst, AR 48.213.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Bochelt, AR 1750/2001 ; Arbrb. Dendermonde (afdeling
Aalst), 3e K., 25 juni 2002, X / OCMW Aalst, AR 48.213 ; Arbrb. Antwerpen, 6e K., 15 maart 2002, X /
OCMW Edegem, AR 337.618 en A.R 342.512.
T.T. Liège, 10e ch., 29 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 319 680.
Arbrb. Brussel, Vak. K., 3 september 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 29421/02.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 15 maart 2002, X / OCMW Edegem, AR 337.618 en A.R 342.512.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 10 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.840 ; Arbrb. Antwerpen,
14 K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.822.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 15 november 2002, X / OCMW Sint-Truiden, AR 2021840.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 6 september 2002, X / OCMW Borgloon, AR 24382001.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.822.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 28 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 344139.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346895.
T.T. Namur, 7e ch., 14 juin 2002, X / CPAS Aalter, RG 112 271.
T.T. Liège, 10e ch., 29 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 319 680.
196

duidelijk buiten de gewone gang van zaken vallen. Bijgevolg veroordeelt de rechtbank het centrum tot
betaling van de montuur (volledig bedrag) ;
- in een dossier waar het huishoudelijk reglement van het centrum bepaalt dat er voor de maanden
november tot en met februari een verwarmingstoelage wordt betaald, heeft de Arbeidsrechtbank van
Charleroi 1695 geoordeeld dat een huisvrouw zonder voldoende bestaansmiddelen en met jonge kinderen
ten laste ook voor de maand maart recht heeft op een verwarmingstoelage. Volgens het vonnis kan
men in België niet spreken van een luxe-situatie wanneer men in de maand maart nog de verwarming
aanzet ;
- bij het invoeren van een nieuw barema is nagelaten om ook de drempelbedragen aan te passen : die
beslissing heeft invloed op de situatie van een persoon van wie de financiële situatie zo «automatisch»
achteruitgaat in vergelijking met de toestand voorheen 1696 .
Tenslotte moeten ook de steunnormen bij opname van bejaarden in concreto getoetst worden aan de menselijke
waardigheid 1697 .
2.3.3. De regel van 7,44 € (= 300 BF)/dag
De Arbeidsrechtbank te Antwerpen blijft vasthouden aan de regel dat 300 BF (= 7,44 €) per dag het absolute
beschikbare minimum uitmaakt. Beneden dit bedrag is geen menswaardig bestaan mogelijk 1698 .
2.4. Steun gelijk aan de kinderbijslag en het kraamgeld
De maatschappelijke dienstverlening, gelijk aan de gezinsbijslag, blijft de rechtspraak verdelen.
Zekere rechtbanken leggen deze aanvullende maatschappelijke dienstverlening vast met verwijzing naar de
gewaarborgde gezinsbijslag 1699 .
Zo blijft de Arbeidsrechtbank van Antwerpen de gezinsbijslag als referentienorm beschouwen voor financiële
steunverlening wegens kinderlast 1700 . Een lagere steun toekennen getuigt volgens deze rechtbank van weinig
realiteitszin 1701 .
In dezelfde zin bevestigt de Arbeidsrechtbank van Bergen 1702 de rechtspraak volgens dewelke «de
maatschappelijke dienstverlening voor de opvoeding van de kinderen moet overeenstemmen met de bedragen
van de gewaarborgde gezinsbijslag, tenzij het OCWM een lagere geldelijke steun compenseert met voordelen
in natura ten gunste van de kinderen».
De Arbeidsrechtbank van Brussel 1703 gaat nog verder in haar gedachtengang en kent aan een huisvrouw die hier
onwettig verblijft, verscheidene kinderen ten laste heeft en onbetwistbaar behoeftig is, een maatschappelijke
1695
1696
1697
1698
1699
1700
1701
1702
1703
T.T. Charleroi, 11e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Estinnes, RG 60 467/R.
T.T. Mons (section La Louvière), 11 avril 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2 892/01/LL.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Kortessem, AR 1841/2001 en 2803/2001 ; Arbrb.
Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.346.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.789 ; Arbrb. Antwerpen,
14 e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.384 ; Arbrb. Antwerpen, 14 e K., 24 juni 2002, X /
OCMW Antwerpen, AR 342.523 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR
343.575 ; Arbrb. Antwerpen, 6e K., 27 juni 2002, X / OCMW Doornik, AR 330.945, AR 335.248, AR
340.796, AR 341.410.
T.T. Mons (section Mons), 8 janvier 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1 293/00/M ; T.T. Verviers, 1ère
ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1 783/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002,
X / CPAS Koekelberg, RG 21383/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-
Jean, RG 25 458/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 16 octobre 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 34 536/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.822 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 21 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 346474 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 16 december
2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.754.
Arbrb. Antwerpen, 10 januari 2002, 6e K., X / OCMW Overijse, AR 332.144.
T.T. Mons (section Mons), 12 juin 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 5 125/01/M et 6 230/02/M.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 15 241/01, J.D.J. 2003,
n 221, p. 38. T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25 556/02.
197

dienstverlening toe, gelijkwaardig aan de gewaarborgde gezinsbijslag ; de beslissing is gegrond op de artikelen
3.1, 3.2 en 6.2 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind.
De Arbeidsrechtbank van Brussel 1704 heeft het OCWM eveneens ertoe veroordeeld een geldelijke steun toe te
kennen, gelijkwaardig aan een voorschot op de gewaarborgde gezinsbijslag, ten voordele van ouders die hier
onwettig verblijven maar van wie de jongste dochter de Belgische nationaliteit heeft (ze is op Belgisch
grondgebied geboren).
Andere rechtbanken bevestigen 1705 het bedrag van de bijkomende maandelijkse steun of stellen het in concreto
vast tussen 124 € 1706 en 62 € 1707 per kind.
Het Arbeidshof van Antwerpen wijst de aanvraag tot toekenning van de gewaarborgde kinderbijslag af. Het
gaat om een individuele afweging. Uit artikel 1 en 60 § 3 OCMW-Wet leidt het Hof een autonome vaststelling
door elk OCMW af 1708 .
Een kandidaat-vluchteling kan zich niet op het Verdrag van Genève beroepen om aldus gelijke behandeling te
bekomen voor de gezinsbijslag 1709 . Hij moet in concreto bewijzen dat hij geen menswaardig leven kan
leiden 1710 .
Een vergelijking met andere OCMW’s die wel deze steun zouden toekennen gaat niet op, indien betrokkene
niet kan aantonen dat de toegekende steun onvoldoende zou zijn 1711 .
Wat de maatschappelijke dienstverlening, gelijkwaardig aan het kraamgeld, betreft, ontwikkelt de rechtspraak
zich in verschillende richtingen :
- de Arbeidsrechtbank van Verviers 1712 volgt de gedachtengang van het Arbeidshof van Luik 1713 en
oordeelt vanuit de verplichting gelijke gevallen ook gelijk te behandelen dat de aanvragers recht
hebben op dienstverlening gelijk aan het bedrag van het kraamgeld ;
- de Arbeidsrechtbank van Luik 1714 kent maatschappelijke dienstverlening toe, gelijk aan het kraamgeld
en aan de gezinsbijslag, nadat de Staat de tenlasteneming aanvaard heeft ;
- de Arbeidsrechtbank van Charleroi 1715 veroordeelt het OCWM tot betaling van een som van 250 € aan
de begunstigden, met het oog op de aankoop van producten waarvoor de tijd dringt (de
bevallingsdatum is nakend), maar die niet verkrijgbaar zijn in de tweedehandszaak van het centrum ;
- volgens de Arbeidsrechtbank van Brussel, Nederlandstalige kamer, is er geen recht op een
geboortepremie als betrokkene reeds de gewaarborgde gezinsbijslag ontvangt en het OCMW passende
materiële hulp heeft aangeboden maar deze werd geweigerd 1716 .
2.5. De geactiveerde maatschappelijke dienstverlening
Hierover is er geen rechtspraak.
1704
1705
1706
1707
1708
1709
1710
1711
1712
1713
1714
1715
1716
T.T. Bruxelles, 15e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 27 155/02.
Arbrb. Brussel, 20e K., 12 juli 2002, X / OCMW Overijse, AR 50.832/97.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30 851/00.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 13 février 2002, X / CPAS Honnelles, RG 4 671/01/M ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 17 097/01 et 20 588/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin
2002, X / CPAS Koekelberg, RG 25 926/02.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 23 april 2002, X / OCMW Peer, AR 2000314.
Arbrb. Brussel, 20e K, 20 juni 2002, X / OCMW Sint-Pieters-Leeuw, AR 322/01, 23.459/01.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Tessenderlo, 2000948 ; Arbrb. Brussel, 20e K., 6 juni
2002, X / OCMW Vilvoorde, AR 26.018/02 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 18 oktober 2002, X / OCMW
Hasselt, AR 2021958.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 25 september 2002, X / OCMW Ham, AR 2021198.
T.T. Verviers, 1e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1 783/2001.
C.T. Liège, 13 février 1996, RG 2 584/95 cité par T.T. Verviers, 1ère ch., 22 janvier 2002, X / CPAS
Saint-Ghislain, RG 1 783/2001.
T.T. Liège, 9e ch., 3 septembre 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 322 853.
T.T. Charleroi, 5e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Aiseau-Presles, RG 61 333/R et 61 403/R.
Arbrb. Brussel, 20e K., 6 juni 2002, X / OCMW Vilvoorde, AR 20.216/01.
198

2.6. Dringende steun
We verwijzen de lezer naar de paragraaf gewijd aan de dringende geneeskundige hulp 1717 en naar de rubriek
«Kort geding» 1718 .
2.7. Voorlopige steun
In verschillende omstandigheden veroordeelt de rechtspraak het OCWM tot betaling van voorlopige steun :
- het dossier is nog niet in staat van wijzen en de debatten moeten worden heropend 1719 ;
- de rechtbank wil een prejudiciële vraag stellen aan het Arbitragehof 1720 ;
- voor de eiseres, een AIDS-patiënte, is het een «kwestie van leven of dood» 1721 .
De toekenning van de voorlopige steun gebeurt echter geenszins automatisch : een arrest van het Arbeidshof
van Luik 1722 ging de regelmatigheid na van de toepassing van artikel 19, tweede lid Gerechtelijk Wetboek en
heeft het gewezen voorlopige vonnis herzien. De door de Staat en het OCMW gestelde vragen konden immers
niet adequaat worden onderzoek omdat betrokkene afwezig was.
Wordt de voorlopig verschuldigde maatschappelijke dienstverlening definitief ingevolge de arresten van het
Arbitragehof 1723 en het arrest van het Hof van Cassatie 1724 over de grondwettelijkheid van artikel 57, § 2
OCMW-Wet ? De Arbeidsrechtbank van Verviers 1725 vroeg zich dit af en heeft de toegekende maatschappelijke
dienstverlening definitief verklaard op grond van het arrest van het Hof van Cassatie van 17 juni 2002.
3. DE STEUNVERLENING IN NATURA
3.1. Diverse vormen
Overeenkomstig artikel 60, § 3 OCMW-Wet kent het centrum materiële steun toe in de meest gepaste vorm. De
steun hoeft niet noodzakelijk financieel te zijn maar kan ook in natura verstrekt worden.
Bij een geschil waar het OCWM een meisje voorgesteld had in een opvangtehuis (studio) in de provincie te
verblijven, maar waar de betrokkene er de voorkeur aan gaf zich in Brussel te vestigen, heeft de
Arbeidsrechtbank van Brussel 1726 geoordeeld dat het voorstel van het centrum, aangevuld met een maandelijkse
financiële steun, haar toeliet om een menswaardig leven te leiden. Volgens de rechtbank staat het haar vrij de
voorgestelde steun te weigeren, maar in dit geval moet ze persoonlijk de gevolgen van haar keuze dragen en
deze niet afschuiven op het OCWM Hieruit volgt dat de eis ongegrond is, aangezien deze strekt tot toekenning
van een speficieke geldelijke steun om het bedrag van de huurwaarborg en van de twee eerste maanden
huurgeld van een verblijf in Brussel te dekken.
Bij buitengewoon kritieke gevallen bevestigen sommige arbeidsgerechten de toekenning van voorlopige
voedselbonnen 1727 of de levering van maaltijden aan huis 1728 nadat eerst werd nagegaan of de voorwaarden
vervuld zijn.
1717
1718
1719
1720
1721
1722
1723
1724
1725
1726
1727
Cf. § 1.3.2.9.4.
Cf. § 6.1.3.
T.T. Liège, 10e ch., 7 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 320 794 et 320 795.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 26 639/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
10 octobre 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 27 964/02.
T.T. Liège, 10e ch., 9 juillet 2002, X / CPAS Liège, RG 322 332.
C.T. Liège, 10e ch., 20 août 2002, E.B. / X et CPAS Liège, RG 29 779/01.
Arbitragehof 30 oktober 2001 et 17 januari 2002. Cf. supra § 1.3.2.7.1.
Cass., 3e K., 17 juni 2002, AR S.01.0148.F.
T.T. Verviers, 1e ch., 22 octobre 2002, X / CPAS Dison et E.B., CPAS Dison / E.B., RG 1 421/2000 et
1 813/2000.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Comines-Warneton, RG 23 578/01.
T.T. Liège, 7e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Liège, RG 326 268, 328 738.
199

In een situatie van overmatige schuldenlast kent de Arbeidsrechtbank van Namen 1729 voor twee maanden twee
voedselbonnen toe ter waarde van 125 € ; volgens de rechtbank kunnen de schuldeisers aldus geleidelijk aan
betaald worden en beschikt de betrokkene over een minimum aan inkomsten om een menswaardig leven te
leiden.
In een ander geval heeft de Arbeidsrechtbank van Hoei 1730 voorlopig voedselbonnen toegekend ter waarde van
50 € per maand : de betrokkene genoot een uitkering voor personen met een handicap die niet al zijn uitgaven
kon dekken en wettelijke beperkingen maakten het voor hem onmogelijk om zijn inkomsten aan te vullen via
prestaties geleverd in het kader van een PWA.
Ook in Vlaanderen bestaat dienstverlening in de vorm van voedselbonnen blijkbaar nog altijd en wordt deze
eventueel door de rechtspraak als equivalent voor gezinsbijslag aanvaard 1731 .
1728
1729
1730
1731
T.T. Huy, 2e ch., 13 novembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56 471.
T.T. Namur, 7e ch., 23 août 2002, X / CPAS Andenne, RG 114 212 et 114 368.
T.T. Huy, 2e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Huy, RG 55 055.
Arbrb. Brussel, 20e K., 6 juni 2002, X / OCMW Evere, AR 2.577/01.
200

4. STEUNVERLENING DOOR DIENSTVERLENING
4.1. Dienstverlening door begeleiding
De Arbeidsrechtbank van Brussel 1732 blijft de stelling verdedigen dat het OCWM begeleiding moet geven,
waarbij de aandacht uitgaat naar :
- het dekken van de geneeskundige en de apothekerskosten, noodzakelijk tot de aansluiting bij de
mutualiteit van keuze,
- beroeps- en taalopleidingen,
- de erkenning van onderwijsdiploma’s en academische titels,
- een betaalde en aangegeven betrekking die in verhouding staat tot de kennis, kunde
en beroepservaring van de betrokkene,
- een individuele woonst ,
- een volledig herstel van het gebit wegens professionele redenen
1733 .
4.2. De geneeskundige dienstverlening
Zoals elk jaar is de in artikel 57, § 1, derde lid OCWM-Wet vermelde geneeskundige dienstverlening
aanleiding tot een grote reeks geschillen.
Aldus legt de Arbeidsrechtbank van Bergen 1734 uit dat de tussenkomst van het OCWM de betrokkene moet
toelaten zich(zelf) te verzorgen. De tussenkomst kent twee grenzen : enerzijds moeten de bedoelde zorgen
onontbeerlijk zijn voor het behoud van de gezondheid en niet voor het persoonlijk gemak van de betrokkene ;
anderzijds moet de behandeling zo goedkoop mogelijk zijn. In deze was de rechtbank niet bij machte om de
onontbeerlijke aard van de tandverzorging te beoordelen en werd een deskundige aangesteld.
De Arbeidsrechtbank van Brussel 1735 herinnert eraan bij een vraag tot tenlasteneming van een geneesmiddel
voor de behandeling van ouderdomskwaaltjes, dat geneeskundige hulp «niet inhoudt dat een middel waarvan
het genezende effect absoluut niet vaststaat, moet worden terugbetaald».
Gezondheidsbijstand neemt vele vormen aan en houdt met name de tenlasteneming door het OCWM in van :
- kosten die noodzakelijk zijn door de bijstand van een derde, alsook door de maaltijddienst geleverd
door een centrale voor thuiszorg, wanneer de gezondheidstoestand van een begunstigde (multiple
sclerose) dit rechtvaardigt 1736 ;
- specifieke medische kosten voor een kind dat motorisch en verstandelijk gehandicapt is en een
hersentumor heeft (de verhoogde gezinsbijslag volstaat niet om de kosten te dekken) 1737 .
4.2.1. Medische kosten en geneesmiddelen
Voor tussenkomst inzake medische kosten en geneesmiddelen is uiteraard vereist dat het inkomen ontoereikend
is. Een inkomen dat varieert tussen 681 et 1.250 € is hoog genoeg om medische kosten te dragen 1738 .
1732
1733
1734
1735
1736
1737
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 21 257/01 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 26 097/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 26 juin 2002, X /
CPAS Bruxelles, RG 27 155/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 août 2002, X / CPAS La Hulpe, RG
30 309/02 et X / CPAS Saint-Gilles et E.B., RG 26 366/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 décembre 2002,
X / CPAS Bruxelles, RG 35 207/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Jette, RG
35 763/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 janvier 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 15 630/01.
T.T. Mons (section La Louvière), 7e ch. 21 août 2002, X / CPAS Sint-Pieters-Leeuw, RG 3 220/02/LL.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 21 281/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 29 mars 2002, X / CPAS Uccle, RG 23 454/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
18 décembre 2002, X / CPAS Uccle, RG 33 391/02, 35 463/02 et 35 464/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 26 327/02.
201

Als de betrokkene reeds een bestaansminimum of gelijkwaardige steun ontvangt, zijn hoge medische kosten in
de praktijk een zware belasting 1739 . Daarbij dient rekening te worden gehouden met het lage beschikbare
inkomen. Met een netto maandelijks inkomen beneden 200 € kent de rechtspraak gemakkelijk een
tegemoetkoming toe wegens verantwoorde medische kosten 1740 , eventueel na aflevering van bewijsstukken 1741 .
Het Arbeidshof te Brussel hanteerde een referentiebedrag van 273,75 € voor een gepensioneerd koppel 1742 .
Zelfs bij een normaal toereikend inkomen kunnen onverwachte en hoge medische kosten voor medische
behandeling een bedreiging vormen voor het menswaardig leven. De uitgaven moeten medisch verantwoord
zijn, zonder dat het OCMW de opportuniteit kan betwisten 1743 .
In het Franstalig landsgedeelte bevestigt de Arbeidsrechtbank van Luik 1744 de eerdere rechtspraak 1745 dat de
tenlasteneming van de kosten van gezondheidszorg normaal voor rekening van de gerechtigde op
bestaansminimum is en dat hij de gangbare medische kosten en de kosten voor geneesmiddelen rechtstreeks
zelf moet dragen.
De Arbeidsrechtbank van Tongeren meent eveneens dat het bestaansminimum normaal gezien volstaat om
geneesmiddelen te kopen als ze niet uitzonderlijk zijn en terugbetaalbaar zijn 1746 .
In dezelfde zin verduidelijkt de Arbeidsrechtbank van Luik 1747 «dat het niet aan het OCWM is om stelselmatig
tussen te komen, ten gunste van de meest behoeftigen, in de kosten van de aankoop van producten die de
huidige wetgeving uitsluit van terugbetaling door het ziekenfonds».
Niettemin verplicht de rechtspraak het centrum, na een grondig onderzoek van de staat van behoeftigheid 1748
om tussen te komen wegens bijzondere omstandigheden :
- de tenlasteneming van medische kosten en geneesmiddelen, eventueel ten belope van een
maximumsom 1749 of van een zeker percentage, nadat alle rechtvaardigingsstukken overgemaakt
zijn 1750 ;
- de tenlasteneming van de verschuldigde mutualiteitsbijdragen en van de medische kosten en de kosten
voor geneesmiddelen die niet gedekt zijn door het ziekenfonds (voor een maximumbedrag) 1751 ;
- de tenlasteneming van het deel «derde betaler» met betrekking tot de prestaties van gezondheidszorg,
waarbij de betrokkene het remgeld moet betalen 1752 ;
- «de financiële maatschappelijke dienstverlening gelijk aan de medische kaart, op basis van vaststaande
bewijzen voor bestaande medische schulden waarvan wordt aangetoond dat ze op dit ogenblik nog
verschuldigd zijn 1753 » ;
1738
1739
1740
1741
1742
1743
1744
1745
1746
1747
1748
1749
1750
1751
1752
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 4 juni 2002, X / OCMW Beveren, AR 61.376.
Arbrb Eupen, 1e K., 12 december 2002, X / OCMW Sombreffe, AR 119/01, 273/01, 343/01 en 552/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.789 ; Arbrb. Antwerpen,
14e K., 18 december 2002, X / OCMW Brasschaat, AR 341781.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.789.
Arbh. Brussel, 7e K., 5 december 2002, OCMW Linkebeek / X , AR 40935.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X en X / OCMW Schilde, AR 342.533.
T.T. Liège, 7e ch., 22 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320 413.
C.T. Liège, 13e ch., 24 mars 1998, RG 5 597/96 cité par T.T. Liège, 7e ch., 22 mai 2002, X / CPAS
Liège, RG 320 413.
Arbrb. Tongeren, 1 maart 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 3322/2001 ; Arbrb. Tongeren, 2 e K.,
6 september 2002, X / OCMW Borgloon, AR 247/2001.
T.T. Liège, 9e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Aywaille, RG 321 365, 321 366, 321 619, 322 539,
325 655.
C.T. Liège, 11e ch., 8 mai 2002, CPAS Meix-devant-Virton / X, RG 3 470/01 ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
3 décembre 2002, X / CPAS Erquelinnes, RG 61 366/R.
T.T. Namur, 7e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Namur, RG 114 606 bis.
C.T. Liège, 12e ch., 15 avril 2002, X / CPAS Dinant, RG 6 679/00 ; C.T. Liège, 11e ch., 8 mai 2002,
CPAS Meix-devant-Virton / X, RG 3 470/01 ; T.T. Dinant, 7e ch., 23 avril 2002, X / CPAS Anhée, RG 61
601. T.T. Dinant, 7e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Ciney, RG 62 116; T.T. Namur, 7e ch., 24 mai 2002, X /
CPAS Namur, RG 113 747 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Froidchapelle, RG 60 304/R ;
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Braine-l’Alleud, RG 1092/N/2002.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Namur, RG 112 267, 113 387 et 113 557.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Braine-l’Alleud, RG 561/N/ 2002.
202

- de integrale tenlasteneming van medische kosten en kosten voor geneesmiddelen indien de
begunstigde het globaal dossier aan een welbepaalde dokter overmaakt en de geneesmiddelen bij één
enkele apotheker betrekt ; een tenlasteneming ten belope van 80 % van het remgeld in elke andere
hypothese 1754 ;
- een uitzonderlijke financiële bijdrage voor een CARA-patiënt 1755 ;
- een aanpassing van het beschikbaar inkomen tot het steunbarema 1756 ;
- de terugbetaling van medische kosten voor de behandeling van een kind van kandidaat-vluchtelingen
die hoger zijn dan hun maandelijks inkomen 1757 ;
- een tussenkomst in de behandeling van HIV 1758 .
De arbeidsrechtbanken beoordelen deze kosten in alle redelijkheid. Het OCMW kan zich niet verschuilen
achter algemene steunnormen. De toekenning moet in concreto worden beoordeeld 1759 . Het OCMW mag ook
niet zonder meer eisen dat de betrokkenen, kandidaat-vluchtelingen, zelf de kosten voorschieten omdat de
administratie van de diverse stukken te omslachtig zou zijn. Volgens artikel 60 §2 OCMW-Wet is het centrum
verplicht informatie en rechtshulp te verlenen. 1760
De volgende tenlastenemingen werden onontbeerlijk en gerechtvaardigd beoordeeld in functie van een
menswaardig leven, na een concrete analyse van de situatie van de betrokken personen :
1761
- de tenlasteneming door het OCWM van kosten voor tandverzorging
1762 , de
kinesitherapiesessies 1763 , de kosten voor de opticien en voor een bril 1764 1765 , de kostprijs voor een
oogprothese 1766 1767
of een oortje, door het OCWM gekozen op advies van het auditief centrum
1768 ;
- de tenlasteneming van het ereloon van een psycholoog voor een bedrag dat de betrokkene had
moeten betalen bij een psycholoog verbonden aan een begeleidingscentrum 1769 of in de mate dat de
therapeut een normaal ereloon aanrekent 1770 .
De kosten mogen echter de grens van “het redelijke” niet overschrijden.
- Het OCMW kan de tussenkomst bij een zeer hoog medicatieverbruik beperken en voorstellen om het
te onderzoeken in samenspraak met de artsen, de apotheker en de maatschappelijk werker. Bij gebrek
aan medewerking hoeft het centrum geen hogere tussenkomst te betalen 1771 .
- Indien het OCMW al medische kosten op zich heeft genomen en betrokkene geen schulden bewijst,
krijgt hij geen tenlasteneming van nieuwe medische kosten 1772 .
1753
1754
1755
1756
1757
1758
1759
1760
1761
1762
1763
1764
1765
1766
1767
1768
1769
1770
1771
1772
T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 23 370/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Spa, RG 1 821/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347572.
Arbrb. Dendermonde (afdeling Aalst), 3e K., 25 juni 2002, X / OCMW Aalst, AR 48.213.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X en X / OCMW Schilde, AR 342.533.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 3 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.596, 342.926.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 15 maart 2002, X / OCMW Edegem, AR 337.618 en A.R 342.512.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 6 september 2002, X / OCMW Comines-Warneton, AR 2021262.
T.T. Liège, 9e ch., 29 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318 940 confirmé par C.T. Liège, 8e ch.,
6 novembre 2002, CPAS Liège / X, RG 30 672/02 ; T.T. Bruxelles, 15 e ch., 14 novembre 2002, X / CPAS
Bruxelles, RG 34 087/02.
Arbrb Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Brasschaat, AR 344537.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Braine-l’Alleud, RG 1092/N/2002.
C.T. Liège, 12e ch., 17 juin 2002, X / CPAS Beauraing, RG 7 065/01 ; T.T. Liège, 9e ch., 18 juin 2002,
X / CPAS Vise, RG 321 442 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 26 184/02 ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 juin 2002, X / CPAS Uccle, RG 27 990/02 ; T.T. Liège, 9e ch., 15 octobre
2002, X / CPAS Seraing, RG 324 273.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 28 januari 2002, X / OCMW Chapelle-lez-Herlaimont, AR 332.330.
T.T. Namur, 7e ch., 25 octobre 2002, X / CPAS Namur, RG 115 637.
T.T. Liège, 9e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Aywaille, RG 321 365, 321 366, 321 619, 322 539,
325 655.
Arbrb. Eupen, 1e K., 13 juni 2002, X / OCMW Eupen, AR 35501.
T.T. Huy, 2e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Huy, RG 55 194.
T.T. Liège, 9e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Aywaille, RG 321 365, 321 366, 321 619, 322 539,
325 655.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 6 maart 2002, X / OCMW Wuustwezel, AR 332.731.
Arbrb. Brussel, 20e K, 20 juni 2002, X / OCMW Sint-Pieters-Leeuw, AR 322/01, 23.459/01.
203

- Een tussenkomst voor een nieuwe beenprothese wordt afgewezen wanneer de huidige prothese
volstaat om een menswaardig leven te leiden
1773 .
- Plastische chirurgie (borstreconstructie) ressorteert niet onder de levensnoodzakelijke behoeften en
kan daarom niet ten laste van de gemeenschap vallen. Wel moet het ziekenfonds tussenkomen in de
kosten voor een prothese 1774 .
In dezelfde zin werd geoordeeld dat de plaatsingskosten voor drie porseleinen tanden een luxe-uitgave was,
aangezien er goedkopere en even doeltreffende alternatieven bestaan 1775 .
In een zaak waarvoor de rechtbank zelf niet over alle nuttige gegevens beschikt om een overconsumptie van
medische kosten en geneesmiddelen uit te sluiten, wijst zij gewoonlijk een medisch deskundige aan 1776 .
Sommige weigeringsbeslissingen inzake kosten van gezondheidszorg worden gemotiveerd vanuit het verzuim
van de betrokkene om eerst toelating te vragen aan het OCWM.
De Nederlandstalige rechtspraak blijft wel het belang beklemtonen van een voorafgaandelijke toelating tot het
maken van dergelijke kosten 1777 .
De Arbeidsrechtbank van Brussel verwijst naar artikel 60 § 1 OCMW-Wet en de tijdige informatieplicht van de
aanvrager 1778 . Zo wordt :
- de terugbetaling van het vervoer naar het ziekenhuis niet ten laste genomen zonder bewijs van de
dringende nood 1779 ;
- enkel de eerste dringende noodzakelijke behandeling bij de tandarts terugbetaald 1780 ;
- geen retroactieve steun toegekend voor medische verzorging vóór de aanvraag 1781 .
De voorafgaande toelating is niet mogelijk indien de medische ingreep dringend is. De Arbeidsrechtbank van
Dendermonde merkt overigens op dat de voorafgaandelijke toelating geen wettelijke bepaling is. Indien niet
betwist wordt dat betrokkene met de maandelijkse financiële steun onmogelijk de geneeskundige kosten kan
dragen moet het OCMW tussenkomen. Het feit dat het OCMW deze kosten niet kan recupereren van het
Ministerie is irrelevant daar de vraag is of de hulpaanvrager deze kosten wel met eigen middelen kan
dragen 1782 .
In dezelfde zin veroordelen de arbeidsgerechten van Luik en Nijvel de beslissingen van OCMW’s, gemotiveerd
op een afwezigheid van voorafgaandelijke toestemming 1783 ; bij het onderzoek van de aanvraag moet vooral
gekeken worden naar de noodzaak van de uitgave en naar de financiële draagkracht van de rechthebbende : kan
hij een buitengewone uitgave aan ?
4.2.2. Hospitalisatiekosten
De arbeidsgerechten 1784 1785 bevestigen hun rechtspraak volgens dewelke de hospitalisatiekosten of – schulden
door het OCWM moeten vergoed worden, voor zover het buitengewone en onontbeerlijke uitgaven betreft, die
1773
1774
1775
1776
1777
1778
1779
1780
1781
1782
1783
1784
Arbrb. Brussel, 20e K., 7 november 2002, X / OCMW Wemmel, AR 3543602.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 18 december 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 5222001.
T.T. Dinant, 7e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Ciney, RG 62 116.
T.T. Huy, 2e ch., 4 septembre 2002, X / CPAS Villers-le-Bouillet, RG 56 251.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 13 februari 2002, X / OCMW Mechelen, AR 78142 ; Arbrb. Tongeren, 1 maart
2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 3322/2001.
Arbrb. Brussel, 20e K., 8 mei 2002, X / OCMW Dilbeek, AR 19.910/01.
Arbrb. Tongeren, 8 februari 2002, X / OCMW Bilzen, AR 2436/2001.
Arbrb. Antwerpen, 14e K.,11 februari 2002, X / OCMW Ganshoren, AR 335.266 en 335.493.
Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Hoegaarden, AR 2926/01.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 26 november 2002, X / OCMW Ninove, AR 49107.
T.T. Liège, 9e ch., 15 octobre 2002, X / CPAS Seraing, RG 324 273 ; T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e
ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Braine-l’Alleud, RG 561/N/ 2002.
C.T. Liège, 2e ch., 17 septembre 2002, CPAS liège / X, RG 30 430/01 ; T.T. Liège, 7e ch., 13 mars 2002,
X / CPAS Flemalle, RG 317 711 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 320 902 ; T.T.
Charleroi, ch. vac., 28 août 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60 889/R ; T.T. Liège, 7e ch., 16 octobre 2002,
204

de begunstigde zelf niet ten laste kan nemen zonder zijn budget op een overdreven wijze uit evenwicht te
brengen.
Wat de vereiste van de voorafgaandelijke administratieve formaliteiten betreft, onderzoekt de rechtspraak 1786 in
concreto of het centrum sinds de aanvang van zijn wettelijke opdracht de betrokkene opgelegd heeft om de
opname in het ziekenhuis vooraf mede te delen.
Omdat het niet dringend is, bevestigt de Arbeidsrechtbank van Charleroi 1787 dat de vraag om een rekwisitiebon
voor hospitalisatie ingediend moet worden voor de kosten worden gemaakt die het verzoek geacht wordt te
dekken ; het feit dat de betrokkenen laattijdig door het ziekenhuis verwittigd zijn, heeft geen weerslag op de
naleving van deze verplichting.
In een geschil waarbij een kind van een gerechtigde op bestaansminimum dringend in het ziekenhuis moest
worden opgenomen en de geneesheer het kind uitdrukkelijk naar een universitair ziekenhuis had gestuurd, heeft
de Arbeidsrechtbank van Brussel 1788 geoordeeld dat «de omstandigheid die maakt dat de kosten zijn gedaan
zonder het OCWM vooraf te raadplegen of zonder het centrum de mogelijkheid te geven het kind naar een
ziekenhuis van de stad te verwijzen» niet rechtvaardigt dat het centrum weigert tussen te komen.
4.2.3. Ziekte- en invaliditeitsverzekering
Hierover is er geen rechtspraak.
4.2.4. Dringende geneeskundige hulp
In een geschil waar een regularisatiekandidaat de tenlasteneming vraagt van de kosten voor geneesmiddelen
(bedrag : 22 €), bevestigt de Arbeidsrechtbank van Brussel 1789 de weigering van het centrum. De eiser heeft
voormelde geneesmiddelen inderdaad kunnen betalen zonder zich in de schulden te steken en heeft het OCWM
niet vooraf om hulp gevraagd, terwijl het centrum in dit geval normaal te hulp zou zijn gekomen
overeenkomstig artikel 57, § 2 OCMW-Wet, indien hij het geneeskundig getuigschrift had overhandigd dat
bevestigde hoe dringend de medicijnen moesten worden ingenomen.
4.2.5. Andere : begrafeniskosten
Hierover is er geen rechtspraak.
4.3. Bijstand voor huisvesting
4.3.1. Recht op huisvesting
In het kader van zijn opdracht zoals bedoeld in de artikelen 1 en 57 OCWM-Wet, moet het
centrum het recht op huisvesting verzekeren. In dit opzicht kan het centrum ertoe worden
1785
1786
1787
1788
1789
X / CPAS Herstal, RG 321 636 ; T.T. Neufchâteau, 2e ch., 18 novembre 2002, X / CPAS Léglise, RG 29
168.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 11 januari 2002, X / OCMW Rijkevorsel, AR 24.633.
T.T. Liège, 7e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Flemalle, RG 317 711 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X /
CPAS Liège, RG 320 902 ; T.T. Liège, 7e ch., 16 octobre 2002, X / CPAS Herstal, RG 321 636.
T.T. Charleroi, 5e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Aiseau Presles, RG 59 201/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33 807/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 16 157/01.
205

veroordeeld een huurbijstand te verstrekken opdat een een begunstigde in een geschikte
woonruimte zou kunnen wonen.
De huur- en verwarmingstoelage wordt toegekend, gelet op de vermogenstoestand, de slechte
gezondheidstoestand van inwonende familieleden en het feit dat niet betaling van de huur kan leiden tot
uitdrijving of afsluiten elektriciteit wat de problemen zou verergeren. 1790
M.a.w. de huisvesting is essentieel om een menswaardig leven te leiden 1791 . De arbeidsgerechten moeten zich
dan ook herhaaldelijk uitspreken over de zogenaamde “wachtlijsten” voor de toekenning van sociale woningen.
Het principe van deze wachtlijsten en de toegepaste criteria worden herhaaldelijk aan het oordeel van de
arbeidsgerechten onderworpen omdat de wachttijd te lang uitvalt.
De Arbeidsrechtbank heeft steeds de volledige controle- en beslissingsbevoegdheid over de feiten maar het
OCMW heeft wel een beleidsvrijheid. De menselijke waardigheid is een subjectief recht waarop de rechtbank
controle mag uitoefenen. Bovendien moet het OCMW zich houden aan de motiveringsplicht en de regels van
behoorlijk bestuur 1792 .
Het OCMW mag ook geen overdreven prijs vragen voor een woning in slechte staat 1793 .
De arbeidsgerechten bevestigen in de regel het systeem van de wachtlijsten en de toepassing van eventuele
uitzonderingscriteria.
- Indien de huidige woning van verzoekster voldoet, deze een redelijk inkomen heeft en geen medische
redenen kan aantonen, is er geen enkele reden tot het verlenen van voorrang. Het OCMW wordt
geconfronteerd met een vraag voor sociale woningen die veel hoger is dan het aanbod. Daarbij is de
toepassing van het systeem van wachtlijsten objectief en correct 1794 .
- Een invalide en alleenstaande vrouw vroeg een serviceflat aan en deed later een aanvraag voor een
andere serviceflat die beter aangepast was aan rolstoelgebruik. De plaats op deze wachtlijsten wordt
bepaald door de aanvraagdatum, waarbij de oudste aanvraag het eerst zal opgeroepen worden. In dit
geval gaat het om een nieuwe aanvraag en toont de betrokkene niet de medische noodzaak van een
dringende opname aan 1795 .
In andere gevallen erkent de arbeidsrechtbank wel de noodzaak tot prioritaire huisvesting, o.a. wegens ernstige
sociale en psychische problemen 1796 .
In één betwisting was de problematiek van “het dumpen van asielzoekers in de grootsteden” aan de orde.
Betrokkene weigerde een verklaring, aangeboden door het OCMW, te ondertekenen dat hij niet in de
toegewezen gemeente wou wonen. Dit soort verklaringen zijn in het kader van het spreidingsplan enkel geldig
als het OCMW ook werkelijk een woning heeft aangeboden en de asielzoeker dit aanbod heeft geweigerd. Het
OCMW van die gemeente heeft echter nooit een woning aangeboden in de gemeente en heeft er steeds naar
gestreefd betrokkene een verklaring te laten ondertekenen dat hij er niet wou wonen, met het enkel oogmerk
om subsidies te kunnen opstrijken zonder in een woning te moeten voorzien. De Arbeidsrechtbank vindt de
houding van het OCMW onaanvaardbaar en sanctioneert ze door steun toe te kennen aan betrokkene 1797 .
Twee andere Franstalige vonnissen moeten nog vermeld worden.
Volgens de Arbeidsrechtbank van Doornik 1798 begaat een huismoeder die met drie kinderen samenwoont geen
fout wanneer ze een voorlopige woonst met twee slaapkamers weigert en een andere woonst met drie
slaapkamers huurt ; deze keuze is des te meer gerechtvaardigd aangezien de terugkeer van de oudste van de
kinderen die geplaatst is door de jeugdbescherming overigens wordt aanbevolen. De huurbijstand moet in
1790
1791
1792
1793
1794
1795
1796
1797
1798
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 332.694.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Waver, AR 340.098.
Arbrb. Tongeren, 17 mei 2002, X / OCMW Hoeselt, AR 2439/2001 en 3457/2001.
Arbrb. Tongeren, 17 mei 2002, X / OCMW Hoeselt, AR 2439/2001 en 3457/2001.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.809.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.114.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.910.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 24 mei 2002, X / OCMW Kortessem, AR 329.460.
T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Estaimpuis, RG 72 924.
206

concreto worden beoordeeld en precies in de tijd afgebakend zijn, opdat de betrokkene, begeleid door het
centrum, een woonst zou vinden die beter is aangepast aan een lager huurvermogen.
In een geschil waar het OCWM de steun, gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor gehuwden heeft
afgeschaft, omdat de huurkosten niet in verhouding staan tot de inkomsten van de steunaanvrager, heeft de
Arbeidsrechtbank van Brussel 1799 de huurmarkt van het Brussels Gewest grondig onderzocht, alsook de
kostprijs van een eventuele verhuizing naar een goedkopere woonst en de keuze van de betrokkene met het oog
op zijn beroepsinschakeling en op het verwerven van huisvestingssteun. Derhalve heeft de rechtbank het recht
van eiser op maatschappelijke dienstverlening bevestigd.
4.3.2. De huurwaarborg en de eerste huur
De rechtspraak blijft erbij dat huisvestingssteun de vorm kan aannemen van een huurwaarborg ; meestal betreft
het een terugvorderbare steun 1800 , te storten op een geblokkeerde rekening 1801 .
De arbeidsrechtbanken toonden zich in 2002 eerder restrictief om deze bijkomende toelage toe te kennen. De
betrokkene moet vooreerst het gebrek aan inkomen aantonen dat deze bijkomende huurtoelage verantwoordt
1802 , vooral indien het OCMW reeds aanzienlijke andere tussenkomsten verstrekt 1803 .
Vervolgens moet de verzoeker alle nuttige gegevens meedelen 1804 en eventueel aantonen dat de verhuis wel
noodzakelijk was 1805 .
De Arbeidsrechtbank van Nijvel 1806 herinnert er in verband met de huurwaarborg aan dat de toekenning van een
voorschot ertoe strekt «de betrokkene verantwoordelijkheidszin bij te brengen door hem uit te nodigen zelf een
huurwaarborg te verschaffen in functie van zijn bestaansmiddelen (en de manier waarop deze evolueren)».
Aldus hebben de arbeidsgerechten bevestigd dat het centrum verplicht was om tussen te komen in de betaling
van de huurwaarborg :
- in de vorm van een terugbetaalbare en renteloze lening, om de vertrouwensrelatie met de huisbaas te
bevorderen 1807 ;
- hoewel nog geen effectieve huurovereenkomst werd ondertekend, want de zekerheid van de waarborg
vormt zelf de voorwaarde voor het sluiten van deze overeenkomst, zij het enkel onder bepaalde
voorwaarden zoals maximumbedrag en storting op een gemeenschappelijke rekening 1808 ;
- ondanks het feit dat de twee vorige huurwaarborgen dienden te worden vrijgegeven ten voordele van
de eigenaar 1809 ;
- wanneer een gezin verplicht was om een bijzonder vochtige woonst te verlaten en het niet over
voldoende inkomsten beschikte om een huurwaarborg samen te stellen, zelfs al stelt het centrum zich
vragen bij het vermogen van de aanvrager om het voorschot dat als huurwaarborg moet dienen, later
terug te betalen 1810 ;
1799
1800
1801
1802
1803
1804
1805
1806
1807
1808
1809
1810
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 25 630/02.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Nivelles, RG 634/ N/2002 ; T.T.
Arlon, 2e ch., 15 octobre 2002, X / CPAS Arlon, RG 30 792 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 décembre 2002,
X / CPAS Schaerbeek et E.B., RG 40 836/02; T.T. Bruxelles, 15 e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS
Evere, RG 39 458/02.
T.T Mons (section Mons) 2e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Mons, RG 4 805/01/M, J.D.J. 2002, n° 220,
p. 42.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 1813/2001 ; Arbrb. Antwerpen, 6e K.,
28 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.240.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2010083.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 15 maart 2002, X / OCMW Mol, AR 24.900 en AR 25.344 ; Arbrb. Hasselt, 1e
K., 19 april 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2020265.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 1813/2001.
T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 17 mai 2002, X / CPAS Ixelles, RG 2080/W/2001, X / CPAS
Braine le Château, RG 2 211/W/2001, X / CPAS Ottignies Louvain-la-Neuve, RG 36/W/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Waver, AR 340.098.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Ham, AR 2021325.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 27 juni 2002, X / OCMW Brasschaat, AR 325.386.
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Andenne, RG 112 941.
207

- wanneer een jonge meerderjarige eerst bij het centrum inlichtingen heeft ingewonnen over de te
vervullen formaliteiten, alvorens de ouderlijke woonst te verlaten en ze daarna de gegeven richtlijnen
heeft nageleefd en de huurkost van de flat niet buitensporig hoog ligt 1811 .
Daarentegen heeft de rechtspraak de weigering van een huurwaarborg bevestigd in de volgende gevallen :
- wanneer de betrokkene geen tussenkomst gevraagd heeft aan het centrum (of de beslissing ervan niet
heeft afgewacht voor de ondertekening van de huurovereenkomst tegen een te hoge prijs 1812 ) en er
overigens geen enkele dringende reden bestaat om de vorige woonplaats te verlaten 1813 ;
- wanneer de betrokkene een beroep heeft gedaan op zijn familie om de huurwaarborg in klinkende
munt (eis van de verhuurder) te betalen en vervolgens de tussenkomst van het centrum vraagt 1814 ;
- wanneer de betaling door het OCWM van de huurwaarborg eerder de eigenaar dan de betrokkene zelf
ten goede zou komen en deze laatste sowieso het gevaar loopt uit het huis gezet te worden, aangezien
het vonnis van de Vrederechter betreffende de betaling van (achterstallige) huurgelden niet werd
nageleefd 1815 ;
- wanneer de betrokkene een lening heeft aangegaan bij een Centrum voor Inwijkelingen met het oog op
de betaling van de huurwaarborg en eerste huur 1816 ;
- wanneer het IPPJ, instituut waar de aanvrager voorheen geplaatst was, het bedrag voor de
huurwaarborg heeft voorgeschoten, «gelet op de weigering van het OCWM om tussen te komen»
1817 ;
- wanneer de opeisbaarheid van de huurwaarborg niet vaststaat, een deel van de borgsom al gestort is en
het niet verboden is een regeling te treffen waardoor de som in maandschijven kan worden
betaald 1818 ;
- wanneer het centrum een meisje had voorgesteld in een opvangtehuis (studio) in de provincie te
verblijven, terwijl zij er de voorkeur aan gaf zich in Brussel te vestigen 1819 .
In een zaak waar het OCWM op de inkomsten van een uitkeringsgerechtigde een som van 25 € inhield voor
«toekomstig» huursparen, heeft de Arbeidsrechtbank van Brussel 1820 het centrum veroordeeld tot de
terugbetaling van deze som (het geheel van de maandelijkse inhoudingen, verhoogd met de interesten,
berekend vanaf het ogenblik van de inhouding) aan de eiseres, die niet langer wil verhuizen.
In een andere, uitzonderlijke zaak waar een eiser een voorschot en een eerste huur heeft betaald aan een
eigenaar die dezelfde flat aan twee andere personen heeft verhuurd, bevestigt de Arbeidsrechtbank van
Nijvel 1821 dat het centrum in elk geval « niet alle gevolgen van dergelijke oplichting moet betalen, aangezien
het middelen ter beschikking stelt om dergelijke problemen te vermijden : het OCWM kan bij een bank
verbintenissen aangaan namens de huurder ».
Wanneer het OCWM zich ten aanzien van de verhuurder borg heeft gesteld voor de huurschade, oordeelt de
Arbeidsrechtbank van Brussel 1822 dat het centrum hierdoor niet wordt gemandateerd om de begunstigde te
vertegenwoordigen bij de vaststelling van de staat van het gehuurde na afloop van de huurperiode ; bijgevolg is
de betrokkene die afwezig was bij deze vaststelling en bovendien de vaststellingen aangaande de schade
betwist, er geenszins toe gehouden het ten laste genomen bedrag van de huurschade aan het centrum terug te
betalen.
4.3.3. Huurachterstal en achterstal in de huurkosten
1811
1812
1813
1814
1815
1816
1817
1818
1819
1820
1821
1822
T.T. Huy, 2e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Huy, RG 55 957.
T.T. Huy, 2e ch., 18 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56 484.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 22 297/01 ; T.T. Huy, 2e ch.,
18 septembre 2002, X / CPAS Huy, RG 56 484.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Braine l’Alleud, RG 1 377/N/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 25 335/02.
T.T. Namur, 9e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur et de Jodoigne, RG 113 008 et 113 009.
T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 17 mai 2002, X / CPAS Ixelles, RG 2080/W/2001, CPAS Brainele-Château,
RG 2 211/W/2001, Ottignies Louvain-la-Neuve, RG 36/W/2002.
T.T. Neufchâteau, 2e ch., 28 octobre 2002, X / CPAS Saint-Hubert, RG 28 776.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 novembre 2002, X / CPAS Comines-Warneton, RG 23 578/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 21 471/01.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Braine l’Alleud, RG 1 376/N/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 34 253/02.
208

De oplossingen die de rechtspraak voorstelt voor huurachterstal en achterstal in de huurkosten zijn zeer
verscheiden :
- volledige tenlasteneming van alle huurachterstal, aangezien de aanvrager niet over de nodige
inkomsten beschikt om zijn ex-eigenaar een aflossingsplan voor zijn huurschuld voor te stellen 1823 ;
- een gedeeltelijke tussenkomst 1824 door het centrum onder bepaalde voorwaarden ;
- toekennen van een voorschot voor alle achterstal in de huurlasten met betrekking tot de twee laatste
jaren 1825 ;
- toekenning van steun waarvoor er geen terugbetaling zal worden gevraagd indien de aanvrager zich
gedurende één jaar aan een maatregel van budgetbeheer onderwerpt 1826 ;
- weigering van tussenkomst omdat de betrokkene achterstallige werkloosheids-uitkeringen heeft
ontvangen, ook al heeft hij deze aangewend om een privé-schuld af te betalen 1827 ; de achterstallige
huur werd opgelopen tijdens een ogenblik dat betrokkene tewerkgesteld was 1828 .
4.3.4. Opvangtehuizen, rustoorden en rust-en verzorgingstehuizen
Deze problematiek leidde tot een groot aantal uitspraken die wijzen op een groeiend tekort aan dringende
opvang voor ouderen in Vlaanderen. Daarbij voeren de eisers vaak met succes aan dat een dringende opname
en tussenkomst van het OCMW noodzakelijk is. Het centrum kan zich niet beperken tot een toepassing van
interne richtlijnen. Men moet rekening houden met de concrete dringende noden overeenkomstig artikel 57 § 1
OCMW-Wet 1829 .
Zo is een dringende opname geboden:
- bij een Korsakov-patiënt wiens toestand fysiek en psychisch ernstig is verslechterd 1830 ;
- wanneer een demente moeder en haar zoon, die aan mentale retardatie lijdt, onmiddellijk moeten
worden opgenomen in afwachting van een definitieve oplossing 1831 .
Eenmaal een OCMW positief heeft gereageerd door opname op een preventieve wachtlijst in afwijking van de
gestelde normen creëert het verwachtingen die niet zomaar kunnen genegeerd worden 1832 .
Een eerste reeks geschillen betreft de vrije keuze van de woonplaats en de toelatingscriteria tot dergelijke
instellingen.
Vaak weigert het OCMW tussen te komen in de kosten indien er geen OCMW-rusthuis wordt gekozen. De
rechtbank stelt dan wel principieel dat de vrije keuze van woonplaats ook geldt voor senioren 1833 , doch houdt
rekening met de kostprijs van het gekozen rusthuis. De keuzevrijheid is evenwel niet absoluut 1834 . Indien de
kostprijs in het gekozen rusthuis hoger is, wordt de beslissing van het OCMW bevestigd tenzij er dwingende
redenen zijn die een overplaatsing uitsluiten of een integrale vergoeding verantwoorden 1835 . Eventueel moet het
OCMW tussenkomen in de kosten voor een bedrag gelijk aan de verblijfkosten die het centrum zou hebben
indien hij in het OCMW-rusthuis zou verblijven 1836 .
1823
1824
1825
1826
1827
1828
1829
1830
1831
1832
1833
1834
1835
1836
T.T. Charleroi, 5e ch., 19 novembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61 227/R.
T.T. Dinant, 7e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Viroinval, RG 61 745.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Uccle, RG 38 200/02.
T.T. Neufchâteau, 2e ch., 22 avril 2002, X / CPAS Bouillon, RG 28 666.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Braine le Comte, RG 1782/N/2001.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 4 oktober 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 1047/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.346.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.346.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Edegem, AR 339.447 en AR 341.060.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Edegem, AR 339.447 en AR 341.060.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Kortessem, AR 1841/2001 en 2803/2001 ; Arbrb.
Antwerpen, 14e K., 20 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.732. Cf. R.v.St., 5 maart 1992,
nr. 38.930 ; R.v.St., 7 juni 1990, nr. 35.058.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 13 november 2002, X / OCMW Wevelgem, AR63770.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 27 maart 2002, OCMW Westerlo / X en OCMW Geel, AR 991017 ; Arbrb. St-
Niklaas, 3e K., 8 juli 2002, X / OCMW. St-Niklaas, AR 61.420.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 13 november 2002, X / OCMW Wevelgem, AR63770.
209

De tussenkomst van het OCMW wordt geweigerd indien de onderhoudsplichtigen niet eerst werden
aangesproken en niet is aangetoond dat deze onvermogend zijn
De voorafgaande consultatie van het OCMW vóór de opname is geen absolute vereiste voor steunverlening
volgens de OCMW-Wet
1838 .
Indien de kostprijs van de betrokkene gekozen instelling evenwel lager is dan de kostprijs van een OCMWinstelling
en de keuze verantwoord is om sociale redenen wordt de weigeringsbeslissing van het OCMW
vernietigd 1839 .
Het verschil in kostprijs is niet het enige element ter beoordeling. De rechtspraak houdt ook rekening met het
belang van de betrokkene, wat leidt tot genuanceerde beslissingen :
- indien de kosten nagenoeg dezelfde zijn en er bovendien andere sociale en familiale gronden zijn die
een opname in het voorkeursrusthuis rechtvaardigen is het aangewezen dat de bejaarde blijft in het
huidige rusthuis 1840 , eventueel onder voorbehoud van een nieuwe evaluatie door het OCMW 1841 ;
- gelet op de zwakke fysieke en mentale gezondheidstoestand en de hoge leeftijd is verblijf in de een
vertrouwde omgeving essentieel 1842 ;
- een hoogbejaarde kan niet gedwongen worden om te verhuizen na meer dan 7 jaar (voorlopig) verblijf
in het eerste rusthuis, vooral wanneer de meerkost gering is 1843 ;
- het feit dat de directeur van het nieuwe tehuis een kleinzoon is van betrokkene, vormt een belangrijk
element tezamen met een positief advies in het sociaal onderzoek 1844 ;
- een interne overplaatsing is wel een oplossing indien het kostenverschil aanzienlijk is en de
noodzakelijke zorgverlening niet meer kan gegarandeerd worden 1845 ;
- de meerkost van een eenpersoonskamer is noodzakelijk indien blijkt dat betrokkene hieraan nood heeft
om een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid en de opleg slechts beperkt
is 1846 ;
- het OCMW is gehouden tot betaling van de kosten van de opname, ook al heeft de bewindvoerder het
actief eerst besteed aan de betaling van sommige schulden die vaststaand waren en bestonden voor de
borgstelling van het centrum 1847 .
Dezelfde principes gelden voor de borgstelling bij de opname in een rusthuis. Het tijdelijke karakter van de
waarborg (nl. tot de betrokkene naar een ander rusthuis gaat) wordt niet aanvaard omdat het verschil in
kostprijs eerder matig is en het geenszins evident is om de betrokkene opnieuw te verhuizen 1848 .
Een tweede reeks geschillen betreft het bedrag van tussenkomst door het OCWM
Wanneer het gaat om een huisvesting in een opvangtehuis, beoordelen de arbeidsgerechten de geschillen
«geval per geval» 1849 en kennen ze maatschappelijke dienstverlening toe waarvan de bedragen uiteenlopen 1850 .
Bij plaatsing van een persoon of een koppel in een rustoord, vertoont de rechtspraak de neiging om het centrum
te veroordelen tot betaling van een maatchappelijke dienstverlening, gelijkwaardig aan het verschil 1851 tussen
1837 .
1837
1838
1839
1840
1841
1842
1843
1844
1845
1846
1847
1848
1849
1850
1851
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 18 februari 2002, X / OCMW Laarne, AR 47.391 ; Arbrb. St-Niklaas, 3 K.,
8 juli 2002, X / OCMW. St-Niklaas, AR 61.420 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 16 oktober 2002, OCMW
Antwerpen / X, AR 2000/910.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 16 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 330777.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.732.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 3 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.363.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 8 mei 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2010515.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Kortessem, AR 1841/2001 en 2803/2001.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 15 maart 2002, X / OCMW Diepenbeek, AR 2012370.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 16 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 330777.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 15 november 2002, X / OCMW Lommel, AR 2012314.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 21 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.090 en 343.302.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 1 februari 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 24.726.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 december 2002, X / OCMW Hechtel-Eksel, AR 2021594.
T.T. Arlon, 2e ch., 12 février 2002, X / CPAS Virton, RG 30 383.
T.T. Namur, 9e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur et de Jodoigne, RG 113 008 et 113 009.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Anderlecht et CPAS Saint-Gilles, RG 26 109/02 ; T.T.
Nivelles (section Wavre), 2e ch., X / CPAS Jodoigne, RG 245/ W / 2002.
210

de bestaansmiddelen waarover de betrokkenen beschikken en het bedrag van de huisvestings- en de
verzorgingskosten, met inbegrip van een zeker bedrag zakgeld (tussen 25 en 75 € per persoon) 1852 .
In een geschil waar een overleden persoon een nalatenschap onbeheerd achterliet, heeft de Arbeidsrechtbank
van Namen 1853 de weigering van het OCWM bevestigd om ten voordele van het rustoord (verblijf van de
betrokkene) verschillende onbetaalde facturen ten laste te nemen.
Vanuit de vaststelling dat de facturen niet waren overgemaakt aan de voorlopige bewindvoerder, noch aan het
centrum, heeft de rechtbank geoordeeld dat de betrokkene bij leven en welzijn niet in een mensonwaardige
staat verkeerde. Er een andere gedachtengang op nahouden zou volgens de rechtbank betekenen dat men aan de
curator de toestemming geeft om vanuit de onbeheerde nalatenschap de schuldeisers te betalen, wat niet de
bedoeling is van de OCWM-Wet.
Er kan steun worden toegekend voor alle kosten voor fysieke verzorging verbonden aan de opname (inclusief
kapper en pedicure) die noodzakelijk zijn voor een menswaardig bestaan. Sigaretten en allerlei kleine kosten
kunnen gedekt worden door het toegekende zakgeld. 1854
4.3.5. Energieverbruik
De geschillen met betrekking tot het energieverbruik spitsen zich toe op twee vraagstukken :
- verwarmingskosten ;
- achterstallen bij huurkosten.
Wat de verwarmingskosten betreft, beoordelen de arbeidsgerechten in concreto de situatie van de
steunaanvragers 1855 .
De geschillen inzake de verwarmingssteun blijven soms beperkt tot de vraag of deze al dan niet moet worden
terugbetaald : het antwoord van de rechtbank 1856 zal afhangen van de analyse van de financiële situatie van de
rechthebbende en uiteindelijk ook van het beschikbare saldo om een menswaardig leven te leiden.
De eiser dient zelf in te staan voor de stookoliekosten als er voldoende inkomsten zijn en het OCMW reeds
tussenkomt voor medicatie. Het feit dat het OCMW in het verleden wel tussenkwam voor deze kosten creëert
geen verworven recht 1857 .
Wat betreft achterstallen bij de betaling van het gas-, elektriciteits- en waterverbruik, stelt de rechtspraak
diverse oplossingen voor :
- betaling van de achterstallen aan de distributiemaatschappij 1858 ;
- betaling van bijstand, volledig 1859 of gedeeltelijk terug te betalen 1860 , gelijk aan het bedrag van de
rekening, en rechtstreeks aan de distributiemaatschappij gestort ;
- toekenning aan de betrokkene van steun, gelijkwaardig aan het geheel of een deel van de achterstallen,
terug te betalen via maandelijkse afbetalingen 1861 .
Andere beslissingen weigeren de tussenkomst om verschillende redenen :
- de eiser-student, «moet een steentje bijdragen door een studentenjob te zoeken zodat hij een deel van
de onderhoudskosten kan dragen» 1862 ;
1852
1853
1854
1855
1856
1857
1858
1859
1860
1861
T.T. Liège, 9e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Seraing, RG 321 223.
T.T. Namur, 7e ch., 14 juin 2002, X / CPAS Floreffe, RG 101 042.
Arbrb. Brussel, 20e K., 8 mei 2002, X / OCMW Dilbeek, AR 19.910/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 février 2002, X / CPAS Floreffe, RG 2 151/2002 ; T.T. Arlon, 2e ch., 19 mars
2002, X / CPAS Aubange, RG 30 558.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 février 2002, X / CPAS Thuin, RG 59 992/R ; T.T. Huy, 2e ch., 24 avril 2002,
X / CPAS Wanze, RG 55 616 et 55 843 ; T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Floreffe, RG
113 607 ; T.T. Dinant, 7e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Beauraing, RG 62 282.
Arbrb. Tongeren, 15 maart 2002, X / OCMW Dilsen-Stokkem, A.R 3379/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 25 925/02.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 5 février 2002, X / CPAS Nivelles, RG 1 581/N/2001.
T.T. Neufchâteau, 1e ch., 2 septembre 2002, X / CPAS Neufchâteau, RG 29 051.
T.T. Neufchâteau, 1e ch., 3 juin 2002, X / CPAS Bastogne, RG 28 778 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 août
2002, X / CPAS Bruxelles, RG 31 100/02.
211

- de elektriciteits- of waterkosten liggen abnormaal hoog 1863 ;
- er wordt geen juiste prioriteit gelegd in de facturen : telefoonrekening (GSM) en kabelaansluiting
(TV) zijn wel betaald 1864 .
4.3.6. Installatiepremie
De arbeidsgerechten kennen steun toe om de begunstigden van maatschappelijke dienstverlening toe te laten
een minimum aan meubels te verwerven wanneer ze een ongemeubelde flat huren. Zo oordeelt de
Arbeidsrechtbank van Doornik 1865 dat de betrokkene die een maatschappelijke dienstverlening geniet,
gelijkwaardig aan het bestaansminimum voor alleenstaanden, het recht heeft om met het oog op de aankoop
van meubelen een som van 250 € te ontvangen, terug te betalen per maandelijkse schijf van 25 € die in
mindering wordt gebracht op de betaalde maandsteun.
De Arbeidsrechtbank van Namen 1866 weigert daarentegen een installatiepremie zoals bedoeld in artikel 2
Bestaansminimumwet toe te kennen omdat de betrokkene buiten het toepassingsgebied valt.
4.4. Bijstand bij (overmatige) schuldenlast
4.4.1. Principe
De rechtspraak 1867 1868 bevestigt de eerder ontwikkelde principes : a priori is het geen opdracht voor het
OCWM om de privé-schulden en de schulden uit het verleden van de steunaanvrager op zich te nemen, tenzij
zijn menselijke waardigheid ernstig gevaar loopt.
Met betrekking tot dit algemeen principe werd geoordeeld dat :
- het OCWM niet de opdracht heeft om kredietlijnen terug te betalen en het gebruik van een voertuig te
financieren 1869 ; m.a.w. is het niet aan het centrum om de kredietinstellingen te «herverzekeren» als zij
kredieten toestaan zonder zich al te veel zorgen te maken over de mogelijkheid van de kredietontlener
om de sommen terug te betalen 1870 ;
- het OCWM de schulden met betrekking tot de strafrechtelijke geldboeten waartoe de betrokkene
veroordeeld is, niet op zich moet nemen, noch de onbetaalde verkeersbelasting 1871 ;
- het niet aan het OCWM is om het falen van een persoon op te vangen die niet alles in het werk stelt
om een punt te zetten achter zijn verlieslatende handelsactiviteiten 1872 ;
- het niet aan het OCWM is om de schulden ten laste te nemen van de betrokkene die hij immers zelf
heeft kunnen afbetalen dankzij de hulp van een ouder of een naaste 1873 ;
1862
1863
1864
1865
1866
1867
1868
1869
1870
1871
1872
1873
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25 430/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Watermael-Boitsfort, RG 25 125/02 ; T.T. Namur, 7e
ch., 26 avril 2002, X / CPAS Jemeppe/sur/Sambre, RG 113 682.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 juin 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 26 655/02.
T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Tournai, RG 73 496 / 73 497.
T.T. Namur, 9e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur et de Jodoigne, RG 113 008 et 113 009.
C.T. Liège, 1ère ch., 12 mars 2002, CPAS Seraing / X, RG 29 998/01 et 30 106/01 ; C.T. Liège, 8e ch.,
26 juin 2002, CPAS Visé / X, RG 30 450/01, J.L.M.B. 2002, p. 1523 ; C.T. Liège, 2e ch., 17 septembre
2002, CPAS liège / X, RG 30 430/01 ; T.T. Liège, 9e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Flemalle, RG
319 988 ; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Oupeye, RG 321 275.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Gingelom, AR 2021370 ; Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni
2002, X / OCMW Diest, AR 1065/02 en AR 953/02 ; Arbrb. Sint-Niklaas, 3e K., 3 december 2002, X ./
OCMW Temse, AR 61.936.
T.T. Liège, 9e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Oupeye, RG 312 485 - 314 078- 316 026 – 319 171 ; T.T.
Charleroi, 5e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 58 784/R.
T.T. Huy, 2e ch., 8 mai 2002, X / CPAS Huy, RG 55 609.
T.T. Liège, 9e ch., 29 janvier 2002, X / CPAS Liège, RG 318 940 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 4 juin 2002, X /
CPAS Charleroi, RG 60 395/R.
T.T. Namur, 7e ch., 11 octobre 2002, X / CPAS Andenne, RG 114 803.
T.T. Namur, 7e ch., 11 octobre 2002, X / CPAS Namur, RG 114 712.
212

- het niet kan worden toegestaan dat het OCWM de schulden van een steunzoeker betaalt terwijl de
schuldbemiddelaar zijn opdracht vervult, tenzij het kan worden aangetoond dat de afbetaling bijzonder
dringend is 1874 ;
- de toekenning van een lening waardoor een persoon de som kan betalen die door de Marokkaanse
overheid wordt geëist om de ter plaatse opgesloten zoon vrij te laten, buiten de wettelijke opdracht van
het centrum valt 1875 ;
- de begunstigde geen inhouding kan dulden op de financiële steun waarop hij gerechtigd is om de
betaling van een factuur te waarborgen voor zijn verblijf bij het «Leger des Heils» 1876 ;
- met vragen die schulden betreffen, aangegaan voor de steunaanvraag, geen rekening kan worden
gehouden, aangezien het OCWM de situatie pas kan onderzoeken vanaf de datum van aanvraag ; de
destijds opgemaakte sociale verslagen wijzen overigens op een staat van behoeftigheid ; derhalve en
bij gebrek aan enig ander bewijs, schat het Arbeidshof van Luik 1877 de staat van behoeftigheid ex æquo
et bono op 200 € per maand vanaf de datum van de steunaanvraag, tot de regularisatie van het verblijf.
Bijzondere omstandigheden 1878 die verband houden met het dringend karakter en het gevaar van een
buitengewone schade rechtvaardigen de toekenning van bijstand :
- in een geschil waar verschillende omstandigheden naast elkaar bestaan (dreigende uithuiszetting, de
broze gezondheid van twee gezinsleden en de onmogelijkheid om de schuldenlast te regelen zonder
een voorschot van het OCWM) 1879 ;
- in een zaak waar de steunaanvrager het slachtoffer was van een arbeidsongeval waar hij geen schuld
aan had en waardoor een kettingreactie op gang is gekomen : verlies van zijn werk zonder
compenserende vergoeding, huur niet meer kunnen betalen … 1880 .
1874
1875
1876
1877
1878
1879
1880
C.T. Liège, 8e ch., 26 juin 2002, CPAS Visé / X, RG 30 450/01, J.L.M.B. 2002, p. 1523.
C.T. Liège, 8e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 30 674 confirmant T.T. Liège, 9e ch., 29 janvier
2002, X / CPAS Liège, RG 319 223.
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Oupeye, RG 321 275.
C.T. Liège, 8e ch., 11 décembre 2002, X / CPAS Liège, RG 30 396/01.
C.T. Liège, 8e ch., 26 juin 2002, CPAS Visé / X, RG 30 317/01.
T.T. Liège, 10e ch., 24 mai 2002, X / CPAS Oupeye, RG 320 378.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 30 044/02.
213

Bovendien herinnert de rechtspraak eraan dat in bepaalde gevallen :
- een procedure van gerechtelijke bemiddeling (collectieve schuldenregeling) moet worden opgestart ;
in afwachting wordt een minimumsteun toegekend (een aankoopbon voor 500 liter huisbrandolie) 1881 ;
- een maatschappelijke dienstverlening in de vorm van budgetbegeleiding of schuldbemiddeling de
voorkeur geniet boven het toekennen van een terugbetaalbare lening 1882 .
De arbeidsgerechten verduidelijken ook welke uitgaven prioritair zijn en onderscheiden ze van kosten die niet
door de gemeenschap moeten worden gedragen :
- de onderhoudsplicht jegens een kind gaat voor op verplaatsingskosten om politieke of persoonlijke
redenen 1883 ;
- televisieprogramma’s kunnen ontvangen is, met uitzondering van een bijzondere staat van
behoeftigheid, niet onontbeerlijk om een menswaardig leven te leiden 1884 .
In een geding betreffende een steunzoeker, informaticus en consultant, slachtoffer van een betwist
arbeidsongeval, heeft de Arbeidsrechtbank van Brussel 1885 het OCWM veroordeeld tot betaling van een
maatschappelijke dienstverlening die gelijk is aan de factuurbedragen voor het gasverbruik en het
internetgebruik, waarbij de sommen rechtstreeks aan de betrokken maatschappijen worden gestort.
4.4.2. Budgetbeleiding
De arbeidsrechtbanken herhalen het principe dat het OCMW geen financieringsinstelling is 1886 , vooral niet
indien de toekenning van een éénmalig bedrag slechts een druppel op een hete plaat zou zijn. De
maatschappelijke dienstverlening is niet verschuldigd als de tussenkomst niet bijdraagt tot een lotsverbetering.
De enige oplossing is vaak een strikt opgevolgde gezinsbudgettering, eventueel met toegekende, aanvullende
steun of met een procedure voor collectieve schuldenregeling 1887 .
Budgetbegeleiding is één van de vele vormen van maatschappelijke dienstverlening.
Volgens de Arbeidsrechtbank van Brussel 1888 kan budgetbegeleiding de vorm aannemen van «de rechtstreekse
betaling van sommige vaste kosten zoals voor huur en energieverbruik. In dit geval moet de rechtbank nagaan
of de door het OCWM gebruikte werkmethode de persoon niet aantast in zijn waardigheid, waarbij ook
rekening moet worden gehouden met de bijzondere omstandigheden van elke zaak».
De Arbeidsrechtbank van Hoei 1889 heeft het OCWM veroordeeld tot betaling van verwarmingsbijstand op
voorwaarde dat de aanvrager zich schikt naar een effectieve budgetbegeleiding «waarbij hij eventueel verplicht
wordt al zijn inkomsten (werkloosheidsuitkeringen en gezinsbijslag) op een geblokkeerde bankrekening te
storten».
Het OCMW kan steun weigeren aan een gezin met een toereikend inkomen in financiële problemen indien het
aangeboden budgetbeheer wordt geweigerd 1890 .
1881
1882
1883
1884
1885
1886
1887
1888
1889
1890
T.T. Dinant, 7e ch., 26 février 2002, X / CPAS Dinant, RG 61 855.
C.T. Liège, 1e ch., 12 mars 2002, CPAS Seraing / X, RG 29 998/01 et 30 106/01 ; T.T. Huy, 2e ch.,
13 mars 2002, X / CPAS Marchin, RG 55 558 ; T.T. Namur, 7e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Namur,
RG 115 416.
C.T. Liège, 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 29 857/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Spa, RG 0494 /2002 confirmé par C.T. Liège, 8e ch.,
13 novembre 2002, X / CPAS Spa, RG 30 973/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 30 044/02.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Gingelom, AR 2021370 ; Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni
2002, X / OCMW Diest, AR 1065/02 en AR 953/02 ; Arbrb. Sint-Niklaas, 3e K., 3 december 2002, X /
OCMW Temse, AR 61.936.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Gingelom, AR 2021370 ; Arbrb. Sint-Niklaas, 3e K.,
3 december 2002, X / OCMW Temse, AR 61.936.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33 399/02.
T.T. Huy, 2e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Wanze, RG 55 616 et 55 843.
Arbrb. Leuven, 2e K., 5 juni 2002, X / OCMW Landen, AR 449/02.
214

In de praktijk blijkt dat de combinatie van budgetbegeleiding en schuldbemiddeling voor de betrokkene soms
verwarrend overkomt. Zo deelde een aanvrager zijn inkomsten niet mee aan het OCMW omdat hij deze reeds
had meegedeeld aan de dienst collectieve schuldbemiddeling en hij niet inzag dat het ging om een aparte
dienst 1891 .
De Arbeidsrechtbank van Tongeren beslist evenwel dat het OCMW dient over te gaan tot budgetbegeleiding
ook al is er een aanvraag tot collectieve schuldbemiddeling. De advocaat neemt slechts een beperkt financieel
beheer waar. Daarenboven bestaat er een vertrouwensrelatie tussen eisers en de maatschappelijk assistente 1892 .
In een ander geschil waar de betrokkene die ontslagen werd na een langdurige ziekteperiode niet onbekwaam
lijkt om zijn inkomsten en uitgaven te beheren, onderscheidt de Arbeidsrechtbank van Aarlen 1893 een
budgetbegeleiding duidelijk van de overdracht van het beheer aan het OCWM, met storting van alle inkomsten
aan deze afgevaardigde beheerder. Bijgevolg heeft de rechtbank geoordeeld dat de toekenning van de
maatschappelijke dienstverlening op voorwaarde dat er een rekening van budgetbeheer wordt geopend en alle
inkomsten van de aanvragers op die rekening worden gestort, een buitensporige maatregel is. De rechtbank
heeft de aanvragers daarom ontslagen van de verplichting om die rekening te openen en machtigt het centrum
om «de aanvragers een budgetbegeleiding te geven in de vorm van prestaties, met name in de met de
schuldeisers te voeren onderhandelingen of via beheersadviezen». Ook mag het OCWM de toegekende
maatschappelijke dienstverlening rechtstreeks storten aan de schuldeisers van de aanvragers voor de schulden
die de menselijke waardigheid van het leven betreffen (huisvesting, voedingsmiddelen, energie,
gezondheidszorg, …).
4.4.3. Collectieve schuldenregeling
De betrokkene is eventueel verplicht om mee te werken aan dit systeem van de collectieve schuldenregeling.
De medewerking vergt een grote motivatie en intensieve samenwerking, anders verliest hij recht op steun 1894 .
Indien dit systeem van toepassing is, wordt het OCMW van bepaalde taken ontheven.
- Zo kan de collectieve schuldbemiddelaar bij de herziening van de gerechtelijke aanzuiveringsregeling
gemachtigd worden door de beslagrechter om noodzakelijke geneeskundige verzorging te betalen.
Dan kan de betrokkene wiens inkomen boven het bestaansminimum ligt, met tussenkomst van de
schuldbemiddelaar, de medische kosten zelf betalen 1895 .
- Verder kan een persoon zich niet richten tot het OCMW indien hij meent dat de 61,97 € die de
schuldbemiddelaar beschikbaar stelt boven het leefgeld onvoldoende is, gelet op de hoge medische
kosten van het gezin. De procedure van collectieve schuldbemiddeling heeft, volgens de
Arbeidsrechtbank te Hasselt, immers tot doel de financiële situatie te herstellen van een schuldenaar
met overmatige schuldenlast door hem in staat te stellen zoveel mogelijk schulden te betalen en
tegelijkertijd een menswaardig leven te waarborgen. Het kan niet de bedoeling zijn dat de schulden
van eiser ten laste van de gemeenschap worden gelegd 1896 .
Evenwel mag het OCMW er niet van uitgaan dat het wegens de collectieve schuldbemiddeling geen enkele
verplichting meer zou hebben. Het centrum blijft eventueel wel verplicht tot budgetbegeleiding 1897 of tot
vergoeding van huurachterstal 1898 .
4.5. Hulp bij studie en bij beroepsinschakeling
4.5.1. Hulp bij studies
1891
1892
1893
1894
1895
1896
1897
1898
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.041.
Arbrb. Tongeren, 15 mei 2002, X en X / OCMW Tongeren, AR 3391/2001.
T.T. Arlon, 2e ch., 15 octobre 2002, X / CPAS Arlon, RG 30 928.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2013310.
Arbrb. Antwerpen, 6e K.,, 30 mei 2002, X / OCMW Rumst, AR 331.117.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 28 juni 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2003645.
Arbrb. Tongeren, 15 mei 2002, X en X / OCMW Tongeren, AR 3391/2001.
Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW Lubbeek, AR 132602.
215

De rechtspraak 1899 herinnert aan de voorwaarden die gewoonlijk gesteld worden ten aanzien van studenten die
steun vragen :
- de betrokkene heeft tevergeefs een beroep gedaan op zijn onderhoudsrechten lastens de ouders of kan
een ernstige reden aantonen waardoor hij vrijgesteld wordt van dit beroep op onderhoudsplichtigen ;
- de betrokkene heeft tevergeefs beroep gedaan op rechten op een uitkering of op een studielening ;
- de betrokkene moet bekwaam zijn voor de studies zoals blijkt uit het welslagen of uit het falen ;
- de betrokkene moet bereid zijn om inkomsten te verkrijgen uit een deeltijdse arbeidsbetrekking, die
samengaat met de studies of moet tijdens de schoolvakanties gelegenheidswerk verrichten.
De rechtspraak lijkt verdeeld over de derde opleidingscyclus (studies na een eerste diploma) :
- volgens de Arbeidsrechtbank van Brussel 1900 kan een derde opleidings- of studiecyclus niet ten laste
worden genomen door het OCWM. Deze studies moeten via avondcursus worden gevolgd en door de
student zelf worden betaald ;
- de Arbeidsrechtbank van Luik 1901 lijkt genuanceerder. Aldus heeft zij de vraag onderzocht of een
persoon die over een diploma van bejaardenhelpster beschikt, wat haar thans van een plaats op de
arbeidsmarkt verzekert, om maatschappelijke dienstverlening kan verzoeken om hogere studies aan te
vangen, met name om A 2-verpleegster te worden. Volgens de rechtbank heeft het OCWM tot plicht
een persoon de mogelijkheid te geven het hoogste en breedst mogelijke professionele niveau te halen,
maar dit is geen onbeperkt en absoluut a priori ; anderzijds dreigt de arbeidsmarkt op middellange
termijn voor bejaardenhelpsters verzadigd te raken, wat de wens voor een hogere scholingsgraad
rechtvaardigt. Na afweging van alle belangen en rechten, kent de rechtbank de gevraagde
maatschappelijke dienstverlening toe, zij het enkel voor het eerste gevraagde jaar.
In een geschil waar de betrokkene die een opleiding van godsdienstleraar volgde bij de VZW Lumen Vitae, een
voorschot had gevraagd om de aankoop van boeken te financieren, heeft het Arbeidshof van Luik 1902
beklemtoond dat zijn keuze om onderwijzer katholieke godsdienst te worden en in België gegeven cursussen te
volgen, boven alle kritiek verheven staat. Artikel 59 OCMW-Wet bepaalt inderdaad uitdrukkelijk dat de
ideologische, levensbeschouwelijke of godsdienstige overtuiging van de betrokkene moet gerespecteerd
worden. Omdat de student al andere geldsteun geniet, weigert het Hof echter de gevraagde bijstand.
In een andere zaak waar een studente haar plannen heeft moeten laten varen om tijdens de vakantie een
studentenjob uit te oefenen, zodat ze vier examens kon afleggen in de tweede zittijd en bijkomende taken
maken, heeft de Arbeidsrechtbank van Brussel 1903 geoordeeld dat de maatschappelijke dienstverlening voor de
maand september, gelijkwaardig aan het bestaansminimum, niet mag teruggevorderd worden op de steun voor
de latere maanden.
De steunvormen zijn talrijk. Ze worden toegekend na een grondig onderzoek van de situatie van de student of
van zijn familie 1904 :
- toekenning van een maatschappelijke dienstverlening, gelijkwaardig aan het bedrag van de
maatschappelijke integratievergoeding ten voordele van een student die 25 jaar oud is, geen
kinderbijslag meer geniet en een eindwerk moet maken
1905 ;
- herstel van financiële steun, gelijkwaardig aan het bestaansminimum, voor een jongere die examens
wil afleggen voor de «middenjury» 1906 ;
- toekenning van een financiële steun van 150 € voor alle maanden tussen september tot juni, ten
voordele van een universiteitsstudent die samenwoont met zijn ouders en twee minderjarige broers en
de voorwaarden niet vervult om een studiebeurs te krijgen 1907 ;
1899
1900
1901
1902
1903
1904
1905
1906
1907
T.T. Liège, 7e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 316 993 et 317 674 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
21 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 22 291/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 38 915/02.
T.T. Liège, 10e ch., 14 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 319 673.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., CPAS Eghezée / X, RG 6 967/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 novembre 2002, X / CPAS Ixelles, RG 38 443/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 22 753/01.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 25 996/02.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 6 septembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 30 356/02 – 30 359/02.
T.T. Neufchâteau, 2e ch., 18 novembre 2002, X / CPAS Paliseul, RG 29 056.
216

- tenkosteneming door het centrum van de huur voor «een kot» voor een maximumbedrag van 250 € per
maand 1908 ;
- tussenkomst door het centrum in de verplaatsingskosten : in een MIVB-abonnement voor een bepaalde
duur 1909 ; in een schoolabonnement 1910 ; in de dagelijkse vervoerskosten van een student van
Moeskroen naar Brussel 1911 ;
- tenlasteneming van de prijs van de syllabi, met een persoonlijke bijdrage van de aanvrager ten belope
van 50 € 1912 ;
- tenlasteneming van de inschrijvingskosten in een Hogeschool (bedrag : 395 €) en toekenning van
steun, gelijk aan het bestaansminimum voor alleenstaanden, ook al woont de betrokkene samen met
andere studenten 1913 .
De rechtspraak bevestigt de weigering tot tussenkomst vanwege het centrum :
- wanneer een student al geschoold is en een maatschappelijke dienstverlening vraagt om universitaire
specialisatiestudies te voltooien 1914 ;
- wanneer een student die een financiële steun, gelijkwaardig aan het bestaansminimum, geniet én van
wie de medische kosten worden ten laste genomen, alsnog een voorschot van 342 € vraagt om de
werken te kopen die noodzakelijk zijn om studies te volgen bij Lumen Vitae 1915 .
Wel kan het centrum de eventuele terugbetaling van schoolboeken weigeren als de aankoop niet vooraf
aangegeven werd 1916 of als de studietoelage ruimschoots deze studiekosten dekt 1917 .
4.5.2. Hulp bij beroepsinschakeling
In het verlengde van de eerdere rechtspraak oordelen de arbeidsgerechten dat het binnen de opdracht van het
OCWM past om steun toe te kennen met het oog op de beroepsinschakeling van een rechthebbende.
De volgende steun werd toegekend :
- 183,44 € waardoor de kosten van de publicatie van de VZW-statuten in het Staatsblad (VZW tot
sociale integratie) kunnen worden terugbetaald, zodat de betrokkene haar werk kan scheppen 1918 ;
- 1 147,75 € (terugbetaalbaar) met het oog op het verwerven van een rijbewijs «zware lading» 1919 ;
- een terugbetaalbare steun, gelijk aan het totaalbedrag van de rijschoolcursus die de aanvrager in een
rijschool heeft gevolgd, met het oog op het praktijkexamen, en de inschrijvingskosten voor dit
examen 1920 ;
- een terugbetaalbare steun, gelijk aan de kostprijs voor vier uren rijles bij de rijschool, gevolgd door de
zoon van de aanvrager, alsook de begeleidingskosten bij het praktijkexamen voor een rijbewijs B 1921 ;
- een tussenkomst in de inschrijving voor een beroepsopleiding als de inkomsten onvoldoende zijn 1922 .
De volgende steun werd geweigerd :
- betaling van een vliegtuigticket Brussel-Lubumbashi, een inenting en een visum, om te kunnen ingaan
op een jobaanbod in Kongo 1923 ;
- tussenkomst in de kosten voor de rijlessen en het examen die kunnen/moeten worden afgelegd om een
rijbewijs te krijgen, aangezien de betrokkene in staat is om het theoretisch examen af te leggen zonder
1908
1909
1910
1911
1912
1913
1914
1915
1916
1917
1918
1919
1920
1921
1922
1923
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 janvier 2002, X / CPAS Aiseau-Presles, RG 59 733/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 31 janvier 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 20 598/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Froidchapelle, RG 60 304/R.
T.T. Tournai (section Mouscron), 3e ch., 10 septembre 2002, RG 22 307.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Etterbeek, RG 22 290/01.
T.T. Nivelles, 2e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Braine-l’Alleud, RG 1 620/N/2001 et 1 906/N/2001.
T.T. Liège, 9e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 321 517.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., CPAS Eghezée / X, RG 6 967/2001.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 14 juni 2002, X / OCMW Vosselaar, AR 25.444.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 27 september 2002, X / OCMW Kuurne, AR 62990.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 24 705/02.
T.T. Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Gembloux, RG 113 630.
T.T. Charleroi, 5e ch., 1e octobre 2002, X / CPAS Anderlues, RG 60 910/R et 61 056/R.
T.T. Dinant, 7e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Hastière, RG 63 057.
Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW Bertem, AR 1512/02.
T.T. Huy, 2e ch., 6 février 2002, X / CPAS Huy, RG 55 531.
217

hulp van het OCWM Wanneer hij voor dit examen slaagt, kan de aanvrager om steun verzoeken «voor
de praktijklessen» 1924 ;
- tussenkomst in de transportkosten van een Kongolese journalist die verschillende jaren onbezoldigd
gewerkt heeft 1925 ;
- een lening voor de aankoop van een computer ; de betrokkene volgt een opleiding bureelwerk en kan
in dit kader over een informatica-uitrusting beschikken 1926 .
Met betrekking tot artikel 60, § 7 OCWM-Wet werd geordeeld : tot de taken van het OCMW behoort het
nastreven van een tewerkstelling van de hulpaanvrager. Het tewerkstellingsbeleid houdt een facultatieve
verplichting in. M.b.t. bepaalde aspecten van het recht op maatschappelijke dienstverlening heeft het OCMW
een zekere beleidsvrijheid. Arbeidsgerechten zijn bevoegd om de beslissing aan wettelijke criteria te toetsen en
kunnen deze toetsen aan de voorwaarden van artikel 60, § 7 OCMW-Wet zowel in hoofde van betrokkene als
in hoofde van het OCMW. Aangezien partijen de rechtbank niet hebben ingelicht over de situatie op het
moment van de uitspraak en aangezien de rechtbank over dit punt geen beslissing kan nemen omdat dit een
onderzoek en een afweging impliceert die haar beoordelingsmacht te boven gaat, wordt de vordering door de
Arbeidsrechtbank van Hasselt ongegrond verklaard 1927 .
De Arbeidsrechtbank van Brussel moest oordelen over de volgende zaak 1928 : een gerechtigde op
bestaansminimum had het OCWM voor de inwerkingtreding van de wet betreffende de maatschappelijke
integratie 1929 gevraagd aangeworven te worden in het kader van artikel 60, § 7 OCMW-Wet, om bij een
plaatselijke VZW te kunnen werken, wat op een weigering van het centrum stuit. De rechtbank steunt op een
arrest van de Raad van State van 21 mei 1987 1930 en oordeelt dat «het OCWM een middelen-, geen
resultaatsverbintenis aangaat, wat de tewerkstelling van steunaanvragers betreft ; voormeld artikel laat niet toe
om het OCWM te verplichten een arbeidsovereenkomst met de betrokkene te ondertekenen» ; daarom moedigt
de rechtbank de wil van de betrokkene om te werken aan, maar verklaart ze de eis ongegrond.
Tenslotte kan nog volgende beslissing vermeld worden. Een alleenstaande werkloze moeder van vier kleine
kinderen heeft de eerste module gevolgd van een cursus die haar een grotere kans moet geven op de
arbeidsmarkt. Zij werd gesteund door het OCMW dat haar vervoerskosten en de kosten voor kinderopvang op
zich heeft genomen. Nu weigert het OCMW echter hetzelfde te doen voor de tweede module omdat het niet zou
geweten hebben dat er nog een tweede zou volgen en dat er onvoldoende zicht is op de tewerkstellingskansen
en de werkbereidheid. Bovendien zouden er andere en goedkopere mogelijkheden zijn. De Arbeidsrechtbank
van Antwerpen stelt echter vast dat betrokkene heel gemotiveerd blijkt te zijn en dus een grotere kans op
tewerkstelling zal hebben na het afronden van de cursus. Betrokkene moet dus de opleiding kunnen
voltooien 1931 .
4.6. Hulp aan minderjarigen
Zie de afdeling over de leeftijdsvereiste, § 1.2., alsook de afdeling met betrekking tot de steun, gelijk aan de
kinderbijslag en het kraamgeld, § 2.4.
4.7. Voorschotten op onderhoudsgeld
Krachtens artikel 68bis van de OCMW-Wet hebben OCMW’s de taak om aan onderhouds-gerechtigden
voorschotten op niet betaalde termijnen van onderhoudsgelden toe te kennen. Uit de Parlementaire
voorbereiding blijkt dat de wetgever inzake armoedebestrijding de precaire toestand van alleenstaande moeders
met kinderlast met een laag inkomen beoogde te verlichten omdat deze doelgroep het meest getroffen wordt
wanneer het onderhoudsgeld niet wordt betaald door de onderhoudsplichtige vader 1932 .
1924
1925
1926
1927
1928
1929
1930
1931
1932
T.T. Neufchâteau, ch. vac., 22 juillet 2002, RG 28 975.
T.T. Namur, 7e ch., 11 octobre 2002, X / CPAS Gembloux, RG 113 669.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Sambreville, RG 36 269/02.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2003458.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 novembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 37 293/02.
Loi du 22 mai 2002 concernant le droit à l’intégration sociale, entrée en vigueur le 1er octobre 2002.
C.E., 21 mai 1987, R.A.C.E., 1987, n° 28 012.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 5 juni 2002, X / OCMW Wuustwezel, AR 343.379.
Arbh. Antwerpen, 4 e K., 9 oktober 2002, X / OCMW Baarle-Hertog, AR 2020127.
218

De toepassing van de artikelen 68bis 1933 en 68ter 1934 OCWM-Wet blijft aanleiding tot geschillen omtrent de
toepassingsvoorwaarden.
Een eerste voorwaarde betreft de maximale inkomensgrens.
- De jaarlijkse bestaansmiddelen van de ouder mogen niet hoger zijn dan 360.000 BEF. Indien het
inkomen het wettelijk maximum overschrijdt, beslist het OCMW terecht het recht op voorschotten op
onderhoudsbijdragen niet langer meer toe te kennen
1935 .
- Het maximum wordt ook overschreden indien de nieuwe echtgenoot van een gescheiden vrouw
voldoende bestaansmiddelen verwerft. In het geval dat de onderhoudsgerechtigde moeder niet meer
alleenstaand is dienen, ingevolge artikel 5 Bestaansminimumwet, alle bestaansmiddelen van de
echtgenoot, van welke oorsprong ook, in aanmerking te worden genomen voor de toepassing van
artikel 68bis van de OCMW-Wet, zoals bepaald in § 5 van voornoemd artikel 1936 .
- Het Arbeidshof te Antwerpen paste dit principe ook toe op de inkomsten van de concubant die met de
moeder samenwoont. Wel mag van de inkomsten van de partner het bedrag bestaansminimum
samenwonende in mindering gebracht worden op basis van artikel 13 K.B. 30 oktober 1974 1937 .
- De Arbeidsrechtbank van Dendermonde daarentegen meent dat het onderzoek van bestaansmiddelen
enkel mag geschieden ten aanzien van de daarin vermelde personen met name het kind zelf en de
andere ouder die niet de onderhoudsplichtige is. De parallel met artikel 5 ligt enkel in de vraag welke
bestaansmiddelen in aanmerking moeten genomen worden en niet van welke personen 1938 .
De Franstalige rechtspraak vertoont eveneens dezelfde tegenstrijdige tendensen.
In een geschil waarin een persoon de voorschotten op onderhoudsgeld verloren heeft sinds ze halftijds werkt en
samenwoont, herinnert de Arbeidsrechtbank van Dinant 1939 eraan dat overeenkomstig artikel 68bis, § 1, 3°,
alleen de inkomsten van de moeder en de vader, niet-onderhoudsplichtigen, gecumuleerd met de inkomsten van
het kind, in aanmerking moeten worden genomen. Zo mogen de inkomsten van de persoon met wie de nietonderhoudsplichtige
moeder samenwoont niet worden aangerekend. Bijgevolg heeft eiseres, die over
inkomsten beschikt die onder het geïndexeerd wettelijk plafond blijven, recht op voorschotten op het
onderhoudsgeld vanaf de datum waarop het OCWM ze heeft afgeschaft. Dit vonnis werd herzien door het
Arbeidshof van Luik 1940 dat integendeel meent dat de inkomsten van de levensgezel moeten worden
aangerekend, volgens de regels bepaald in artikel 13, § 1, van het koninklijk besluit van 30 oktober 1974.
Een tweede vraag betreft de bestaansmiddelen die in aanmerking genomen worden.
- Bij het bepalen van het maximumbedrag wordt geen rekening gehouden met de eventuele
schuldenlast. Verminderde termijnvoorschotten komen al evenmin in aanmerking omdat de maximale
overschrijding van de inkomensgrens beperkt is tot 15 % 1941 (artikel 1 § 2 K.B. 14 augustus 1989).
- Het inkomen blijkt uit de aanslagbiljetten van de inkomstenbelasting en niet uit een foutieve
berekening van het OCMW aan de hand van bepaalde loonfiches 1942 .
Een derde vraag betreft de sanctie bij gebrek aan medewerking van de aanvrager.
- De moeder moet redenen opgeven waarom ze bijna één jaar heeft gewacht om een nieuw vonnis te
bekomen tegen haar onderhoudsplichtige (ex-)echtgenoot, zoniet verliest ze het recht op voorschotten
voor deze periode 1943 .
- Ook inzake voorschotten geldt het principe dat er pas steun kan toegekend worden vanaf de aanvraag
(artikel 68ter, § 1 OCMW-Wet) tenzij men bewijst dat de aanvraag onmogelijk vroeger kon worden
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
T.T. Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Andenne, RG 113 824. Cf. C.A., 13 mars 2002, n° 48/2002,
Arr. C.A. 2002, p. 559 ; J.T. 2002, p. 538; J.L.M.B. 2002, p. 791.
T.T. Neufchâteau, 2e ch., 2 décembre 2002, X / CPAS Bastogne, RG 28 965.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 6 maart 2002, X / OCMW Kapellen, AR 336.353.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 9 oktober 2002, X / OCMW Baarle-Hertog, AR 2020127.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 16 oktober 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2020059.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 5 februari 2002, X / OCMW Stad Sint-Niklaas, AR 60.816.
T.T. Dinant, 5e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Couvin, RG 61 448.
C.T. Liège, 12e ch., 23 décembre 2002, CPAS Couvin / X, RG 7 185/02.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St-Niklaas), 3e K., 5 maart 2002, X / OCMW Temse, AR 60.742.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 4 juni 2002, X / OCMW Sint-Niklaas, AR 60.460.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 oktober 2002, X / OCMW Schoten, AR 345093.
219

gedaan. Bovendien bepaalt hetzelfde artikel dat de onderhoudsgerechtigde onverwijld aangifte doet
van elk nieuw gegeven dat een weerslag kan hebben op het toegekende bedrag 1944 .
De vierde vraag betreft de hoogte van de toegekende bedragen. Artikel 68bis, § 4 van de OCMW-Wet bepaalt
dat het bedrag van de termijnvoorschotten gelijk is aan het onderhoudsgeld bedoeld in § 2, 2°. Hierbij moet wel
rekening worden gehouden met de indexering van het bedongen onderhoudsgeld 1945 .
Verder werd er geoordeeld dat :
- voorschotten worden slechts toegekend als er een achterstand is van twee termijnen in de loop van de
twaalf maanden die voorafgaan aan de aanvraag
1946 ;
- het is wel vereist dat er een uitvoerbare gerechtelijke titel voorligt. Indien het vonnis houdende
dringende en voorlopige maatregelen vervallen is, kan geen voorschot worden toegekend. 1947
Het OCMW mag evenwel niet afwachten tot de gedwongen uitvoering van de onderhoudsverplichting. Deze
voorwaarde werd niet in de wet vermeld en bovendien blijkt deze gedwongen uitvoering soms uitermate
moeilijk 1948 :
- in een geval waar een persoon de voorwaarden van dit artikel 68bis vervult, oordeelt de
Arbeidsrechtbank van Nijvel 1949 dat ze recht heeft op voorschotten op het onderhoudsgeld ; het
argument van het centrum over de verplichting van de eiseres om haar rechten ten aanzien van haar
ex-man te laten gelden en haar gebrek aan initiatief op dit vlak, «voegt een voorwaarde toe aan de
toekenningsvoorwaarden voor artikel 68 bis». Bijgevolg veroordeelt de rechtbank het centrum tot
betaling van voorschotten op het onderhoudsgeld ;
- in een dossier waar het OCWM voor een bepaalde periode steun had toegekend in de vorm van
voorschotten op onderhoudsgeld en waarbij de betrokkene geen nieuwe aanvraag heeft ingediend,
oordeelt de Arbeidsrechtbank van Brussel 1950 dat «voorschotten op onderhoudsgeld door het OCWM
moeten worden toegekend, zelfs ambtshalve, voor zover het ingelicht wordt over de noodzaak en de
betrokkene hier recht op heeft».
De problematiek «einde recht» op de voorschotten op het onderhoudsgeld was het voorwerp van een geschil :
de Arbeidsrechtbank van Neufchâteau 1951 heeft eraan herinnerd dat het «einde recht» aan het einde van de
opeenvolgende vier maanden van ontvangst van onderhoudsgeld moet liggen en niet aan het begin ; het
centrum is dus gemachtigd om de onverschuldigde betaling die hieruit voortvloeit terug te vorderen, zelfs met
terugwerkende kracht, aangezien de begunstigde van de door de ex-echtgenoot (onderhoudsplichtige) verrichte
betalingen geen aangifte heeft gedaan.
Volledigheidshalve moet ook vermeld worden dat het Arbitragehof de voormelde bepaling van artikel 68bis §
2, 2° OCMW-Wet strijdig heeft bevonden met het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel 1952 . Het Hof zegt voor
recht dat artikel 68bis, § 2, 2° OCMW-Wet de artikel 10 en 11 Gerechtelijk Wetboek schendt doordat het recht
op voorschotten op onderhoudsgelden wordt beperkt tot de gevallen waarin de nalatige onderhoudsplichtige de
vader, de moeder of de in artikel 336 Burgerlijk Wetboek bedoelde man is, zelfs wanneer buiten die gevallen
de onderhoudsaanspraak van het kind bij een uitvoerbare rechterlijke beslissing is vastgesteld.
4.8. Voorschotten op sociale uitkeringen en andere onbeschikbare inkomsten
Wanneer een zieke geen inkomsten heeft tot wanneer haar recht op pensioen ingaat, ook haar echtgenoot ziek is
en ze een procedure van collectieve schuldenregeling is begonnen, veroordeelt de Arbeidsrechtbank van
Hoei 1953 het OCWM tot betaling van een voorschot.
1944
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 oktober 2002, X / OCMW Landen, AR 3310/01.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 18 oktober 2002, X / OCMW Heusden-Zolder, AR 2021830.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 6 september 2002, X / OCMW Lanaken, AR 2770/2000.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 oktober 2002, X / OCMW Schoten, AR 345093.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 december 2002, X / OCMW Ham, AR 2022512.
T.T. Nivelles, 2e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Waterloo, RG 1 565/N/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Jette, RG 26 578/02.
T.T. Neufchâteau, 2e ch., 2 décembre 2002, X / CPAS Bastogne, RG 28 965.
Arbitragehof, 13 maart 2002, nr. 48/2002.
T.T. Huy, ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Amay, RG 56 457.
220

4.9. Hulp en begeleiding bij juridische stappen
In een geschil waar het OCWM een steun, gelijk aan de gewaarborgde gezinsbijslag, heeft geschrapt omdat de
vader van het kind kinderbijslag kan krijgen, oordeelt de Arbeidsrechtbank van Nijvel 1954 dat de begunstigde,
kandidaat-vluchteling, wegens de ingewikkelde wetgeving, bijgestaan moet worden om als vader van het kind
kinderbijslag te krijgen (administratieve procedure). Bijgevolg kent de rechtbank een voorschot op de
kinderbijslag toe tot op het ogenblik dat de bevoegde instelling de bijslag betaalt.
Het centrum kan in het kader van zijn opdracht tot maatschappelijke dienstverlening overigens ook
«rechtstreeks of onrechtstreeks verplicht zijn een goede rechtsbijstand te verzekeren in aangelegenheden met
betrekking tot de menselijke waardigheid, opdat die waardigheid zo goed als mogelijk zou gerespecteerd
worden» 1955 .
In een geschil voor de Arbeidsrechtbank van Aarlen 1956 had het OCWM geweigerd steun toe te kennen in de
vorm van een terugbetaling van het ereloon van de advokaat (voor een beroepsprocedure bij de de Raad van
State) ; de rechtbank heeft die weigering bevestigd, aangezien de procedure al gevoerd is en het ereloon
betaald.
4.10. Preventieve en curatieve hulp
Hierover is er geen rechtspraak.
4.11. Andere
M.b.t. de verschillende vormen van mogelijke steun aan behoeftige personen hebben de meeste geschillen
betrekking op de volgende steun :
- gezinshulp 1957 ;
- uitgaven voor kledij.
De vraag rijst ook hoever de zorgplicht van een OCMW reikt. Sommige personen hebben bijzonder veel
zorgen nodig. Zo oordeelde de Arbeidsrechtbank te Antwerpen dat een zwaar zorgbehoevende mindervalide
recht heeft op gezinshulp gedurende vier halve dagen per week en ook op één halve dag poetshulp (ondanks het
feit dat een inwonend kleinkind dat studeert wel enige beperkte hulp kan bieden). De rechtbank kan het
OCMW echter niet verplichten een vaste persoon ter beschikking te stellen. Het behoort niet tot de taak van het
OCMW de hond drie maal per dag uit te laten 1958 . Indien het OCMW niet zelf kan zorgen voor poets- en
familiehulp mag het hiervoor beroep doen op een privé-instelling of een andere instelling, doch zonder de
meerkosten aan te rekenen 1959 .
In een andere zaak vertrekt de Arbeidsrechtbank van Antwerpen van de tarieven, die wettelijk bepaald worden
bij M.B. van 26 juli 2001. De bijdrage voor gezinshulp is afhankelijk van 1) de middelen en kosten van de
gebruiker 2) de gezinssamenstelling en 3) de Belscore. Wat de middelen betreft, moeten enkel de inkomsten in
aanmerking genomen worden van de generatie waartoe de persoon behoort waarvoor de gezinszorg wordt
ingeroepen. Er moet dus geen rekening gehouden worden met onderhoudsgelden voor de kinderen
1960 .
Wat indien het OCMW de poetshulp stopzet omdat de relatie tussen betrokkene en de poetshulp onmogelijk
blijkt te zijn ?
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Braine-le-Château, RG 1 445/N/2000.
T.T. Arlon, 2e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Aubange, RG 30 427.
T.T. Arlon, 2e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Aubange, RG 30 427.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 2 octobre 2002, X / CPAS Mons, RG 6 744/02/M.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Schoten, AR 342.517 en AR 343.267.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.404.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 16 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347350.
221

- De Arbeidsrechtbank van Antwerpen oordeelde dat betrokkene schuld had aan de stopzetting van de
hulp maar dat deze hulp wel nodig was. Het Arbeidshof hervormt dit vonnis omdat uit de stukken
blijkt dat het gedrag de enige oorzaak was van de problemen 1961 .
- In een ander geval overwoog de Arbeidsrechtbank van Antwerpen dat ook de hulpverleners recht
hebben op hun menselijke waardigheid. Als de werkomstandigheden onmogelijk worden gemaakt
wegens agressie en relationele problemen treft het OCMW geen schuld bij de stopzetting van de
poetshulp 1962 .
Ter gelegenheid van een beslissing van het OCWM om de terugbetaling van zijn tussenkomst op uurbasis te
vragen in de dienstverlening van een VZW die gezinshulp verschaft aan de eiser en aan zijn echtgenote heeft de
Arbeidsrechtbank van Luik 1963 de overeenkomst tussen het OCWM en de dienst voor gezinshulp bestudeerd.
De rechtbank steunt op het besluit van de Executieve van de Franse Gemeenschap van 16 december 1988 1964
dat de erkenning van en de toekenning van subsidies aan de diensten van gezinshulp en van bejaardenhulp
regelt en omschrijft voormelde overeenkomst als «een beding voor derde in de zin van artikel 1167 van het
Burgerlijk Wetboek, aangezien de eiser en zijn echtgenote die aan de voorwaarden van het regeringsbesluit
voldoen, begunstigden zijn van dit beding». In die hoedanigheid beschikken ze over een rechtstreeks recht op
de diensten van de gezinshulp zodra ze de reglementaire voorwaarden ertoe vervullen ; voor zover ze
rechtstreeks een bijdrage betalen aan de dienst ten belope van een uurbedrag vastgesteld door de Franse
Gemeenschap, vloeit hieruit voort dat ze er niet toe gehouden zijn het OCWM-aandeel in de financiering van
de dienstverlening terug te betalen aan het centrum.
Ook wordt vaak een tegemoetkoming in kledijkosten gevraagd, maar deze steun wordt zelden toegekend. Zo
werd tegemoetkoming geweigerd :
- aan een gevangene die al zakgeld kreeg en reeds een tegemoetkoming voor kleding had ontvangen
(kledijkosten vallen immers ten laste van het gevangenisbestuur) 1965 ;
- indien betrokkene op ongecontroleerde wijze aankopen doet (vier paar schoenen op een goede maand,
aankopen op 80 km van zijn woonplaats, enz) 1966 ;
- aan een werkloze die voldoende inkomsten heeft en aan wie het OCMW verschillende alternatieven
aangeboden heeft 1967 ;
- indien de psychiatrische patiënt van zijn bewindvoerder al een zakgeld van 25 € per week ontvangt en
beiden beter overleg zouden moeten plegen over het beheer van het zakgeld 1968 .
Daarentegen heeft de Arbeidsrechtbank van Dinant steun toegekend voor kledij van een rechthebbende die in
een rustoord woont ten belope van 175 € per jaar 1969 .
Tenslotte worden de meest diverse steunposten gevraagd. Vaak worden deze vorderingen afgewezen omdat de
betrokkene reeds op andere wijze steun ontvangt.
- Marokkaanse geldboeten en gerechtskosten worden niet terugbetaald. De bedoeling van betrokkene
om door die betalingen beroep te doen om het Belgisch-Marokkaanse Uitleveringsverdrag en zijn straf
uit te zitten in een Belgische gevangenis om later eventueel genade bekomen van het Marokkaanse
staatshoofd kan niet gehonoreerd worden. De gepleegde feiten zijn in het Belgische recht eveneens
strafbaar. Het Belgisch gevangenisregime zal niet leiden tot een menswaardiger leven 1970 .
- Een student die in twee universiteiten was ingeschreven kan geen verplaatsingskosten bekomen omdat
hij een deeltijdse job kan uitoefenen tijdens de dag. Bovendien heeft de betrokkene reeds een diploma
en is hij nog een bijkomende studie in de rechten begonnen 1971 .
- Een vraag tot financiële tussenkomst voor lessen Taekwondo van de kinderen werd geweigerd omdat
de betrokkene al een equivalent bestaansminimum en equivalent gewaarborgde gezinsbijslag genoot.
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
Arbh. Antwerpen, 4e K., 8 mei 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2010712.
Arbrb Antwerpen, 14e K., 14 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 344535.
T.T. Liège, 10e ch., 22 novembre 2002, X / CPAS Juprelle, RG 319 669.
Articles 8 et 11 de l’arrêté de l’Exécutif de la Communauté française du 16 décembre 1988, M.B.
28 décembre 1988.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Leuven, AR 2174/01.
Arbrb. Tongeren, 8 februari 2002, X / OCMW Bilzen, AR 2436/2001.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, X / OCMW Geel, ARV. 25.661.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 oktober 2002, X / OCMW Leuven, AR 85002.
T.T. Dinant, 7e ch., 13 août 2002, X / CPAS Beauraing, RG 62 863.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 18 februari 2002, X / OCMW Lebbeke, AR 47.634.
Arbh. Brussel, 7e K., 14 maart 2002, OCMW Drogenbos / X, AR 42.461.
222

Het OCMW is verder bereid de situatie op te volgen en heeft in het recente verleden al een extra
vergoeding toegekend voor de schooluitgaven van de kinderen 1972 .
- Er wordt geen tussenkomst in TV-taks verleend omdat betrokkene die het jaar ervoor zelf had betaald.
De afbetaling in schijven laat toe een menswaardig leven te leiden 1973 .
- Een tegemoetkoming bij de aankoop van een fiets werd eveneens afgewezen, omdat de aanvrager niet
aantoont dat deze aankoop dringend is en dat zijn inkomen onvoldoende is 1974 .
- Als uit de kostenraming blijkt dat betrokkene een bed en matras kan kopen voor 340 € en het OCMW
hiervan 267,73 € ten laste wil nemen, dient betrokkene het verschil zelf te betalen, want zijn
maandelijkse inkomsten volstaan 1975 .
- Het is niet de taak van het OCMW om “plezierreisjes” te financieren 1976 .
5. ADMINISTRATIEVE PROCEDURE
5.1. De aanvraag bij het OCMW
5.1.1. Indienen van de aanvraag
5.1.1.1. Wie dient de aanvraag in?
In de regel is de betrokkene zelf de aanvrager, maar niettemin zijn enkele andere hypotheses aanvaard.
- De voor één van zijn bewoners door het rustoord ingediende aanvraag is ontvankelijk, voor zover de
bewoner zelf de werkelijke begunstigde van de gevraagde bijstand is 1977 .
- De door een huisvader ingediende aanvraag mag in de omstandigheden eigen aan deze zaak
geïnterpreteerd worden als een aanvraag die in werkelijkheid is ingediend namens alle gezinsleden :
vader, moeder, meerderjarige en minderjarige kinderen. De Arbeidsrechtbank van Namen heeft
daaraan toegevoegd dat men moet veronderstellen dat de vraag ingediend is door de familie zelf 1978 .
- De door de advocaat ingediende vraag vat het OCMW op geldige wijze 1979 .
5.1.1.2. De vormvereisten van de aanvraag
Mondelinge contacten worden niet als een nieuwe aanvraag beschouwd, vooral niet indien nooit beroep
ingesteld werd tegen de eerste beslissing noch tegen het uitblijven van een beslissing 1980 .
Een gewone brief vanwege het Centrum Algemeen Welzijnswerk van de Liberale Mutualiteit aan het
OCMW is een geldige aanvraag om maatschappelijke dienstverlening 1981 .
In een ander geval werd eveneens aangenomen dat de betrokkenen het probleem al hadden aankaart bij het
OCMW via de sociale dienst van de mutualiteit vijf maanden vóór de beslissing. Dit kan als een geldige
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 maart 2002, X / OCMW Zwijndrecht, AR 333.853.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2010083.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 26 juni 2002, X / OCMW Kontich, AR 342.814.
Arbrb. Eupen, 1e K., 27 juni 2002, X / OCMW Eupen, AR 52/02.
Arbrb. Eupen, 1e K., 27 juni 2002, X / OCMW Raeren, AR 399/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 5 février 2002, X / CPAS Estinnes, RG 59.105/R.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Mettet, RG 109.890 et 110.305.
T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Zele et Herstal, RG 318.626, 319.329 et 321.995.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Kortessem, AR 2010736.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010115.
223

aanvraag worden gezien zodat vermindering van bijdrage voor poetshulp kan worden toegekend vanaf die
datum 1982 .
5.1.1.3. Het ontvangstbericht
De rechtspraak brengt een elementaire maar niettemin soms verwaarloosde vereiste in herinnering : het OCMW
moet van elke aanvraag akte nemen. Het centrum moet er ook rekening mee houden en een beslissing nemen
binnen de wettelijke termijn 1983 .
5.1.1.4. Het bewijs van de aanvraag
Overeenkomstig een vaste rechtspraak is het aan de aanvrager om aan te tonen dat hij een aanvraag heeft
ingediend op de datum waarop dit naar eigen zeggen is gebeurd 1984 .
5.1.1.5. De wet van 30 november 1998 en artikel 1344 van het Gerechtelijk
Wetboek
Artikel 1344ter § 5 van het Gerechtelijk Wetboek verplicht OCMW in het geval van uithuiszetting op de meest
aangepaste wijze hulp aan te bieden. Overeenkomstig artikel 60 OCMW-Wet verstrekt het OCMW materiële
hulp in de meest passende vorm en dat is in casu een tussenkomst in de huurwaarborg 1985 .
Het beroep tegen een ambtshalve door het OCMW genomen beslissing is ontvankelijk. Het centrum was
overeenkomstig de bepalingen van artikel 1344ter van het Gerechtelijk Wetboek door de griffie van het
vredegerecht ervan op de hoogte gebracht dat een vordering tot uithuiszetting was ingesteld tegen een persoon.
Het heeft vervolgens het initiatief genomen om de betrokkene op te roepen om een beslissing van toekenning
of weigering van bijstand te kunnen nemen, niettegenstaande de betrokkene het OCMW oorspronkelijk
geenszins gevat had met een ingediend verzoek 1986 .
1982
1983
1984
1985
1986
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari 2002, X en X / OCMW Holsbeek, AR 2239/01.
T.T. Mons, (section La Louvière), 7e ch., 23 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2.255/01/LL.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 25 février 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 21.601/01.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Zonhoven, AR 2014612
T.T. Liège, 7e ch., 27 février 2002, X / CPAS Flémalle, RG 318.691 et 319.486.
224

5.1.2. Het voorwerp van de aanvraag
5.1.2.1. Bestaansminimum of maatschappelijke dienstverlening
Zelfs als het verzoek van betrokkene onduidelijk geformuleerd is, moet het OCMW conform artikel 60 § 2
OCMW-Wet de meest aangepaste steun, zo nodig het levensminimum, onderzoeken 1987 .
Het OCMW mag er zich niet toe beperken een aanvraag voor bestaansminimum te onderzoeken terwijl het
weet dat het gevat is door een minderjarige 1988 .
Het OCMW mag er zich niet toe beperken een aanvraag voor een bestaansminimum te onderzoeken zonder de
toekenning van een bijkomende maatschappelijke dienstverlening te overwegen, als het onderzoek van de
situatie hier redelijkerwijs moet toe leiden
1989 .
5.1.2.2. Andere soorten aanvragen
Krachtens artikel 60 OCMW-Wet komt het aan het OCMW toe om de vraag juridisch te omschrijven 1990 .
De Arbeidsrechtbank van Bergen 1991 motiveert die rechtspraak met verwijzing naar de Guide Social
Permanent. Het OCMW is niet gebonden door een onhandige, onvolledige of ongeschikte woordkeuze van de
aanvrager bij de steunaanvraag wegens onvertrouwdheid met de toepasselijke wettelijke bepalingen. Men moet
rekening houden met de talrijke vormen en soorten maatschappelijke dienstverlening in de strikte zin van het
woord die het OCMW kan verstrekken : het is nodig dat de aanvrager in de mate van het mogelijke
verduidelijkt wat hij van het aangesproken OCMW verwacht.
Krachtens zijn verplichting tot het verschaffen (en inwinnen) van inlichtingen en raadgeving is het OCMW
ertoe gehouden de aanvrager bij zijn verzoek doorheen de juiste vormvereisten te gidsen, opdat de eventueel
toegekende bijstand zo goed mogelijk een oplossing zou bieden voor zijn staat van behoeftigheid.
Hieruit volgt dat het OCMW zich niet zo maar mag beperken tot het optekenen van de door de bijstandzoeker
verwoorde vraag; noch mag het er zich zonder meer mee tevreden stellen gebruik te maken van de vertaling
van de aanvraag in het bericht van ontvangst. Het centrum moet integendeel de aanvrager helpen bij het
nauwkeurig verwoorden van de aard van de gevraagde steun.
1987
1988
1989
1990
1991
Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW Lubbeek, AR 132602.
T.T. Mons, 5e ch., 20 février 2002, X / CPAS Frameries, RG 3023/01/M.
T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320.583.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30.851/00.
T.T. Mons, 2e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Mons, RG 4805/01/M.
225

5.2. Behandeling van de aanvraag
5.2.1. De termijn van behandeling van het dossier
Hierover is er geen rechtspraak.
5.2.2. Het sociaal onderzoek
Het sociaal onderzoek is weliswaar niet verplicht inzake maatschappelijke dienstverlening, maar het is
niettemin van wezenlijk belang wanneer het OCMW uitspraak moet doen over de toekenning van steun,
gelijkwaardig aan het bestaansminimum 1992 .
Het OCMW mag niet te snel concluderen dat een sociaal onderzoek onmogelijk is en de aanvraag weigeren. De
onmogelijkheid van een sociaal onderzoek volgt geenszins uit het afwezig zijn op onaangekondigde
huisbezoeken 1993 of het feit dat men niet is ingeschreven in het vreemdelingenregister 1994 .
5.2.2.1. De opsteller van het sociaal onderzoek
Hierover is er geen rechtspraak.
5.2.2.2. Begrip sociaal onderzoek
Hierover is er geen rechtspraak.
5.2.2.3. De bewijswaarde van het sociaal onderzoek
Met betrekking tot de bewijswaarde van het sociaal onderzoek is er weinig rechtspraak.
Het verslag inzake het sociaal onderzoek heeft een bijzondere bewijswaarde wat betreft de feitelijke
vaststellingen: het geldt tot het bewijs van het tegendeel. Aan de hulpvrager moet echter de mogelijkheid
geboden worden zijn versie van de feiten te geven. Indien het sociaal verslag werd opgesteld na de bestreden
beslissing of niet op tegensprekelijke wijze is opgetekend, heeft het alleen de waarde van een inlichting 1995 .
De Arbeidsrechtbank van Brussel herinnert eraan dat de door een beëdigde maatschappelijk werker gemaakte
vaststellingen slechts als bewijs gelden wanneer ze schriftelijk en op tegenspraak zijn opgenomen in het sociaal
verslag. Indien dit niet het geval is, hebben ze geen enkele bijzondere bewijswaarde 1996 .
5.2.2.4. Sanctie bij een onbestaand of onvoldoende sociaal onderzoek
Volgens een zekere rechtspraak herziet de rechtbank de beslissing van het OCMW wanneer zij vaststelt dat
deze op een verslag gegrond is dat te beknopt of onvolledig is, zodat het geen grondslag kan vormen voor de
beslissing 1997 .
1992
1993
1994
1995
1996
1997
T.T. Liège, 9e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Crisnée, RG 325.212.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 10 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 330.942 ; Arbrb. Antwerpen, 6e
K., 10 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 330.943 en 331.982.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 17 mei 2002, X / OCMW Heusden-Zolder, AR 2013278 ; Arbrb. Hasselt, 1 K.,
20 september 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2021554.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 34.253/02.
T.T. Liège, 9e ch., 22 octobre 2002, X / CPAS Juprelle, RG 324.561.
226

Als het sociaal verslag geenszins een antwoord biedt op de gestelde vragen mag de rechter zich baseren op de
door betrokkenen meegedeelde cijfers 1998 .
5.2.3. Het voorafgaandelijk verhoor
Hoewel de hoorplicht niet is opgenomen in de OCMW-Wet 1999 vormt dit recht volgens de Arbeidsrechtbank
van Hasselt de tegenhanger van het recht van verdediging en is het dus een algemeen rechtsbeginsel. De
hoorplicht is zeker noodzakelijk wanneer men de betrokkene verwijt relevante informatie achtergehouden te
hebben 2000 .
Indien het OCMW het verhoor nuttig acht, moet het voldoende tijd laten zodat de betrokkene zijn zaak kan
voorbereiden. De vraag zich nog de dezelfde dag aan te bieden schendt de rechten van de verdediging 2001 . De
aanvrager moet zich ook kunnen laten bijstaan door een raadsman 2002 .
Overeenkomstig een vaststaande rechtspraak is de beslissing nietig wanneer zij, niettegenstaande verzoek, niet
werd voorafgegaan door een voorafgaandelijk verhoor 2003 .
Anderzijds heeft de Arbeidsrechtbank van Charleroi geoordeeld dat het gebrek aan een voorafgaandelijk
verhoor geen fout is, aangezien de OCMW-Wet dergelijk gesprek niet oplegt, in tegenstelling tot wat geldt
voor het bestaansminimum 2004 .
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Arbh. Brussel, 7e K., 5 december 2002, OCMW Linkebeek / X , AR 40935.
Arbrb. Leuven, 2e K., 11 december 2002, X / OCMW Tremelo, AR 282000 ; Arbrb. Kortrijk, 2e K.,
8 mei 2002, X / OCMW Anzegem, AR 62578.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 17 mei 2002, X / OCMW Torhout, AR 2014329.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.739 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048.
T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 27 juin 2002, X / CPAS Marche, RG 27.514.
T.T. Charleroi, 5e ch., 26 mars 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.087/R.
227

5.2.4. De medewerking van de aanvrager
5.2.4.1. De draagwijdte van de medewerkingsplicht
De betrokkene heeft de plicht om mee te werken met het OCMW bij het onderzoek naar de vraag of hij al dan
niet een leven leidt dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid
2005 . (Artikel 60, § 1 OCMW-Wet). In
principe moet hij bewijzen dat alle toekennings-voorwaarden vervuld zijn 2006 .
Het bewijs van de staat van behoeftigheid kan voor het Arbeidshof van Luik geen negatief bewijs zijn, maar
bestaat erin ernstig mee te werken aan het onderzoek van de aanvraag door gegevens mede te delen met
betrekking tot de familiale en geldelijke situatie en door alle aanwijzingen over te maken waaruit het
waarachtigheid van de behoeftigheid blijkt 2007 .
Vertraging in of moeilijkheden bij, het beantwoorden van vragen om inlichtingen kunnen op zich geen
weigering van maatschappelijke dienstverlening rechtvaardigen 2008 .
Volgens het Arbeidshof van Gent is het niet vereist dat men meteen alle inlichtingen geeft bij het indienen van
de aanvraag. Men kan deze inlichtingen ook nog achteraf aan het OCMW meedelen
2009 . Als de betrokkene zijn
plicht tegenover het OCMW verzuimt maar achteraf voor de rechtbank toch nog nuttige inlichtingen aanbiedt,
worden deze vaak als laattijdig van de hand gewezen. Een actieve houding vanwege de betrokkene is
vereist 2010 , hij moet zich persoonlijk van deze plicht kwijten en mag het niet aan derden delegeren 2011 .
De Arbeidsrechtbank van Brussel stelt voor dat de termijn waarin het OCMW de betrokkene vraagt inlichtingen
of documenten te bezorgen, om redenen van rechtszekerheid duidelijk wordt medegedeeld. Ze leidt hieruit af dat
de vertraging bij de aanvrager niet op een gebrek aan medewerking duidt 2012 .
Talrijke vonnissen en arresten sanctioneren de medewerkingsplicht. De verplichting van het OCMW houdt op
bij vage en onvolledige inlichtingen 2013 en indien inkomsten worden verzwegen uit arbeid 2014 , uit zelfstandige
activiteit 2015 , uit erfenis 2016 , uit aandelen 2017 , huurinkomsten 2018 , uit werkloosheidsuitkeringen en een
opzeggingsvergoeding 2019 ; uit de verkoop van een huis en handelszaak 2020 ; uit handel in auto’s 2021 .
Onduidelijkheid over inkomsten van de betrokkene of samenwonenden 2022 leidt tot stopzetting van steun.
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
Arbrb. Hasselt, 1e K., 17 mei 2002, X / OCMW Torhout, AR 2014329 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 17 mei
2002, X / OCMW St-Truiden, AR 2020321.
C.T. Liège, (section Liège), 10e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Anthisnes et E.B., RG 28.882/00 : T.T.
Bruxelles, 15e ch., 21 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 19.159/01.
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 22 mai 2002, E.B. / X et CPAS Liège, RG 29.777/01.
T.T. Tournai, 3e ch., 3 février 2002, X / CPAS Leuze, RG 71.799 ; T.T. Dinant, 7e ch., 23 avril 2002, X /
CPAS Walcourt, RG 61.293.
Arbh. Gent, 6e K., 2 september 2002, OCMW Sint-Niklaas / X, AR 10402.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 15 april 2002, X / OCMW Lebbeke, AR 47.656 ; Arbh. Antwerpen (afdeling
Hasselt), 23 mei 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2020056.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 4 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2010452.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25.582/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.896.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.025 ; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
17 mei 2002, X / OCMW Torhout, AR 2014329 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 17 mei 2002, X / OCMW St-
Truiden, AR 2020321.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 896/2000.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2013719.
Arbh. Antwerpen, (afdeling Hasselt), 4 e K., 23 mei 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2020056.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2012306.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Houthalen-Helchteren, AR 2010069.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 17 mei 2002, X / OCMW St-Truiden, AR 2020321.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 6 september 2002, X / OCMW Bilzen, AR 5442002.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 15 april 2002, X / OCMW Lebbeke, AR 47.656 ; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
19 april 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2012306.
228

Ook volgende fouten leiden tot weigering van steun wegens gebrek aan medewerking:
- de weigering te antwoorden op pertinente vragen en leugens over cursussen 2023 ;
- het verzwijgen van een bevel om het grondgebied te verlaten 2024 ;
- het herhaaldelijk of langdurig missen van afspraken met de maatschappelijk assistent 2025 ;
- afwezig zijn op het opgegeven adres, het niet afhalen van voedselpakketten en gebrek aan
aanmelding 2026 ;
- volgehouden nalatigheid om kopie van het verblijfsdocument voor te leggen 2027 ;
- verzwijging van gevangenschap en inkomsten uit werk 2028 ;
- het verlaten van het adres zonder het OCMW hiervan in te lichten
2029 ;
- het niet reageren op diverse aangetekende brieven
2030 ;
- verzwijging van samenwoning 2031 ;
- verzwijging van samenwoning en van het bezit van een auto 2032 ;
- verzwijging van de omstandigheden waarin men de voorbije jaren geleefd heeft 2033 ;
- foutieve verklaringen inzake adressen 2034 ;
- het nalaten bewijzen van tewerkstelling binnen te brengen 2035 .
Toch mag het OCMW niet te snel concluderen dat de betrokkene niet wil meewerken :
- zo is het niet meedelen van de opening van een nieuwe bankrekening met een niet-toegelaten
debetsaldo zodat de sociale bijstandsrekening werd geblokkeerd door de bank wel een fout, maar nog
geen tekortkoming die verantwoordt dat men de steun afschaft 2036 ;
- het niet verschijnen op afspraken is op zichzelf nog geen bewijs van andere inkomsten of een bewijs
van gebrekkige medewerking, indien niet bewezen wordt dat de betrokkene effectief werd gevraagd
zich maandelijks aan te bieden en de toestand niet wezenlijk veranderd is in de tussenperiode
2037 ;
- wie zich in het verleden stipt aangeboden heeft, heeft niet de bedoeling zich aan het sociaal onderzoek
te onttrekken, wanneer hij zich eenmaal niet aanbiedt. Vermits deze brief bij gewone post werd
verzonden is ook niet bewezen dat betrokkene er kennis van had 2038 ;
- het is normaal dat de betrokkene vertraging oploopt als hij een nieuwe huurovereenkomst moet
bekomen en moet nagaan tot welk nieuw centrum hij zich thans moet wenden. Het relaas dat hij bij
deze administratieve rompslomp geen bijstand kreeg komt geloofwaardig over 2039 ;
- een buitenlandse circusartiest die met zijn gezin in een caravan verblijft, geraakt uiteraard moeilijk
wegwijs in de doolhof van de Belgische wetgeving. Het OCMW had alle nuttige inlichtingen moeten
verstrekken op grond van artikel 60, § 2 OCMW-Wet
- indien de betrokkene lijdt aan dwangneuroses kan haar geen onwil verweten worden als zij niet
verschijnt op een uitnodiging van het OCMW 2041 ;
- als de kandidaat-vluchteling geen Nederlands begrijpt wist ze misschien niet wat de oproep betekende.
Het verslag van het OCMW is uiterst summier en het is onduidelijk welke inlichtingen het OCMW
2040 ;
2023
2024
2025
2026
2027
2028
2029
2030
2031
2032
2033
2034
2035
2036
2037
2038
2039
2040
2041
Arbrb. Antwerpen, 14e K.,11 februari 2002, X / OCMW Ganshoren, AR 335.266 en 335.493.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 19 juni 2002, X / OCMW Kuurne, AR 63087.
Arbrb. Ieper, 1e K., 7 juni 2002, X / OCMW Ieper, AR 24747 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 26 juni 2002,
X / OCMW Antwerpen, AR 343.014 /AR343.431 /AR 344.719 /AR 344.720.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 26 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 980805.
Arbrb. Brussel, 20e K., 7 november 2002, X / OCMW Torhout, AR 18 572/01.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, X / OCMW Ravels, ARV 25.642.
Arbrb. Kortrijk , 2e K., 4 september 2002, X / OCMW Dentergem, AR 63424.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 november 2002, X / OCMW Ronse, AR 346136.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 20 november 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 64220.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 27 november 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2020296.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 18 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 2020257.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 14 juni 2002, X / OCMW Vosselaar, AR 25.444 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
26 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.721 en AR 344.710.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 325.337 en AR 337.619.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Dilsen, AR 2642/2001.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 5 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.780.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Morlanwelz, AR 340.356.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 19 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.028.
Arbrb. Brussel, 20e K., 6 juni 2002, X / OCMW Evere, AR 2.577/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 345897.
229

miste om de steun verder te verlenen. De wil om mee te werken blijkt uit het feit dat betrokkene zich
maandelijks heeft aangeboden op het OCMW 2042 ;
- indien de betrokkene pas later een attest van onvermogen van zijn echtgenote kon voorleggen omdat
hij dit in het buitenland diende te vragen, kan hem geen nalatigheid aangewreven worden 2043 .
5.2.4.2. De sanctie bij gebrek aan informatie of medewerking
De aanvrager die geen medewerking verleent, stelt het OCMW niet in de mogelijkheid om na te gaan of de
toekenningsvoorwaarden voor bijstand vervuld zijn, waardoor die moet worden geweigerd 2044 .
Deze regel wordt niet betwist, maar wel genuanceerd door zekere beslissingen.
Het Arbeidshof van Brussel heeft geoordeeld dat het OCMW het gebrek aan medewerking jegens de aanvrager,
die de nodige informatie niet heeft verschaft, niet mag opwerpen, wanneer het centrum bij machte was om zelf
zonder noemenswaardig probleem deze informatie te verkrijgen (in casu de hypothecaire toestand van het goed
van de aanvrager waarop het centrum een hypotheek wou nemen) 2045 .
In dezelfde zin mag het OCMW geen steun weigeren wegens gebrek aan medewerking, wanneer het zelf in
gebreke blijft en niet kan aantonen dat het de aanvrager een aanmaning heeft gestuurd met het verzoek de
nodige inlichtingen te verschaffen 2046 of wanneer het zelf geen sociaal onderzoek uitgevoerd heeft 2047 .
Wanneer op de terechtzitting blijkt dat de aanvrager bij het onderzoek van zijn aanvraag in werkelijkheid wel
de nodige documenten en inlichtingen heeft overgemaakt aan het OCMW, is de weigeringsbeslissing van het
centrum ongegrond, aangezien er geen gebrek aan medewerking was 2048 .
In enkele alleenstaande beslissingen heeft de Arbeidsrechtbank van Verviers geoordeeld dat de aanvrager, die
volhardt in de kwade trouw en de gegevens die noodzakelijk zijn bij het onderzoek van zijn aanvraag, niet
wenst over te maken, zichzelf een onwaardig bestaan aandoet en zo zichzelf het recht op een menswaardig
bestaan zoals gewaarborgd in artikel 23 van het Gerechtelijk Wetboek en artikel 1 OCMW-Wet ontzegt 2049 . In
dezelfde zin sluit de medewerkingsplicht elke dreigende of beledigende houding uit ten aanzien van de
maatschappelijk werker die met het sociaal onderzoek is belast 2050 .
Het OCMW kan beslissen de steun pas later toe te kennen wanneer de aanvrager de gepaste bewijzen heeft
binnengebracht. De steun is pas vanaf dat ogenblik verschuldigd 2051 .
5.2.5. Plicht van het OCMW tot het inwinnen en verstrekken van inlichtingen en
raadgeving
Het OCMW is verplicht de steunaanvragers inlichtingen en raad te geven. Op dit vlak zijn er een aantal
vonnissen gewezen.
- Wanneer een persoon aan het OCMW vraagt om over de brug te komen met een huurwaarborg en bij
die gelegenheid aan het centrum verklaart zich alleen te willen vestigen, moet dit centrum zich
2042
2043
2044
2045
2046
2047
2048
2049
2050
2051
Arbrb.Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Beveren, AR 347.540.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.000.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 15 février 2002, X / CPAS Forest, RG 18.570/01 ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 mars
2002, X / CPAS Vresse-sur-Semois, RG 61.946 ; T.T. Verviers, 1e ch., 22 octobre 2002, X / CPAS
Verviers, RG 1292/2002 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 33.392/02.
Idem : 2 : T.T. Liège : 1 ; T.T. Verviers : 1.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002, X / CPAS Ittre, RG 41.235.
T.T. Charleroi, 5e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60500/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 novembre 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 37.117/02.
T.T. Liège, 7e ch., 22 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320.584.
T.T. Verviers, 1e ch., 22 février 2002, X / CPAS Sambreville, RG 1326/2001.
T.T. Verviers, 1e ch., 22 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 2101/2001.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 18 november 2002, X / OCMW Ukkel, AR 48612.
230

informeren over de inkomsten van de betrokkene en desgevallend, het advies geven om daarnaast ook
het bestaansminimum of maatschappelijke dienstverlening aan te vragen 2052 .
- Het OCMW mag geen tussenkomst weigeren in de kosten van de gezondheidszorg omdat de
betrokkene het centrum laattijdig hiervan op de hoogte zou hebben gebracht, wanneer nergens blijkt
dat het centrum hem vooraf had ingelicht over de noodzaak om eerst zijn machtiging te krijgen
vooraleer de kosten mochten worden gemaakt 2053 .
5.3. De beslissing van het OCMW
5.3.1. De auteur van de beslissing
Het Comité Sociale Dienst kan beslissen indien de Raad eenparig de bevoegdheden daartoe heeft overgedragen
conform artikel 62bis OCMW-Wet. Om die reden is de beslissing derhalve niet onwettig 2054 .
5.3.2. De vorm van de beslissing
De beslissing is niet nietig omdat de straatnaam in het Frans werd geschreven. Deze vermelding is immers niet
essentieel 2055 .
5.3.3. De motivering
De rechtspraak herinnert eraan dat de beslissing moet gemotiveerd zijn : de feitelijke gegevens die eigen zijn
aan de zaak, moeten duidelijk worden aangegeven, alsook de wettelijke en reglementaire bepalingen die van
toepassing zijn
2056 .
De schending van de motiveringsplicht komt aan bod in talrijke uitspraken. Deze kan zowel op een inhoudelijk
aspect betrekking hebben als op een vormelijk aspect.
Wat betreft het vormelijk aspect :
- artikelen 2 en 3 van de wet van 29 juli 1991 leggen een motiveringsplicht op, maar verplichten niet dat
er uitvoerig wordt gemotiveerd. Men moet niet op alle mogelijke feitelijke en juridische argumenten
ingaan
2057 ;
- als het beschikkend gedeelte van de beslissing niet is gemotiveerd en in de begeleidende brief slechts
één reden wordt vermeld is motivering onvoldoende ; 2058
- indien na een sociaal onderzoek bepaalde steun wordt toegekend en andere steun wordt geweigerd, is
de beslissing voldoende gemotiveerd op basis van artikel 62bis OCMW-Wet, de wet van 29 juli 1991
en artikel 14 van het Sociaal Handvest ; 2059
- indien de beslissing niet integraal werd meegedeeld, maar enkel “het beschikkende gedeelte” zonder
motivering, is er een schending van de motiveringsplicht, temeer daar het dossier niet mocht worden
ingezien. 2060
Wat betreft het inhoudelijke aspect :
2052
2053
2054
2055
2056
2057
2058
2059
2060
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.671.
T.T. Liège, 7e ch., 16 octobre 2002, X / CPAS Herstal, RG 321.636.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2012306.
Arbrb. Tongeren, 5 april 2002, X / OCMW Bilzen, AR 3128/2001.
T.T. Mons, 5e ch., 8 février 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1293/00/M ; T.T. Mons, 2e ch., 8 mai
2002, X / CPAS Mons, RG 4.157/01/M.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2003834 en 2003835.
Arbrb. Dendermonde (afdeling Aalst), 3e K., 25 juni 2002, X / OCMW Denderleeuw, AR 48.320.
Arbrb. Brussel, 20e K., 6 juni 2002, X / OCMW Vilvoorde, AR 26.018/02.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2012306.
231

- het Arbeidshof van Antwerpen stelt geen schending van de motiveringsplicht vast wanneer in de
beslissing geen gewag wordt gemaakt van de aanvraag tot regularisatie op basis van artikel 9, 3 e
Vreemdelingenwet 2061 .
Bepaalde gerechten lijken strenger toe te zien op de motiveringsplicht wanneer de raad voor maatschappelijk
welzijn van het OCMW een andere beslissing neemt dan de maatschappelijk werker in de conclusies van zijn
sociaal verslag had voorgesteld 2062 .
In dezelfde zin is er wel een schending van de motiveringsplicht
- indien er zonder enige motivering wordt afgeweken van het advies van de maatschappelijk
assistente 2063 ;
- wegens miskenning van de vraag om door een andere assistent begeleid te worden wegens de
-
verstoorde relatie 2064 ;
wanneer de beslissing te summier gemotiveerd is zodat de betrokkene de feitelijke en
juridische overwegingen waarop de beslissing steunt niet kan kennen, zoals o.a
-
-
“U hebt bedrog gepleegd” 2065 ;
“U verblijft niet op het adres dat u hebt opgegeven” en “U hebt de gestelde voorwaarden niet
nageleefd”) 2066 ;
- “Wijziging van de sociale situatie 2067 .
Wanneer een geringere steun wordt toegekend dan voorheen, moet dit gemotiveerd worden aan de hand van de
feitelijke omstandigheden die deze vermindering rechtvaardigen 2068 .
Bij gebrek aan motivering wordt de beslissing nog steeds vernietigd en doet de rechter in plaats van het
OCMW uitspraak over het opgeëiste recht 2069 .
Het Arbeidshof van Luik heeft geoordeeld dat de voorheen door het OCMW erkende staat van behoeftigheid,
voortduurt, bij gebrek aan motivering van de door het OCMW genomen eindbeslissing 2070 .
De motiveringsplicht is evenwel niet van openbare orde. Indien de schending ervan niet werd opgeworpen
vernietigt de rechter de beslissing ultra petita 2071 .
5.3.4. De betekening
In overeenstemming met de rechtspraak van het Hof van Cassatie 2072 , is de betekening uitgevoerd op de datum
dat het aangetekend schrijven aan de bestemmeling wordt overhandigd of wordt aangeboden op het juiste
adres 2073 .
De bewijslast voor de correcte betekening, dat wil zeggen met vermelding van de door de wet opgelegde
bepalingen, ligt bij het OCMW 2074 .
2061
2062
2063
2064
2065
2066
2067
2068
2069
2070
2071
2072
2073
Arbh. Antwerpen, 4e K., 20 maart 2002, X / OCMW Beerse, AR 2000257.
C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, CPAS Erquelinnes / X, RG 16.184.
Arbrb. Tongeren, 5 april 2002, X / OCMW Bilzen, AR 3128/2001.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 24 mei 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2014289.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 3 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.596 en 342.926.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 26 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.721 en AR 344.710.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 24 september 2002, X / OCMW Ninove, AR 46.713.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 17.114.
C.T. Liège, (section Liège), 24 avril 2002, X / CPAS Ninove, RG 30.483/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
14 février 2002, X / CPAS Ganshoren, RG 20.696/01 ; T.T. Mons, 2e ch., 6 mars 2002, X / CPAS Mons,
RG 1.192/00/M ; T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Estaimpuis, RG 72.924 ; T.T. Nivelles,
(section Wavre), 2e ch., 12 avril 2002, X / CPAS Wavre, RG 1847/w/2001 ; T.T. Huy, 2e ch., 26 juin
2002, X / CPAS Huy, RG 56.030.
Idem : T.T. Bruxelles : 4.
C.T. Liège, (section Liège), 24 avril 2002, X / CPAS Ninove, RG 30.483/01.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Puurs / X, AR 2010119.
Cass., 16 september 1991, Arr. Cass., 1991-92, 51.
T.T. Liège, 7e ch., 23 février 2002, X / CPAS Liège, RG 315.005.
232

Bij gebrek aan betekening of bij een onregelmatige betekening (zonder de door de wet opgelegde
vermeldingen) vangt de beroepstermijn niet aan 2075 .
Hoewel iedere beslissing inzake individuele dienstverlening binnen de acht dagen dient te worden meegedeeld
aan de aanvrager, staat hierop geen sanctie, vooral niet indien blijkt dat de betrokkene hierdoor geen nadeel
leed en de beslissing hem mondeling en persoonlijk werd meegedeeld 2076 .
Het loutere feit dat kon worden vastgesteld dat de betrokkene kennis heeft van een beslissing, aangezien de
vermindering van de ontvangen steun meteen inging, doet de beroepstermijn niet aanvangen, wanneer er geen
betekening is verricht op de door de wet opgelegde wijze 2077 .
In tegenovergestelde zin heeft de Arbeidsrechtbank van Doornik 2078 in één beslissing geoordeeld dat de
beroepstermijn begint te lopen op de datum waarop bewezen is dat de bestemmeling kennis had van de
beslissing, zelfs al heeft er geen betekening plaatsgevonden. Deze beslissing staat alleen en kan worden betwist,
want stemt niet overeen met de bepalingen van artikel 71 van de wet van 1976, dat het vertrekpunt voor de
beroepstermijn op een limitatieve wijze vastlegt.
De betekening die de verplichte vermeldingen met betrekking tot de mogelijkheid om beroep aan te tekenen, de
termijn waarbinnen dit moet gebeuren en de bevoegde rechter, niet bevat, is nietig en blijft zonder
uitwerking 2079 .
De betekening die rechtstreeks gedaan werd aan de betrokkene zelf en niet aan de voorlopige bewindvoerder,
ook al wist het OCMW dat deze laatste de eerste vertegenwoordigde, is onregelmatig 2080 .
Het feit dat de beslissing niet aangetekend verstuurd is, aangezien het OCMW over geen adres van betrokkene
beschikte, kan niet als grond van onontvankelijkheid door het OCMW zelf opgeworpen worden, aangezien de
betrokkene steeds het recht heeft binnen de maand beroep in te stellen 2081 .
Het Arbeidshof van Luik steunt op artikel 31bis van de organieke wet van 1976, ingevoegd door het Waals
Gewest, volgens hetwelk de Wet van 11 april 1994 betreffende de openbaarheid van bestuur van toepassing is
op de beslissingen van de openbare centra voor maatschappelijk welzijn en bepaalt dat de betekening van de
beslissing een aantal vermeldingen moet bevatten over de beroepsmogelijkheden. Komen die vermeldingen er
niet in voor, dan begint de beroepstermijn niet te lopen 2082 .
In een arrest van 20 februari 2002 heeft het Arbitragehof geoordeeld dat artikel 3, 4°, van de Wet van 12
november 1997 betreffende de openbaarheid van bestuur in de provincies en gemeenten, in zoverre dit de
betekening van alle beslissingen of alle administratieve akten met individuele draagwijdte van provinciale
overheden beoogt, met inbegrip van de bestendige deputaties in de uitoefening van de voogdij zoals bedoeld in
artikel 53, § 3, van de organieke Wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk
welzijn, de regels schendt die de respectievelijke bevoegdheden vaststellen van de Staat, de Gemeenschappen
en de Gewesten. Daarentegen schendt dit artikel, zo gelezen dat het niet van toepassing is op de
administratieve beslissingen of akten van de provinciale en administratieve overheden met betrekking tot de
2074
2075
2076
2077
2078
2079
2080
2081
2082
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Thimister-Clermont, RG 30.325/01 ; T.T.
Mons, 5e ch., 20 février 2002, X / CPAS Frameries, RG 3023/01/M ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin
2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 33.766/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 février 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 12.422/01 ; T.T. Namur, 7e ch.,
8 mars 2002, X / CPAS Mettet, RG 112.947 ; T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Mettet, RG
112.949 ; T.T. Dinant, 7e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Viroinval, RG 61.745 ; T.T. Huy, 2e ch., 13 mars
2002, X / CPAS Wanze, RG 55.608.
Idem : T.T. Bruxelles : 3.
Arbrb Antwerpen, 14e K., 14 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 344535.
T.T. Mons, 2e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 5.125/01/M.
T.T. Tournai, 3e ch., 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.132.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Fleurus, RG 57.295/R.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Anderlecht et Saint-Gilles, RG 26.109/02.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 14 juni 2002, X / OCMW Vosselaar, AR 25.444.
C.T. Liège, (section Neufchâteau), 11e ch., 10 juillet 2002, X / CPAS Rendeux, RG 3.488/01.
Contra : T.T. Bruxelles, ch. vac., 6 septembre 2002, X / CPAS Grâce-Hollogne, RG 29.428/02.
233

openbare centra voor maatschappelijk welzijn, de regels die de respectievelijke bevoegdheden vaststellen van
de Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten, niet 2083 .
5.3.5. De ingang van de beslissing
Overeenkomstig vaste rechtspraak is de de bijstand verschuldigd vanaf de aanvraag. Wanneer de bijstand vanaf
die datum wordt toegekend, is er geen sprake van achterstal 2084 .
Wanneer achtereenvolgens verschillende gelijkaardige aanvragen ingediend zijn, die op dezelfde manier
worden betwist, is de bijstand verschuldigd vanaf de eerste aanvraag 2085 .
Wanneer bijzondere omstandigheden echter een afwijking op dit beginsel kunnen rechtvaardigen, kan de steun
worden toegekend voor een periode die vóór de aanvraag ligt 2086 of, omgekeerd, slechts vanaf een datum na de
aanvraagdatum 2087 .
De Arbeidsrechtbank van Brussel rechtvaardigt die beslissing met verwijzing naar een arrest van het Hof van
Straatsburg van 28 oktober 2001 : het recht op een eerlijk proces veronderstelt dat het recht van toegang tot de
rechtbank is verzekerd. In dit opzicht is een dergelijke zekerheid overbodig wanneer men niet van het principe
uitgaat dat de rechtsregel zal worden nageleefd. Aldus kan de dwingende aard van een rechtsregel niet uitdoven
door het loutere feit dat er sindsdien veel tijd verstreken is. Dit is inherent aan de rechtsgang 2088 .
Het Arbeidshof van Luik heeft geoordeeld dat de stelling volgens dewelke maatschappelijke dienstverlening
automatisch verschuldigd is vanaf de aanvraag, onjuist is. De steun is verschuldigd vanaf het ogenblik waarop
hij elkeen de mogelijk geeft een menswaardig bestaan te leiden. Het is niet mogelijk om uit de motivering van
dit arrest een principiële beslissing af te leiden 2089 .
Volgens een toenemende rechtspraak belet de aard van de maatschappelijke dienstverlening dat zij met
terugwerkende kracht wordt toegekend, dat wil zeggen voor een periode die de aanvraag voorafgaat, behalve
indien bijzondere omstandigheden dit zouden recht-vaardigen 2090 .
- Het feit dat de eerdere beslissing destijds niet werd aangevochten, is geen bijzondere omstandigheid
die rechtvaardigt dat er steun wordt toegekend voor een periode die vóór de aanvraag ligt 2091 .
- Het loutere feit met gezondheidsproblemen te kampen, volstaat niet als bijzondere omstandigheid,
wanneer er niet wordt aangetoond in welke mate deze problemen de betrokkene zouden verhinderd
hebben de aanvraag eerder in te dienen 2092 .
Men kan moeilijk een rechtvaardiging vinden voor de veroordeling van het OCMW tot een tussenkomst voor
de periode die de aanvraag voorafgaat, aangezien dit centrum voor die periode geen onderzoek heeft kunnen
instellen naar de staat van behoeftigheid, noch heeft kunnen afwegen welke steun het meest geschikt zou zijn in
het licht van die behoefte 2093 .
2083
2084
2085
2086
2087
2088
2089
2090
2091
2092
2093
C.A., 20 février 2002, n° 43/2002, Mon. 22 mai 2002.
T.T. Liège, 10e ch., 7 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 306.876.
T.T. Liège, 9e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 318.936.
T.T. Huy, 2e ch., 6 février 2002, X / CPAS Ferrières, RG 55.523 ; T.T. Dinant, 7e ch., 11 juin 2002, X /
CPAS Couvin, RG 62.144 ; T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 juillet 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 30.491/02
et 32.406/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30.851/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 18.638/01 qui cite Cour
E.D.H., 28 octobre 2001, GOLDER / Royaume Uni, J.T.T., 2001, 716.
C.T. Liège, (section Liège), 2e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 30.471/01 ; C.T. Liège,
(section Liège), 2e ch., 19 novembre 2002, CPAS Liège / X et E.B., RG 29.395/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 mai 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 23.011/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
13 juin 2002, X / CPAS Jette, RG 19.229/01 et 23.498/01.
T.T. Liège, 9e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Saint-Nicolas, RG 320.928.
T.T. Charleroi, 11e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Estinnes, RG 60.485/R.
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 11 décembre 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 30.396/01.
234

Kennelijk heeft het Arbeidshof van Luik in een alleenstaand arrest het principe naar voren geschoven (zij het
zondere bijzondere motivering) dat de steun onmogelijk problemen kan compenseren die de betrokkene heeft
gekend voor de tussenkomst van het OCMW, dat er overigens niet mee belast is voor deze problemen
vergoedingen toe te kennen. Toekenning van steun met terugwerkende kracht maakt evenmin deel uit van zijn
wettelijke opdracht 2094 .
In die zin is het aan de benadeelde aanvrager om een veroordeling van het OCMW te eisen wanneer het
centrum hem op een onwettige manier steun zou hebben geweigerd, een veroordeling die ertoe zou strekken
hem een schadevergoeding toe te kennen die ex æquo et bono zou worden vastgesteld 2095 .
Op dezelfde manier wordt er slechts afgeweken van de algemene regel dat geen steuntoekenning mogelijk is
vanaf de aanvraag, maar pas vanaf een datum na de aanvraagdatum, tenzij er sprake is van bijzondere
omstandigheden
2096 .
5.3.6. De duur van de beslissing
In beginsel wordt de geldelijke steun toegekend voor onbeperkte duur.
In een beslissing werd het OCMW veroordeeld tot betaling van steun gedurende elf maanden, opdat de
betrokkene ertoe zou worden verplicht het OCMW op de hoogte te houden van de evolutie van zijn
administratieve verblijfssituatie (in deze : vraag tot erkenning als staatloze) 2097 .
Indien de noodzaak van de medicatie voldoende wordt bewezen en de behoeftigheid wordt aangetoond is een
beperking van de tussenkomst tot zes maanden niet gerechtvaardigd. Het OCMW kan steeds, na wijziging van
de toestand, een nieuwe beslissing nemen 2098 .
5.4. De betaling
5.4.1. De betalingsmodaliteiten
Men kan de aanvrager niet verplichten om zijn maandelijkse maatschappelijke dienstverlening bij het OCMW
zelf in ontvangst te nemen, aangezien het centrum ver verwijderd ligt van de hem door de Minister van
Binnenlandse Zaken opgelegde verblijfplaats (administratieve beslissing). Het OCMW wordt veroordeeld tot
betaling van de maatschappelijke dienstverlening via een circulaire cheque of via overschrijving op de bank 2099 .
Indien een persoon in Antwerpen woont maar toegewezen is aan het OCMW van Chapelle-lez-Herlaimont,
dient het OCMW de maandelijkse steun via een bankrekening te storten, eventueel onder de voorwaarde dat de
betrokkene zich om de 2 maanden aanbiedt 2100 .
De Arbeidsrechtbank van Doornik heeft geoordeeld dat het OCMW geen fout begaat door de maatschappelijke
dienstverlening op het einde van de overeenstemmende maand uit te betalen. Deze betalingswijze is evenmin
een vertraging of een misbruik 2101 .
Een beslissing veroordeelt het OCMW ertoe om de komende vier maanden een dagelijkse steun te storten,
waarbij het centrum zelf de concrete inningsformaliteiten mag bepalen 2102 .
2094
2095
2096
2097
2098
2099
2100
2101
2102
C.T. Liège, (section Liège), 2e ch., 17 septembre 2002, CPAS Liège / X, RG 30.430/01.
T.T. Tournai, 3e ch., 19 février 2002, X / CPAS Tournai, RG 72.637, qui cite C.T. Liège, 8e ch.,
24 janvier 2001, RG 28.529/99.
T.T. Dinant, 7e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Beauraing, RG 62.183.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 37.295/02.
Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Hoegaarden, AR 2926/01.
T.T. Dinant, 7e ch., 12 février 2002, X / CPAS Deinze, RG 61.649 et 61.749.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 28 januari 2002, X / OCMW Chapelle-lez-Herlaimont, AR 332.330.
T.T. Tournai, 3e ch., 2 mai 2002, X / CPAS Tournai, RG 73.705.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 0596/2002.
235

De Arbeidsrechtbank van Brussel meent dat het OCMW grote verwarring schiep door op verschillende wijzen
uit te betalen, zodat het betrokkene niet kwalijk genomen kan worden dat hij de gelden niet meer kwam
ophalen. Alle bedragen hadden logischerwijze op de bankrekening gestort moeten worden. Er is geen enkel
objectief element aangehaald om de verandering van betalingswijze te rechtvaardigen en de steun dient dus
toch aan betrokkene uitbetaald te worden 2103 .
5.4.2. De afhoudingen
Bij gebrek aan een nieuwe beslissing in die zin, is het OCMW niet gerechtigd om in uitvoering van een
uitspraak ambtshalve een geldsom in te houden op de betaalde steun. Het OCMW dat zo’n afhouding verricht,
maakt zich schuldig aan feitelijkheden en aan machtsmisbruik 2104 .
5.4.3. Afstand en beslag
Hierover is er geen rechtspraak
5.4.4. Intresten
Het OCMW kan eventueel veroordeeld worden tot betaling van intresten op het gevorderde bedrag. Deze
intresten lopen echter pas op het einde van de maand waarin ze verschuldigd zijn 2105 . (cf. § 6.5.6)
5.4.5. Opschorten van betaling
Hierover is er geen rechtspraak
5.4.6. Indexatie van de betalingen
Uit de aard van de maatschappelijke dienstverlening volgt dat het OCMW na beoordeling van de behoefte, de
middelen bepaalt die het meest geschikt zijn om daaraan tegemoet te komen. Men kan alleen naar de
toekenningsbeslissing verwijzen om te bepalen of een voor een welbepaalde periode, in verschillende schijven
te betalen geldelijke steun, al dan niet indexaanpassingen moet ondergaan. De indexering gebeurt niet
automatisch en is ook niet van rechtswege verschuldigd. Wanneer de behoeftigheid erger wordt, dient aan het
OCMW een verhoging te worden gevraagd van de voorheen toegekende steun 2106 .
In dezelfde zin oordeelde de Arbeidsrechtbank van Brussel dat er geen automatisch recht bestaat op
indexaanpassing van deze steunnormen. De aanvullende steun wordt berekend volgens vaste criteria en op
basis van onkostenfacturen en bij wijziging van deze onkostenfacturen, wordt ook de aanvullende steun
aangepast 2107 . Het volstaat dat de toepassing van de normen door het OCMW objectief verloopt en dat de
menselijke waardigheid gegarandeerd blijft 2108 .
5.4.7. De schuldvergelijking
2103
2104
2105
2106
2107
2108
Arbrb. Brussel, Vak. K., 26 juli 2002, X / OCMW, AR 582401.
T.T. Arlon, 2e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Aubange, RG 30.542 ; T.T. Arlon, 1e ch., 17 décembre 2002,
X / CPAS Aubange, RG 31.196.
Arbrb. Tongeren, 5 april 2002, X / OCMW Bilzen, AR 3128/2001 ; Arbrb. Tongeren, 2e K., 6 september
2002, X / OCMW Bilzen, AR 1803/2001.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Mons / X , RG 16.793.
Arbrb. Brussel, Vak. K., 3 september 2002, X. / OCMW Grimbergen, A.R. 29421/02.
Arbrb. Brussel, Vak. K., 3 september 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 29421/02.
236

De Arbeidsrechtbank van Hoei heeft geoordeeld dat de maatschappelijke dienstverlening geen
«levensonderhoud» is in de zin van artikel 1293 van het Burgerlijk Wetboek, zowel wegens de gebruikelijke
betekenis van het woord «levensonderhoud», als wegens het feit dat de maatschappelijke dienstverlening geen
terugwerkend effect heeft, in de mate waarin het materieel onmogelijk is geldelijke steun toe te kennen om de
betrokkene voor een voorbije periode in staat te stellen met terugwerkende kracht een menswaardig leven te
leiden. Het OCMW is dus gerechtigd om een maatschappelijke dienstverlening toe te kennen en bij deze
gelegenheid te beslissen om die te compenseren met door de betrokkene verschuldigde sommen 2109 .
5.5. Herziening
De rechtspraak herinnert eraan dat het OCMW (het bedrag van) de maatschappelijke dienstverlening niet kan
stopzetten of verminderen dan middels een gemotiveerde individuele beslissing 2110 .
Wanneer het OCMW steun afschaft zonder een gemotiveerde individuele beslissing, begaat het een
feitelijkheid en bezondigt het zich aan machtsmisbruik, wat per definitie fout is 2111 . De betrokkene moet
worden hersteld in zijn vroegere situatie 2112 .
Om een eerdere toekenningsbeslissing te herzien, moet het OCMW feitelijke omstandigheden aantonen
waardoor het gemachtigd is de steun af te schaffen of te verminderen. De bewijslast van die feitelijke
wijzigingen ligt bij het centrum. Een sociaal onderzoek is hierbij onontbeerlijk 2113 .
Het loutere feit dat de begunstigde opmerkt dat voor de verstreken maand een lager bedrag is betaald dan ter
gelegenheid van de vorige maanden, kan niet worden beschouwd als kennisneming van de beslissing tot
vermindering van de steun, want zo zou ook niet anders dan erkend kunnen worden dat de beslissing
regelmatig genomen is door het OCMW, met als gevolg dat de beroepstermijn zou beginnen lopen 2114 .
6. DE GERECHTELIJKE PROCEDURE
6.1. Bevoegdheid van de rechtbank
6.1.1. Territoriale bevoegdheid
De rechtbank van de woonplaats van de aanvrager is bevoegd.
- De inschrijving in het wachtregister geldt als woonplaats in de zin van artikel 580 van het Gerechtelijk
Wetboek 2115 .
- Of de verplichte plaats van inschrijving voor de asielzoeker eveneens geldt als woonplaats, is echter
omstreden. De Franstalige rechtbanken antwoorden nu eens bevestigend 2116 , dan weer ontkennen 2117 .
De Arbeidsrechtbank van Antwerpen stelt dat kandidaat-vluchtelingen niet worden ingeschreven in
het bevolkingsregister, maar wel in het wachtregister. Het Gerechtelijk Wetboek kent dit wachtregister
niet, maar naar analogie met artikel 628, 14° van het Gerechtelijk Wetboek is de rechtbank bevoegd
2109
2110
2111
2112
2113
2114
2115
2116
2117
T.T. Huy, 2e ch., 23 décembre 2002, X / CPAS Huy, RG 52.345 et 52.504.
T.T. Liège, 9e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Crisnée, RG 325.212.
T.T. Arlon, 2e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Aubange, RG 30.156.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Jette, RG 32.385/02.
T.T. Liège, 9e ch., 18 avril 2002, X / CPAS Thimister-Clermont, RG 320.782 ; T.T. Charleroi, 5e ch.,
3 juillet 2002, X / CPAS Courcelles, RG 60.451/R ; T.T. Neufchâteau, ch. vac., 22 juillet 2002, X / CPAS
Saint-Hubert, RG 28.695.
T.T. Mons, 5e ch., 8 février 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1293/00/M.
T.T. Verviers, 1e ch. 22 février 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1783/2001.
T.T. Eupen, 1e ch., 13 juin 2002, X / CPAS La Calamine, RG 290/01 ; T.T. Liège, 7e ch., 27 novembre
2002, X / CPAS Ham-Sur-Heure, RG 325.804.
T.T. Liège, 7e ch., 27 novembre 2002, X / CPAS Kortemark, RG 320.809.
237

die het dichtst bij de werkelijke verblijfplaats van betrokkene is gelegen 2118 . De toewijzing aan een
gemeente bepaalt enkel het bevoegde OCMW en wijzigt geenszins de verblijfplaats van de
betrokkene 2119 .
De territoriale bevoegdheid is geen kwestie van openbare orde. De partijen kunnen ervoor kiezen geen exceptie
van onbevoegdheid op te werpen 2120 .
In tegenstelling tot de beslissingen uit 2001, werd geoordeeld dat het OCMW, waarvan de beslissing
uitdrukkelijk de gevatte rechtbank aanwijst als bevoegde rechtbank, niettegenstaande het feit dat de woonplaats
van de betrokkene zich in een andere gemeente bevindt, geacht wordt aan zijn exceptie van onbevoegdheid te
verzaken 2121 .
6.1.2. Materiële bevoegdheid
De materiële bevoegdheid van de arbeidsgerechten is van openbare orde en zorgt nauwelijks voor problemen in
de rechtspraak. Een paar beslissingen hebben zich uitgesproken over bijzondere vraagstukken.
- De arbeidsrechtbank is bevoegd om uitspraak te doen over een beroep, ingesteld tegen een beslissing
die weigert om de betrokkene de hoedanigheid van dakloze toe te kennen, aangezien het een vraag van
maatschappelijke dienstverlening betreft en dit behoort tot de bevoegdheid van de
arbeidsrechtbank 2122 .
- De arbeidsrechtbank blijft bevoegd om kennis te nemen van de vraag die op basis van artikel 807 van
het Gerechtelijk Wetboek wordt geformuleerd ter gelegenheid van de conclusies, die er niet toe strekt
maatschappelijke dienstverlening te krijgen, maar wel een schadevergoeding, gelijkwaardig aan
maatschappelijke dienstverlening, ook al gaat het dan om de enige vordering die nog aanhangig is, en
als hoofdvordering niet tot de bevoegdheid van de exceptierechter zou behoren 2123 .
- Een vraag naar begeleiding door een andere maatschappelijk assistente omdat de verhouding tussen
hen verstoord zou zijn, behoort wel tot de bevoegdheid van de Arbeidsrechtbank op basis van artikel
71, eerste lid van de OCMW-wet en op basis van artikel 580, 8° van het Ger.W. dat bepaalt dat de
arbeidsrechtbanken bevoegd zijn voor de geschillen over de toepassing van de OCMW-wet 2124 .
De meeste betwistingen over de materiële bevoegdheid betreffen de onderhouds-problematiek. Conform de
gemeenrechtelijke bevoegdheidsregels is de Arbeidsrechtbank ter zake niet bevoegd. Omdat de materiële
bevoegdheid van openbare orde is moet de arbeidsrechtbank dit middel ambtshalve opwerpen en verwijzen
naar de Arrondissementsrechtbank (artikel 639 en 640 van het Gerechtelijk Wetboek) 2125 .
De Arbeidsrechtbank is onbevoegd inzake:
- een verhaal op de onderhoudsplichtige echtgenoot 2126 ;
- de beslissing van het OCMW inzake tussenkomsten van kinderen en schoonkinderen 2127 ;
- het bepalen van het aandeel van elk kind in de verblijfskosten van hun opgenomen vader 2128 ;
2118
2119
2120
2121
2122
2123
2124
2125
2126
2127
2128
Arbrb. Antwerpen, 10 januari 2002, 6e K, X / OCMW Overijse, AR 332.144 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
13 februari 2002, X / OCMW Haacht, AR 340.069 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 februari 2002, X /
OCMW Koksijde, AR 325.627.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 februari 2002, X / OCMW Haacht, AR 340.069 ; Arbrb. Antwerpen, 14e
K., 13 februari 2002, X / OCMW Koksijde, AR 325.627.
T.T. Nivelles, (section Wavre), 2e ch., 19 mars 2002, X / CPAS Braine-le-Comte, RG 1782/w/2001.
T.T. Charleroi, 5e ch., 5 novembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61.284/R.
Idem : T.T. Charleroi : 7.
T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Ottignies, RG 2363/w/2001.
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Willebroek, RG 318.559.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 24 mei 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2014289.
Arbrb. Leuven, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Boutersem, AR 2161/01 en 2273/01.
Arbrb. Leuven, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Boutersem, AR 2161/01 en 2273/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 november 2002, X / OCMW Kontich, AR 343707.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 16 oktober 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 2000/910.
238

- de terugvordering van de kosten van de verleende steun die normaal ten laste is van
onderhoudsplichtigen 2129 .
2129
T.T. Verviers, 1e ch., 26 novembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1801/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch.,
26 novembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1800/2002.
239

Verder komen diverse punten van onbevoegdheid aan de orde:
- Kwijtschelding van een schuld behoort tot de louter discretionaire bevoegdheid van het OCMW De
Arbeidsrechtbank is wel bevoegd om uitspraak te vellen over de opportuniteit en de modaliteiten van
de terugvordering, voor zover het OCMW daarover een beslissing zou treffen 2130 .
- De arbeidsrechtbank is ook onbevoegd om te oordelen over een vordering tot schadevergoeding tegen
een OCMW wegens verkeerde inlichtingen, waardoor de achterstallige schuld inzake bijdragen voor
zelfstandigen hoog is opgelopen 2131 .
- het beroep tegen het opleggen van wettelijke hypotheek 2132 ;
- huurachterstallen en huurgebreken (bevoegdheid van de vrederechter) 2133 of inzake huurschade 2134 .
Verder is de Arbeidsrechtbank onbevoegd :
- om kennis te nemen van een betwisting van de afhoudingen die ambtshalve door het OCMW worden
verricht op de latere steun, betaald in maandschijven (afhouding verricht als terugvordering van
vroegere toegekende steun bij wijze van terug te betalen voorschotten): dit geschil valt onder de
uitsluitende bevoegdheid van de Beslagrechter (dit is overigens een kwestie van openbare orde), zodat
de rechtbank het geding verwijst naar de Arrondissementsrechtbank 2135 .
Tenslotte dient gewezen op een vernuftige maar vergeefse exceptie. Een OCMW erkent dat de steun niet langer
werd uitbetaald doch stelt dat dit niet het gevolg is van een beslissing tot toekenning, weigering of
terugvordering van maatschappelijke dienstverlening, zodat de arbeidsrechtbank niet bevoegd is
overeenkomstig artikel 580, 8, d van het Gerechtelijk Wetboek De Arbeidsrechtbank van Kortrijk stelt dat
stopzetten van steun wel degelijk beschouwd kan worden als een impliciete beslissing tot weigering zodat de
rechtbank bevoegd is 2136 .
6.1.3. Het kort geding
Opdat hoogdringendheid zou worden vastgesteld, moet de aanvrager minstens de waarschijnlijkheid aantonen
van de beweerde staat van behoeftigheid 2137 . De rechter in kort geding houdt bij de beoordeling van de
dringendheid rekening met de bijzondere gegevens uit de zaak 2138 .
In afwachting van de uitspraak van het Arbitragehof inzake de betwistingen van vreemdelingen die op grond
van de Regularisatiewet hadden ingediend, waren er in het rechtsgebied van Gent talrijke kort gedingen
gevoerd, waarbij vaak provisionele steun werd toegekend. Het Arbeidshof van Gent moest zich nu uitspreken
over de vraag van betrokkenen die ondertussen al geregulariseerd waren. Het Arbeidshof oordeelt dat het zelf
ook een uitspraak bij voorraad dient te doen en dat het kan rekening houden met de regularisatie. Vanaf die
datum kan geen steun meer worden ontzegd op basis van artikel 57 § 2 OCMW-Wet. De rechtsgrond van de
betwiste beslissing is dan ook verdwenen. De slotsom is dat de zaak niet meer hoogdringend is en dat de
vordering ongegrond is 2139 .
Na vastgesteld te hebben dat het beroep bij de Raad van State tegen een beslissing van het CGVS conform
artikel 51/8 Vreemdelingenwet (weigering tot inoverwegingname) geen recht op steun genereert 2140 , dat er geen
medische overmacht is en dat hij tenslotte het OCMW niet behoorlijk heeft ingelicht over zijn
regularisatieaanvraag, beslist het Arbeidshof dat de gevorderde voorlopige maatregelen niet kunnen worden
toegestaan wegens gebrek aan hoogdringendheid 2141 .
2130
2131
2132
2133
2134
2135
2136
2137
2138
2139
2140
2141
Arbrb. Turnhout, 2e K., 8 november 2002, X / OCMW Geel, AR 25681.
Arbrb. Kortrijk (afdeling Kortrijk), 2e K., 8 mei 2002, X / OCMW Anzegem, AR 62578.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St-Niklaas), 3e K., 5 maart 2002, X / OCMW Stekene, AR 60.818.
Arbrb. Tongeren, 17 mei 2002, X / OCMW Hoeselt, AR 2439/2001 en 3457/2001.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 34.253/02.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Olne, RG 0172/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002,
X / CPAS Verviers, RG 0913/2001.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 19 juni 2002, X / OCMW Kuurne, AR 63087.
T.T. Nivelles, (section Nivelles), ch. réf., 31 mai 2002, X / CPAS Court-Saint-Etienne, RR 2/N/2002.
T.T. Verviers, ch. réf., 2 septembre 2002, X / CPAS Spa , RR 0002/02.
Arbh. Gent, 6e K., 3 juni 2002, OCMW Wetteren / X, AR 117/02.
Arbitragehof, 1 maart 2001, nr. 21/2001, B.S. 3 mei 2001, 14911.
Arbh. Gent, 6e K., 18 november 2002, OCMW Gent / X, AR 11102.
240

De rechter in kort geding mag onderzoeken of de termijnen voor de regularisatieprocedure werden nageleefd,
zonder zich in de plaats te stellen van de Raad van State. Indien blijkt dat het beroep prima facie laattijdig is,
kan de steun ontzegd worden. Daarmee eigent het Arbeidshof zich geen bevoegdheden van de Raad van State
toe 2142 .
6.1.4. Taalgebruik
Hoven en rechtbanken passen de beschikkingen van de wet van 15 juni 1935 toe, zonder dat hier gewijzigde
standpunten in de rechtspraak moeten worden gemeld 2143 . Bij wijze van voorbeeld :
- het originele verzoekschrift mag in het Duits zijn opgesteld. Het feit dat de Nederlandse vertaling
ervan buiten de beroepstermijn op de griffie aankomt, tast geenszins de toelaatbaarheid ervan aan op
grond van artikel 84, sub 4 van de EG-Verordening 1408/71. Deze bepaling heeft rechtstreekse
werking 2144 ;
- de Arbeidsrechtbank van Tongeren moest de ontvankelijkheid van een Engelstalig verzoekschrift
onderzoeken. Aangezien er geen bilaterale overeenkomst werd afgesloten met Albanië in afwijking
van de Taalwet van 15 juni 1935, die van openbare orde is, is het verzoekschrift nietig en de vordering
onontvankelijk 2145 ;
- artikel 28 Taalwet wordt echter niet geschonden, wanneer de oproepingen voor een Waals OCMW
werden vertaald naar het Frans. Geen enkele wetsbepaling legt echter de verplichting op het
oorspronkelijke verzoekschrift eveneens te vertalen. De brief van het arbeidsauditoraat, met de vraag
om het dossier en standpunt van het OCMW mee te delen, moet niet betekend worden maar kadert in
de zin van artikel 138 van het Gerechtelijk Wetboek 2146 ;
- gelet op artikel 40 van de Taalwet loopt de termijn van beroep gedurende een maand en worden de
verjaring en rechtsplegingstermijnen gestuit, indien initiële akte tijdig was. Het OCMW kan niet het
“non bis in idem”-beginsel inroepen aangezien er geen definitief vonnis is (het Franstalig vonnis ging
enkel over de schending van de Taalwet), noch een schending van artikel 1057 van het Gerechtelijk
Wetboek. en artikel 40 lid, 4 van de Taalwet (het gaat hier immers niet om een hoger beroep noch om
Cassatie). De Arbeidsrechtbank moet opnieuw uitspraak doen 2147 .
6.2. Het Handvest van de Sociaal Verzekerde
Het Handvest van Sociaal Verzekerde van 11 april 1995 is niet van toepassing op maatschappelijke
dienstverlening op grond van de OCMW-Wet 2148 . Tevens verwijst de rechtspraak naar het arrest van het
Arbitragehof d.d. 21 oktober 1998, waarin gesteld werd dat steunverlening niet viel onder het begrip sociale
bijstand ex artikel 2,1° 2149 .
Nochtans verwijst de Arbeidsrechtbank van Tongeren wel naar artikel 20 voor wat betreft de interesten 2150 (cf.
ook § 5.6.5).
2142
2143
2144
2145
2146
2147
2148
2149
2150
Arbh. Gent, 6e K., 17 juni 2002, OCMW Gent / X, AR 31/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Aarschot, RG 27.963/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
8 juillet 2002, X / CPAS Asse, RG 28.102/02.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 25 september 2002, X / OCMW Ham, AR 2021198.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2891/2001.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 28 januari 2002, X / OCMW Chapelle-lez-Herlaimont, AR 332.330.
Arbrb. Brussel, 20e K., 18 april 2002, X / OCMW Asse, AR 14.377/01, 16.557/01 en 21.752/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048 ; Arbrb. Antwerpen,
14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.663 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X /
OCMW Antwerpen, AR 341.000 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Mechelen / X, AR
2010115 ; Arbrb. Mechelen, 1e K., 19 juni 2002, X / OCMW Mechelen, AR 77257 ; Arbrb.
Dendermonde, 3e K., 24 september 2002, X / OCMW Ninove, AR 46.713 ; Arbrb. Tongeren, 2e K.,
4 oktober 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 1047/2002 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 november
2002, X / OCMW Zwevegem, AR 347.237.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 19 juni 2002, X / CMW Antwerpen, AR 333.858 ; Arbrb. Tongeren, 2e K.,
4 oktober 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 1047/2002.
Arbrb. Tongeren, 5 april 2002, X / OCMW Bilzen, AR 3128/2001 ; Arbrb. Tongeren, 2e K., 6 september
2002, X / OCMW Bilzen, AR 1803/2001.
241

De Arbeidsrechtbank van Namen heeft besloten dat het toch van toepassing is, in het bijzonder wanneer het
gaat over de toekenning van steun, gelijkwaardig aan het bestaansminimum, aan een persoon van vreemde
nationaliteit die omwille van zijn nationaliteit geen aanspraak kan maken op het bestaansminimum 2151 .
Het Handvest wordt wel af en toe ingeroepen in combinatie met de motiveringsplicht 2152 . (cf. § 5.3.3.)
6.3. Het inleiden van de vordering
6.3.1. Het voorwerp van de vordering
Een aantal betwistingen worden verder vermeld onder § 6.5.3.
2151
2152
T.T. Namur, 7e ch., 26 juillet 2002, X / CPAS Namur, RG 113.162.
Arbrb. Brussel, 20e K., 6 juni 2002, X / OCMW Vilvoorde, AR 26.018/02 ; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
20 september 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 2014743.
242

6.3.1.1. Vordering tegen een beslissing
Het beroep moet gericht zijn tegen een beslissing. Anders is de vordering onontvankelijk.
Een beroep ingesteld nog voor er een beslissing is genomen door het OCMW, is onontvankelijk 2153 .
Er is geen beslissing bij:
een antwoord van de sociaal assistente per gewone brief 2154 ;
een informatief schrijven van het OCMW 2155 ;
- de beslissing tot afsluiting van de gas- en elektriciteitsleveringen, niettegenstaande het feit dat het
OCMW in de Lokale Advies Commissie omtrent de minimale leveringen van elektriciteit en gas
zetelt, omdat deze beslissing wel degelijk door de gasmaatschappij en niet door het OCMW wordt
genomen 2156 ;
- de mondelinge weigering die de aanvrager wordt tegengeworpen op de dag van de aanvraag zelf,
aangezien een beslissing van het OCMW noodzakelijk schriftelijk is en pas genomen wordt na een
onderzoek 2157 ;
- de brief die het OCMW aan de betrokkene betekent, met kennisgeving van de intrekkingsbeslissing
van eerder toegekende steun, met toepassing van een beslissing die werd bekrachtigd door een vonnis,
waartegen de betrokkene geen beroep heeft aangetekend 2158 ;
- het beroep tegen een beslissing die een inhoudelijke, materiële vergissing in een eerdere definitieve
beslissing verbetert, is onontvankelijk 2159 .
- Is vatbaar voor beroep, de beslissing van het OCMW waardoor een referentieadres wordt geweigerd
aan een persoon die uit het bevolkingsregister is geschrapt ;
- de beslissing waarbij het OCMW beslist zijn antwoord op de vraag uit te stellen, die met een
weigeringsbeslissing moet gelijkgesteld worden en kan dus worden aangevochten 2160 ;
- het antwoord op een brief van de raadsman van betrokkene met de melding dat het verzoek tot steun
van zijn cliënt wordt afgewezen, is dit wel degelijk als een beslissing te beschouwen
2161 .
De beslissing noch de betekening zijn aangetast door een onregelmatigheid, ook al werden de door de OCMW-
Wet bepaalde beslissings- en betekeningstermijnen niet nageleefd door het OCMW Aan deze laattijdigheid
hangt een mogelijke sanctie vast : binnen de maand die volgt op het verstrijken van de termijn waarbinnen het
OCMW een beslissing had moeten nemen, kan beroep worden aangetekend 2162 .
6.3.1.2. De vordering tegen het ontbreken van een beslissing
Beroep is mogelijk wanneer er binnen de wettelijke termijn geen beslissing wordt genomen 2163 .
De vordering wordt ontvankelijk verklaard op basis van artikel 71 OCMW-Wet 2164 .
Indien het OCMW de steun wenst stop te zetten dan moet de Raad of het daardoor gemachtigde Bijzondere
Comité van de sociale dienst een beslissing nemen. Anders kan men toch aanspraak maken op de voorheen
toegekende steunverlening 2165 .
2153
2154
2155
2156
2157
2158
2159
2160
2161
2162
2163
2164
T.T. Charleroi, 5e ch., 1 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 61116/R.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010115.
Arbrb. Brussel, 20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Kampenhout, AR 12.192/01, 16.639/01 en
16.640/01.
Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Diest, AR 1065/02 en AR 953/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 24.205/02.
T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Juprelle, RG 316.273.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 26.110/02.
T.T. Liège, 9e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.513 et 323.270.
Arbrb. Leuven, 2e K., 6 februari 2002, X / OCMW Stad Scherpenheuvel-Zichem, AR 2564/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Fleurus, RG 57.295/R.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Mons / X , RG 16.793 ; T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X /
CPAS Trooz, RG 321.178.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.404 ; Arbrb. Leuven, 2e K.,
9 januari 2002, X / OCMW Holsbeek, AR 2239/01 ; Arbrb. Mechelen, 1e K., 17 april 2002, X / OCMW
Willebroek, AR 78146.
243

Het beroep moet echter wel ingediend worden binnen de maand na het verstrijken van de beslissingstermijn 2166 .
6.3.1.3. Beroep tegen opeenvolgende beslissingen
In overeenstemming met een vaste rechtspraak opent een nieuwe beslissing van het OCMW een nieuw recht op
beroep, aangezien deze beslissing wordt genomen na een nieuw onderzoek naar de situatie van de aanvrager, in
rechte en in feite 2167 .
De beroepstermijn loopt opnieuw indien de weigeringsbeslissing later bevestigd wordt in een vergadering. Dan
kan men binnen de maand na die vergadering beroep instellen 2168 . Indien de bestreden beslissingen echter
louter bevestigende beslissingen zijn van een eerdere beslissing, waartegen betrokkene geen beroep heeft
aangetekend, is de beroepstermijn verstreken 2169 . (Cf. § 6.3.1.4)
Het beroep tegen een eerste beslissing van het OCMW wordt geacht tevens gericht te zijn tegen een latere
beslissing van het centrum, genomen na een nieuw verhoor van de aanvrager, en waarbij de eerste beslissing
wordt bevestigd, ook al werd die tweede beslissing niet aangevochten door een tweede beroep 2170 .
Hoewel het beroep conform artikel 807 Ger.W. principieel niet kan uitgebreid worden tot de nieuwe beslissing,
meent de Arbeidsrechtbank van Antwerpen dat de nieuwe beslissing enkel een verbeterde beslissing betreft,
zodat het beroep ook daartegen gericht is 2171 .
2165
2166
2167
2168
2169
2170
2171
Arbrb. Dendermonde (afdeling Dendermonde), 3e K., 18 februari 2002, X / OCMW Berlare, AR 46.446.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010115.
C.T. Liège, (section Liège), 1e ch., 12 mars 2003, CPAS Seraing / X, RG 29.998-01 et 30.106-01 ; T.T.
Namur, 7e ch., 26 juillet 2002, X / CPAS Namur, RG 111.774.
Arbrb. Tongeren, 20 maart 2002, X / OCMW Genk, AR 2821/2001.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 19 juni 2002, X / OCMW Mechelen, AR 77257.
T.T. Liège, 7e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 319.845 ; T.T. Liège, 7e ch., 4 décembre 2002, X /
CPAS Liège, RG 326.268.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 november 2002, X / OCMW Ronse, AR 346136.
244

6.3.1.4. Beroep tegen een bevestigende beslissing
In overeenstemming met een vaste rechtspraak passen de hoven en rechtbanken een uitermate strikte
omschrijving toe van het begrip bevestigende beslissing. Zodra het OCMW overgaat tot een nieuw onderzoek
in rechte en in feite van de situatie van de aanvrager, neemt het geen beslissing ter bevestiging van een eerdere
beslissing die op dezelfde manier uitspraak zou hebben gedaan over een identieke vraag 2172 .
De Arbeidsrechtbank van Luik omschrijft dit beginsel als het beginsel van de autonome beslissingsmacht
waarover de openbare centra voor maatschappelijk welzijn beschikken bij het nemen van de beslissingen 2173 .
6.3.2. De indiener van de vordering
6.3.2.1. De bekwaamheid
Een door een minderjarige ingesteld beroep is ontvankelijk 2174 .
6.3.2.2. De hoedanigheid
Het vorderingsrecht tot het verkrijgen van uitkeringen is een persoonlijk recht en moet dus door de betrokkene
persoonlijk ingesteld worden.
- Indien een derde dit doet, in casu de afgevaardigd bestuurder van een rusthuis moet hij gemandateerd
zijn. Als deze volmacht niet wordt bewezen, is de vordering onontvankelijk
2175 .
- Evenmin kan een vzw, waarbij de betrokkene verblijft, dit doen 2176 .
- De voorlopig bewindvoerder kan geen vergoeding vorderen voor zijn honoraria en kosten, die
onbetaald zijn gebleven. Hij heeft immers niet het vereiste belang noch de vereiste hoedanigheid en
kan geen aanspraak maken op steun voor een menswaardig leven, zodat de vordering onontvankelijk
is 2177 .
- Een zoon kan geen beroep instellen tegen de beslissing van het OCMW om de borgstelling voor
opname van zijn vader in het rustoord af te leveren mits inschrijving van de hypotheek door de
Ontvanger bij gebreke aan akkoord over de opnamekosten. Betrokkene kan zich evenmin beroepen op
een 10-jaar oude volmacht van zijn vader, temeer daar hij de vordering in eigen naam instelde
2178 .
De rechtspraak blijft weinig formalistisch, vooral voor familieleden.
-
De vordering tot het bekomen van voorschotten op onderhoudsgelden kan wel degelijk door de moeder
worden ingesteld, zelfs als betrokkene meerderjarig is. Uit artikel 203bis B.W. kan afgeleid worden
dat elke ouder bij niet-betaling een aanvraag tot onderhoudsvoorschot kan indienen. Overigens kan het
OCMW ambtshalve voorschotten toekennen op basis van artikel 68ter OCMW-Wet. Tenslotte heeft
het OCMW een beslissing genomen t.a.v. de moeder, zodat de vordering zeker ontvankelijk is 2179 .
2172
2173
2174
2175
2176
2177
2178
2179
T.T. Mons, (section La Louvière), 7e ch., 2 mai 2002, X / CPAS Ecausinnes, RG 1.982/01/LL ; T.T.
Liège, 4e ch., 3 septembre 2002, X / CPAS Liège, RG 319.029 ; T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002,
X / CPAS Verviers, RG 1504/2002 ; T.T. Liège, 7e ch., 4 décembre 2002, X / CPAS Liège, RG 326.268 ;
T.T. Liège, 7e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Liège, RG 326.268 et 328.738.
T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Zele et Herstal, RG 318.626, 319.329 et 321.995.
C.T. Mons, 6e ch., 26 février 2002, CPAS Mons / X, RG 17.179 ; C.T. Liège , (section Liège), 8e ch.,
24 avril 2002, X / CPAS Huy, RG 29.006/00 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS
Ganshoren, RG 20.696/01 ; T.T. Mons, 5e ch., 20 février 2002, X / CPAS Frameries, RG 3023/01/M.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 7 juni 2002, X. / OCMW Bilzen, AR 1552002.
Arbrb. Oudenaarde, 3e K., 2 december 2002, X / OCMW Geraardsbergen, AR 24.095/III.
Arbrb. Brussel, 20e K., 8 mei 2002, X / OCMW Dilbeek, AR 19.910/01.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 18 april 2002, X / OCMW Meeuwen, AR 2010401.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 oktober 2002, X / OCMW Landen, AR 3310/01.
245

- De partner van betrokkene kan een verzoekschrift opstellen en ondertekenen als aangestelde lasthebber,
buiten die personen vermeld in artikel 728 van het Gerechtelijk Wetboek Dit artikel is niet van
toepassing bij het indienen van een verzoekschrift. Het mandaat kan stilzwijgend zijn 2180 .
- Uit het dossier blijkt dat de echtgenoot eveneens betrokken partij is.
Een niet-ondertekening van het verzoekschrift leidt evenwel niet tot nietigheid 2181 .
-
-
Is ontvankelijk, het beroep dat wordt ingesteld door de zoon van de aanvragers, maar in de loop van het
geding door hen wordt bekrachtigd 2182 . Bij gebrek aan bekrachtiging, is het beroep onontvankelijk,
aangezien de insteller zelf geen persoonlijk belang kan doen gelden 2183 .
Is ontvankelijk, het door de meerderjarige dochter van een huisvader ingesteld beroep, nadat de vader het
OCMW had gevat, maar waarbij de omstandigheden eigen aan de zaak maakten dat de ingediende
steunaanvraag geacht werd in werkelijkheid uit te gaan van de familie zelf. Aangezien de
meerderjarige dochter door de rechtbank geacht werd één van de indieners van de steunaanvraag te
zijn, mag zij de genomen beslissing betwisten, met name door haar vader te mandateren om een
beroep in te stellen 2184 .
- De door een huisvader ingediende aanvraag mag in de omstandigheden eigen aan deze zaak
geïnterpreteerd worden als een aanvraag die in werkelijkheid is ingediend namens alle gezinsleden :
vader, moeder, meerderjarige en minderjarige kinderen. De Arbeidsrechtbank van Namen heeft
daaraan toegevoegd dat men moet veronderstellen dat de vraag ingediend is door de familie zelf 2185 .
6.3.2.3. Het persoonlijk belang
Hierover is er geen rechtspraak.
6.3.3. De termijn
De beroepstermijn bedraagt één maand.
Voor een geval waarin het OCMW zonder enige uitleg twee keer dezelfde betekening heeft verricht, heeft de
Arbeidsrechtbank van Brussel geoordeeld dat het beroep dat werd ingesteld binnen de maand van de tweede
betekening maar buiten termijn wat de eerste betekening betreft, ontvankelijk was 2186 .
Bij ontbreken van een beslissing moet het beroep worden ingediend binnen de maand die volgt op het
verstrijken van de termijn waarbinnen het OCMW een beslissing had moeten nemen 2187 , overeenkomstig artikel
71 OCMW-Wet 2188 .
6.3.3.1. Het voorbarig beroep
Indien er vooraf geen aanvraag is ingediend bij het OCMW, is een bij de rechtbank ingesteld beroep
onontvankelijk
2189 .
2180
2181
2182
2183
2184
2185
2186
2187
2188
2189
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 13 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.346.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2001, X / OCMW Tongeren, 1781/2001.
T.T. Arlon, 2e ch., 12 février 2002, X / CPAS Virton, RG 30.383.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Floreffe, RG 112.468 ; T.T. Marche, 2e ch., 12 décembre
2002, X / CPAS Nassogne, RG 28.280.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Mettet, RG 109.890 et 110.305.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Mettet, RG 109.890 et 110.305.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 33.399/02.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Mons / X , RG 16.793 ; T.T. Liège, 7e ch., 27 mars 2002, X /
CPAS Trooz, RG 321.178.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010115 ; Arbrb. Brugge, 6e K., 2 mei
2002, X / OCMW Tielt, AR 106.264 ; Arbrb. Tongeren, 17 mei 2002, X / OCMW Hoeselt, AR
2439/2001 en 3457/2001.
T.T. Charleroi, 5e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Mettet, RG 59.784/R ; T.T. Charleroi, 5e ch., 11 juin 2002,
X / CPAS Châtelet, RG 60.583/R ; T.T. Liège, 9e ch., 25 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 322.736.
246

Een beroep ingesteld nog voor het gevatte OCMW een beslissing heeft kunnen nemen binnen de wettelijke
termijn van één maand, is onontvankelijk
2190 .
Conform aan het arrest van het Hof van Cassatie van 28 mei 2001 is een beroep dat wordt ingediend na de
genomen beslissing maar vóór de betekening ervan, ratione temporis ontvankelijk
2191 ,
2192 .
6.3.3.2. Het laattijdig beroep
Omdat het Handvest van de Sociaal Verzekerde van 11 april 1995 niet van toepassing is op de
maatschappelijke dienstverlening bedraagt de beroepstermijn niet drie maanden maar één maand
De beroepstermijn begint overeenkomstig artikel 52 van het Gerechtelijk Wetboek te lopen vanaf de datum van
het versturen van de beslissing van het Bijzonder Comité voor Sociale Bijstand per aangetekend schrijven
2194 .
Volgens vaste rechtspraak wordt de bepaling in artikel 71 OCMW-wet “wanneer beslissing wordt meegedeeld”
geïnterpreteerd als zijnde de dag na het versturen van de aangetekende zending
2195 .
Toch kan de termijn worden verlengd: indien een brief nooit werd aangeboden omdat betrokkene verhuisd was,
begint de termijn pas te lopen vanaf de later gedateerde beslissing 2196 .
De beroepstermijn loopt niet :
- wanneer geen bewijs van aangetekende zending wordt voorgelegd 2197 ;
- wanneer de beslissing mondeling is genomen, niet gedateerd en niet gemotiveerd is
2198 ;
- wanneer de kennisgeving van de beslissing de beroepsmogelijkheden en -formaliteiten niet letterlijk
omvat 2199 .
Indien het verzoekschrift geen datum van de weigeringsbeslissing vermeldt en er nergens uit blijkt wanneer aan
de kennisgeving werd gedaan, kan de rechtbank niet uitmaken of het verhaal tijdig werd ingesteld en past het
overeenkomstig artikel 774 van het Gerechtelijk Wetboek ambtshalve de debatten te heropenen over deze
punten 2200 .
Volgens een vaste rechtspraak is het buiten de wettelijke termijn ingestelde beroep onontvankelijk 2201 .
De onoverkomelijke vergissing in feite of in rechte belet het verval van het beroep 2202 . Is derhalve ontvankelijk,
het beroep dat ingediend werd na het verstrijken van de wettelijke termijn, wanneer de beslissing van het
OCMW de bestemmeling ervan op een vals spoor heeft gezet wat betreft de juiste duur van de beroepstermijn;
zoals bv.
2193 .
2190
2191
2192
2193
2194
2195
2196
2197
2198
2199
2200
2201
2202
T.T. Verviers, 1e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Verviers, RG 0473/2002.
Cass., 3e K.., 28 mei 2001, Soc. Kron., 2001, 388.
T.T. Liège, 7e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Zele, RG 318.626 et 319.329 ; T.T. Liège, 7e ch., 16 octobre
2002, X / CPAS Ans, RG 320.814 ; T.T. Huy, 2e ch., 11 décembre 2002, X / CPAS Huy et CPAS Dessel,
RG 55.890.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010115 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 7 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.171 ; Arbrb. Ieper, 1e K.,
19 april 2002, X / OCMW Zonnebeke, AR 24531 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW
Gingelom, AR 2021370.
Arbrb. Brussel, 20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Ternat, AR 2.576/01.
Arbrb. Brussel, 20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Ternat, AR 2.576/01.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 22 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.651 ; Arbrb. Antwerpen,
6e K., 21 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.090 en 343.302 ; Arbrb. Dendermonde, 3e K., X /
OCMW Berlare, AR 46.708.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Ardooie, AR 343.307.
Arbrb. Tongeren, 2e K., 4 oktober 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 1047/2002.
Arbrb. Ieper, 1e K., 15 november 2002, X / OCMW Alveringem, AR 25548.
Cf 43 beslissingen : C.T. Liège, (section Neufchâteau) : 1 ; T.T. Bruxelles : 20 ; T.T. Verviers : 3 ; T.T.
Namur : 6 ; T.T. Arlon : 2 ; T.T. Charleroi : 3 ; T.T. Nivelles : 1 ; T.T. Mons : 4 ; T.T. Huy : 1 ; T.T.
Neufchâteau : 1 ; T.T. Liège : 1.
T.T. Neufchâteau, ch. vac., 22 juillet 2002, X / CPAS Saint-Hubert, RG 28.776.
247

- indien de beslissing van het OCMW zelf vermeldt dat de beroepstermijn pas begint te lopen vanaf de dag
van ontvangst 2203 ;
- indien het OCMW foutief in de beslissing een beroepstermijn van drie maanden meedeelt 2204 ;
onafhankelijk van het feit of de betrokkene bijstand had van een advocaat 2205 ;
- indien de beslissing van het OCMW geen beroepstermijn vermeldt conform artikel 62bis OCMW-Wet en
artikel 26 van het Decreet van 18 mei 1999 betreffende de openbaarheid van bestuur 2206 .
Ook een geval van overmacht verhindert dat het recht om beroep in te stellen vervalt 2207 . Dit is het geval
wanneer het door een opname in het ziekenhuis onmogelijk wordt om de nodige stappen te zetten opdat het
beroep binnen de wettelijke termijn zou worden aangetekend 2208 .
6.3.4. De vorm
De rechtspraak illustreert dat het verzoekschrift aan weinig vormvereisten onderworpen is :
- is ontvankelijk, het beroep dat per vergissing wordt ingesteld tegen een andere beslissing dan de
beslissing die de aanvrager wil aanvechten, wat kan afgeleid worden uit andere feitelijke gegevens,
aangegeven in het verzoekschrift 2209 ;
- is onontvankelijk, het beroep dat door middel van conclusies wordt ingesteld tegen een nieuwe
beslissing van het OCMW, dat de aanvankelijk betwiste beslissing had genomen, wanneer niet blijkt
dat nieuwe eis steunt op artikel 807 van het Gerechtelijk Wetboek zodat de vordering moet worden
ingesteld via verzoekschrift 2210 ;
- de vordering is ontvankelijk zelfs als het verzoekschrift niet gemotiveerd is. Artikel 704 van het
Gerechtelijk Wetboek stelt immers dat artikel 1034ter van het Gerechtelijk Wetboek niet van
toepassing is op OCMW-zaken
2211 . Bovendien mag er zeker in geval van geschillen inzake financiële
steun geen al te groot formalisme gehanteerd worden. Als er uitvoerige conclusies opgesteld zijn zodat
de grieven gekend waren, is er geen belangenschade
2212 .
De rechtspraak wordt ook geconfronteerd met asielzoekers die een valse identiteit opgaven en een dubbele
aanvraag indienden bij het OCMW. Maakt dit het beroep onontvankelijk ?
Enerzijds werd geoordeeld dat het beroep toch ontvankelijk is indien er waarschijnlijk sprake is van een
vergissing en er geen oorzakelijk verband bestaat met de rest van de bestreden beslissing die geveld werd over
de correcte persoonlijke gegevens 2213 .
Anderzijds werd geoordeeld dat door het aannemen van een valse identiteit bij het indienen van het
verzoekschrift de vordering elke rechtsgrondslag mist 2214 .
De Arbeidsrechtbank kan een verschrijving of een misrekening in een beslissing verbeteren, zonder evenwel de
daarin bevestigde rechten uit te breiden, te beperken of te wijzigen (artikel 974 van het Gerechtelijk Wetboek).
In casu betrof het een verbetering van de data van betekening van de beslissingen van het OCMW 2215 .
6.4. De behandeling
2203
2204
2205
2206
2207
2208
2209
2210
2211
2212
2213
2214
2215
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 24 september 2002, X / OCMW Ninove, AR 46.713.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St.-Niklaas), 3e K., 7 mei 2002, X / OCMW Sint-Gillis-Waas, AR60.625.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 21 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.090 en 343.302 ; Arbrb.
Antwerpen, 6e K., 21 juni 2002, X / OCMW Zutendaal, AR 341.891.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St.-Niklaas), 3e K., 1 oktober 2002, X / OCMW Sint-Niklaas, AR 62.252.
T.T. Bruxelles, ch. vac., 26 août 2002, X / CPAS Forest, RG 29.905/02.
T.T. Charleroi, 5e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.242/R.
T.T. Namur, 7e ch., 11 octobre 2002, X / CPAS Gembloux, RG 113.669.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 maart 2002, X / OCMW Sint-Laureins, AR 336.418; Arbrb. Brussel, 20e
K., 18 april 2002, X / OCMW Asse, AR 14.377/01, 16.557/01 en 21.752/01.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2010083.
Arbh. Gent, 5e K., 25 januari 2002, OCMW Knokke-Heist t/ X, AR 2001/009.
Arbrb. Brussel, 20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Beersel, AR 28.873/00.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 17 mei 2002, OCMW Hulshout / X, AR 73.001.
248

6.4.1. De vertegenwoordiging van de partijen
In tegenstelling tot een beslissing uit 2001, is aanvaard dat een persoon die onder voorlopig bewind staat zelf
een beroep kan instellen, aangezien het recht op maatschappelijke dienstverlening, dat een menswaardig leven
verzekert, een persoonlijk recht is dat de betrokkene kan doen gelden zonder toestemming van de
bewindvoerder 2216 .
In het verzoekschrift werd een kort debat gevraagd, doch het Hof diende vast te stellen dat niemand op de
inleidingszitting verscheen, waardoor de zaak naar de bijzondere rol werd verwezen
2217 .
6.4.2. De devolutieve werking
6.4.2.1. In hoeverre wordt de rechter gevat
De nagenoeg eensgezinde rechtspraak houdt rekening met nieuwe feiten die zich voordoen tot op de dag
waarop de rechter recht spreekt 2218 .
Bepaalde gerechten houden zelfs rekening met nieuwe feiten die zich hebben voorgedaan na de door de
aangevochten administratieve beslissing zelf vastgestelde termijn 2219 . De Arbeidsrechtbank van Bergen grondt
deze opvatting als volgt : de arbeidsgerechten zijn niet alleen bevoegd om kennis te nemen van een beroep
tegen een beslissing van het OCMW, maar ook om kennis te nemen van geschillen met betrekking tot de
toepassing van de OCMW-Wet. Het onderwerp van het geding is dus de erkenning van een recht, niet alleen de
betwisting van een beslissing.
Daarentegen kan een rechter niet voor recht zeggen dat de aanvrager in de toekomst van maandelijkse
apothekerbonnen zal kunnen genieten, noch het OCMW veroordelen tot de tenlasteneming van nog niet
bepaalde gezondheidsuitgaven : volgens de Arbeidsrechtbank van Nijvel zou dit neerkomen op rechtspraak ad
futurum 2220 .
In gebeurlijk geval moeten de debatten worden heropend, opdat de partijen op tegenspraak hun argumenten
zouden kunnen ontwikkelen met betrekking tot de gevolgen van nieuwe gegevens 2221 .
De Arbeidsrechtbank van Doornik heeft geoordeeld dat ze, eens gevat voor een beroep tegen een beslissing van
het OCMW die uitspraak deed voor een bepaalde periode en geen recht kon spreken over de periode daarna,
aangezien de aanhangigmaking beperkt was tot de voormelde periode waarop de beslissing betrekking had
2222 .
Wanneer het OCMW na de aangevochten beslissing nieuwe maatschappelijke dienstverlening toekent, eindigt
de periode waarover geschil met betrekking tot de betwiste beslissing aan de vooravond van de
2216
2217
2218
2219
2220
2221
2222
T.T. Arlon, 2e ch., 17 décembre 2002, X / CPAS Virton, RG 31.115.
Arbh. Brussel, 7e K., 3 januari 2002, X / OCMW Asse, AR 36.240.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Bruxelles et E.B., RG 25.940/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
19 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 18.475/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 juin 2002, X / CPAS
Bruxelles, RG 23.370/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 25.194/01 ;
T.T. Bruxelles, ch. vac., 10 septembre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean et E.B., RG 23.010/01,
26.079/02 et 30.042/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 novembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 34.087/02 ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 35.207/02.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 17.114 ; T.T. Mons, (section La Louvière),
7 e ch., 21 août 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2.640/01/LL.
T.T. Nivelles, (section Nivelles), 2e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Braine-l’Alleud, RG 1092/N/2002.
C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, CPAS Le Roeulx /X, RG 17.816 ; T.T. Charleroi, 5e ch., 15 février
2002, X / CPAS Châtelet, RG 59.714/R ; T.T. Huy, 2e ch., 23 février 2002, X / CPAS Huy, RG 55.526 ;
T.T. Charleroi, 5e ch., 22 octobre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.982 /R.
Idem : 11 : T.T. Charleroi : 4 ; T.T. Liège : 7.
T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Tournai, RG 72.479.
249

inwerkingtreding van de nieuwe toekennings-beslissing Het is aan de aanvrager om zijn beroep uit te
breiden tot de nieuwe beslissing : ofwel gebeurt dit via een nieuw verzoekschrift, neergelegd binnen de
wettelijke termijn, ofwel geldt het beroep tegen de eerste beslissing stilzwijgend ook als beroep tegen de
tweede, wanneer die laatste beslissing in dezelfde zin uitspraak doet als bij de eerste gelegenheid
2224 .
In tegenovergestelde zin heeft een alleenstaande beslissing geoordeeld dat het aan de rechter toekomt uitspraak
te doen, waarbij rekening dient te worden gehouden met de feitelijke situatie zoals die zich voordeed op het
ogenblik van de beslissing van het OCMW, terwijl elk nieuw gegeven eerst moet worden voorgelegd aan het
centrum. De rechtbank die de weigeringsbeslissing van het OCMW bevestigt op de datum waarop die
beslissing werd genomen, kan het recht op een latere datum, gegrond op nieuwe feitelijke gegevens, niet
erkennen, zonder dat eerst een vraag is gericht aan de administratieve overheid die bevoegd is om haar te
onderzoeken 2225 .
2223 .
6.4.2.2. De omvang van de rechterlijke controle
Wanneer de rechter gevat wordt door een beroep dat ertoe strekt het OCMW te laten veroordelen tot een
maatschappelijke dienstverlening, moet hij ambtshalve nagaan of de betrokkene niet gerechtigd is op het
bestaansminimum. De debatten moeten worden heropend, opdat de partijen het geschil vanuit die nieuwe
invalshoek zouden kunnen bekijken
2226 .
Volgens het Hof van Cassatie is de rechter er inderdaad toe gehouden de juridische aard van de door de partijen
aangebrachte feiten te onderzoeken, ongeacht de wijze waarop zij de feiten hebben omschreven : hij moet
ambtshalve leemten in de ingeroepen motieven opvullen, op voorwaarde dat hij geen betwisting opwerpt die
door de partijen zelf zou zijn uitgesloten in de conclusies, dat hij zich uitsluitend grondt op de voorgelegde
feiten en op voorwaarde dat dat hij het onderwerp of de oorzaak van de vraag niet wijzigt en de rechten van de
verdediging eerbiedigt
2227 .
Alleen de aan de rechtbank voorgelegde feiten vormen de oorzaak van het geding. Het is aan de rechter om de
eis de meest geschikte omschrijving te geven, waarbij hij de door de eiser in zijn beroep gebruikte omschrijving
mag verbeteren, wanneer die hem ongeschikt lijkt. Deze oplossing is noodzakelijk, des te meer daar het
OCMW een raadgevingsplicht heeft
2228 .
2229 h
Het Arbeidshof van Brussel eeft geoordeeld dat het ambtshalve het vraagstuk moest ontleden of het
OCMW de onverschuldigde betaalde maatschappelijke dienstverlening eventueel kon terugvorderen,
niettegenstaande het feit dat het OCMW in deze geen recuperatie vroeg. Het Hof antwoordt ontkennend, vanuit
de overweging dat het hoofdkenmerk van de maatschappelijke dienstverlening erin bestaat een op maat van de
omstandigheden gesneden antwoord te bieden aan een tijdelijke staat van behoeftigheid. Het Hof stelt het
Arbitragehof een prejudiciële vraag :
«is het een discriminatie in de zin van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, om de artikelen 97 tot 102 van
de wet van 8 juli 1976 zo te interpreteren, dat, buiten het geval bepaald bij de artikelen 98, § 1, derde lid, en 99,
§ 1, van dezelfde wet, de openbare centra voor maatschappelijk welzijn de kosten van de maatschappelijke
dienstverlening niet kunnen terugvorderen van de begunstigden, ook al werd ze ten onrechte verleend, terwijl
een dergelijke beperking van de recuperatie niet bestaat voor het bestaanminimum ?».
Een betrokkene vroeg begeleiding door een andere maatschappelijk assistente. Het OCMW roept in dat de
aanstelling van een maatschappelijk assistente behoort tot de interne werking van het OCMW en dat dit een
discretionaire bevoegdheid is. De Arbeidsrechtbank van Hasselt stelt dat de beleidsvrijheid niet onbeperkt is.
De Arbeidsrechtbank kan toetsen of het OCMW haar bevoegdheid niet op onwettelijke, onredelijke of
2223
2224
2225
2226
2227
2228
2229
T.T. Liège, 7e ch., 19 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.749.
C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, CPAS Tournai / X, RG 17.835.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 23 mai 2002, CPAS Bruxelles / X et E.B., RG 42.220 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
10 février 2002, X / CPAS Jette et E.B., RG 13.748/01.
T.T. Liège, 7e ch., 29 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 319.845.
Cass., 3° K., 10 maart 1997, Arr. Cass. 1997, 327.
T.T. Liège, 10e ch., 31 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 320.583. Contra : T.T. Charleroi, 5e ch., 3 juillet
2002, X / CPAS Charleroi, RG 57.310/R.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Bruxelles et E.B., RG 41 647 et 41.673.
250

willekeurige wijze heeft uitgeoefend. In casu werd de vordering ongegrond bevonden wegens gebrek aan
bewijs 2230 .
6.4.2.3. De vernietiging van de beslissing
Wanneer de rechter de beslissing vernietigt, doet hij uitspraak over het opgeëiste recht in de plaats van het
OCMW.
De Arbeidsrechtbank van Bergen heeft geoordeeld dat de administratie de opdracht heeft na te gaan wat binnen
het beleidskader wenselijk, nuttig en efficiënt is, terwijl de rechter het wettelijk begrip van menselijke
waardigheid moet interpreteren en moet nagaan of die waardigheid in de onderzochte situatie werd
gerespecteerd door de administratieve beslissing. Eventueel zal de rechter de eiser in zijn recht moeten
herstellen, door hem toe te kennen wat hem toekomt 2231 .
Een deel van de rechtspraak blijft erbij dat het beroep gegrond is wanneer wordt vastgesteld dat het OCMW
niet is overgegaan tot een sociaal onderzoek 2232 . Andere rechters bevelen dat de debatten worden heropend
opdat het OCMW dit onderzoek zou kunnen verrichten 2233 .
6.4.3. De beoordelingsmacht van de rechter
De arbeidsgerechten trachten oplossingen te vinden die efficiënt tegemoetkomen aan de behoeften die uit de
zaak blijken :
- tenlasteneming van de huur ten belope van 250 € per maand, voor zover een afschrift van de
huurovereenkomst wordt overgemaakt 2234 ;
- toekenning van maatschappelijke dienstverlening onder opschortende voorwaarde : aan de hand van
een administratief bezoek moet kunnen vastgesteld worden dat de begunstigde werkelijk op het
opgegeven adres verblijft 2235 ;
- de rechter kan zelf vastleggen tot wanneer steun moet worden betaald
2236 ;
- indien de betrokkene gedurende één jaar budgetbegeleiding aanvaardt, moet de steun niet worden
terugbetaald 2237 ;
- de Arbeidsrechtbank van Luik machtigt het OCMW om het door de eiser verschuldigde aandeel in de
steun voor kosten terug te vorderen via een maandelijkse inhouding van 25 € op de toekomstige
maandschijven bestaansminimum tot de betrokkene zich helemaal van de betaling heeft gekweten 2238 ;
- hoven en rechtbanken blijven afbetalingstermijnen toekennen wanneer de door het OCMW te
verschaffen steun terugbetaalbaar wordt verklaard en leggen het terug te betalen bedrag op maandbasis
zo vast dat de betrokkene een menswaardig bestaan kan leiden
2239 ; verschillende vonnissen en arresten
voegen daar echter aan toe dat het geheel van de overblijvende som onmiddellijk en van rechtswege
opeisbaar wordt, zodra er ook maar één betaaltermijn wordt overgeslagen of niet gerespecteerd
2240 ;
- aangezien steun om menswaardig te kunnen leven per definitie onontbeerlijk is, kan men niet beweren
dat dergelijke steun terugbetaalbaar moet zijn, zelfs niet gespreid
2241 .
2230
2231
2232
2233
2234
2235
2236
2237
2238
2239
2240
2241
Arbrb. Hasselt, 1e K., 24 mei 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2014289.
T.T. Mons, (section La Louvière), 7e ch., 2 mai 2002, X / CPAS Ecausinnes, RG 1.982/01/LL.
T.T. Nivelles, (section Wavre), 2e ch., 12 avril 2002, X / CPAS Wavre, RG 1847/w/2001 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 26.124/01.
T.T. Liège, 9e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 317.950.
T.T. Charleroi, 5e ch., 15 février 2002, X / CPAS Aiseau-Presles, RG 59.733/R.
T.T. Verviers, 1e ch., 22 février 2002, X / CPAS Verviers, RG 2118/2001.
T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Estaimpuis, RG 72.924.
T.T. Neufchâteau, 2e ch., 22 avril 2002, X / CPAS Bouillon, RG 28.666.
T.T. Liège, 7e ch., 29 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 319.680.
T.T. Liège, 7e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Flémalle, RG 317.711.
C.T. Liège, (section Namur), 12 e ch., 25 mars 2002, CPAS Jemeppe-sur-Sambre / X, RG 6.723/00 ; T.T.
Charleroi, 5e ch., 5 mars 2002, X / CPAS Fontaine-l’Evêque, RG 60.145/R ; T.T. Verviers, 1e ch.,
26 mars 2002, CPAS Verviers / X, RG 2281/2001 ; T.T. Neufchâteau, 1e ch., 3 juin 2002, X / CPAS
Bastogne, RG 28.778.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 février 2002, X / CPAS Thuin, RG 59.992/R.
251

6.4.3.1. Het beschikkingsbeginsel
De rechtspraak heeft verschillende antwoorden gegeven op de vraag over de grenzen van het
beschikkingsbeginsel, gelet op de wet die van openbare orde is :
- het komt de rechter niet toe recht te spreken over een vorm van steun waarvoor hij door de eiser niet
gevat is
2242 ;
- is onontvankelijk, het beroep dat ertoe strekt het OCMW tot betaling van maatschappelijke
dienstverlening te veroordelen, terwijl de volledige administratieve procedure bij het OCMW, vanaf
de oorspronkelijke aanvraag tot aan de beslissing, in het licht van de Bestaansminimumwet is
verlopen 2243 ;
- de Arbeidsrechtbank van Brussel heeft de heropening van de debatten bevolen opdat de partijen hun
standpunt zouden kunnen bepalen met betrekking tot het voorstel (huisvesting van de aanvrager in een
opvangtehuis op kosten van het OCMW 2244 ) ;
- de Arbeidsrechtbank van Luik beveelt de heropening van de debatten opdat de partijen een
schuldaflossingsplan voor de eiser zouden kunnen afspreken, ook al lijkt het erop dat geen van de
partijen dit gevraagd had
2245 ;
- De Arbeidsrechtbank van Brussel volgt de rechtspraak uit 2001 en geeft het bevel tot
begeleidingsmaatregelen, maar waakt er wel over dat er geen twijfel over bestaat wie hiertoe het
initiatief nam (de aanvragers) en dat één en ander op de zitting werd besproken 2246 ;
- indien de conclusie te laat wordt neergelegd, na een vaststelling op grond van artikel 751 van het
Gerechtelijk Wetboek, doch de andere partij niet aandringt op de wering ervan, doet de
Arbeidsrechtbank dit evenmin ambtshalve 2247 ;
- als de Arbeidsrechtbank moet vaststellen dat de meeste feiten onduidelijk blijven velt het een oordeel
op grond van het voorgelegde dossier 2248 ;
- als betrokkene meer dan twee jaar stilzit na de inleidingszitting en de zaak dan vastgesteld wordt op
initiatief van het OCMW, wordt de stelling van betrokkene ongeloofwaardig dat hij heel de tijd
behoeftig is geweest. Er kan slechts voor drie maanden steun worden toegekend
2249 .
6.4.3.2. De actieve rol van de rechter
De arbeidsgerechten blijken actief in de behandeling van de geschillen. Met name :
- bevelen enkele beslissingen dat de debatten worden heropend en dat het OCMW een sociaal
onderzoek voert 2250 ;
- wagen de Arbeidsrechtbanken van Hoei en Luik zich, omwille van een schimmige administratieve
situatie, nog niet aan een uitspraak maar vragen ze de Minister van Binnenlandse Zaken (directeurgeneraal
van de dienst vreemdelingenzaken), alsook aan het C.G.V.S., om binnen de in het vonnis
opgegeven termijn bepaalde gegevens mede te delen 2251 ;
- beveelt de Arbeidsrechtbank van Verviers de heropening van de debatten om eiser toe te laten elk
document met betrekking tot de beweerde behoeftigheid te overhandigen 2252 ;
- kan er een deskundigenonderzoek worden bevolen. De Arbeidsrechtbank van Luik stelt een
psycholoog aan die moet bepalen welke evenwichtige voorwaarden aanbeveling verdienen, opdat de
2242
2243
2244
2245
2246
2247
2248
2249
2250
2251
2252
T.T. Tournai, 3e ch., 7 mars 2002, X / CPAS Estaimpuis, RG 72.924.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 octobre 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 35.073/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 20.597/01.
T.T. Liège, 9e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Visé, RG 321.442.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 mars 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 21.543/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
19 juin 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 26.097/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS
Bruxelles, RG 35.207/02.
Idem : T.T. Bruxelles : 3.
Arbrb. Ieper, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Zonnebeke, AR 24531 ; cf. Cass., 6 april 2001, R.W. 2001-
02, 1100.
Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Leuven, AR 849/02.
Arbrb. Leuven, 2e K., 11 december 2002, X / OCMW Tremelo, AR 282000.
T.T. Liège, 7e ch., 16 février 2002, X / CPAS Flémalle, RG 317.109 ; T.T. Liège, 9e ch., 22 février 2002,
X / CPAS Tournai, RG 318.919.
T.T. Huy, 2e ch., 9 février 2002, X / CPAS Huy, RG 54.869.
T.T. Liège, 7e ch., 16 février 2002, X / CPAS Chaudfontaine, RG 317.473.
252

steunaanvrager een menswaardig leven zou kunnen leiden, waarbij rekening wordt gehouden met zijn
levens- en verblijfs-omstandigheden
2253 ;
- binden sommige gerechten een dwangsom van 25 tot 100 € per dag vertraging (bedrag verschilt van
beslissing tot beslissing) aan de onderzoeksmaatregel die strekt tot de overhandiging van
documenten 2254 ;
- beveelt een rechtbank dat de directeur van het opvangcentrum, aangewezen als verplichte
inschrijvingsplaats voor de asielzoeker, zou gehoord worden als getuige 2255 ;
- veroordeelt een vonnis het OCMW tot geldelijke steun en wordt het centrum vervolgens uitgenodigd
om de situatie van de betrokkene opnieuw te bekijken, waarbij rekening dient te worden gehouden met
nieuwe gegevens die ter gelegenheid van de debatten naar boven zijn gekomen. Het OCMW wordt
uitgenodigd om een nieuwe beslissing te nemen
2256 ;
- werd de rechtbank gevat door een diligente minderjarige die door zijn vader in de steek gelaten was
en alleen woonde in een onbewoonbaar verblijf. De rechtbank beval dat het vonnis wordt
medegedeeld aan het parkent van de Jeugdrechtbank voor verder gevolg 2257 .
Bepaalde beslissingen kennen een provisionele steun toe in afwachting van de uitvoering van de bevolen
onderzoeksmaatregelen 2258 op grond van artikel 19 van het Gerechtelijk Wetboek 2259 , of in afwachting van het
antwoord van het Arbitragehof op de gestelde prejudiciële vraag 2260 .
6.4.4. De wijziging van de eis in de loop van het geding
Soms is de eiser verplicht om zijn eis in de loop van het geding uit te breiden op grond van evoluerende feiten.
Hoven en rechtbanken reageren hier verschillend op.
- Is ontvankelijk, de op grond van artikel 807 van het Gerechtelijk Wetboek ingestelde eis tot het
verkrijgen van steun, gelijkwaardig aan de gewaarborgde gezinsbijslag, na beroep tegen een beslissing
2261
van het OCMW dat geldelijke steun weigerde .
- Is ontvankelijk, de op grond van artikel 807 van het Gerechtelijk Wetboek ingestelde eis tot
schadevergoeding, gelijkwaardig aan de gemiste maatschappelijke dienstverlening ingevolge een
nalatigheid van het OCMW bij het overmaken van de aanvraag aan het territoriaal bevoegde
OCMW
2262 .
- Is onontvankelijk, een eis tot bijkomende steun die voor het eerst wordt geformuleerd bij conclusies,
terwijl die eis vooraf niet is geformuleerd ten aanzien van het OCMW 2263 .
- Is onontvankelijk, de vraag tot steun die door de eiser voor de eerste maal wordt gevorderd in naam
2264
van zijn minderjarige kinderen, wanneer die eis niet eerst is ingesteld bij het OCMW .
- De eis inzake een vaste tegemoetkoming voor een rusthuisbewoner kan gewijzigd worden in een eis
over “de maandelijkse tekorten”, doch sowieso gebeurt de toekenning door het OCMW bij wijze van
terugvorderbare voorschotten
2265 .
Indien zowel de steun als de huur- en verwarmingstoelage wordt afgeschaft, moet de betrokkene duidelijk
vermelden dat hij tegen beide onderdelen van de beslissing in beroep gaat. Dit kan men achteraf niet meer in
conclusies aanpassen, het betreft immers geen materiële vergissing
2266 .
2253
2254
2255
2256
2257
2258
2259
2260
2261
2262
2263
2264
2265
T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Verviers, RG 0042/2002.
T.T. Liège, 10e ch., 11 février 2002, X / CPAS Liège, RG 280.534 ; T.T. Mons, 5e ch., 17 avril 2002, X /
CPAS Chièvres, RG 5666/01/M.
T.T. Liège, 9e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Liège, RG 321.427.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, X / CPAS Waimes, RG 1982/2002.
T.T. Liège, 7e ch., 4 décembre 2002, X / CPAS Liège, RG 326.268.
T.T. Liège, 7e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Liège, RG 326.268 et 328.738.
T.T. Liège, 10e ch., 9 juillet 2002, X / CPAS Liège, RG 322.332.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 26.639/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 28 mars 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 30.851/00.
T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X / CPAS Willebroek, RG 318.559.
T.T. Bruxelles, 15 e ch., 14 février 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 21.613/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
29 mars 2002, X / CPAS Uccle, RG 14.902/01 et 16.695/01 ; T.T. Arlon, 2e ch., 11 juin 2002, X / CPAS
Arlon, RG 30.609.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 mars 2002, X / CPAS Bruxelles et E.B., RG 23104/01.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Kortessem, AR 1841/2001 en 2803/2001.
253

Omstreden blijft de vraag of men na een beroep waarbij men bestaansminimum aanvraagt nog de vordering kan
wijzigen naar maatschappelijke dienstverlening. Enerzijds werd geoordeeld dat het geding zonder voorwerp is
indien de betrokkene in zijn verzoekschrift vermeldt recht te hebben op bestaansminimum terwijl de bestreden
beslissing hierover niets vermeldt 2267 .
Andere rechtspraak stelt dat de rechtbank wel de kwalificatie mag wijzigen 2268 .
6.4.5. Nieuwe middelen in de loop van het geding
Een groeiende tendens binnen de rechtspraak oordeelt, op grond van het beginsel van behoorlijk bestuur, dat
het OCMW geen nieuwe reden van weigering voor de eerste keer kan aanvoeren voor de rechtbank, als die
reden nooit ter sprake is gebracht in zijn beslissing 2269 .
De tegenvordering die het OCMW instelde is onontvankelijk, aangezien tussenvorderingen moeten worden
ingesteld bij conclusies, ter griffie worden neergelegd en aan de overige partijen worden overgelegd conform
artikel 809 van het Gerechtelijk Wetboek De brief van het OCMW aan het Auditoraat is geen conclusie 2270 .
6.4.6. De voorlopige uitspraak
Zonder dat de praktijk automatisch of eensgezind wordt toegepast, veroordelen sommige gerechten het OCMW
voorlopig tot het verstrekken van steun 2271 op basis van artikel 19 van het Gerechtelijk Wetboek 2272 wanneer zij
onderzoeksmaatregelen bevelen 2273 of het antwoord van het Arbitragehof op de gestelde prejudiciële vraag
afwachten 2274 .
6.4.7. Advies van het Auditoraat
Hierover is er geen rechtspraak.
6.4.8. Verstek van de betrokkene
Talrijke arbeidsgerechten oordelen dat de eiser die verstek geeft op zitting te kennen geeft dat hij geen belang
meer heeft bij de zaak, zodat ze de eis ongegrond verklaren zonder enig verder onderzoek 2275 .
De Arbeidsrechtbank van Charleroi heeft scherpe kritiek geuit ten aanzien van het OCMW dat herhaaldelijk
verstek gaf : deze schaamteloze houding zou onverenigbaar zijn met de openbare opdracht van een OCMW 2276 .
De Arbeidsrechtbank van Mechelen stelt, onder verwijzing naar de cassatie-rechtspraak, dat ingeval van
verstek alle punten van het geschil vermoed worden in betwisting te zijn en dat de macht van de rechter dan
uitgebreider is dan in geval van een tegensprekelijke procedure 2277 .
2266
2267
2268
2269
2270
2271
2272
2273
2274
2275
2276
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 14 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 336.417.
Arbrb. Leuven, 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Leuven, AR 2174/01.
Arbrb. Antwerpen, 10 januari 2002, 6e K., X / OCMW Overijse, AR 332.144 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
13 februari 2002, X / OCMW Koksijde, AR 325.627.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 25.335/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
10 mai 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 25.502/02 ; T.T. Namur, 7e ch., 11 octobre 2002, X / CPAS La
Hulpe, RG 115.302 ; T.T. Namur, 7e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Gembloux, RG 115.496.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 22 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.651.
T.T. Liège, 10e ch., 7 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 320.794 et 320.795.
T.T. Liège, 10e ch., 9 juillet 2002, X / CPAS Liège, RG 322.332.
T.T. Liège, 7e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Liège, RG 326.268 et 328.738.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 octobre 2002, X / CPAS Saint-Gilles, RG 26.639/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 9 février 2002, X / CPAS Bruxelles et E.B., RG 17.131/01.
T.T. Charleroi, 5e ch., 8 octobre 2002, X / CPAS Ham-Sur-Heure-Nalinnes, RG 61.119/R.
Idem T.T. Charleroi : 12
254

6.4.9. Samenhang der vorderingen
Hierover is er geen rechtspraak.
2277
Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 november 2002, OCMW Mechelen / X, AR 76820.
255

6.4.10. De vorderingsbevoegdheid van het Auditoraat
Krachtens artikel 138, derde lid, van het Gerechtelijk Wetboek kan het Auditoraat van de bevoegde minister en
van de bevoegde openbare instellingen of diensten bestuurlijke inlichtingen vorderen. De openbare centra voor
maatschappelijk welzijn vallen ook onder deze bepaling 2278 .
6.4.11. De verzoeningspoging
De Arbeidsrechtbank van Brussel geeft niet alleen het bevel tot onderzoeksmaatregelen die de heropening van
de debatten rechtvaardigen, maar nodigt de partijen op grond van artikel 731 van het Gerechtelijk Wetboek ook
uit om vooraf, dat wil zeggen na afloop van de zitting ter heropening van de debatten, naar een minnelijke
schikking te streven 2279 . In de beslissing vindt men geen bijzondere motivering voor die uitnodiging.
6.4.12. Steun onder dwangsom
Aan de toekenning van geldelijke maatschappelijke dienstverlening, een verplichting om een geldsom te
betalen, mag geen dwangsom worden gekoppeld 2280 .
Sommige gerechten binden een dwangsom van 25 tot 100 € per dag vertraging (bedrag verschilt van beslissing
tot beslissing) aan de onderzoeksmaatregel die strekt tot de overhandiging van documenten 2281 .
6.5. Het vonnis
6.5.1. Voorlopige uitvoerbaarheid
Zoals voorheen wordt de voorlopige uitvoerbaarheid gemakkelijk verleend zonder bijzondere motivering. Op
dezelfde manier wordt de eventuele weigering ervan, evenmin met redenen omkleed 2282 .
Bepaalde beslissingen roepen het dringend karakter van de maatschappelijke dienstverlening in om de
voorlopige uitvoering te rechtvaardigen 2283 . Andere daarentegen weigeren die uitvoering, omdat de eiser geen
bijzondere gegevens levert die dit zouden rechtvaardigen 2284 .
De voorlopige uitvoerbaarheid wordt toegestaan :
- op basis van de gezinssituatie (alleenstaande man met vijf kinderen) en het feit dat het OCMW
aanvaardt dat hulp noodzakelijk is
2285 ;
- op basis van de gezinssituatie (drie jonge kinderen), het feit dat de maatschappelijk werkster verklaart
dat het gezin behoeftig is gedurende bijna een jaar 2286 ;
- indien de betrokkene door het afschaffen van de steun uit zijn woning werd gezet omdat hij de huur
niet meer kon betalen en geen nieuwe woning kan vinden 2287 ;
2278
2279
2280
2281
2282
2283
2284
2285
2286
2287
T.T. Mons, 5e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Chièvres, RG 5666/01/M.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Jette, RG 24.432/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Uccle, RG 33.391/02, 35.463/02 et 35.464/02.
T.T. Liège, 10e ch., 11 février 2002, X / CPAS Liège, RG 280.534 ; T.T. Mons, 5e ch., 17 avril 2002, X /
CPAS Chièvres, RG 5666/01/M.
T.T. Verviers, 1e ch. 22 février 2002, X / CPAS Saint-Ghislain, RG 1783/2001 ; T.T. Liège, 9e ch.,
26 février 2002, X / CPAS Tinlot, RG 314.694 ; T.T. Mons, 2e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Saint-
Ghislain, RG 5.125/01/M.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Koekelberg, RG 21.383/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
17 avril 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25.458/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 2 octobre 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Lambert, RG 31712/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 337.404.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 344.029.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 338.048.
256

- wanneer betrokkene geen enkel inkomen heeft en een huurachterstal van zeven maanden heeft 2288 ;
- bij een vrouw met beginnende dementie en incontinentie, die snel medisch achteruitgaat 2289 .
Er is geen hoogdringendheid :
- als de vordering slechts een beperkte periode betreft 2290 ;
- als er geen argumenten worden aangedragen 2291 .
Een rechtbank heeft de voorlopige uitvoering geweigerd omdat de betrokkene in loondienst was op het
ogenblik dat zij recht sprak en het OCMW veroordeelde tot het verlenen van steun voor een verstreken
periode
2292 .
De uitvoerbaarheid kan ook aan het OCMW worden toegestaan. Dit gebeurt bv. indien betrokkene nooit beroep
heeft aangetekend tegen het toekennen van terugvorderbare steun. Daardoor is deze beslissing definitief
geworden. Indien dit bedrag effectief teruggevorderd wordt d.m.v. een aangetekende brief, doch betrokkene
niet reageert, wordt de uitvoerbaarheid toegestaan 2293 .
6.5.2. De kosten
Normaal wordt het OCMW steeds veroordeeld tot de kosten op grond van artikel 1017, 2° lid van het
Gerechtelijk Wetboek Dit geldt ook in geval van terugvordering 2294 .
Op grond van hetzelfde artikel kan de eiser worden veroordeeld tot de kosten wegens een tergende en roekeloze
eis. De rechtspraak willigt een eventuele vordering van het OCMW meestal niet in daar betrokkene het recht
heeft zijn rechtsmiddelen uit te putten
2295 .
2288
2289
2290
2291
2292
2293
2294
2295
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.000.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 februari 2002, X / OCMW Edegem, AR 339.447 en AR 341.060.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Morlanwelz, AR 340.356.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Boom, AR 339.738.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin 2002, X / CPAS Jette, RG 19.229/01 et 23.498/01.
Arbrb. Gent, 10e K., 8 maart 2002, OCMW Gent / X, AR 149.749/00.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 november 2002, OCMW Mechelen / X, AR 76820.
Arbrb. Brussel, 20e K., 18 april 2002, X / OCMW Asse, AR 14.377/01, 16.557/01 en 21.752/01.
257

Er is geen sprake van een tergende en roekeloze eis :
- bij onvoldoende motivering, het opwerpen van verkeerde argumenten, het terugkomen op een eerder
vonnis als er nieuwe elementen zijn 2296 2297 ;
- bij verstek op de zitting of wegens het feit dat er geen gegevens worden bezorgd die het beroep
ondersteunen 2298 ;
- als het optreden niet getuigt van misbruik van het gerechtelijk apparaat met dilatoire oogmerken,
lichtzinnigheid of pertinent onjuiste feiten 2299 ;
- bij een verkeerde interpretatie van de beslissing 2300 .
Wel werd in de vermelde zaak de rechtsplegingsvergoeding verminderd met drie vierde op basis van artikel 3,
2 e lid, K.B. 30 november 1971, omdat de steun aan betrokkene werd uitbetaald 2301 . Deze beslissing is toch
eigenaardig te noemen, in die zin dat het OCMW bij een bevestiging van haar beslissing door de
Arbeidsrechtbank wel verwezen wordt in de kosten, doch niet als de vordering zonder voorwerp is. Het
principe ex artikel 3, 2 e lid, K.B. 30 november 1971 lijkt ons niet onverkort te kunnen worden toegepast in
OCMW-zaken.
Toch kende de rechtspraak een aantal veroordelingen wegens tergend en roekeloos geding.
In een eerste zaak besliste het OCMW een huurwaarborg 619,73 € toe te kennen met mogelijkheid tot
verhoging bij het vinden van een sociale woning. Betrokkene tekende hiertegen beroep aan omdat ze meent dat
dit onvoldoende is voor een gezin met zes personen. De Arbeidsrechtbank bevestigt echter de beslissing van
het OCMW en veroordeelt betrokkene tot de kosten van het geding omdat ze een voldoende inkomen had om
de huurwaarborg zelf te bekostigen (vorige huurwaarborg en kraamgeld). Sedert meer dan één jaar na het
verlaten van de vorige woonst naar een instelling heeft ze geen enkel initiatief genomen om een nieuwe woonst
te zoeken, zodat de vraag rijst in hoeverre een andere woning noodzakelijk is 2302 .
In een tweede zaak oordeelde de rechtbank dat het van lichtzinnigheid getuigt om aan het OCMW te vragen
“plezierreisjes” te financieren (in dit geval de vakantie van de dochter van betrokkene) als men al acht jaar
ononderbroken het bestaansminimum ontvangt en nooit enige moeite heeft gedaan om onderhoudsgeld te
ontvangen
2303 .
Daarnaast is het voor het OCMW uiteraard ook mogelijk een schadevergoeding te bekomen wegens misbruik
van procesrecht, zoals bijvoorbeeld bij geleden schade ingevolge een volstrekt onredelijke rechtsgang, ingesteld
door de eiser 2304 .
In één zaak werd de verzoeker veroordeeld tot 1 € provisioneel en de kosten van het geding, gelet op de
procedurele voorgaanden en wegens zijn lichtzinnige houding. Het OCMW had weliswaar 1000 € gevraagd,
doch bewijst volgens de Arbeidsrechtbank van Hasselt deze schade niet. Als hij zijn recht op ziekte-uitkeringen
in orde had gebracht, had hij reeds steun genoten en was de omvang van de onderhoudsschuld op belangrijke
wijze afgenomen. Zijn weigering is louter ingegeven met de bedoeling de gedwongen uitvoering van zijn
onderhoudsschuld te vermijden 2305 .
In een andere zaak werd de tegeneis van het OCMW van 123,95 € administratiekosten niet gehonoreerd, daar
betrokkene het recht heeft zijn rechtsmiddelen uit te putten en er geen kwaadwillig inzicht is 2306 .
Verder zijn er de klassieke vonnissen aangaande de kosten en vooral aangaande de RPV
(rechtsplegingsvergoeding) :
2296
2297
2298
2299
2300
2301
2302
2303
2304
2305
2306
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 21 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.090 en 343.302.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Pierre, RG 19.182/2001.
T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 314.833. Contra : T.T. Verviers, 1e ch.,
11 juin 2002, X / CPAS Verviers, RG 0489/2002.
Arbh. Brussel, 7e K., 5 december 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 37856.
Arbrb. Ieper, 1e K., 15 februari 2002, X / OCMW Ieper, AR 24153.
Arbrb. Ieper, 1e K., 15 februari 2002, X / OCMW Ieper, AR 24153.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 1813/2001.
Arbrb. Eupen, 1e K., 27 juni 2002, X / OCMW Raeren, AR 399/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Spa, RG 1358.2002.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 6 september 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2021732.
Arbrb. Brussel, 20e K., 18 april 2002, X / OCMW Asse, AR 14.377/01, 16.557/01 en 21.752/01.
258

- wegens gebrek aan afgifte van de kostenstaten werden de kosten onvereffend gelaten in hoofde van beide
partijen. De kosten van betrokkene worden vereffend ten bedrage van de gewone RPV. 2307 De
Arbeidsrechtbank van Tongeren vermindert dit bedrag echter omdat de raadsman het maar eerder bij
de behandeling had moeten vragen 2308 ;
- de dubbele rechtsplegingvergoeding wordt niet toegekend omdat het uiteindelijke bedrag functie is van
diverse niet-gekende criteria. Het gaat dus niet om de betaling van een geldsom, zoals bepaald in
artikel 3, K.B. 30 november 1970, doch wel om de toekenning van een recht 2309 . De RPV wordt
herleid naar de gewone RPV omdat het gaat om de erkenning van een sociaal recht en niet om een
veroordeling tot een som van meer dan 2.500 € 2310 ;
- bij samenvoeging van drie zaken wordt er maar één rechtsplegingvergoeding toegekend 2311 ;
- de RPV wordt niet toegekend als de advocaat optreedt in zijn hoedanigheid van voorlopig
bewindvoerder 2312 ;
- de RPV wordt toegekend als een persoon zich heeft laten bijstaan door een raadsman, zelfs als betrokkene
verstek laat gaan op de zitting 2313 ;
- de uitgavenvergoeding kan niet worden toegekend bij een vordering met een verzoekschrift
overeenkomstig artikel 704 van het Gerechtelijk Wetboek, aangezien de gevallen waarin deze kan
worden toegekend limitatief zijn opgesomd in artikel 6 van het K.B. van 30 november 1970 2314 ;
- de dagvaardingskosten kunnen niet verrekend worden, aangezien het OCMW de eis tot terugvordering kon
inleiden bij wege van verzoekschrift 2315 .
6.5.3. Afstand van geding en gebrek aan belang
In een groot aantal gevallen blijft de vordering zonder voorwerp :
- indien de beslissing foutief werd geïnterpreteerd en men verder financiële steun blijft genieten 2316 ;
- indien er een nieuwe beslissing werd genomen die de vorige herroepen heeft 2317 ;
- indien betrokkene met vertraging de werkloosheidsuitkeringen ontvangt voor de betrokken periode 2318 ;
- indien alle schulden ondertussen zijn afbetaald ofwel per maand zullen worden afbetaald 2319 ;
- indien de zaak lopende het geding tussen partijen is geregeld 2320 .
Talrijke gedingen eindigen met een afstand door de eiser of met de vaststelling dat het geding voortaan zonder
belang is.
2307
2308
2309
2310
2311
2312
2313
2314
2315
2316
2317
2318
2319
2320
Arbh. Antwerpen (afdeling Hasselt), 4e K., 28 maart 2002, X / OCMW Lummen, AR 2010177 ; Arbrb.
Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Ham, AR 2012260 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 5 juni 2002, X /
OCMW Antwerpen, AR 322.947 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 14 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen,
AR 341810 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., X / OCMW Antwerpen, 21 oktober 2002, AR 333176.
Arbrb.Tongeren, 2e K., 18 december 2002, X / OCMW Maaseik, AR 913/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.415.
Arbh. Antwerpen (afdeling Hasselt), 23 mei 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2020056.
Arbrb. Brussel, 20e K., 18 april 2002, X / OCMW Asse, AR 14.377/01, 16.557/01 en 21.752/01.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Kortessem, AR 1841/2001 en 2803/2001.
Arbrb. Leuven, 2e K., 30 oktober 2002, X / OCMW Tienen, AR 290901 en 291001 ; Arbrb. Leuven, 2e
K., 30 oktober 2002, X / OCMW Zoutleeuw, AR 151202.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 27 september 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 59887.
Arbrb Ieper,1e K., 6 september 2002, OCMW Vleteren / X, AR 25422.
Arbrb. Ieper, 1e K., 15 februari 2002, X / OCMW Ieper, AR 24153.
Arbrb. Leuven, 2e K., 30 oktober 2002, X / OCMW Zoutleeuw, AR 151202.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341038.
Arbrb. Leuven, 2e K., 30 oktober 2002, X / OCMW Tienen, AR 290901 en 291001; Arbrb. Eupen, 1e K.,
12 december 2002, X / OCMW Lontzen, AR 55601.
Arbrb. Eupen, 1e K., 27 juni 2002, X / O.S.H.Z. Bocholt, AR 2802.
259

De ontlasting van de raadsman wegens financiële redenen is nog geen afstand van geding. De afstand is
overigens een eenzijdige handeling die steeds kan herroepen worden, zolang ze niet is bekrachtigd door een
vonnis of arrest 2321 .
6.5.4. Het kantonnement
Overeenkomstig de gevestigde rechtspraak wordt de voorlopige uitvoering toegekend, en het kantonnement
geweigerd, zonder verdere motivering 2322 .
6.5.5. De motivering van het vonnis
Hierover is er geen rechtspraak.
2321
2322
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2010083.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 8 février 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode et E.B., RG 14.711/01.
260

6.5.6. De verwijlintresten
Op de financiële dienstverlening die het OCMW niet wou toekennen, zijn gerechtelijke interesten
verschuldigd 2323 . Overeenkomstig het algemeen beginsel van artikel 1153 B.W. zijn ze verschuldigd vanaf de
aanmaning tot de betaling, wat de sommen betreft die opeisbaar zijn op deze datum 2324 .
Op de sommen die opeisbaar worden na de ingebrekestelling, zijn de interesten verschuldigd vanaf het
verstrijken van elke maand in kwestie, op elk maandelijks steunbedrag waarvan de betalingstermijn vervallen is
na deze ingebrekestelling 2325 .
Een vonnis rechtvaardigt deze regel doordat de dienstverlening verschuldigd is binnen de vervaltijd, zodat de
interesten verschuldigd zijn vanaf de eerste dag van de daaropvolgende maand 2326 .
De Arbeidsrechtbank van Tongeren verwijst naar artikel 20 van het Handvest van de Sociaal Verzekerde van
11 april 1995, dat per analogie wordt toegepast voor maatschappelijke dienstverlening. In een aantal
beslissingen oordeelde ze dat er interesten verschuldigd zijn vanaf de datum van opeisbaarheid en ten vroegste
vanaf de vijftiende dag na de beslissing tot toekenning (artikel 28 K.B. 30 oktober 1974). Wanneer er echter
een vertraging in de beslissing tot toekenning is, is de interest evenwel pas verschuldigd vanaf de dertigste dag
van de maand (artikel 24 K.B. 30 oktober 1974) 2327 . Bij de maatschappelijke dienstverlening zijn er echter geen
wettelijke bepalingen i.v.m. het moment van uitbetaling. Wanneer er derhalve geen argumenten zijn waarom de
uitbetaling vroeger zou moeten geschieden dan de laatste dag van de maand, wordt men hetzelfde behandeld als
de loontrekkenden en genieters van sociale zekerheidsbijdragen, dus op de laatste dag van de vervallen
maand 2328 .
Bepaalde rechtbanken stellen de gerechtelijke intresten in vraag.
- Hoewel de gerechtelijke interesten regelmatig worden toegekend, zijn er andere rechtbanken die
menen dat, anders dan bij het bestaansminimum, de vordering inzake maatschappelijke
dienstverlening geen aanleiding geeft tot een veroordeling tot gerechtelijke interesten 2329 .
- Het Arbeidshof van Bergen heeft eveneens geoordeeld dat er geen interesten verschuldigd zijn op
financiële dienstverlening waartoe het OCMW is veroordeeld, aangezien uit de aard van de
maatschappelijke dienstverlening voortvloeit dat de bijstandsplicht van het OCMW die niet
noodzakelijk financieel is, geen verplichting uitmaakt in de zin van artikel 1153 B.W. die zich beperkt
tot betaling van een zekere som, waarbij vertraging aanleiding is tot het aanrekenen van interesten 2330 .
- De Arbeidsrechtbank van Turnhout oordeelde dat de gevorderde verwijl- en gerechtelijke interesten op
ten onrechte ontvangen bestaansminima niet kunnen toegestaan worden omdat deze geen wezenlijk
bestanddeel vormen van de kosten van dienstverlening conform artikel 97 OCMW-Wet
2331 .
Op de sommen maatschappelijke dienstverlening die de begunstigde na veroordeling moet terugbetalen, zijn de
gerechtelijke interesten in de regel verschuldigd vanaf de aanmaning tot betaling, dat wil zeggen vanaf het
verzoekschrift tot aanvang van de rechtsgang 2332 .
2323
2324
2325
2326
2327
2328
2329
2330
2331
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Jette, RG 19.229/01 et 23.498/01 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 14 février 2002, X / CPAS Anderlecht, RG 21.613/2001.
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 24 avril 2002, CPAS Eupen / X, RG 27.749/99 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 17 avril 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25.458/02 ; T.T. Mons, (section La Louvière), 7e
ch., 17 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 931/00/LL.
T.T. Mons, (section La Louvière), 7e ch., 17 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 931/00/LL ; T.T.
Nivelles, 2e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Braine-le-Château, RG 1445/N/2000.
T.T. Charleroi, 5e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61.244/R.
Arbrb. Tongeren 4 januari 2002, X / OCMW Tongeren, AR 1763/2001 ; Arbrb. Tongeren 4 januari 2002,
X / OCMW Tongeren, AR 1762/2001 ; Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Genk, AR
1756/2001 ; Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Genk, AR 1756/2001 ; Arbrb. Tongeren,
4 januari 2001, X / OCMW Tongeren, 1781/2001.
Arbrb. Tongeren, 5 april 2002, X / OCMW Bilzen, AR 3128/2001 ; Arbrb. Tongeren, 2e K., 6 september
2002, X / OCMW Bilzen, AR 1803/2001.
Arbrb. Leuven, 2e K., 8 mei 2002, X / OCMW Glabbeek, AR 3341/01 ; Arbrb. Mechelen, 1e K., 19 juni
2002, X / OCMW Mechelen, AR 77257.
C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, CPAS Charleroi / X, RG 17.483.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, OCMW Mechelen / X, ARV. 24.018.
261

6.5.7. Uitvoering der vonnissen
De arbeidsgerechten zijn niet bevoegd om zich te mengen in de uitvoering van de gewezen rechterlijke
beslissingen, met name kunnen zij geen toezicht houden op de afhandeling van de steun die het OCMW
ingevolge de veroordeling moet betalen 2333 .
Een OCMW dat, veroordeeld door een definitieve rechterlijke uitspraak, een nieuwe beslissing neemt, waarbij
het de bijstand die het volgens de veroordeling moest betalen, weigert, intrekt of recupereert, bezondigt zich
volstrekt aan machtsmisbruik. Die beslissing moet worden vernietigd 2334 .
6.5.8. De toepassing van artikel 159 van de Grondwet
De rechter die vaststelt dat het bevel om het grondgebied te verlaten, onwettig is, mag er geen rekening mee
houden 2335 .
6.6. De rechtsmiddelen
6.6.1. Het verzet
Indien het OCMW steunt op middelen die niet de wezenlijke grondslag waren van het bestreden verstekvonnis,
blijft de beslissing gehandhaafd 2336 .
6.6.2. Hoger beroep
6.6.2.1. De vorm van het hoger beroep
Hierover is er geen rechtspraak.
6.6.2.2. De termijn voor hoger beroep
Hierover is er geen rechtspraak.
6.6.2.3. Roekeloos hoger beroep
Er werd geen enkele uitspraak gevonden waarin betrokkene op deze grond veroordeeld werd op grond van een
roekeloos beroep. Er is geen sprake van een tergend en roekeloos hoger beroep :
- indien het verzoekschrift en de besluiten geen blijk geven van kwaadwilligheid of gebrek aan ernst 2337
;
- indien men alleen aanvoert dat de argumentatie niet aanvaard kan worden 2338 ;
2332
2333
2334
2335
2336
2337
2338
T.T. Liège, 9e ch., 7 mai 2002, CPAS Seraing / X, RG 319.679 ; T.T. Liège, 7e ch., 29 mai 2002, CPAS
Seraing / X, RG 317.663.
Idem : T.T. Liège : 7.
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 24 avril 2002, X / CPAS Liège, RG 30.547/02.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 35.183/02.
C.T. Liège, (section Liège), 8e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Neupré et E.B., RG 30.685/02.
Arbrb. Brugge, 6e K., 6 juni 2002, OCMW Haacht / X, AR 108942.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2010083.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 18 april 2002, X / OCMW Tessenderlo, AR 2010394.
262

- indien OCMW zelf nalatig is geweest om een tijdige beslissing te nemen en de geleden schade niet
bewijst 2339 ;
- indien het OCMW weigert om het bestaansminimum als alleenstaande uit te keren totdat betrokkene
als dusdanig vermeld zou staan in het wachtregister, is het bijzonder slecht geplaatst om de andere
partij te beschuldigen van tergend en roekeloos hoger beroep. Het politieonderzoek bevestigde de
stelling van betrokkene, doch wordt door OCMW weggewuifd, hoewel het een beëdigde ambtenaar
betreft. Het OCMW besliste slechts om puur procedurele redenen en nam zelfs niet eens de moeite
zelf ter plaatse te gaan 2340 .
6.6.3. Uitlegging en verbetering van het vonnis
Hierover is er geen rechtspraak.
6.7. De rechtsbijstand
Hierover is er geen rechtspraak.
2339
2340
Arbh. Antwerpen, 4e K., 22 mei 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2010115.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 24 april 2002, X / OCMW Kortessem, AR 2010736.
263

7. DE TERUGVORDERING VAN DE MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING
Volgens de OCMW-Wet kan het centrum in twee gevallen gelden terugvorderen. Enerzijds wanneer de
betrokkene een vrijwillig onjuiste of onvolledige aangifte heeft gedaan en anderzijds wanneer de betrokkene
beschikking krijgt over de inkomsten die betrekking hebben op de periode waarvoor hem hulp werd verleend.
Het OCMW is derhalve niet gerechtigd tot terugvordering over te gaan in andere gevallen 2341 .
Terugvordering is dus niet mogelijk indien de financiële hulp werd toegekend omdat de
werkloosheidsvergoeding wegens beslag volledig was ingehouden. In bepaalde omstandigheden kan het
OCMW wel leningsovereenkomsten afsluiten 2342 .
Terugvordering van een toegekende huurwaarborg is eveneens onmogelijk wanneer het terugvorderbaar
karakter niet blijkt uit de originele beslissing 2343 .
Hetzelfde geldt voor de terugvordering van eenmalig toegekende financiële steun, waarvan het terugvorderbare
karakter niet bewezen wordt
2344 .
Wel kan het OCMW voorschotten op loon terugvorderen
De Arbeidsrechtbank van Antwerpen merkt wel op dat de terugbetaling van leningen en borgstellingen niet
wordt geregeld door de OCMW-Wet, maar door het burgerlijk privaatrecht. In het voorgelegde geval had het
OCMW beslist om de terugbetaling van de huurwaarborg veilig te stellen door het instellen van een hypotheek
Nu de bank waar het OCMW de bankgarantie had gesteld, contractueel verplicht was om de huurwaarborg uit
te betalen, is het OCMW gerechtigd dit bedrag terug te vorderen. Dit is immers de essentie van het begrip
«waarborg» en vloeit voort uit de toepassing van artikel 2028 van het Burgerlijk Wetboek. Aangezien
betrokkene niet bewijst ook maar één afbetaling te hebben verricht, mag de hypothecaire inschrijving behouden
blijven 2346 .
2345 .
7.1. De bijdrage door de begunstigde van de bijstand
Hierover is er geen rechtspraak.
7.2. De recuperatie van de als voorschot toegekende dienstverlening
Het toekennen van geldelijke steun die kan worden teruggevorderd blijft aanleiding tot menig geschil.
Twee soorten geschillen worden aan de arbeidsgerechten voorgelegd :
- geschillen met betrekking tot de aard van de maatschappelijke dienstverlening 2347 : de eiser vraagt een
herziening van de beslissing van het centrum waardoor een voorschot werd toegekend (hij wil liever
dat een maatschappelijke dienstverlening wordt toegekend die niet kan worden teruggevorderd) 2348 ;
2341
2342
2343
2344
2345
2346
2347
2348
Arbrb. Mechelen, 1e K., 16 oktober 2002, OCMW Mechelen / X, AR 78464 ; Arbrb. Mechelen, 1e K.,
4 december 2002, OCMW Mechelen / X , AR 76821 ; Arbrb Gent, 10e K., 17 december 2002, X /
OCMW Eeklo, AR 15658802.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 16 oktober 2002, OCMW Mechelen / X, AR 78464.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 13 maart 2002, OCMW Mechelen / X, AR 75610 ; Arbrb. Leuven, 2e K.,
30 oktober 2002, OCMW Lubbeek / X, AR 301101.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 november 2002, OCMW Mechelen / X, AR 76820.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 4 december 2002, OCMW Mechelen / X , AR 76821.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 18 oktober 2002, X / OCMW Malle, AR 274.339.
C.T. Liège, 12e ch., 25 mars 2002, CPAS Jemeppe-sur-Sambre / X, RG 6 723/00.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 janvier 2002, X / CPAS Jette, RG 18 162/01 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars
2002, X / CPAS Verviers, RG 0913/2001 ; T.T. Liège, 7e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Flemalle, RG 317
711 ; T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 19 mars, X / CPAS Grez Doiceau, RG 1 905 / W /2001 ; T.T.
Namur, 7e ch., 23 août 2002, X / CPAS Mettet, RG 114 604 ; T.T. Namur, 7e ch., 25 octobre 2002, X /
CPAS Sambreville, RG 115 657 ; T.T. Tournai (section Mouscron), 3e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS
Mouscron, RG 22 535.
264

- geschillen met betrekking tot de terugbetaling van maatschappelijke dienstverlening : de betrokkene
vraagt toelating om lagere maandschijven te mogen terugbetalen dan deze vastgelegd door het
OCMW
2349 .
Ook de modaliteiten waarmee de voorschotten worden teruggevorderd en de ondertekening van de documenten
waardoor het centrum ze kan terugvorderen, geven aanleiding tot talrijke geschillen.
Wanneer de recuperatie van een voorschot gebeurt vanaf de regularisatie van het dossier met betrekking tot de
sociale uitkeringen, bevestigt de Arbeidsrechtbank van Hoei 2350 dat het centrum het toegekende voorschot
probleemloos geheel in één keer kan terugvorderen. De rechtbank past hierbij artikel 99, § 2, OCMW-Wet toe.
Wanneer de recuperatie van een voorschot gebeurt via afhoudingen op nadien betaalde maatschappelijke
dienstverlening, acht de Arbeidsrechtbank van Verviers 2351 zich onbevoegd aangezien de geldigheid van de
aangevochten inhouding tot de bevoegdheid van de beslagrechter behoort. De rechtbank beveelt derhalve de
verwijzing van de zaak naar de Arrondissementsrechtbank.
Indien het OCMW aan betrokkenen een terugvorderbare steun toekende en hen herhaaldelijk aangemaand heeft
om tot betaling van het verschuldigde saldo over te gaan, evenwel zonder succes, is de vordering gegrond 2352 .
Indien hiertegen nooit beroep werd aangetekend, is deze beslissing definitief 2353 . Hetzelfde geldt voor :
- de terugbetaling van een huurachterstand
2354 ;
- voor de tussenkomst in de betaling van een gasrekening 2355 ;
- voor verschuldigde bedragen aan gezinshulp 2356 .
De formele vereisten voor terugbetaling dienen echter wel vervuld te worden. Als het OCMW noch de
beslissing tot toekenning van een terugvorderbaar bedrag, noch de beslissing tot terugvordering voorlegt,
dienen de debatten heropend te worden om toe te laten deze documenten neer te leggen 2357 .
De Arbeidsrechtbank van Antwerpen verklaarde zich bevoegd om te oordelen over de vraag of de verleende
steun al dan niet terugvorderbaar is wanneer de terugvordering het menswaardig bestaan van de gerechtigde in
het gedrang brengt. Indien het OCMW toelaat dat betrokkene in de eigen woning blijft, maar als voorwaarde
stelt een hypotheek te leggen op het onroerend goed zodat bij overlijden of verkoop van het onroerend goed het
OCMW de verleende steun kan terugvorderen, verhindert dit niet om een leven te leiden dat beantwoordt aan
de menselijke waardigheid 2358 .
De terugvordering werd wel geweigerd in volgende gevallen omdat het menswaardig bestaan van betrokkenen
in het gedrag kwam :
- voor medische kosten aan een ernstig zieke man 2359 ;
- voor een verhoogde kinderbijslag voor een gehandicapt zoontje 2360 .
2349
2350
2351
2352
2353
2354
2355
2356
2357
2358
2359
2360
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 19 mars, X / CPAS Genappe, RG 1 754/N/2001 ; T.T. Charleroi,
5e ch., 18 juin 2002, X / CPAS Erquelinnes, RG 57 647/R ; T.T. Dinant, 7e ch., 10 septembre 2002, X /
CPAS Onhaye, RG 62 910 ; T.T. Dinant, 7e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Philippeville, RG 62 907 ;
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Jette, RG 37 294/02.
T.T. Huy, 2e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Wanze, RG 55 608.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, X / CPAS Olne, RG 0172/2002 ; T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002,
X / CPAS Verviers, RG 0913/2001.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, OCMW Nijlen / X, AR 2020966 ; Arbrb. Tongeren, 1 e K.,
10 september 2002, OCMW Tongeren / X, AR 92002 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 18 oktober 2002, OCMW
Zonhoven / X, AR 2021736.
Arbrb. Gent, 10e K., 8 maart 2002, OCMW Gent / X, AR 149.749/00.
Arbrb. Hasselt, Vak. K., 7 augustus 2002, OCMW Zonhoven / X, AR 2021735.
Arbrb. Hasselt, Vak. K., 7 augustus 2002, OCMW Zonhoven / X , AR 2021505.
Arbrb. Brussel, 10e K., 6 september 2002, OCMW Machelen / X, AR 3430502.
Arbrb Ieper,1e K., 6 september 2002, OCMW Vleteren / X, AR 25422 ; Arbrb. Ieper, 1e K., 20 december
2002, OCMW Vleteren / X, AR 25422.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 februari 2002, X / OCMW Kalmthout, AR 339.475.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 11 januari 2002, X / OCMW Rijkevorsel, AR 24.930 en 24.940.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 9 september 2002, OCMW Antwerpen / X, AR 335620 en X / OCMW
Antwerpen, AR 346143.
265

Omstreden is de vraag of de ondertekening van een verklaring tot terugbetaling van de betrokkene wel
rechtsgeldig is.
De Vlaamse rechtspraak acht deze verklaringen ongeldig. Het feit dat betrokkene een schuldbekentenis heeft
ondertekend, is volstrekt onwettig, omdat de socialezekerheids-wetgeving van openbare orde is. Ook een
impliciete schulderkenning (OCMW opgegeven als schuldeisers bij een procedure collectieve schuldenregeling
en gedeeltelijke terugbetaling) is niet geldig omdat de sociale dienstverlening de openbare orde aanbelangt 2361 .
Aangezien de OCMW-Wet van openbare orde is, dient de arbeidsrechtbank bij verstek van betrokkene na te
gaan of de terugvordering correct is 2362 .
Sommige Waalse rechtspraak daarentegen acht de schuldbewijzen wel geldig, voor zover de wilsuiting van de
ondertekenaars niet aangetats is door wilsgebreken.
In een zaak waar een bijstandbegunstigde zich verzet tegen de terugvorderbare aard van de steun op de
mutualiteitsvergoedingen van haar gezel (die twee documenten van vrijwillige overdracht heeft ondertekend
waardoor het centrum de voorschotten kan terugwinnen), oordeelt de Arbeidsrechtbank van Namen 2363 dat de
schuldbewijzen perfect geldig zijn : de gezel van de begunstigde werd niet gedwongen om de twee
schuldbewijzen te ondertekenen, zijn toestemming is dus niet ongeldig.
In een andere zaak waar de echtgenote van de steunaanvrager schuldbewijzen heeft ondertekend waardoor het
centrum gemachtigd werd om de toegekende sommen terug te winnen via afhouding op de aan het gezin
verschuldigde kinderbijslag, heeft de Arbeidsrechtbank van Nijvel 2364 , na vaststelling dat de betrokkene
«letterlijk ten einde raad was toen ze deze schuldbewijzen ondertekende en dus eender wat zou hebben
ondertekend», geoordeeld dat het geestelijk geweld doorslaggevend was. Slotsom : de toestemming van de
echtgenote was aangetast en is ongeldig. Bijgevolg is het beroep strekkende tot de toekenning van niet
terugvorderbare steun gegrond.
Wanneer een persoon het slachtoffer is geweest van geweldpleging en steun geniet van de Commissie voor
Bijstand aan Slachtoffers van Opzettelijke Gewelddaden, is het OCMW dat verschillende keer is opgetreden in
zijn voordeel, niet krachtens een wettelijke bepaling in de plaats gesteld van het slachtoffer voor diens recht op
de door die Commissie betaalde bedragen. Volgens artikel 99, § 2 OCMW-Wet treedt het centrum inderdaad
slechts wettelijk en van rechtswege in de rechten wanneer dit centrum «een voorschot toekent op een pensioen
of op enige andere sociale uitkering». Volgens de Arbeidsrechtbank van Hoei 2365 heeft voormelde Commissie
de opgeëiste sommen dus ten onrechte rechtstreeks uitbetaald aan het centrum. De betrokkene die had
nagelaten het centrum aangifte te doen van de vraag tot vergoeding ingediend bij voormelde Commissie, alsook
van de ontvangst van noodhulp van deze Commissie, wordt naar aanleiding van een tegenvordering en op basis
van artikel 98, § 1, van de wet van 1976 veroordeeld tot terugbetaling van een deel van de door het OCMW
verleende steun tijdens de periode waarop het geschil betrekking heeft.
Inzake de modaliteiten van vorderingen die door de openbare centra voor maatschappelijk welzijn worden
ingesteld met het oog op de terugwinning van toegekende voorschotten, is de rechtspraak veelzijdig :
- de rechtbank 2366 kent de gevraagde uitvoerbare titel toe en veroordeelt de begunstigde van het
voorschot tot terugbetaling van het volledige schuldbedrag, vermeerderd met nalatigheidsinteresten
2361
2362
2363
2364
2365
2366
Arbrb. Leuven, 2e K., 30 oktober 2002, OCMW Lubbeek / X, AR 301101.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 13 maart 2002, OCMW Mechelen / X, AR 75610.
T.T. Namur, 7e ch., 8 mars 2002, X / CPAS La Bruyère, RG 111 080- 111 449.
T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 19 mars, X / CPAS Grez Doiceau, RG 1 905 / W /2001.
T.T. Huy, 2e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Huy, RG 54 890 et 54 997.
T.T. Liège, 9e ch., 5 mars 2002, CPAS Seraing / X, RG 309 484 ; T.T. Verviers, 1e ch., 23 avril 2002,
CPAS Verviers / X, RG 0235/2002 ; T.T. Liège, 9e ch., 29 mai 2002, CPAS Seraing / X, RG 317 663 ;
T.T. Liège, 9e ch., 29 mai 2002, CPAS Seraing / X, RG 317 665 ; RG 317 666 ; RG 317 667 ; T.T. Liège,
7e ch., 29 mai 2002, CPAS Seraing / X, RG 321 011 ; T.T. Namur, 7e ch., 13 septembre 2002, CPAS
Esneux / X, RG 115 293 ; T.T. Liège, 9e ch., 29 octobre 2002, CPAS Seraing / X, RG 309 842 ; T.T.
Liège, 9e ch., 29 octobre 2002, CPAS Ans / X, RG 323 073 ; T.T. Liège, 9e ch., 5 novembre 2002, CPAS
Ans / X, RG 323 078 ; T.T. Liège, 9e ch., 19 novembre 2002, CPAS Ans / X, RG 323 083 ; T.T. Namur,
7e ch., 22 novembre 2002, CPAS Anhée / X, RG 116 113 ; T.T. Liège, 7e ch., 27 novembre 2002, CPAS
266

verschuldigd vanaf de ingebrekestelling en/of gerechtelijke interesten vanaf de datum van de
neerlegging van het verzoekschrift ;
2367
- de rechtbank vermindert het bedrag van de terug te betalen maandschijven
2368 ;
2369
- de rechtbank kent een betalingstermijn toe waar oorspronkelijk geen sprake van was
2370 ;
- de rechtbank bekrachtigt het akkoord tussen de partijen over de betalingstermijn 2371 of vermindert het
bedrag van de terug te betalen maandschijven 2372 .
Het OCMW afbetalingsplan wordt echter bevestigd indien de betrokkene onjuiste en onvolledige inlichtingen
verstrekte over de financiële toestand en geen bewijs levert van haar goede trouw 2373 of indien de betrokkene
niet aantoont dat de terugbetalingsvoorwaarden overdreven streng zijn 2374 .
7.3. De recuperatie van het onverschuldigd betaalde bedrag
Overeenkomstig artikel 98, § 1, alinea 3 OCMW-Wet vordert het centrum de ten onrechte betaalde
maatschappelijke dienstverlening terug wanneer de begunstigde een vrijwillig onjuiste of onvolledige aangifte
gedaan heeft 2375 .
Verschillende vonnissen 2376 kennen het OCMW de gevraagde uitvoerbare titel toe, waarbij de betrokkene soms
wordt gemachtigd om zich van zijn schuld te kwijten via maandelijkse aflossingen 2377 .
De redenen voor de recuperatie van de onverschuldigde betalingen lopen uiteen :
- de begunstigde is aangeworven met een bediendenovereenkomst tijdens de periode waarvoor de
maatschappelijke dienstverlening werd betaald 2378 ;
- de rechthebbende heeft nagelaten een getuigschrift over te maken over de stand van zaken met
betrekking tot het beroep bij de Raad van State en bleef maatschappelijke dienstverlening ontvangen,
ook al was zijn beroep verworpen en had hij reeds een bevel ontvangen om het land te verlaten 2379 2380 ;
- de begunstigde heeft het OCMW niet op de hoogte gebracht van het feit dat hij samenwoont met zijn
echtgenote, een Belgische onderdaan die werkloosheids-uitkeringen ontvangt 2381 .
In de Vlaamse rechtspraak is heel wat discussie over het begrip “kwade trouw” indien de betrokkene niet alle
nuttige inlichtingen heeft meegedeeld 2382 .
2367
2368
2369
2370
2371
2372
2373
2374
2375
2376
2377
2378
2379
2380
2381
Seraing / X, RG 322 521 ; 322 523 ; 322 520 ; 324 431 ; T.T. Verviers, 1e ch., 10 décembre 2002, CPAS
Verviers / X, RG 1 692/ 2002.
T.T. Namur, 7e ch., 26 juillet 2002, X / CPAS Floreffe, RG 113 796 et 114 166.
Arbrb. Ieper, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Ieper, AR 25170.
T.T. Liège, 7e ch., 6 février 2002, CPAS Seraing / X, RG 317 668 ; T.T. Verviers, 1e ch., 24 septembre
2002, CPAS Esneux / X, RG 1 229/2002 ; T.T. Dinant, 7e ch., 5 novembre 2002, CPAS Anhée / X, RG
63 475 ; T.T. Tournai (section Mouscron), 3e ch., 12 novembre 2002, X / CPAS Mouscron, RG 22 535.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, OCMW Mechelen / X, ARV. 24.018 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
7 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 344549 ; Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 december 2002, OCMW
Hasselt / X, AR 2023436.
T.T. Liège, 9e ch., 7 mai 2002, CPAS Seraing / X, RG 319 679.
T.T. Neufchâteau, 1e ch., 4 mars 2002, X / CPAS Leglise, RG 28 333.
Arbrb. Brussel, 20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Zaventem, AR 73.186/98.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 19 april 2002, X / OCMW Mol, AR 25.152.
T.T. Marche-en-Famenne, 2e ch., 6 juin 2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG 27 831 ; T.T. Marcheen-Famenne,
2e ch., 6 juin 2002, X / CPAS Marche-en-Famenne, RG 27 866.
T.T. Verviers, 1e ch., 12 mars 2002, CPAS Verviers / X, RG 0123/2002 ; T.T. Nivelles (section Wavre),
2e ch., 28 juin 2002, CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve / X, RG 90/ w/ 2002 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
13 novembre 2002, CPAS Ottignies-Louvain-la-Neuve / X, RG 30 952/02.
T.T. Verviers, 1e ch., 26 mars 2002, CPAS Verviers / X, RG 2 281/2001 ; T.T. Mons (section Mons), 2e
ch., 6 novembre 2002, X / CPAS Mons, RG 6 795/ 02/M.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 18 102/01 ; T.T. Bruxelles,
15e ch., 5 juin 2002, X / CPAS Uccle, RG 14 902/01, 16 695/01 et 23 454/01.
T.T. Liège, 9e ch., 11 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 304 881 et 307 177.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Edegem, AR 325.994 en AR 327.615.
C.T. Liège, 11e ch., 10 juillet 2002, X / CPAS Rendeux, RG 3 488/01.
267

De kwade trouw bij de verzwijging kan afgeleid worden uit het feit dat betrokkene geen beroep heeft ingeleid
tegen de schorsingsbeslissingen 2383 . Hetzelfde geldt bij verzwijging van inkomsten uit onverdeeldheid en
erfenis 2384 , van omvangrijke geldstortingen 2385 ; van zwartwerk 2386 ; van een maandelijkse ZIV-uitkering en een
integratietegemoetkoming 2387 .
Het volstaat dat de aanvrager vrijwillig een onvolledige of onjuiste aangifte heeft gedaan zonder dat het
OCMW moet aantonen dat met bedrieglijk inzicht gehandeld werd 2388 . Het is van weinig belang dat alleen de
echtgenote van betrokkene valse verklaringen heeft afgelegd als blijkt dat beide echtgenoten hebben
samengewerkt en samen de steun hebben genoten 2389 .
Uit de rechtspraak blijkt opnieuw dat er grenzen zijn aan de mogelijkheid tot terugvordering.
- Het OCMW kan uiteraard geen steun terugvorderen van betrokkenen voor de periode tussen de
negatieve beslissing door de Commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen en de
indiening van een beroep bij de Raad van State. Integendeel moeten de reeds gerecupereerde bedragen
aan betrokkenen worden teruggestort en speelt het feit dat zij een schuldbekentenis ondertekenden
hierbij geen enkele rol, aangezien de sociale zekerheidswetgeving van openbare orde is en hiervan
geen afstand kan gedaan worden 2390 .
- Evenmin is een terugvordering mogelijk, als het OCMW verwijt dat het op het moment van het
indienen van de aanvraag niet over alle inlichtingen beschikt. Dit vormt immers geen inbreuk op art.
60 §1, tweede lid OCMW-Wet. Daarvoor is vereist dat men inkomsten of andere gegevens, waaruit
blijkt dat de betrokkene geen aanspraak kan maken op steun, verzwijgt. Het loutere feit dat
inlichtingen die aantonen dat de toekenningsvoorwaarden vervuld zijn pas achteraf toekomen, volstaat
niet om een beslissing tot terugvordering te verantwoorden. Ook het feit dat de asielprocedure gerekt
wordt, biedt geen grondslag voor de terugvordering 2391 .
- De Arbeidsrechtbank van Hasselt maakte een duidelijk onderscheid tussen de terugvordering van
gezinsbijslag, gebaseerd op artikel 99, § 1 OCMW-Wet en de terugvordering van andere financiële
steun, gebaseerd op artikel 98, § 1, 3° OCMW-Wet in combinatie met artikel 60, § 1, 2° OCMW-Wet.
Indien het recht op kinderbijslag nog in onderzoek is, kan het eerste artikel niet worden toegepast. De
terugvordering moet bovendien beperkt worden tot de bedragen waarop ze recht hebben uit hoofde
van de gewone kinderbijslag; het verschil met de gewaarborgde kinderbijslag wordt als niet
terugvorderbaar aangemerkt. Indien betrokkene weliswaar interim-arbeid presteerde, zonder dit te
melden aan het OCMW, doch hieromtrent verwarrende informatie van de sociaal assistente kreeg over
zijn verplichtingen, kan het OCMW in zijnen hoofde geen kwade trouw of opzettelijk achterhouden
van informatie bewijzen. De terugvordering moet dan ook beperkt worden tot de bedragen die
betrokkenen ontvingen uit hoofde van loon uit interim-arbeid 2392 .
- Bij de terugvordering moet het OCMW uitgaan van de werkelijke kostprijs van de dienstverlening,
zodat het OCMW geen administratiekosten kan aanrekenen, noch vergoedende intresten 2393 .
- Een afwezigheid wegens vakantie in Algerije die verlengd wordt wegens medische redenen is nog
geen reden voor terugvordering 2394 .
2382
2383
2384
2385
2386
2387
2388
2389
2390
2391
2392
2393
2394
Arbrb. Brugge, 3e K., 28 januari 2002, OCMW Tielt / X, AR 101.652 ; Arbrb. Tongeren, 1 maart 2002,
X / OCMW Borgloon, AR 1878/2000 ; Arbrb. Antwerpen, 6e K., 14 maart 2002, X / OCMW Antwerpen,
AR 336.417.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 6 maart 2002, X / OCMW Kapellen, AR 336.353.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2013719.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.739.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, X / OCMW Turnhout, ARV. 25.448 ; Arbrb. Turnhout, Vak. K.,
18 juli 2002, X / OCMW Ravels, ARV.25.642.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, X / OCMW Geel, ARV. 23.429 en ARV. 23.456.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, X / OCMW Geel, ARV. 23.429 en ARV. 23.456.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St-Niklaas), 3e K., 5 maart 2002, X / OCMW St-Niklaas, AR 59.151.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 februari 2002, X / OCMW Schoten, AR 341.612.
Arbh. Gent, 6e K., 2 september 2002, OCMW Sint-Niklaas / X, AR 10402.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 september 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 2014743.
Arbrb. Dendermonde (afdeling St-Niklaas), 5 maart 2002, OCMW Brugge / X, AR 60.412.
Arbrb. Leuven, 2e K., 8 mei 2002, X / OCMW Leuven, AR 3377/01.
268

- Als de maatschappelijk assistente verklaarde dat de betrokkene onwetend was over de aangifte van
deze uitkering, wordt niet aangetoond dat de eiser wetens en willens deze inkomsten heeft willen
verzwijgen 2395 .
De formele vereisten moeten nageleefd worden. Het OCMW moet een officiële beslissing tot terugvordering
genomen hebben. Zoniet worden eventueel de debatten heropenend 2396 . Bij betwisting moet het OCMW
eventueel ook aantonen dat het effectief de teruggevorderde bedragen gestort heeft 2397 .
Het vraagstuk van de terugbetaling van onverschuldigde sommen stelt zich ook buiten de door artikel 98, § 1,
alinea 3, van de organieke OCMW-Wet bedoelde gevallen, met name wanneer een OCMW de terugbetaling
vraagt van ten onrechte betaalde geldelijke steun in uitvoering van een achteraf nietig verklaard vonnis.
Dit probleem heeft zich gesteld in gedingen waarin regularisatiekandidaten betrokken waren : in eerste aanleg
hadden zij geldelijke steun ontvangen, gelijkwaardig aan het bestaansminimum, terwijl deze steun in beroep
werd geweigerd. In deze zaak oordeelt het Arbeidshof van Brussel 2398 «dat de onverschuldigd betaalde
geldsommen of de kost van de onverschuldigd toegekende steun in natura in de huidige fase van het beraad niet
kunnen worden gerecupereerd, zelfs al zou de toestand van de begunstigde nadien verbeterd zijn» ; om
eventuele latere discussies te vermijden, stelt het Hof wat dit betreft een prejudiciële vraag aan het
Arbitragehof.
Wanneer onverschuldigde betalingen veroorzaakt zijn door een fout van het OCMW, oordeelt de
Arbeidsrechtbank van Bergen
2399 dat het centrum «om billijkheidsredenen en uit respect voor de waardigheid in
staat moet zijn te verzaken aan de vervolging van een persoon aan wie geen enkel verwijt kan worden
gemaakt».
In fine heeft de Arbeidsrechtbank van Brussel 2400 de praktijk aangeklaagd van een centrum dat gedurende vier
maanden het recht op maatschappelijke dienstverlening heeft opgeschort ingevolge een eerdere
onverschuldigde betaling. De rechtbank vindt geen wettelijke grondslag krachtens dewelke het OCMW
gemachtigd zou zijn om een inhouding toe te passen op de totaliteit van de latere maatschappelijke
dienstverlening. Deze wijze van eigenrichting is strijdig met het principe van onbeslagbaarheid of
onoverdraagbaarheid van de maatschappelijke dienstverlening en strijdig met de artikelen 23 van het
Gerechtelijk Wetboek en 1 OCMW-Wet. «Niettemin is het kwaad geschied en heeft de eiser de steun niet
ontvangen waar hij aanspraak kon op maken» ; bijgevolg kent de rechtbank hem 1 250 € morele
schadevergoeding toe.
7.4. De recuperatie van bijstand bij onderhoudsplichtigen
De Arbeidsrechtbank is materieel onbevoegd om kennis te nemen van geschillen met betrekking tot de
recuperatie door het OCMW van maatschappelijke dienstverlening bij onderhoudsplichtigen : zie wat dit
betreft § 6.1.2.
8. DE SANCTIES
8.1. De sancties tegen de rechthebbende
2395
2396
2397
2398
2399
2400
Arbrb. Anwerpen, 14e K., 10 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342511.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 330.599.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 oktober 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343266, AR 343268 en AR
343411.
C.T. Bruxelles, 8e ch., 27 juin 2002, CPAS Etterbeek / X et E.B., RG 41 189 ; C.T. Bruxelles, 8e ch.,
27 juin 2002, CPAS Schaerbeek / X et E.B., RG 42 098 et 42 104 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 27 juin 2002,
E.B. / X et CPAS Bruxelles, RG 42 131 et 42 134 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 27 juin 2002, E.B. / X et CPAS
Ixelles, RG 42 178 ; C.T. Bruxelles, 8e ch., 27 juin 2002, E.B. / X et CPAS Ixelles, RG 42 190.
T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 6 mars 2002, X / CPAS Mons, RG 1 192/00/M.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 juin 2002, X / CPAS Uccle, RG 14 902/01, 16 695/01 et 23 454/01.
269

De rechtspraak 2401 brengt in herinnering dat de OCMW-Wet geen enkele administratieve sanctie bevat voor
bedrog of bewust verzwijgen, zodat het OCMW de artikelen 13 en 16, § 1 van de Bestaansminimumwet niet
kan toepassen.
Het centrum kan alleen artikel 60, § 3 OCMW-Wet inroepen, dat verwijst naar artikel 6 Bestaansminimumwet.
Deze bepaling stelt dat het OCMW het recht op maatschappelijke dienstverlening volledig of gedeeltelijk kan
opschorten voor een maximumperiode van één maand (drie maanden bij herhaling) wanneer vastgesteld wordt
dat er geen werkbereidheid is of dat onderhoudsrechten noch rechten in de sociale zekerheid eerst werden
uitgeput.
Volgens de Arbeidsrechtbank van Antwerpen zijn er op basis van artikel 60, § 3 van de OCMW-Wet twee
sancties mogelijk.
Ten eerste de weigering zonder tijdsbeperking omdat betrokkene niet voldoet aan de andere voorwaarden van
de OCMW-Wet.
Ten tweede de schorsing, dit is de echte sanctie van maximaal één maand. Buiten de sanctie van artikel 60, § 3
is het aan het OCMW verboden om sancties uit te spreken 2402 .
De arbeidsrechtbank oefent een toetsing uit met volle rechtsmacht ten aanzien van de toepassing van de
administratieve sanctie. De rechtbank kan in dit geval de sanctiemaat reduceren tot een redelijke en wettige
sanctie 2403 . Dit wordt bevestigd door het Hof van Cassatie 2404 . De Arbeidsrechtbank kan daarom oordelen dat
de sanctie onevenredig is en de sanctie herleiden tot slechts één maand, gelet op de bijzondere omstandigheden
waaruit blijkt dat de betrokkene slechts moeizaam te begeleiden valt en inkomsten verzweeg 2405 .
De Arbeidsrechtbank van Antwerpen herleidt een sanctie wegens bedrog (vervalsing van een attest m.b.t. het
volgen van de Nederlandse les) tot een periode van een maand. Het niet volgen van de Nederlandse les maakt
immers geen einde aan de staat van behoeftigheid en de andere voorwaarden om het levensminimum te
genieten zijn nog steeds aanwezig 2406 .
Sommige OCMW’s schorsen nog steeds ten onrechte voor meer dan één maand resp. drie maanden 2407 .
Soms is een eigengereid optreden van het OCMW merkbaar dat onwettige sancties toepast.
- Het levensminimum kan niet verlaagd worden met 123,95 € wegens theoretische inkomsten. Enkel de
effectief verdiende inkomsten kunnen ervan afgehouden worden 2408 .
- De OCMW-Wet laat geen zogenaamd “embargo” toe. Hierbij verklaart het centrum enkel nog steun
toe te kennen als dit samengaat met een afbetalingsplan. Er kan enkel op dat ogenblik beoordeeld
worden of de aanvrager zich bevindt in de voorwaarden om financiële steun te genieten 2409 .
- De maatschappelijke dienstverlening kan niet stopgezet worden voor de toekomst als dit ertoe zou
leiden dat betrokkene dan niet meer menswaardig zou kunnen leven 2410 .
Wat bij een gebrek aan werkbereidheid ? De meeste rechtbanken menen dat er maar een sanctie van één maand
kan worden opgelegd 2411 . Het stopzetten van iedere vorm van steun wegens gebrek aan werkbereidheid is in
strijd met art. 60, § 3 van de OCMW-Wet dat stelt dat bij niet-nakoming van de voorwaarden de hulp maximaal
voor één maand kan worden geschorst en bij herhaling binnen het jaar voor maximaal 3 maanden. Een
schorsing van 8 maanden is dus onwettig 2412 . Een volledige ontzegging van hulp zonder beperking in de tijd
mag nooit 2413 . De anders samengestelde Arbeidsrechtbank van Antwerpen meent dat de steun om die reden wel
kan afgeschaft worden. Wie niet werkbereid is, bewijst immers niet dat hij niet in staat is door eigen
2401
2402
2403
2404
2405
2406
2407
2408
2409
2410
2411
2412
2413
T.T. Dinant, 7e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Couvin, RG 62 131.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.426.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.426.
Cass. 27 september 1999, J.T.T. 1999, 419.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Boom, AR 339.738.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.426.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 330.599.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 27 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 344997 en 347939.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 4 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.739.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 24 mei 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2010550.
Arbrb. Brussel, 20e K., 9 oktober 2002, X / OCMW Sint-Pieters-Leeuw, AR 23839/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Boom, AR 339.738.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Hasselt, AR 2013320.
270

inspanningen een leven te leiden dat beantwoordt aan de menselijke waardigheid. Wel kan men onmiddellijk
een nieuwe aanvraag indienen 2414 .
Wat indien er enkel beroep wordt ingesteld tegen de beslissing tot schorsing en niet tegen de beslissing tot
afschaffing van het levensminimum? De Arbeidsrechtbank van Antwerpen meent dat ze zich bij een sanctie
niet in de plaats kan stellen van de administratieve overheid daar inzake sanctiebeslissingen de regel geldt dat
rechterlijke substitutie uitgesloten is 2415 .
De Arbeidsrechtbank van Tongeren meent ook dat de beperking van de sanctie tot één maand niet dient
toegepast te worden wegens vermoedens van zwartwerk. Hoewel de schorsing in casu dus niet mogelijk is,
meent de rechtbank dat het OCMW de steunverlening ambtshalve moet kunnen herzien en de steun moet
kunnen afschaffen als betrokkene zich in de mogelijkheid bevindt menswaardig te leven 2416 .
Derhalve vormen de toereikende middelen waarover de begunstigde kon beschikken in de analyse van de
Arbeidsrechtbank van Dinant 2417 een belemmering voor de toekenning of het behoud van de maatschappelijke
dienstverlening ; de rechtbank moet recht spreken over deze onduidelijke feiten en herstelt de eiser in zijn recht
op maatschappelijke dienstverlening, met dien verstande dat de tussenkomst van het OCMW beperkt wordt tot
250 € voor de maand waarin hij beroepsactief zou zijn geweest.
8.1.1. Het gebrek aan medewerking
Met betrekking tot het gebrek aan medewerking verwijzen we de lezer naar de afdeling over het onderzoek van
de aanvraag : § 5.2.4.
Het recht op maatschappelijke dienstverlening staat los van vergissingen, onwetendheid, nalatigheid of fout van
de aanvrager. De fout van de aanvrager leidt niet automatisch tot sancties. Het onverkort stopzetten van de hulp
is strijdig met art. 60 § 4 OCMW-Wet. Het OCMW moet eerst duidelijke afspraken maken met betrokkene
vooraleer een sanctie te treffen.
Zo gaat het niet op dat de betrokkene pas na 5 jaar een schorsing van één maand wordt opgelegd wegens
volgehouden weigering om zich in te schrijven bij een sociale huisvestingsmaatschappij, terwijl zij al die tijd
een maandelijkse tussenkomst in de huishuur had ontvangen in afwachting van een goedkopere woning 2418 .
In een andere zaak waarbij het OCMW een sanctie van zes maanden opschorting van maatschappelijke dienst
had opgelegd omdat een administratief document melding maakte van een vruchteloos bezoek aan het adres
van de betrokkene door de gemeentelijke politie, heeft de Arbeidsrechtbank van Luik 2419 de beslissing van het
centrum herzien : het OCMW zegt immers niet op welke wettelijke basis het zijn beslissing grondt, en toont
rechtens onvoldoende aan dat er geen daadwerkelijk verblijf is. Het centrum mag «er zich niet tot beperken een
tevergeefs bezoek in te roepen van een niet geïdentificeerd persoon in een onduidelijke context».
2414
2415
2416
2417
2418
2419
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.426.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 11 december 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 347.425.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 9 januari 2002, X / OCMW Menen, AR 62096.
T.T. Dinant, 7e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Couvin, RG 62 131.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 26 maart 2002, X / OCMW Ninove, AR 47.884.
T.T. Liège, 9e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Crisnée, RG 325 212.
271

8.1.2. Het vrijwillig verdoezelen van bestaansmiddelen
Wanneer de begunstigde van maatschappelijke dienstverlening een onjuiste of onvolledige
aangifte doet, vordert het centrum de onterecht uitbetaalde steun terug : daarvoor verwijzen
we de lezer naar de afdeling aangaande de recuperatie van het onverschuldigd betaalde
bedrag : § 7.3.
Het recht op maatschappelijke dienstverlening staat los van vergissingen, onwetendheid, nalatigheid of fout van
de aanvrager. De fout van de aanvrager leidt niet automatisch tot sancties. Het onverkort stopzetten van de hulp
is strijdig met art. 60, § 4 OCMW-Wet. Het OCMW moet eerst duidelijke afspraken maken met betrokkene
vooraleer een sanctie te treffen.
- Zo kan geen sanctie opgelegd worden wegens het verzwijgen van werkloosheidsuitkeringen en ziekteuitkeringen
indien de betrokkene daarvan geen kennis had wegens beslag op deze uitkeringen en bij
dubbele betaling onmiddellijk de RVA heeft verwittigd, die hem ook geschorst heeft. Een dubbele
sanctie (van RVA en OCMW), zonder sociaal onderzoek, komt niet gepast over 2420 .
- Ook kan geen sanctie worden opgelegd wanneer de betrokkene zich vergist en denkt dat alle
inkomsten gekend zijn door het OCMW omdat hij niet inziet dat de dienst collectieve
schuldbemiddeling een aparte dienst is 2421 .
- Indien het OCMW stelt dat betrokkene een verklaring aflegde in verband met de inkomsten van haar
partner, doch zijzelf dit betwist, moet er een nieuw maatschappelijk onderzoek ingesteld worden, doch
mag er ondertussen niet geweigerd worden 2422 .
Een centrum had een begunstigde een sanctie opgelegd omdat deze drie keer door de inspecteurs van de RVA
betrapt werd terwijl hij in een carwash wagens aan het schoonmaken was : voor de toekomst werd hem
gedurende zes maanden het recht op maatschappelijke dienstverlening ontzegd. De Arbeidsrechtbank van
Verviers 2423 heeft hierover een uitvoerig gemotiveerd vonnis gewezen. Enerzijds oordeelt de rechtbank dat het
algemene rechtsbeginsel volgens hetwelk strafrechtelijke normen strikt dienen geïnterpreteerd te worden, op
een analoge wijze verbiedt dat de administratieve sancties van artikel 16 Bestaansminimumwet worden
uitgebreid. Anderzijds is de rechtbank echter ook de mening toegedaan dat de aanvrager opzettelijk volhardt in
zijn gedrag en hierdoor, gelet op de omvang van de arbeidsprestaties, in voldoende mate in zijn
levensonderhoud kan voorzien, ook in het licht van de menselijke waardigheid. Daaruit vloeit voort dat de
aanvrager door de schending van zijn medewerkingsplicht zichzelf plaatst in een onwaardige situatie en
«zichzelf berooft van de mogelijkheid om een recht op menselijke waardigheid op te eisen zoals ingevoerd
door artikel 23 van de Grondwet en artikel 1 van de wet van 8 juli 1976». Derhalve is zijn verzoek ongegrond.
In een ander geschil 2424 waarbij de plaatselijke politie het OCMW er had op gewezen dat een begunstigde een
activiteit uitoefende in een handelszaak met uithangbord «Phone Shop» en waarin het centrum de eerder
toegekende steun had afgeschaft, heeft de Arbeidsrechtbank van Dinant 2425 de eiser hersteld in zijn recht op
maatschappelijke dienstverlening, zij het met beperking van de tussenkomst door het centrum voor de maand
tijdens dewelke de betrokkene heeft gewerkt. De rechtbank motiveert haar beslissing als volgt : in de OCMW-
Wet komt er geen sanctie voor die de opschorting van de maatschappelijke dienstverlening rechtvaardigt in
geval van bedrog of van verzuim.
De Arbeidsrechtbank van Brussel 2426 heeft anders geoordeeld naar aanleiding van een zaak waarin een
begunstigde van maatschappelijke dienstverlening nagelaten had het OCMW mede te delen dat het beslag op
zijn werkloosheidsuitkeringen was opgeheven. De rechtbank heeft de beslissing van het centrum bevestigd :
recuperatie van de ten onrechte ontvangen steun en, bij wijze van sanctie, een opschorting van de steun voor
zes maanden. Volgens de rechtbank heeft de betrokkene, buiten de echtelijke ontgoochelingen en een
2420
2421
2422
2423
2424
2425
2426
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 15 april 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 339.733.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.041.
Arbrb. Leuven, 2e K., 10 april 2002, X / OCMW Tienen, AR 3006/0.
T.T. Verviers, 1e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Sambreville, RG 1 326/2001.
Cf. supra, § 8.1.
T.T. Dinant, 7e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Couvin, RG 62 131.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 décembre 2002, X / CPAS Forest, RG 34 518/02.
272

uitenmatige schuldenlast, geen enkel voldoende gegeven aangedragen dat zijn verzuim zou kunnen
rechtvaardigen, waardoor er duidelijk sprake is van bedrog en de beslissing van het centrum gegrond is.
8.2. De sancties tegen het OCMW
8.2.1. Verjaring
Hoewel art. 2223 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat de rechter het middel van verjaring niet ambtshalve
mag toepassen, geldt dit beginsel niet voor de geschillen die de openbare orde raken, zoals inzake
maatschappelijke dienstverlening. De verjaringstermijn inzake de terugvordering van maatschappelijke
dienstverlening kan geldig gestuit worden door een aangetekende brief conform art. 102, laatste lid OCMW-
Wet 2427 .
8.2.2. Foutaansprakelijkheid
De meest gepaste sanctie voor een fout van het OCMW is het toekennen van de vordering.
Als men steun ontvangt van het OCMW mag men verwachten dat de tijdig overgemaakte ziekenhuisfactuur
betaald wordt. Indien betrokkenen pas een jaar later een rappel ontvangen, kan het OCMW zich niet verweren
door te stellen dat betrokkenen ondertussen werken en dus kunnen betalen, aangezien ze geen slachtoffer
mogen worden van het onbehoorlijk bestuur 2428 .
De arbeidsgerechten ontleden de geschillenkwesties zorgvuldig en beslissen overeenkomstig artikel 1382 van
het Burgerlijk Wetboek of het OCMW al dan niet 2429 burgerrechtelijk aansprakelijk is.
Zeer uitzonderlijk wordt een schadevergoeding toegekend.
- Een OCMW, dat niet meer bevoegd is aangezien betrokkene er niet werkelijk meer verblijft en
uitgeprocedeerd is, blijft steun toekennen. het OCMW is gebonden door de algemene beginselen van
behoorlijk bestuur en is derhalve verplicht juiste inlichtingen te verschaffen aan iedereen die beroep
op haar doet. Wanneer het onbevoegde OCMW toch steun toekent, heeft het zich gedragen als het
bevoegde OCMW. Door deze bevoegdheid retroactief te wijzigen schendt het centrum het
vertrouwensbeginsel en maakt het een fout waardoor de betrokkene schade heeft geleden (art. 1382
van het Burgerlijk Wetboek). Omdat het dossier niet werd doorgegeven aan het bevoegde OCMW
heeft dit de steun niet kunnen onderzoeken. Er wordt geen schadevergoeding toegekend, maar wel
wordt het recht op steun onderzocht in de periode dat het OCMW zich onbevoegd verklaarde 2430 .
- Wanneer het OCMW wegens vergoeding van elektriciteitskosten overgaat tot inhouding van een deel
van de steun zonder ingebrekestelling, zonder officiële beslissing en zonder inzage in de facturatie
begaat het een laakbare fout. 2431
De aansprakelijkheid van het OCMW werd echter afgewezen in volgende gevallen :
- de eiser toont niet aan dat de huurovereenkomst ontbonden werd wegens het foutieve stopzetten van
de steun 2432 ;
- eiser had de mogelijkheid om beroep in te stellen tegen het uitblijven van een beslissing op grond van
art. 62bis OCMW-Wet 2433 ;
- eiseres ontving gedurende vijf maanden geen steun wegens onvoldoende medewerking aan het sociaal
onderzoek, krijgt weliswaar gelijk van de Arbeidsrechtbank, maar toont niet aan dat ze bijkomende
schade heeft geleden
2434 ;
2427
2428
2429
2430
2431
2432
2433
2434
Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 november 2002, OCMW Mechelen / X, AR 76820.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 22 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.734.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 18 décembre 2002, X / CPAS Uccle, RG 33 391/02, 35 463/02 et 35 464/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 november 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 347233.
Arbrb. Tongeren, 17 mei 2002, X / OCMW Hoeselt, AR 2439/2001 en 3457/2001.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.025.
Arbrb. Tongeren, 17 mei 2002, X / OCMW Hoeselt, AR 2439/2001 en 3457/2001.
Arbrb.Antwerpen, 14e K., 2 december 2002, X / OCMW Beveren, AR 347.540.
273

- eiser toont niet aan dat hij door de negatieve beslissing geen leven heeft kunnen leiden dat
beantwoordt aan de menselijke waardigheid omdat hij tijdens de procedure wel gewerkt heeft 2435 .
De Arbeidsrechtbank van Kortrijk achtte zich onbevoegd inzake een vordering tot schadevergoeding tegen een
OCMW wegens verkeerde inlichtingen, waardoor de achterstallige schuld inzake bijdragen voor zelfstandigen
hoog was opgelopen 2436 .
In fine werd geoordeeld 2437 dat er ten aanzien van het centrum geen enkele fout kan worden aangetoond,
wanneer het maatschappelijke dienstverlening heeft toegekend tot de datum zoals bepaald in een eerder arrest
van het Arbeidshof en vervolgens de betrokkenen verplicht heeft om zich aan te melden bij de sociale hulppost
van de plaats waar hun domicilie gevestigd is, met het oog op het indienen van een nieuwe aanvraag.
2435
2436
2437
Arbrb. Turnhout, 2e K., 8 november 2002, X / OCMW Geel, AR 25568.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 8 mei 2002, X / OCMW Anzegem, AR 62578.
C.T. Mons, 6e ch., 22 octobre 2002, CPAS Charleroi / X, RG 17 483.
274

9. DE TENLASTENEMING VAN DE MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING
DOOR DE STAAT
Hierover is er geen rechtspraak.
275

DERDE DEEL : DE TERRITORIALE BEVOEGDHEID
1. WELK CENTRUM IS BEVOEGD OM BIJSTAND TE VERLENEN ?
1.1. Het centrum van de plaats waar de persoon zich bevindt
Het OCMW dat bevoegd is om bijstand te verlenen is het centrum van de gemeente op het grondgebied
waarvan de persoon die bijstand nodig heeft, zich bevindt, en van wie dit centrum de staat van behoeftigheid
heeft erkend en aan wie dit centrum de bijstand verleent (waarbij het ook de aard en indien nodig het bedrag
bepaalt). 2438
1.1.1. De woorden "zich bevinden"
Wat betreft de bevoegdheidsregels vervat in artikel 1 van de wet van 2 april 1965, is er geen nieuwe wending in
de rechtspraak van 2002. 2439
1.1.2. Het gewoonlijk verblijf
1.1.2.1. Het begrip
Het bepalen van het gewone verblijf van de aanvrager is een feitenkwestie en wordt afgeleid
uit het geheel van feitelijke omstandigheden zoals een huurcontract, betalingsbewijzen van
nutsvoorzieningen in een woning (water, elektriciteit, gas, etc.).
De rechtspraak is niet van mening veranderd in de beoordeling van het verblijf: dit is de plaats waar de
betrokkene gewoonlijk en daadwerkelijk verblijft. Bij een lang verblijf in het buitenland, wordt de
steuntoekenning stopgezet, en kan slechts opnieuw steun worden toegekend na een nieuwe aanvraag ingediend
na de terugkeer op het Belgisch grondgebied 2440 . Een gewoonlijk en permanent verblijf in een bepaalde
gemeente volstaat, zelfs indien daarmee geen inschrijving in de bevolkingsregisters correspondeert. 2441
Wat de voornaamste categorieën vreemdelingen betreft, en naargelang het geval, zijn een continuïteit van
vestiging en de wil daartoe belangrijke indicatoren van gewoonlijke aanwezigheid. Dit blijkt o.a. uit de
aankomstverklaring, de inschrijving in het vreemdelingenregisters, de aflevering van een paspoort en het
vruchteloos zoeken naar plaats in een instelling in een andere gemeente 2442 .
2438
2439
2440
2441
2442
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Auderghem, RG 25.705/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
16 décembre 2002, X / CPAS Auderghem et CPAS Schaerbeek, RG 25.705/02 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
20 décembre 2002, X / CPAS Saint-Gilles et CPAS Namur, RG 35.564/2002.
Arbrb. Turnhout, Vak. K., 18 juli 2002, X / OCMW Turnhout , AR 24.991 ; Arbrb. Hasselt, 1e K.,
15 november 2002, X / OCMW Leopoldsburg, AR 2021829 ; C.T. Liège (section Namur), 12e ch.,
22 juillet 2002, CPAS Sambreville / X, RG 7.126/2002 ; T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier 2002, X / CPAS
Namur et CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 112.572 et 112.573.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 18.910/01.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 27 november 2002, X / OCMW Harelbeke en OCMW Herzele, AR 63177 en
64204.
Arbh. Antwerpen (afdeling Hasselt), 4e K., 28 november 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2010174.
276

De opvatting van het begrip "plaats waar de betrokkene zich bevindt" als plaats van het "gewoonlijk verblijf",
wordt door de rechtspraak soms vertaald als "gewoonlijke aanwezigheid " of "feitelijke verblijfplaats" (net
zoals in 2000 en 2001). 2443
Men kan de verzoekende partij die een daadwerkelijk verblijf moet aantonen niet opleggen om voortdurend
aanwezig te zijn in zijn woonplaats: de betrokkene geniet het vrije verkeer en mag een belangrijk (indien al niet
wezenlijk) deel van zijn dagen of nachten doorbrengen buiten zijn woonplaats. De verzoeker heeft slechts één
verplichting: zich gewoonlijk op het grondgebied van de gemeente bevinden waaraan hij steun vraagt. De
verzoeker schiet niet tekort in de medewerkingsplicht alleen maar omdat hij ter gelegenheid van verschillende
bezoeken door de maatschappelijk werkster van het OCMW niet thuis wordt aangetroffen, zelfs al heeft hij niet
geantwoord op de twee door de maatschappelijk werkster achtergelaten berichten van bezoek. 2444
Volgens vaste rechtspraak moet dit verblijf aan de volgende criteria voldoen :
- het moet gekenmerkt zijn door een zekere continuïteit of minstens de wil van de betrokkene aantonen
om zich gedurende een zekere tijd op een bepaalde plaats te vestigen; 2445
- het moet gaan om een gewoonlijk en daadwerkelijk verblijf, niet om een gelegenheidsverblijf of een
bedoeling om er te verblijven; de plaats dus waar de betrokkene zijn voornaamste stoffelijke belangen
2446
en het wezen van zijn gevoelsleven verzamelt.
De rechtspraak stelt het begrip gewoonlijk en daadwerkelijk verblijf dus nog steeds tegenover de begrippen
gelegenheids- of tijdelijk verblijf (het verblijf waarnaar de betrokkene van tijd tot tijd terugkeert zonder dat hij
daar zijn voornaamste levensoord heeft), alsook tegenover de begrippen toevallig verblijf of bedoeling om
ergens te verblijven (het verblijf waar de betrokkene naartoe gaat om er maatschappelijke dienstverlening aan
2447
te vragen omdat de steun in zijn vorige gemeente werd afgeschaft of verminderd).
Om dit te illustreren, kan de zeer bijzondere toestand aangehaald worden waarin de verzoeker zich bevindt,
aangezien hij op onregelmatige wijze uit de woning werd verdreven die hij huurt op het grondgebied van de
gemeente Sambreville, maar er wel blijft studeren. Na de uitzetting heeft de verzoeker kortstondig een
toevluchtsoord gevonden bij een zuster, zonder dat hij zich duurzaam bij haar kan vestigen : zij is sowieso al
krap behuisd en moet voorzien in het onderhoud van een kind. Bijgevolg moet de verzoeker gelijkgesteld
worden met een "dakloze", aangezien hij niet over een bewoonbaar verblijf beschikt, hij niet met eigen
middelen over zo’n verblijf kan beschikken, en zijn verblijf bij zijn zuster van voorbijgaande aard is, in
afwachting van het ogenblik waarop hij andermaal over zijn (of een andere) woning in Sambreville zal kunnen
beschikken. De rechtbank oordeelt dat hij niet over een hoofdverblijf beschikt maar duidelijk zijn wil te kennen
geeft om op het grondgebied van de gemeente Sambreville te verblijven, aangezien hij er nog altijd zijn
domicilie heeft, er studeert, al zijn dagen doorbrengt en naar zijn woonst wil terugkeren. Het OCMW van
Sambreville heeft dus ten onrechte besloten om het bestaansminimum van de verzoeker op te heffen omdat hij
2448
niet langer op het adres verbleef dat aan het centrum was medegedeeld.
1.1.2.2. Het bewijs
De rechtbanken hebben nogmaals bevestigd dat de verzoekende partij het bewijs moet leveren van het
gewoonlijk en daadwerkelijk verblijf op het grondgebied van de gemeente die wordt bediend door het gevatte
OCMW. 2449
2443
2444
2445
2446
2447
2448
2449
C.T. Liège, 8e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 29.794/01 ; C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002,
CPAS Erquelinnes / X, RG 17.291 ; T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Gembloux, RG
112.960.
T.T. Charleroi (section Charleroi), ch. vac., 13 septembre 2002, X / CPAS Charleroi, RG 60.782/R.
C.T. Liège, 8e ch., 27 novembre 2002, CPAS Hannut / X, RG 29.040/00 ; T.T. Namur, 7e ch., 25 janvier
2002, X / CPAS Namur et CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 112.572 et 112.573 ; T.T. Namur, 7e ch.,
22 février 2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.960.
C.T. Liège, 8e ch., 27 novembre 2002, CPAS Hannut / X, RG 29.040/00 ; T.T. Namur, 7e ch., 22 février
2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.960.
C.T. Liège, 8e ch., 27 novembre 2002, CPAS Hannut / X, RG 29.040/00.
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Sambreville, RG 113.091 et 113.556.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Erquelinnes / X, RG 17.291.
277

Wanneer de verklaringen van de aanvrager geloofwaardig klinken, is het aan het OCMW om ze te
ontkrachten 2450 . Wie zich af en toe op een bepaald adres ophoudt om zijn post op te halen of om met de
huisbaas te overleggen, bewijst hiermee zijn effectieve verblijf op dat adres niet. 2451
Een OCMW staakt de uitbetaling van dienstverlening omdat ze betrokkene nooit aantrof op het opgegeven
adres. Ook bij politiecontrole werd zij slechts eenmaal aangetroffen na een aangekondigd bezoek. Aangezien
de betrokkene niet bewijst op het opgegeven adres te verblijven, maar vermoedelijk bij haar vriend in een
andere gemeente, is het OCMW van die gemeente bevoegd 2452 .
Als uit de verslagen van de maatschappelijk werkers en van de lokale politie duidelijk is op te maken dat de
verblijfplaats van betrokkene zich in een bepaalde gemeente bevindt, dan weigert het OCMW van de andere
gemeente terecht het bestaansminimum . 2453 Evenwel kan het OCMW uit het feit alleen dat een aanvrager nooit
thuis wordt aangetroffen bij onaangekondigde bezoeken niet besluiten tot bedrog of tot onmogelijkheid van het
onderzoek. Een viertal getuigenverklaringen m.b.t. effectieve bewoning is voor de rechtbank veel
2454
bewijskrachtiger dan de vermoedens ingevolge onaangekondigde huisbezoeken.
De domiciliëring is slechts één aanwijzing onder andere om te bepalen of het al dan niet om het gewoonlijk en
daadwerkelijk verblijf gaat – dit vermoeden kan door alle pertinente gegevens worden weerlegd. 2455
Het OCMW is territoriaal niet bevoegd: de betrokkene zegt zelf dat hij in een andere gemeente woont om in de
buurt te zijn van zijn moeder die in het ziekenhuis is opgenomen; hij heeft dus geen daadwerkelijke
verblijfplaats op het grondgebied van de gemeente van het gevatte centrum. 2456
1.1.3. De erkenning van de staat van behoeftigheid
Hierover is er geen rechtspraak.
1.2. De bijzondere gevallen
1.2.1. De verhuizing van één gemeente naar een andere gemeente
De gerechtigde die verhuist naar een andere gemeente om te gaan samenwonen bij een vriend die over een
inkomen beschikt, verliest zijn recht op wedertoekenning van het bestaansminimum door het OCMW van de
eerste gemeente; bij verzuim de verhuis en de samenwoonst aan te geven, vordert het OCMW terecht het
bestaansminimum terug. 2457 Is uit de gegevens van het rijksregister af te leiden dat de aanvrager vanaf een
bepaalde datum niet meer in de gemeente woont en de betrokkene verzuimt dit mee te delen aan het OCMW,
dan vordert het OCMW terecht het betaalde bedrag vanaf die datum terug wegens territoriale
onbevoegdheid. 2458
De verhuis van de ene gemeente naar een andere brengt het OCMW er soms toe om zijn bevoegdheid te
analyseren en daarbij de bijzondere regels m.b.t. de daklozen in ogenschouw te nemen (cf. § 1.2.2.2).
2450
2451
2452
2453
2454
2455
2456
2457
2458
T.T. Mons, (section La Louvière), 7e ch., 23 mai 2002, X / CPAS La Louvière, RG 2.255/01/LL ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 30 mai 2002, X / CPAS Molenbeek-Saint-Jean, RG 25.698/02.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 maart 2002, X / OCMW Bredene, AR 106.652.
Arbrb. Kortrijk, 2e K., 27 september 2002, X / OCMW Kortrijk, AR 6337.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 8 mei 2002, X / OCMW Puurs, AR 78018.
Arbrb. Brugge, 7e K., 25 maart 2002, X / OCMW Oostende, AR 106.308.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 22 juillet 2002, CPAS Sambreville / X, RG 7.126/2002.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 11 février 2002, X / CPAS Uccle, RG 21.602/01.
Arbrb. Brugge, 3e K., 14 januari 2002, OCMW Brugge / X, AR 101.239.
Arbrb. Brussel, 20e K., 18 april 2002, X / OCMW Mechelen, AR 13.974/01.
278

De rechtspraak sluit aan bij de reeds bestaande meerderheidsstrekking: het OCMW van de gemeente die de
betrokkene verlaten heeft, is niet langer bevoegd om een huurwaarborg toe te kennen wanneer hij zich al op het
grondgebied van een andere gemeente heeft gevestigd 2459 .
2459
T.T. Bruxelles, 15e ch., 21 mars 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 22.297/01 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
24 avril 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 25.335/02.
279

1.2.2. De daklozen
1.2.2.1. Het begrip
De rechtbanken hebben er meermaals aan herinnerd dat het begrip dakloze door geen enkele wettekst wordt
omschreven. 2460
Zoals in het verleden, heeft de rechtspraak het begrip dakloze ook nu weer omschreven door te verwijzen naar
de voorbereidende werkzaamheden bij de wet van 12 januari 1993 : de dakloze is de persoon die geen
bewoonbaar verblijf heeft (het beantwoordt niet aan de minimumnormen inzake veiligheid, gezondheid en
bewoonbaarheid), en niet met eigen middelen over een dergelijk verblijf kan beschikken, waardoor hij zonder
verblijf is of zich in een collectief verblijf bevindt (dat door een derde wordt beheerd die er logies aanbiedt van
voorbijgaande en onzekere aard en waarover de bewoner geen enkele individuele zeggenschap heeft), waar hij
slechts voorlopig en bij wijze van overgang verblijft, in afwachting van de dag waarop hij een persoonlijk
verblijf zal hebben 2461 .
De voorbereidende werkzaamheden bij de wet van 12 januari 1993 blijven een dankbare referentie voor het
begrip "dakloze".
Is dakloos, de persoon die gehuisvest is bij vrienden maar die niet over een persoonlijke woonst 2462 beschikt, of
die onderdak vindt in een centrum voor nachtopvang 2463 .
Is niet dakloos, de persoon die tijdelijk onderdak heeft gevonden bij naaste verwanten. Opvang aangeboden
door verwanten is een teken van familiale solidariteit en sluit de toepassing van artikel 57bis uit 2464 .
Is niet dakloos, de persoon die reeds sinds vele jaren gehuisvest is bij een familielid, niettegenstaande het feit
dat hij daar formeel niet over een persoonlijk verblijf beschikt 2465 .
Geoordeeld werd dat :
• de verzoeker de woning die hij huurt op het grondgebied van die gemeente heeft moeten verlaten, en
in een oud klooster te Assesse heeft gewoond, beheerd door A.C.R.F. (Action Chrétienne Rurale des
Fenunes), dat hij vervolgens heeft verlaten, om zijn intrek te nemen in een sociale woning van de
maatschappij Foyer Jambois. De toestand waarin de verzoeker zich bevindt, stemt wel degelijk
overeen met het begrip dakloze, aangezien hij voorlopig in een collectief verblijf heeft gewoond
waarin hij slechts een kamer huurde, in afwachting van het ogenblik waarop hij opnieuw autonoom
over een woonst kan beschikken, met name een sociale woning
2466 ;
• de betrokkene die een opvanggezin heeft verlaten om zich in een privé-woonst te vestigen met zijn
dochter, over de hoedanigheid van dakloze beschikt, aangezien het artikel 2 § 4 bepaalt dat elke
persoon die de hoedanigheid van dakloze verliest door een woonst te betrekken die voor hem dienst
doet als hoofdverblijf, recht heeft op een verhoging van het bestaansminimum (installatiepremie) 2467 .
2460
2461
2462
2463
2464
2465
2466
2467
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Charleroi / X et CPAS Châtelet, RG 17.362 ; C.T. Liège (section
Namur), 12e ch., 22 juillet 2002, CPAS Sambreville / X, RG 7.126/2002 ; T.T. Bruxelles, 15e ch.,
16 décembre 2002, X / CPAS Auderghem et CPAS Schaerbeek, RG 25.705/02.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 22 juillet 2002, CPAS Sambreville / X, RG 7.126/2002 ; T.T.
Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 112.713 ; T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS
Liège, RG 312.470, 314.287, 318.722 et 319.959 ; T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS
Gembloux, RG 112.818 et 113.515.
T.T. Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur et CPAS Jodoigne, RG 113.008 et 113.009.
T.T. Liège, 9e ch., 4 juin 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 314.834.
T.T. Charleroi, 5e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Charleroi, RG 59.864/R.
T.T. Nivelles (section Wavre), 2e ch., 8 mars 2002, X / CPAS Ottignies, RG 2363/w/2001.
T.T. Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur, RG 112.713.
T.T. Liège, 9e ch., 14 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 321.548.
280

Wanneer de rechtbank de verzoeker weigert te beschouwen als een dakloze, zijn de
algemene regels m.b.t. de territoriale bevoegdheid van toepassing :
• een onderdak hebben betekent : een schuilplaats die voor beschutting zorgt. De betrokkene die niet
zonder bewoonbare verblijfplaats is noch verplicht werd zijn toevlucht te nemen tot een collectief
verblijf, is geen dakloze – hij werd eerst door zijn vader en vervolgens door zijn zuster gehuisvest, en
kon daarna terugvallen op een strikt persoonlijke woonst. Opvang met gewone
huisvestingsomstandigheden sluit de toepassing van artikel 57bis uit 2468 ;
• de wet bevat geen omschrijving van dakloze. Bedoeling was om de bevoegdheid van de openbare
centra voor maatschappelijk welzijn uit te breiden tot personen zonder vast domicilie en zonder
gewoonlijke en daadwerkelijke verblijfplaats. Worden met name bedoeld : personen zonder domicilie,
voorlopig en bij wijze van overgangsmaatregel gehuisvest door bepaalde gemeenschappen of door
derden. In dit geval heeft de betrokkene zich bij zijn dochter in Namen gevestigd, en gewoonlijk en
daadwerkelijk bij haar verblijf gehouden gedurende zes maanden : een geval van solidariteit binnen de
familie. De rechtbank oordeelt dat de betrokkene niet over de hoedanigheid van dakloze beschikt, ook
al waren de omstandigheden van deze huisvesting zwaar omwille van de krappe behuizing en het
tekort aan financiële middelen. Het feit dat hij een woning voor zichzelf zoekt volstaat niet om hem de
hoedanigheid van dakloze te bezorgen 2469 .
1.2.2.2. De algemene en de subsidiaire bevoegdheidsregel
Overeenkomstig een strekking binnen de rechtspraak die thans in de meerderheid is, moet het criterium van de
territoriale bevoegdheid van de openbare centra voor maatschappelijk welzijn met betrekking tot daklozen, met
name de hoofdverblijfplaats, geïnterpreteerd worden als de daadwerkelijke verblijfplaats, niet de
woonplaats
2470 .
De verzoekster eigenlijk dakloos is, wanneer zij haar domicilie weliswaar in Gembloers heeft, maar sinds 10
september 2001 niet meer in Gembloers doch in Brussel verblijft bij vrienden die haar hebben gehuisvest.
Hierdoor gelden de gewone bevoegdheidsregels : op het ogenblik waarop de verzoekster bijstandbehoeftig is,
heeft ze wel degelijk haar domicilie op het grondgebied van de gemeente Gembloers, en is het OCMW van
Sint-Gillis bijgevolg onbevoegd om bijstand te verlenen 2471 .
Er moet in dit geval worden nagegaan of de betrokkene al dan niet als een dakloze kan worden beschouwd.
Indien deze vraag ontkennend wordt beantwoord, moet er toepassing worden gemaakt van de algemene regels
uit de wet van 1965; indien deze vraag bevestigend wordt beantwoord, zal moeten worden uitgemaakt welke
van de twee criteria op deze situatie van toepassing is ("hoofdverblijfplaats" of "gemeente waar de dakloze
blijk geeft van zijn intentie om er te verblijven"). Zodra de persoon in kwestie zich gevestigd had op het
grondgebied van de gemeente Oudergem, was hij wel degelijk een dakloze – wat dit betreft, doet het er
eigenlijk weinig toe dat hij, voordat hij te Oudergem aankwam, over een woning beschikte. Het is immers
gebleken dat hij niet langer in staat was om er de lasten van te dragen. Bovendien somt de wet van 12 januari
1993 geenszins de omstandigheden op die de oorzaak zouden moeten zijn van het feit dat de betrokkene zonder
woonst is. Het onwettig karakter van de bewoning van een leegstaand gebouw (de betrokkene heeft titel noch
recht) speelt evenmin een rol. Aan de vooravond van de door de rechtbank bevolen schouwing ter plaatse heeft
de burgemeester uiteindelijk de woonst onbewoonbaar verklaard. De rechtbank heeft deze toestand ruimschoots
kunnen vaststellen uit de schouwing. Dit volstaat om ervan overtuigd te zijn dat de betrokkene wel degelijk tot
de door de wet bedoelde categorie behoort. De ministeriële omzendbrief van 27 april 1995, die bepaalt welk
OCMW bevoegd is om maatschappelijke dienstverlening toe te kennen aan daklozen en gerepatrieerde Belgen,
is, voor zover de rechtbank weet, nooit in het Staatsblad verschenen, en heeft derhalve geen enkele
reglementaire waarde. Indien de wetgever van plan zou zijn geweest dit eerste bevoegdheidscriterium te
omschrijven als het centrum van de plaats van de domicilie-inschrijving, zou hij eenvoudig gebruik hebben
kunnen maken van de omschrijving uit artikel 2, § 1 van de wet van 2 april 1965 : het "onderstandsdomicilie" is
de plaats van inschrijving in het bevolkingsregister voor het "hoofdverblijf". Aangezien dit niet is gebeurd, kan
2468
2469
2470
2471
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Charleroi / X et CPAS Châtelet, RG 17.362.
T.T. Liège, 9e ch., 21 mai 2002, X / CPAS Liège, RG 312.470, 314.287, 318.722 et 319.959.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Charleroi / X et CPAS Châtelet, RG 17.362 ; T.T. Namur, 7e ch.,
25 janvier 2002, X / CPAS Namur et CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 112.572 et 112.573.
T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.818 et 113.515.
281

men niet anders dan aan het woord "hoofdverblijf" de betekenis geven van "de plaats waar de betrokkene
daadwerkelijk aanwezig is", wat de meerderheidsstrekking binnen de rechtspraak overigens doet. Uit de
objectieve gegevens van het dossier blijkt dat de aanwezigheid van de betrokkene op het grondgebied van de
gemeente Oudergem blijvend en daadwerkelijk was, en het OCMW van die gemeente dus ook bevoegd, ook al
heeft dit centrum een energie aan de dag gelegd om hem eruit te verdrijven die omgekeerd evenredig was aan
de inspanning die is opgebracht om hem de steun te verzekeren die hem moest worden verleend. De rechtbank
verwijst de zaak naar de rol, opdat de openbare centra voor maatschappelijk welzijn die in het geschil
betrokken zijn hun argumenten zouden kunnen uiteenzetten met betrekking tot de materiële bevoegdheid van
de rechtbank die kennis moet nemen van een tussenvordering van het onbevoegde OCMW dat aan het
bevoegde OCMW de terugbetaling vraagt van de door hem verleende steun 2472 .
De rechtbanken hebben het subsidiaire criterium ter bepaling van de bevoegdheid – de gemeente waar de
betrokkene de bedoeling heeft te verblijven – als volgt toegepast: de bedoeling te goeder trouw om het
hoofdverblijf op een welbepaalde plaats te vestigen. 2473
Precies om te verhinderen dat de daklozen zoals voorheen keer op keer worden doorverwezen, bepaalt het
gewijzigde artikel 71, alinea 5 van de organieke OCMW-wet van 8 juli 1976 dat de arbeidsrechtbank het
bevoegde OCMW aanwijst, na dit centrum in de zaak te hebben geroepen 2474 .
De rechtbank beveelt dat de debatten worden heropend wanneer de situatie niet geregeld wordt door de
bepalingen van de wet van 2 april 1965, zodat de bevoegdheidsregel in artikel 57bis van de wet van 8 juli 1976
dient te worden gezocht, artikel dat de maatschappelijke dienstverlening betreft, verstrekt aan een dakloze.
Inderdaad, de betrokkene bevindt zich reeds sinds vier maanden op het grondgebied van de gemeente
Oudergem, wat lijkt te wijzen op een belangrijk verschil tussen de administratieve inschrijving en het
daadwerkelijk verblijf van de eisende partij – hierdoor lijkt het aangewezen toepassing te maken van artikel 71,
alinea 5, van de wet van 8 juli 1976. Het OCMW van Schaarbeek moet in de zaak worden geroepen 2475 .
Artikel 71 van de organieke OCMW-wet van 8 juli 1976 bepaalt dat, wanneer een dakloze een vordering instelt
met betrekking tot een bevoegdheidsgeschil tussen verschillende centra, de arbeidsrechtbank het bevoegde
OCMW aanwijst. De rechtbank dient te waken over de aanwezigheid van het betrokken OCMW. Deze
wettelijke bepaling is opgenomen in de organieke OCMW-wet en heeft dus een algemene draagwijdte. Deze
bepaling geldt bij de vervulling van de opdrachten door de openbare centra voor maatschappelijk welzijn, met
inbegrip van de toekenningsprocedure voor het bestaansminimum. De bepaling betreft dus zowel het verzoek
om maatschappelijke dienstverlening in de strikte zin van het woord, als het verzoek om bestaansminimum,
ingediend door daklozen. Met toepassing van voormeld artikel 71 komt het aan de arbeidsrechtbank toe om het
OCMW aan te wijzen dat bevoegd is om van de vraag kennis te nemen. Artikel 57bis van de wet van 8 juli
1976 is ook van toepassing voor het toekennen van het bestaansminimum. Het artikel is met name van
toepassing op personen die voorlopig en bij wijze van overgangsmaatregel door een particulier worden
gehuisvest. In dit geval heeft de betrokkene voldoende blijk gegeven van zijn wil om in Waterloo te verblijven
toen hij het centrum aldaar verzocht of het dienst wou doen als referentieadres 2476 .
De definitie van het hoofdverblijf van de dakloze – feitelijke situatie 2477 of integendeel domiciliëring 2478 – blijft
omstreden.
2472
2473
2474
2475
2476
2477
2478
T.T. Bruxelles, 15e ch., 16 décembre 2002, X / CPAS Auderghem et CPAS Schaerbeek, RG 25.705/02.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Charleroi / X et CPAS Châtelet, RG 17.362.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Charleroi / X et CPAS Châtelet, RG 17.362.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Auderghem, RG 25.705/02.
T.T. Nivelles (section Nivelles), 2e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Braine l’Alleud et CPAS Waterloo, RG
266/N/2002.
C.T. Liège, (section Namur), 12e ch., 15 avril 2002, CPAS Genappes / X et CPAS Namur, RG
6.976/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 5 février 2002, X / CPAS Jette, RG 19.229/01 et 23.498/01 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 25 avril 2002, X / CPAS Auderghem et E.B., RG 12.203/01 ; T.T. Namur, 7e ch.,
13 décembre 2002, X / CPAS Gembloux, RG 115.496.
T.T. Namur, 7e ch., 10 mai 2002, X / CPAS Namur et CPAS Jodoigne, RG 113.008 et 113.009 ; T.T.
Charleroi, 5e ch., 28 mai 2002, X / CPAS Waterloo et CPAS Charleroi, RG 60.174/R et 60.175/R ; T.T.
Nivelles, (section Wavre), 2e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Ottignies et CPAS Bruxelles, RG 1596/w/2001
et 78/w/2002.
282

Zo blijft een bepaalde rechtspraak onder hoofdverblijfplaats verstaan, de wettelijke woonplaats, dat wil zeggen
de plaats van inschrijving in het bevolkingsregister 2479 .
De Programmawet (I) van 24 december 2002 heeft artikel 57bis opgeheven.
De betrokkene die het tehuis heeft verlaten om zich in Luik te vestigen, waar hij verblijf heeft gehouden en
waar hij op dit ogenblik het bestaansminimum heeft genoten, en die vervolgens naar Verviers is gegaan om er
met zijn broer samen te wonen, is geen dakloze 2480 .
De betrokkene, die nochtans steun ontving, heeft uit eigen beweging de studentenkamer verlaten die hij huurde
en de betaling van de huur stopgezet. Hij koos er voor nu eens bij zijn zuster en dan weer bij zijn moeder te
verblijven. Het gevolg van deze vrije keuze (en van het verlaten van het grondgebied van de gemeente) voor
zijn daadwerkelijk verblijf heeft geen uitstaans met de toestand van de dakloze personen bedoeld in artikel
57bis van de wet van 8 juli 1976 2481 .
1.2.2.3. Het referentieadres
Hierover is er geen rechtspraak.
1.2.3. De studenten
Het bevoegde OCMW om tussen te komen ten aanzien van studenten is dat van het gewoonlijk en
daadwerkelijk verblijf van de studenten. De rechtspraak zoekt hiervoor steun bij de gebruikelijke criteria die
het mogelijk maken inzicht te krijgen in de feitelijke situatie : waar wordt er geleefd, hoe vaak keert de
betrokkene terug naar de ouders, aan wie wordt het kindergeld toegekend … 2482
Indien de inschrijving in het bevolkingsregister niet dienstig is, moet op basis van een onderzoek, geval per
geval worden bepaald waar de gewoonlijke verblijfplaats van de student zich bevindt. In deze zaak blijkt uit de
gegevens van het dossier dat er geen sprake is van een breuk tussen de verzoekster en haar ouders : de
verzoekster keert regelmatig terug naar haar moeder, heeft een huurovereenkomst voor een studentenkamer
ondertekend (één jaar), en heeft een verzoek tot ontvoogding ingediend, om financieel niet langer haar ouders
ten laste te zijn – het OCMW van de gemeente van haar ouders is territoriaal bevoegd. Het verblijf te Luik
wordt gerechtvaardigd door het voornemen om er een opleiding te voltooien, niet door het voornemen om er
zich te vestigen en er een zelfstandig leven te leiden 2483 .
Wanneer iemand zich op het grondgebied van een bepaalde gemeente bevindt om hogere studies te volgen,
zonder dat er een wil is aangetoond om er zich te vestigen, ook al heeft de verzoekster er haar domicilie, dan
oordeelt OCMW van die gemeente terecht dat het territoriaal niet bevoegd was 2484 .
1.2.4. De kandidaat-vluchtelingen
Tot er een eindbeslissing wordt genomen met betrekking tot de aanvraag om als vluchteling te worden erkend,
of tot het bevel om het grondgebied te verlaten wordt uitgevoerd, blijft de aanwijzing van de verplichte plaats
van inschrijving (code 207) gelden.
2479
2480
2481
2482
2483
2484
T.T. Bruxelles, 15e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Schaerbeek et CPAS Evere, RG 19.866/01.
T.T. Verviers, 1e ch., 10 septembre 2002, X / CPAS Verviers, RG 1292/2002.
C.T. Liège (section Namur), 12e ch., 22 juillet 2002, CPAS Sambreville / X, RG 7.126/2002.
C.T. Liège, 8 e ch., 27 novembre 2002, CPAS Hannut / X, RG 29.040/00 ; T.T. Tournai, 3e ch.,
17septembre 2002, X / CPAS Mouscron, RG 22.307.
C.T. Liège, 8e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Liège, RG 29.794/01; T.T. Liège, 7e ch., 26 juin 2002, X /
CPAS Liège, RG 321.185 et 323.055.
T.T. Namur, 7e ch., 22 février 2002, X / CPAS Gembloux, RG 112.960.
283

Op zich tonen de administratieve maatregelen tot toekenning of intrekking van de code 207 niet aan dat de
betrokkene over het statuut van steunaanvrager beschikt : al dan niet asielaanvrager zijn is het gevolg van
procedures opgestart voor de bevoegde instellingen. De code 207 wordt buiten werking gesteld zodra de
asielprocedure definitief afgerond is 2485 , wanneer het bevel om het grondgebied te verlaten wordt uitgevoerd 2486
of wanneer de Minister of zijn afgevaardigde, of de Commissaris voor vluchtelingen beslissen dat de
asielaanvraag ten gronde moet worden onderzocht 2487 .
De Arbeidsrechtbank van Charleroi heeft daarentegen geoordeeld dat de code 207 van toepassing blijft zolang
die niet uit het register wordt geschrapt 2488 .
Artikel 57, § 2 van de OCMW-Wet vereist niet de inschrijving in het vreemdelingenregister. De
geregulariseerde vreemdeling verblijft legaal vanaf de beslissing van de Minister. Nochtans blijf het OCMW
van de toegewezen gemeente bevoegd zolang hij niet ingeschreven is in het vreemdelingenregister van de
gemeente waar hij effectief verblijft 2489 .
Het feit dat er meerdere maanden kunnen verlopen tussen de regularisatiebeslissing en de bestuurlijke
inschrijving in het vreemdelingenregister mag geen invloed hebben op het recht op steun 2490 .
1.2.4.1. Artikel 2, § 5 van de wet van 2 april 1965
Het doel van het wachtregister is de asielzoeker te lokaliseren en tevens het centrum aan te duiden dat als enige
bevoegd is om steun te verlenen 2491 .
Het adres van inschrijving in het wachtregister bepaalt het bevoegde OCMW totdat definitief over de
asielaanvraag wordt geoordeeld of totdat bevel is uitgevoerd (artikel 54 Vreemdelingenwet) 2492 . Een
regularisatieaanvraag doet daaraan geen afbreuk 2493 .
Deze regel primeert op de algemene regel van artikel 1 van deze wet 2494 . Indien de aanvrager werd toegewezen
aan het opvangcentrum kan hij het OCMW van zijn verblijfplaats niet aanspreken voor steun tenzij hij aantoont
dat aan de verplichte toewijzing een einde is gekomen 2495 .
2485
2486
2487
2488
2489
2490
2491
2492
2493
2494
2495
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS La Louvière et CPAS Schaerbeek, RG 14.554/01 ;
T.T. Liège, 7e ch., 27 février 2002, X / CPAS Flémalle, RG 318.691 et 319.486.
T.T. Liège, 7e ch., 27 février 2002, X / CPAS Flémalle, RG 318.691 et 319.486, qui cite C.T. Liège, 1e
ch., 8 janvier 2002, RG 29.776/01 ; T.T. Liège, 7e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Zele, RG 318.626 et
319.329 ; T.T. Liège, 7e ch., 17 avril 2002, X / CPAS Willebroek, RG 318.559 ; T.T. Liège, 7e ch.,
12 juin 2002, X / CPAS Zele et Herstal, RG 318.626, 319.329 et 321.995 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 13 juin
2002, X / CPAS Saint-Josse-ten-Noode, RG 26.602/01.
Idem : T.T. Liège : 2.
C.T. Liège, (section Liège), 8 janvier 2002, CPAS Braives / X, RG 29.776-01.
T.T. Charleroi, (section Binche), 11e ch., 11 septembre 2002, X / CPAS Manage, CPAS Schaerbeek et
E.B., RG 94/BR (59.200/R).
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Rumst, AR 337.523 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.066.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 24 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 343.066.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 6 februari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 335.772.
Arbrb. Brussel, 20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Ternat, AR 2.576/01 ; Arbrb. Mechelen, 1e K.,
20 maart 2002, X / OCMW Putte, AR 78484 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K., 19 juni 2002, X / OCMW
Maarkedal, AR 343.795 ; Arbrb. Brussel, 20e K., 4 oktober 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 3526902.
Arbrb. Brussel, 20e K., 10 januari 2002, X / OCMW Ternat, AR 2.576/01 ; Arbrb. Mechelen, 1e K.,
20 maart 2002, X / OCMW Putte, AR 78484 ; Arbrb. Brussel, 20e K., 4 oktober 2002, X / OCMW
Grimbergen, AR 3526902; Arbrb. Brussel, 20e K., 5 december 2002, X / OCMW Brussel en OCMW
Roosdaal, AR 2673102, 2999202, 3512602 en 3512702.
Arbrb. Mechelen, 1e K., 20 maart 2002, X / OCMW Putte, AR 78484.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 februari 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2012333 ; Arbrb. Brussel, Vak.
K., 17 juli 2002, X / OCMW Buggenhout, AR 28202/02 ; Arbrb.Mechelen, 1e K., 11 december 2002, X /
OCMW Puurs, AR 79450 ; Arbh. Antwerpen, 4e K., 11 december 2002, OCMW Hulsthout / X, AR
2010175.
284

Het OCMW blijft wel bevoegd :
- indien het in de genomen beslissingen nooit de bevoegdheid t.a.v. een uitgeprocedeerde asielzoeker
betwist heeft en nog steeds onder code 207 vermeld staat 2496 ;
- indien de code 207 per vergissing en onterecht werd gewijzigd en het OCMW tekort is geschoten aan
haar informatieplicht 2497 ;
- indien de schrapping van de toewijzing voortvloeide uit een foutief nationaal nummer 2498 ;
- bij een foutieve toewijzing code 207 aan een OCMW tot het ogenblik dat blijkt uit het wachtregister
dat de inschrijving in het wachtregister is gewijzigd 2499 .
De betrokkene kan de onbevoegdheid van het OCMW niet betwisten op grond van onwetendheid, vooral niet
indien hij zelf het schrijven van DVZ aan het OCMW overhandigd heeft 2500 .
Indien de asielprocedure is beëindigd, is de inschrijving in het wachtregister niet langer van belang 2501 . Op dat
moment dient de bevoegdheid te worden beoordeeld conform de algemene regel ex art. 1 wet van 2 april 1965
(plaats waar betrokkene zich bevindt) 2502 .
Hoewel het OCMW ervan uitgaat dat het geen steun kan toekennen omdat de betrokkene zich niet in het
wachtregister bevindt, is de arbeidsrechtbank van Brussel van oordeel dat geen enkel document aangeeft dat de
verplichte inschrijving in de gemeente geschrapt is zodat het OCMW nog steeds bevoegd is. Het feit dat de
betrokkene asiel aangevraagd heeft onder twee verschillende namen is van weinig belang. Dit zal uitgeklaard
worden in de procedure voor de Raad van State. 2503 .
Artikel 54 van de Vreemdelingenwet bepaalt dat de toewijzing van een verplichte plaats van inschrijving duurt
tot er een definitieve beslissing genomen wordt op de vraag om erkend te worden in de hoedanigheid van
vluchteling of tot dat er effectief gevolg gegeven wordt aan een bevel om het grondgebied te verlaten. Volgens
de arbeidsrechtbank van Antwerpen moet er aldus een onderscheid gemaakt worden tussen de erkende politieke
vluchtelingen en de niet erkende politieke vluchtelingen. Wat deze laatste categorie betreft, blijft de toewijzing
van een verplichte verblijfplaats van toepassing tot dat er gevolg gegeven wordt aan het bevel om het
grondgebied te verlaten behalve indien de toewijzing ondertussen geschrapt is 2504 .. Het Arbeidshof van
Antwerpen deelt deze mening niet en oordeelt dat de wetgever door het woord “of” te gebruiken, de keuze
tussen de beide mogelijkheden uitgesloten heeft, anders zou hij het woord “en” gebruikt hebben. Bijgevolg is
het Arbeidshof van oordeel dat het voorheen bevoegde OCMW slechts bevoegd was tot het negatieve arrest
van de Raad van State. Als gevolg hiervan moeten de betrokkene zich richten tot het OCMW van de streek
waar zij wonen 2505 . Na dit arrest heeft de arbeidsrechtbank haar standpunt herzien 2506 .
Indien de betrokkene voor de afloop van de asielprocedure wordt geregulariseerd is er eveneens een
substantiële wijziging. De geregulariseerde vreemdeling is in een wettelijke toestand vanaf de beslissing van de
Minister. Zolang hij evenwel niet is ingeschreven in het vreemdelingenregister van de gemeente waar hij
effectief verblijft, blijft het OCMW van de toegewezen gemeente bevoegd 2507 . Vanaf de positieve
regularisatiebeslissing moet het toegewezen OCMW verder steun verlenen totdat eiser zich in het register van
de Dienst Bevolking van zijn woonplaats zal ingeschreven hebben 2508 .
2496
2497
2498
2499
2500
2501
2502
2503
2504
2505
2506
2507
2508
Arbrb. Leuven, 2e K., 26 juni 2002, X / OCMW Lubbeek, AR 293/02.
Arbrb. Brussel, 20e K., 5 december 2002, X / OCMW Brussel en OCMW Roosdaal, AR 2673102,
2999202, 3512602 en 3512702.
Arbrb. Antwerpen, 6e K., 27 juni 2002, X / OCMW Doornik, AR 330.945, AR 335.248, AR 340.796, AR
341.410.
Arbrb. Brussel, 20e K., 5 april 2002, X / OCMW Machelen, AR 17.888/00.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 322.923.
Arbrb. Brussel, 20e K., 12 juli 2002, X / OCMW Zandhoven, AR 26.960/02 ; Arbrb. Brussel, 20e K.,
5 december 2002, X / OCMW Brussel en OCMW Roosdaal, AR 2673102, 2999202, 3512602 en
3512702.
Arbrb. Dendermonde (afdeling Sint-Niklaas), 3e K., 7 mei 2002, X / OCMW Stekene, AR 60.808 ; Arbrb.
Brussel, Vak. K., 26 juli 2002, X / OCMW, AR 582401.
Arbrb. Brussel, 20e K., 6 juni 2002, X / OCMW Bornem, AR 23.815/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Torhout, AR 340.729.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 23 oktober 2002, OCMW Torhout / X, AR 2020265.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 november 2002, X / OCMW Grimbergen, AR 347233.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 7 januari 2002, X / OCMW Rumst, AR 337.523.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 22 mei 2002, X / OCMW Rumst, AR 343.271.
285

Overeenkomstig de gebruikelijke rechtspraak vormt artikel 54, § 1, van de wet van 15 december 1980 geen
inbreuk op het recht van vrije vestiging 2509 .
1.2.4.2. Artikel 57ter van de wet van 8 juli 1976
Het Arbitragehof verwerpt het beroep inzake de vernietiging van de art. 70, 71 en 72 Programmawet 2 januari
2001 onder voorbehoud dat art. 57ter 1, § 1, lid 2 OCMW-wet, ingevoegd bij art. 71 Programmawet 2 januari
2001, wordt geïnterpreteerd als een verplichting om de afwijking waarin ze voorziet toe te staan in het geval
waarin, behoudens bijzondere omstandigheden die zich ertegen zouden verzetten, blijkt dat de toepassing van
de regel zou verhinderen dat personen die zich in de situatie bevinden die is beschreven in het 1° en het 2° van
het nieuwe art. 57ter 1, zouden kunnen samenleven met een of meer personen met wie zij een gezin vormen en
die gerechtigd zijn tot maatschappelijke dienstverlening in België of die de toelating hebben verkregen om er te
verblijven 2510 .
Het lijkt ons dat derhalve de rechtspraak die stelt dat betrokkenen zich eerst tot de Minister van Binnenlandse
Zaken moeten wenden in geval van gezinshereniging en dat het OCMW onbevoegd is om dergelijke beslissing
strijdig is met de strekking van dit arrest 2511 .
Artikel 57ter 1, § 1, van de OCMW-wet geldt uiteraard niet voor kandidaat-vluchtelingen die asiel aanvroegen
vóór 2 januari 2001
2512 .
De invoeging van artikel 57ter 1 door de Programmawet van 2 januari 2001 heeft een aantal
overgangsproblemen veroorzaakt.
De arbeidsrechtbank van Tongeren heeft een aantal geschillen behandeld m.b.t. deze problematiek. Kandidaatvluchtelingen
hadden een asielaanvraag ingediend vóór 3 januari 2001 en hadden na deze datum een
verzoekschrift gericht aan de Raad van State tegen een beslissing van de Commissaris voor de vluchtelingen.
Het OCMW had de steun in het midden van het jaar 2001 geschrapt en riep hierbij de programmawet van 2
januari 2001 in. De arbeidsrechtbank heeft geoordeeld dat artikel 54 van de Vreemdelingenwet voorziet in 2
mogelijkheden: ofwel een verplichte plaats van inschrijving (code 207), ofwel een onthaalcentrum als
verplichte plaats inschrijving (maar, in dit geval, alleen tijdens de ontvankelijkheidsfase). Deze administratieve
verblijfplaats duidt dan het bevoegde OCMW aan. De kandidaat-vluchtelingen hebben allen een code 207
ontvangen en deze kwalificatie is niet gewijzigd tijdens de procedure. Het OCMW heeft uit het nieuwe artikel
57ter 1 van de Organieke Wet ten onrechte afgeleid dat een onthaalcentrum bevoegd was. Nochtans bepaalt de
programmawet dat er een afwijking mogelijk is in bijzondere omstandigheden en de Omzendbrief van de
Minister legt uit dat een van deze bijzondere omstandigheden het beroep bij de Raad van State is. De
arbeidsrechtbank onderstreept het verbod op retroactiviteit van de wet als toepassing van het beginsel van de
rechtszekerheid. De inhoud van het recht moet voorzienbaar en toegankelijk zijn, zodat de verzoeker
redelijkerwijze de gevolgen kan inschatten van een handeling op het ogenblik dat deze handeling gerealiseerd
wordt : “een nieuwe wet is ook van toepassing op de toekomstige gevolgen van situaties die zich voorgedaan
hebben onder de gelding van de oude wet, die zich voordoen of die voortduren onder de toepassing van de
nieuwe wet, voor zover deze toepassing niet nadelig is voor de vroeger ontstane en onherroepelijke gevonniste
rechten”. Het rechtszekerheids-beginsel impliceert meer bepaald dat het aangeduide OCMW bevoegd blijft
totdat de Raad van State een arrest velt. Zoniet zou er een hoop praktische problemen rijzen 2513 . De huidige
materiële onthaalmogelijkheden zijn trouwens totaal onvoldoende om deze mensen op te vangen 2514 .
Ook de arbeidsrechtbank van Brussel bevestigt dit standpunt 2515 .
2509
2510
2511
2512
2513
2514
2515
C.T. Liège (section Liège) : 3.
Idem : 25 : T.T. Huy : 3, T.T. Mons : 1, T.T. Dinant : 2, T.T. Verviers : 5, T.T. Liège : 4, T.T. Bruxelles :
6, T.T. Namur : 3, T.T. Charleroi : 1.
Arbitragehof, 27 november 2002, nr. 169/2002, B.S. 12 december 2002, 55.825.
Arbrb. Brussel, Vak. K., 12 september 2002, X / OCMW Riemst, AR 34538/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 26 juni 2002, X / OCMW Hasselt, AR 343.794 ; Arbrb. Antwerpen, 14e K.,
26 juni 2002, X / OCMW Hasselt, AR 343.866.
Arbrb. Tongeren, 4 januari 2002, X / OCMW Tongeren, AR 1763/2001 + 6 vonnissen.
Arbrb. Tongeren, 5 april 2002, X / OCMW Tongeren, AR 150/2002.
Arbrb. Brussel, Vak. K., 3 september 2002, X / OCMW Zaventem, AR 306762002.
286

De ander samengestelde arbeidsrechtbank van Tongeren is manifest een andere mening toegedaan. In de
omzendbrief van 29 januari 2001 legt de Minister uit dat een centrum slechts moet aangeduid worden voor de
beroepen bij de Raad van State m.b.t. de ingediende asielaanvragen na 2 januari 2001. Zodoende voegt hij een
bepaling toe aan de tekst van de wet. Meer bepaald zijn de bepalingen van artikel 57ter, § 2, 2° van toepassing.
Rekening houdende meet de bepalingen van artikel 57ter, moet de verzoeker die een asielaanvraag heeft
ingediend vóór 2 januari 2001, maar die een beroep heeft ingediend na 2 januari 2001, worden toegewezen aan
een door de staat of een andere overheid of een of meer openbare machten georganiseerd centrum, of aan een
plaats waar hulpverlening verstrekt wordt op verzoek en op kosten van de staat 2516 .
Daarentegen valt een asielaanvraag ingediend na 3 januari 2001 natuurlijk onder de toepassing van artikel
57ter 1 van de Organieke Wet. Ook op een hernieuwde asielaanvraag op grond van nieuwe elementen worden
deze bepalingen toegepast. In feit kan deze aanvraag beschouwd worden als een nieuwe asielaanvraag.
Overeenkomstig artikel 2, § 5 van de Wet van 2 april 1965 primeert de toewijzing aan een verblijfplaats. De
bestuurlijke beslissing om de betrokkenen toe te wijzen is een discretionaire beslissing die gerespecteerd moet
worden door de arbeidsrechtbank 2517 .
Wat indien er nog geen toewijzing gebeurd is ? Artikel 71 van de Programmawet van 2 januari 2001 bepaalt
o.a. dat indien de kandidaat-vluchteling een beslissing van de Commissariaat-Generaal aanvecht voor de Raad
van State, een verplichte plaats van inschrijving wordt aangeduid in toepassing van artikel 54 van de
Vreemdelingenwet. Zolang deze aanduiding niet is gebeurd, is artikel 2, § 5 van de Wet van 2 april 1965
onverkort van toepassing. Artikel 71 van de Programmawet bepaalt inderdaad niet wat er moet gebeuren in de
periode voordien. Zolang de effectieve toewijzing niet is gebeurd, blijft de algemene regeling van kracht 2518 en
is het OCMW van de effectieve verblijfplaats bevoegd conform artikel 1, lid 1 van de wet van 2 april 1965 2519 .
De rechtspraak brengt in herinnering dat de steun overeenkomstig artikel 57ter niet verschuldigd is buiten het
met toepassing van die bepaling aangewezen centrum 2520 .
Indien er geen bevoegde plaats is aangewezen, blijft het OCMW van het daadwerkelijk verblijf bevoegd 2521 .
Indien er geen toewijzing noch een toekenning van een code 207 geweest is, blijft het OCMW van de feitelijke
verblijfplaats bevoegd overeenkomstig artikel 1, alinea 1 van de Wet van 2 april 1965 2522 . Om de code 207 te
wijzigen is een actieve tussenkomst bij de bevoegde ambtenaar noodzakelijk 2523 .
De toewijzing aan een onthaalcentrum van het open type houdt geen enkele schending in van het fundamentele
recht van iedere persoon om vrij zijn verblijfplaats te kiezen (art. 2 Vierde Protocol). Er is trouwens slechts
sprake van een verplichting wat de plaats van inschrijving betreft, maar niet wat de feitelijke verblijfplaats
betreft. Daarenboven neemt de toewijzing van een verplichte plaats van inschrijving krachtens artikel 54, § 3
van de Vreemdelingenwet, een einde wanneer de betrokkene gevolg geeft aan het bevel om het grondgebied te
verlaten, wanneer het Commissariaat Generaal voor de Vluchtelingen beslist dat een onderzoek ten gronde zich
opdringt of, logischerwijze, wanneer de vreemdeling ingeschreven wordt in het bevolkingsregister of het
vreemdelingenregister 2524 .
Wanneer de asielprocedure voorgoed is afgerond, wordt het OCMW dat al bijstand verleende andermaal
bevoegd 2525 .
1.2.5. De voorschotten op onderhoudsgeld
2516
2517
2518
2519
2520
2521
2522
2523
2524
2525
Arbrb. Tongeren, 15 mei 2002, X / OCMW Bree, AR 146/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K.,16 januari 2002, X / OCMW Les Bons Villers, AR 335.770.
Arbrb. Brussel, 20e K., 7 november 2002, X / OCMW Zaventem, AR 11 511/01.
Arbrb. Tongeren, 5 april 2002, X / OCMW Riemst, AR 88/2002.
C.T. Mons, 6e ch., 22 janvier 2002, CPAS Tournai / X, RG 17.127 ; T.T. Verviers, 1e ch., 8 janvier 2002,
X / CPAS Knokke-Heist, RG 1296/2001 ; T.T. Nivelles, 2e ch., 22 janvier 2002, X / CPAS Braine-le-
Château, RG 149/N/2001 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 14 février 2002, X / CPAS Bruxelles, RG 22.388/01 ;
T.T. Mons, (section La Louvière), 7e ch., 28 février 2002, X / CPAS La Louvière, RG 51.998/99.
T.T. Liège, 9e ch., 29 janvier 2002, X / CPAS Liège et E.B., RG 311.183.
Arbrb. Tongeren, 5 april 2002, X / OCMW Riemst, AR 88/2002.
Arbrb. Brussel, Vak. K., 3 september 2002, X / OCMW Zaventem, AR 306762002.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 20 december 2002, X / OCMW Herk-De-Stad, AR 2021199.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS Schaerbeek, RG 22.658/01.
287

Hierover is er geen rechtspraak.
1.2.6. De pasgeborenen
Luidens art. 68bis § 5, tweede lid van de OCMW-wet wordt de bevoegdheid van het OCMW
aangaande de toekenning van voorschotten op onderhoudsgeld bepaald in hoofde van de
vader of de moeder die samenwoont met het kind en dit overeenkomstig de artikelen 1, 11°
en 2 van de Wet van 2 april 1965. Ook hier primeert de feitelijke toedracht op de
inschrijving in het bevolkingsregister 2526 . De feitelijke situatie blijkt uit het afzendadres op
de aanvraag tot toekenning van voorschotten, de gedeeltelijke bekentenis aan de
maatschappelijk assistente, een mutatieaanvraag naar het ziekenfonds en de ontlening van
medisch hulpmateriaal in Oostende 2527 of uit diverse elementen van het sociaal onderzoek
(brievenbus toegeplakt, naam niet meer te vinden op de deurbel, en vooral het huis was
volledig leeg). Een verklaring van een buurvrouw is onvoldoende om de zeer concrete
vaststellingen van de sociale werker te ontkrachten 2528 .
1.2.7. De dringende geneeskundige hulpverlening
Hierover is er geen rechtspraak.
1.2.8. Achterstand in de betaling van facturen
De eerder naar voren geschoven oplossing wordt bevestigd : het OCMW van de gemeente van de verblijfplaats
is bevoegd om de achterstand in de betaling van de facturen met betrekking tot het waterverbruik in de
vroegere woonst op het grondgebied van een andere gemeente op zich te nemen 2529 .
2. HET CENTRUM DAT BEVOEGD IS OM BIJSTAND TE VERLENEN
2.1. Het centrum van inschrijving in het bevolkings- of vreemdelingenregister
Het feit dat een aanvrager zich niet wil laten inschrijven op een bepaald adres, vormt geen reden om hem het
bestaansminimum te weigeren. 2530 Hoewel de inschrijving op zich niet beslissend is, doch slechts een
aanwijzing is dat de betrokkene aldaar ook daadwerkelijk verblijft 2531 , mag worden aangenomen dat de
aanvrager op dit adres verblijft indien er geen aanwijzingen zijn dat deze inschrijving fictief zou zijn en indien
de aanvrager niet aantoont dat zij in de betrokken periode elders verbleef. 2532
Een inschrijving in de bevolkingsregisters van een gemeente heeft enkel plaats dat uit een onderzoek van de
politie is gebleken dat een persoon effectief op het adres gevestigd is en er verblijft; het OCMW mag zich
2526
2527
2528
2529
2530
2531
2532
Arbrb.Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Gingelom, AR 2020827 ; Arbrb. Dendermonde, 3e K.,
21 oktober 2002, X / OCMW Mechelen, AR 47.666.
Arbrb.Hasselt, 1e K., 21 juni 2002, X / OCMW Gingelom, AR 2020827.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 21 oktober 2002, X / OCMW Mechelen, AR 47.666.
T.T. Namur, 7e ch., 26 avril 2002, X / CPAS Jemeppe-sur-Sambre, RG 113.682 ; T.T. Nivelles (section
Wavre), 2e ch., 15 juillet 2002, X / CPAS Court-Saint-Etienne, RG 587/w/2002.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 25 maart 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 340.053.
Arbrb. Ieper, 1e K., 19 april 2002, X / OCMW Ieper , AR 24627.
Arbrb. Brugge, 7e K., 27 mei 2002, OCMW Brugge / X , AR 108.592.
288

steunen op de gegevens van het rijksregister om zich op grond hiervan territoriaal onbevoegd te verklaren, wat
de betrokkene zelf ook beweert maar niet kan bewijzen. 2533
Art. 4 van de wet van 4 april 1965 bepaalt dat het centrum van de onderstandsdomicilie bevoegd is, en zo dat er
niet is, de Staat. Betrokkene wordt gesteund door het OCMW van Antwerpen, doch dit laatste wil een medische
factuur niet betalen aangezien de operatie plaatsvond in het UZ te Edegem. De Arbeidsrechtbank te Antwerpen
aanvaardt dit niet, aangezien het OCMW van Antwerpen het steunverlenend centrum is 2534 .
2.1.1. Bij de opname en het verblijf
Het bevoegd centrum is dat van de gemeente waar iemand ingeschreven is op het ogenblik van de opname.
Een latere wijziging van de inschrijving doet niets terzake 2535 . Indien een persoon op het ogenblik van haar
aanvraag echter in een instelling verblijft die door de overheid erkend is om personen in noodsituaties op te
vangen en hen tijdelijk te huisvesten en te begeleiden (K.B. 10 augustus 1984) is art. 2, § 1 van toepassing.
Dit betekent dat het OCMW van de plaats van inschrijving in het bevolkingsregister op het ogenblik van de
opname bevoegd blijft 2536 .
Hetzelfde geldt voor iemand die in een Marokkaanse gevangenis verblijft, doch ingeschreven in een Belgische
gemeente 2537 .
De vereiste dat de bejaarden minstens 60 jaar moeten zijn voor opname in een rusthuis steunt niet op de wet en
voegt dus ten onrechte een voorwaarde toe aan de wettelijke bepaling 2538 .
Het OCMW kan ook niet eisen dat de betrokkene overkomt naar een eigen rusthuis als de vrije keuze van de
bejaarde gewettigd is 2539 .
Ten aanzien van personen die opgenomen zijn in één van voormelde instellingen, doch die nergens
ingeschreven zijn, blijft artikel 1, 1° gelden. Dit blijkt zeer duidelijk uit de parlementaire voorbereiding 2540 . Dit
geldt ook voor de situatie van een zwervende Nederlander die werd opgenomen in een psychiatrisch
centrum 2541 .
Kan een referentieadres gelijkgesteld worden aan een inschrijving in de bevolkings-registers ?
Dit is niet het geval volgens de parlementaire voorbereiding van de wet van 24 januari 1997. Zodoende is
artikel 1 van de Wet van 2 april 1965 opnieuw van toepassing en moet er nagegaan worden waar betrokkene
effectief verbleef voor de opname 2542 .
2.1.2. Bij ontslag uit het ziekenhuis
Hierover is er geen rechtspraak.
2533
2534
2535
2536
2537
2538
2539
2540
2541
2542
Arbrb. Brussel, 20e K., 18 april 2002, X / OCMW Mechelen, AR 13.974/01.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 22 mei 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 342.734.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 1 oktober 2002, X / OCMW Sint-Niklaas, AR 59.530 ; T.T. Bruxelles, 15e
ch., 20 décembre 2002, X / CPAS Saint-Gilles et CPAS Namur, RG 35.564/2002.
Arbrb. Tongeren, 11 januari 2002, X / OCMW Wellen, AR 1813/2001 ; Arbrb. Mechelen, 1e K., 19 juni
2002, X / OCMW Mechelen en OCMW Bierbeek, AR 65972 ; Arbrb. Leuven, 2e K., 2 oktober 2002, X /
OCMW Leuven en OCMW Bierbeek, AR 73/02 ; Arbrb. Kortrijk, 2e K., 27 november 2002, X / OCMW
Harelbeke en OCMW Herzele, AR 63177 en 64204 ; Arbrb. Leuven, 2e K., 4 december 2002, X / OCMW
Bierbeek en OCMW Zemst, AR 208/02 en 462/02 ; T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 février 2002, X / CPAS
Bernissart et CPAS Tournai, RG 71.627 et 71.955 ; T.T. Bruxelles, 15e ch., 20 décembre 2002, X / CPAS
Saint-Gilles et CPAS Namur, RG 35.564/2002.
Arbrb. Dendermonde, 3e K., 18 februari 2002, X / OCMW Lebbeke, AR 47.634.
Arbrb. Turnhout, 2e K., 17 mei 2002, X / OCMW Geel, AR 25.063 en X / OCMW Olen en OCMW
Herenthout, AR 25.348.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 27 maart 2002, OCMW Westerlo / X en OCMW Geel, AR 991017.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 28 november 2002, X / OCMW Maasmechelen, AR 2010174.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 17 mei 2002, X / OCMW St-Truiden, AR 2020321.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 november 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 334306.
289

2.1.3. De beoogde instellingen en personen
Sinds de wijziging aangebracht aan de Onderstandswet bij Wet van 20 mei 1997, is het van geen belang meer
of het psychiatrisch ziekenhuis een open dan wel een gesloten karakter heeft; 2543 zo moest een
arbeidsrechtbank 2544 op grond van de vroegere wetgeving nog oordelen dat het OCMW van de gemeente waar
de open psychiatrische instelling gelegen is, het bevoegde centrum was voor iemand die in de
bevolkingsregisters van de stad Mechelen was ingeschreven maar zich in de betwiste periode in de genoemde
instelling in Sint-Truiden bevond.
Indien de aanvrager zich bevindt in een niet erkende instelling om personen in noodsituaties op te vangen, blijft
de algemene regel van artikel 1, 1° van de Onderstandswet van toepassing. Dit betekent dat het OCMW van de
plaats waar de persoon zich op dat ogenblik bevindt gerelateerd moet worden aan het begrip “gewoonlijk
verblijf”. Een behoeftige die zich voor een relatief korte periode verplaatst naar een andere gemeente dan die
van zijn gewoonlijk verblijf, moet nog altijd worden beschouwd als verblijvend in de gemeente waar hij
normaal resideert. Anders oordelen zou betekenen dat de gemeente waar zich een dergelijke instelling bevindt,
zou worden verplicht om alle bestaansminimum er steun op zich te nemen van elke daar verblijvende
2545
behoeftige.
2.2. Overbrenging van de ene huisvesting naar de andere en de opeenvolging
van plaatsen van huisvesting
Artikel 2 § 3 omschrijft een regel van continuïteit. Het beginsel van continuïteit van de plaatsing houdt in dat
eenzelfde OCMW bevoegd blijft in het geval waarbij een persoon achtereenvolgens en zonder onderbreking
wordt opgenomen in verscheidene voorzieningen; dit artikel is uiteraard niet van toepassing zo de aanvrager
zijn verblijf in een instelling een 2546 of meerdere malen onderbroken heeft. 2547 Derhalve moet men, wanneer er
een onderbreking is, terugvallen op de situatie van de persoon op het ogenblik dat hij de nieuwe instelling zal
betreden. Wanneer hij op het ogenblik dat hij de nieuwe instelling zal betreden (na onderbreking) ingeschreven
is in het bevolkingsregister, zal toepassing worden gemaakt van artikel 2, § 1. Slechts wanneer de persoon op
het ogenblik dat hij zijn intrede zal maken in de tweede instelling uit het bevolkingsregister geschrapt is, zal
gebruik moeten worden gemaakt van het begrip "centrum dat bijstand verleent", aangezien er geen toepassing
kan worden gemaakt van de regel "centrum bevoegd om steun te verlenen".
De Arbeidsrechtbank buigt zich over de interpretatie van het begrip “onderbreking” zoals bedoeld in artikel 2, §
3 van de wet van 2 april 1965. Bij onderbreking moet worden nagegaan waar betrokkene ingeschreven was op
het ogenblik van de vernieuwde opname. Een korte onderbreking volstaat. Op het ogenblik dat betrokkene, na
de onderbreking, opnieuw in een instelling wordt opgenomen, speelt opnieuw artikel 2, § 1 van hoger vermelde
wet, dat bepaalt dat het OCMW van de plaats waar betrokkene is ingeschreven op het ogenblik van de opname,
bevoegd is
2548 .
Het OCMW mag de steun stopzetten aan betrokkene, die eerst werd opgenomen in een psychiatrisch
ziekenhuis om enkele dagen later zijn intrek te nemen in een andere gemeente
2549 . Op de dag van de
inschrijving in het vreemdelingenregister van een bepaalde gemeente wordt het OCMW van die gemeente
bevoegd als steunverlenend centrum. 2550
2543
2544
2545
2546
2547
2548
2549
2550
Arbrb. Mechelen, 1e K., 19 juni 2002, X / OCMW Mechelen en OCMW Bierbeek, AR 65972.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 18 december 2002, OCMW Mechelen / X, AR 2000004.
Arbh. Antwerpen, 4e K., 26 juni 2002, OCMW Antwerpen / X en OCMW Geel, AR 2000168.
Arbrb. Leuven, 2e K., 02 oktober 2002, X / OCMW Leuven en OCMW Bierbeek, AR 73/02.
Arbrb. Leuven, 2e K., 30 oktober 2002, X / OCMW Gent, AR 3010/01 en 20/02.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 20 maart 2002, X / OCMW Antwerpen en OCMW Brasschaat, AR 335.754 en
AR 335.756 ; T.T. Mons (section Mons), 2e ch., 23 janvier 2002, X / CPAS Mons, RG 1424/00/M.
Arbrb. Dendermonde (afdeling Sint -Niklaas), 3e K., 1 oktober 2002, X / OCMW Sint-Niklaas, AR
62.252.
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Zonhoven en OCMW Sint-Truiden, AR 2014613.
290

Voor een gerechtigde die in Luik bij het Leger des Heils verbleven heeft en die instelling verlaat om vervolgens
gedurende enkele maanden op den dool te gaan, is het OCMW van de plaats waar de aanvrager verblijft bij zijn
aanvraag, in casu een opvangcentrum in Antwerpen en dus het OCMW van Antwerpen, bevoegd om steun te
verlenen. 2551
De verzoeker heeft tussen zijn verblijf in de gevangenis van Doornik en zijn verblijf in het Centre Ellipse te
Carnières – twee instellingen in de zin van artikel 2 van de wet van 2 april 1965 – zonder inschrijving in ‘s
Gravenbrakel verbleven. De inschrijving van de verzoeker in het register van Doornik (adres gevangenis) laat
niet toe te veronderstellen dat het OCMW van Doornik bevoegd is om steun te verlenen, aangezien de
uitzonderingsregel op de algemene regel van het centrum dat bijstand verleent in de wetgeving is opgenomen
om de gemeenten te behoeden op het grondgebied waarvan er zich instellingen bevinden die potentieel
aanvragen tot maatschappelijke dienstverlening kunnen herbergen die groot zouden zijn in omvang en bedrag.
De rechtbank beslist derhalve dat er reden toe is de inschrijving in het bevolkingsregister van Doornik af te
voeren, en stelt vast dat de verzoeker voor deze inschrijving ambtshalve is geschrapt, zodat gebruik moet
worden gemaakt van de regel van "het centrum dat bijstand verleent" (gewoonlijk en daadwerkelijk verblijf van
de persoon) om te bepalen welk OCMW bevoegd is. 2552
3. HET CENTRUM VAN HET DOMICILIEADRES VAN BIJSTAND
Overeenkomstig artikel 1.2, eerste alinea van de wet van 2 april 1965 is het centrum van het
onderstandsdomicilie het OCMW van de gemeente waar de verzoeker is ingeschreven in het bevolkingsregister
(hoofdverblijf) op het ogenblik dat hij, al dan niet hulpbehoevend, verpleegd wordt (al dan niet opgenomen) in
een verzorgingsinstelling. 2553
3.1. Het centrum van inschrijving in het bevolkings- of vreemdelingenregister
3.1.1. Al dan niet hulpbehoevend
Hierover is er geen rechtspraak.
3.1.2. Al dan niet opgenomen
Op het ogenblik van de aanvraag verbleef betrokkene in de instelling Tamar in Lommel;
gezien die situatie is artikel 2, § 1, van de Wet van 2 april 1965 van toepassing, Tamar een
instelling is zoals bedoeld in dit artikel. Daar het OCMW van Wellen bevoegd is om over het
bestaansminimum te beslissen, kan de arbeidsrechtbank van Tongeren dus kennis nemen van
het geschil.
Voor iemand die zijn huur in zijn domicilie beëindigt en opgenomen wordt in een psychiatrische instelling in
een andere gemeente, blijft het OCMW van het genoemde domicilie bevoegd. Betrokkene bleef wel
ingeschreven in het bevolkingsregister van het domicilie. 2554
3.1.3. Verzorgingsinstelling hangt al dan niet af van het OCMW
Hierover is er geen rechtspraak.
2551
2552
2553
2554
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 10 juni 2002, X / OCMW Antwerpen, AR 341.693.
T.T. Charleroi, 11e ch., 13 mars 2002, X / CPAS Morlanwelz et Braine-le-Comte, RG 59769R, 9719HR,
59770R et 10437HR.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 16 décembre 2002, X / CPAS Auderghem et CPAS Schaerbeek, RG 25.705/02.
Arbrb. Brugge, 6e K., 07 maart 2002, X / OCMW Oostende, AR 105.742.
291

3.2. Het ondoeltreffend verblijf
3.2.1. Al dan niet hulpbehoevend
Hierover is er geen rechtspraak.
3.2.2. Het begrip verblijf
Hierover is er geen rechtspraak.
3.2.3. Verandering van domicilieadres van bijstand
Hierover is er geen rechtspraak.
3.3. Dringende geneeskundige hulpverlening
Hierover is er geen rechtspraak.
4. DE BEVOEGDHEIDSGESCHILLEN
De rechtspraak kon nog geen rekening houden met het K.B. van 20 maart 2003 inzake de modaliteiten van art.
15, vierde lid van de wet van 2 april 1965 2555 . Dit K.B. bepaalt immers een strikte procedure waarbij de
Minister bij een meningsverschil tussen twee OCMW’s inzake hun bevoegdheid binnen de 5 dagen een
beslissing kan treffen. Bij een latere gerechtelijke andersluidende beslissing moet het door de rechter bevoegde
Centrum de verschuldigde bedragen doorstorten aan het Centrum dat de steun heeft verleend.
2555
B.S. 31 maart 2003.
292

5. HET ONBEVOEGDE OCMW
5.1. De verplichtingen van het onbevoegde OCMW
Het OCMW dat onbevoegd is of het wordt, heeft de verplichting het administratief dossier zo snel mogelijk
door te zenden naar het bevoegde centrum. Een OCMW dat een betwisting veroorzaakt, kan worden
veroordeeld tot het betalen van de gerechtskosten, 2556 de aanvraagster moet hiertoe geen enkel initiatief
nemen. 2557
Het OCMW dat niet langer territoriaal bevoegd was maar toch verder tussenkwam, is hierdoor niet verplicht de
steun voort te zetten, aangezien er geen wettelijke grondslag meer is voor zijn optreden 2558 .
5.1.1. Overbrenging van het verzoek
Het OCMW van de gemeente waar betrokkene zich bevindt maar dat niet bevoegd is om steun te verlenen,
stuurt aan het bevoegde OCMW, binnen vijf dagen een bericht.
Wat het bestaansminimum betreft, schrijft artikel 7 van het K.B. van 30 oktober 1974 voor dat het OCMW,
wanneer het een aanvraag ontvangt maar territoriaal onbevoegd is, de aanvrager hierover onmiddellijk moet
inlichten en de aanvraag binnen de drie dagen moet overmaken aan het bevoegde centrum. 2559
Er is reden toe vast te stellen dat de weigeringsbeslissing stilzwijgend maar onomstotelijk gegrond is op een
reden van territoriale onbevoegdheid. Artikel 7 van het K.B. van 30 oktober 1974 bepaalt dat het OCMW de
aanvrager onmiddellijk inlicht en de aanvraag binnen de drie dagen overmaakt aan het bevoegde centrum,
wanneer het zelf onbevoegd is. Het OCMW heeft deze verplichting niet nageleefd, en moet deze vergissing
weer goedmaken door het bestaansminimum toe te kennen (indien de andere voorwaarden daartoe vervuld
zijn). 2560 Een andere rechtbank oordeelt dat het OCMW dat deze verplichting niet heeft nageleefd, hierdoor aan
de verzoekster geen bestaansminimum verschuldigd is, doch wel een schadevergoeding die het gebeurlijk
tijdelijk verlies van haar rechten tijdens de periode waarover geschil, moet compenseren. 2561
Het OCMW heeft zich terecht onbevoegd verklaard, maar was ertoe gehouden de aanvraag door te sturen naar
het OCMW van de verblijfplaats van de aanvrager, met name het centrum van Namen. Door de aanvraag niet
over te maken heeft het centrum een fout begaan, zodat het in die omstandigheden moet worden veroordeeld tot
betaling aan de vragende partij van een schadevergoeding die de vorm aanneemt van een voorlopige som. Het
wordt er ook mee gelast de steunaanvraag over te maken aan het OCMW dat territoriaal bevoegd is. 2562
Het OCMW van Hannuit heeft de betrokkene niet naar Namen verwezen, en heeft getalmd bij het
communiceren van zijn bedoelingen, wat verbazingwekkend is. Het centrum heeft geen contact opgenomen
met het OCMW van Namen met het oog op inlichtingen, heeft een vergissing begaan bij het versturen van zijn
bestuurlijke beslissingen, heeft het dossier van de betrokkene niet aan Namen overgemaakt, en heeft deze
laatste evenmin op de hoogte gebracht van de noodzaak om een aanvraag in te dienen bij Namen (of om binnen
termijn een beroep in te stellen). Door dit verzuim heeft het OCMW van Hannut volgens het Hof een fout
begaan waardoor het de geleden schade moet herstellen via de toekenning van het bestaansminimum dat
normaal voor rekening van het OCMW van Namen was. 2563
5.1.2. De indeplaatsstelling
2556
2557
2558
2559
2560
2561
2562
2563
Arbrb. Hasselt, 1e K., 22 maart 2002, X / OCMW Zonhoven en OCMW Sint-Truiden, AR 2014613.
Arbrb. Ieper, 1e K., 6 september 2002, X / OCMW Vleteren, AR 23699.
T.T. Bruxelles, 15e ch., 27 février 2002, X / CPAS La Louvière et CPAS Schaerbeek, RG 14.554/01.
C.T. Mons, 6e ch., 28 mai 2002, CPAS Charleroi / X et CPAS Châtelet, RG 17.362.
T.T. Tournai, 3e ch. C, 7 février 2002, X / CPAS Bernissart et Tournai, RG 71.627 et 71.955.
T.T. Arlon, 2e ch., 236 avril 2002, X / CPAS Attert et CPAS Sainte-Ode, RG 30.591.
T.T. Namur, 7e ch., 28 juin 2002, X / CPAS Welkenraedt, RG 113.959.
C.T. Liège, 8e ch., 27 novembre 2002, CPAS Hannut / X, RG 29.040/00.
293

Het OCMW werpt voor het eerst ter zitting op dat het territoriaal niet bevoegd is om de "installatiepremie" toe
te kennen. Krachtens artikel 60, § 2, van de wet van 8 juli 1976, en overeenkomstig het beginsel van behoorlijk
bestuur, verplicht artikel 7 van het Koninklijk Besluit van 30 oktober 1974 houdende algemeen reglement
betreffende het bestaansminimum het OCMW dat een aanvraag ontvangt waarvoor het territoriaal onbevoegd
is, de aanvrager hierover onmiddellijk in te lichten en de aanvraag binnen de drie dagen over te maken aan het
bevoegde centrum. In deze zaak heeft het OCMW nagelaten dit te doen – het heeft integendeel een beslissing
genomen over de grond van de aanvraag. Alzo heeft het OCMW zich stilzwijgend maar onomstotelijk bevoegd
verklaard om kennis te nemen van de aanvraag – het heeft zich zo ook het recht ontzegd om nadien zijn
territoriale onbevoegdheid in te roepen. Het OCMW beweert ten onrechte dat deze bepaling een bepaling van
openbare orde is, en dat het hierdoor gemachtigd is om in gelijk welke stand van het geding de onbevoegdheid
op te werpen. Indien het OCMW zich onbevoegd acht, heeft het niet alleen de hierboven geciteerde wettelijke
bepalingen geschonden die voorschrijven dat het centrum de aanvrager hier onmiddellijk moet van op de
hoogte brengen, maar ook het beginsel van behoorlijk bestuur én van het gelegitimeerd vertrouwen van de
burger in het OCMW als overheidsinstelling die zijn wettelijke verplichtingen naleeft. Bij een geschil tussen
verschillende bepalingen van openbare orde moeten de rechten en belangen van de persoon die het
bestaansminimum aanvraagt voorrang krijgen – deze rechten en belangen mogen niet lijden onder de
bestuurlijke organisatie van de administratie van het openbaar maatschappelijk welzijn. 2564
5.2. De tekortkomingen
De wet van 2 april 1965 bevat zekere administratieve en strafrechtelijke sancties wanneer de regels die bepalen
welk OCMW territoriaal bevoegd is, niet worden nageleefd, en deze tekortkoming een fout uitmaakt.
2564
T.T. Bruxelles, 15e ch., 24 septembre 2002, X / CPAS Woluwe-Saint-Pierre, RG 27.190/02.
294

5.2.1. De in de wet bepaalde sancties
De beslissing van een rechtbank waarin bepaald wordt dat een bepaald OCMW territoriaal onbevoegd is, heeft
niet zomaar tot gevolg dat de door haar uitgekeerde voorschotten van de aanvrager kunnen worden
teruggevorderd als onverschuldigde betaling. 2565
5.2.2. De burgerrechtelijke aansprakelijkheid van het OCMW
Overeenkomstig de oplossingen uit vorige jaren is het OCMW dat de aanvraag niet overmaakt aan het
bevoegde OCMW, burgerrechtelijk aansprakelijk op basis van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek. Het
wordt veroordeeld tot betaling van een schadevergoeding gelijk aan de verloren maatschappelijke
dienstverlening 2566 .
Een OCMW dat zich onbevoegd acht, heeft minstens de plicht de aanvrager hiervan onmiddellijk op de hoogte
te stellen en/of dit in een beslissing op te nemen en het dossier zo snel mogelijk over te maken aan het
bevoegde OCMW Als het zich nog blijft beschouwen als het bevoegde OCMW en dit nadien wijzigt, wordt het
vertrouwensbeginsel geschonden. Een schending van een beginsel van behoorlijk bestuur is een fout in de zin
van artikel 1382 van het Burgerlijk Wetboek. De schadevergoeding bestaat erin dat het OCMW de
maatschappelijke dienstverlening verschuldigd is tot het vonnis in kracht van gewijsde is of tot betrokkene in
kennis wordt gesteld van de onbevoegdheid en het dossier wordt overgemaakt aan het bevoegde OCMW 2567 .
De Arbeidsrechtbank van Antwerpen oordeelde in dezelfde zin 2568 .
2565
2566
2567
2568
Arbrb. Ieper, 1e K., X / OCMW Vleteren, 06/19/2002, AR 23699.
T.T. Liège, 7e ch., 12 juin 2002, X / CPAS Zele et Herstal, RG 318.626, 319.329 et 321.995 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Bruxelles et Schaerbeek, RG 15.236/01 et 15.237/01 ; T.T.
Bruxelles, 15e ch., 20 juin 2002, X / CPAS Anderlecht et Saint-Gilles, RG 26.109/02 ; T.T. Liège, 7e ch.,
26 juin 2002, X / CPAS Willebroek, RG 318.559.
Arbrb. Brugge, 7e K., 11 december 2002, X / OCMW Essen, AR 109631.
Arbrb. Antwerpen, 14e K., 18 december 2002, X / OCMW Beringen, AR 347377.
295

6. DE TENLASTENEMING VAN DE KOSTEN DOOR DE STAAT
6.1. De gevallen van volledige tenlasteneming
Hierover is er geen rechtspraak.
6.2. De gevallen van gedeeltelijke tenlasteneming
De openbare centra voor maatschappelijk welzijn van Ham-sur-Heure-Nalinnes en van Rebecq hebben elk
herhaaldelijk ambtshalve besloten om eerder aan verschillende kandidaat-vluchtelingen verleende steun te
verminderen, doordat de ministeriële omzendbrief van 24 juni 2002, geschreven op basis van artikel 2, § 5, van
de wet van 2 april 1965 leidde tot een vermindering van de terugbetaling door de Staat. Alle arbeidsgerechten
stellen deze houding aan de kaak : het recht op maatschappelijke dienstverlening, verleend door het OCMW,
staat los van de voorwaarden, regels en bedragen voor en van de steunterugbetaling door de Staat 2569 .
INHOUDTAFEL
INLEIDING......................................................................................................................................................... 3
SAMENVATTING BESTAANSMINIMUM 2002..........................................................................................I
SAMENVATTING MAATSCHAPPELIJkE DIENSTVERLENING 2002................................................... V
EERSTE DEEL : HET BESTAANSMINIMUM ............................................................................................. 1
1. DE TOEKENNINGSVOORWAARDEN.................................................................................................... 1
1.1. Verblijfplaats ........................................................................................................................................ 1
1.1.1. Het beginsel : het gewoonlijk en daadwerkelijk verblijf............................................................... 1
1.1.2. De bijzondere gevallen (voorbeelden) .......................................................................................... 3
1.1.2.1. De daklozen........................................................................................................................... 3
1.1.2.2. Gelegenheidsverblijf of de bedoeling om er te verblijven .................................................... 4
1.2. De leeftijd ............................................................................................................................................. 4
1.2.1. Het beginsel : de meerderjarigheid ............................................................................................... 4
1.2.2. De bijzondere gevallen (voorbeelden) .......................................................................................... 6
1.2.2.1. De verlengde minderjarigheid............................................................................................... 6
1.2.2.2. De vreemdelingen die minderjarig zijn volgens hun nationale wet ...................................... 6
1.2.2.3. De pensioengerechtigde personen......................................................................................... 7
1.2.2.4. De zwangere minderjarigen .................................................................................................. 7
1.2.2.5. De minderjarigen................................................................................................................... 7
1.3. De nationaliteit ..................................................................................................................................... 7
1.3.1. Het beginsel : de Belgische nationaliteit....................................................................................... 7
1.3.2. De bijzondere gevallen (voorbeelden) .......................................................................................... 7
1.3.2.1. De begunstigden van de EEG-verordeningen ....................................................................... 7
1.3.2.2. De vluchtelingen ................................................................................................................... 8
1.3.2.3. De staatlozen......................................................................................................................... 8
1.4. Onvoldoende bestaansmiddelen ........................................................................................................... 8
1.4.1. Het begrip bestaansmiddelen ........................................................................................................ 8
2569 T.T. Charleroi, 5e ch., 3 décembre 2002, X / CPAS Ham-sur-Heure-Nalinnes, RG 61.377/R.
Idem: 13: T.T. Charleroi : 9 ; T.T. Liège : 4.
296

1.4.1.1. De persoonlijke bestaansmiddelen ........................................................................................ 8
1.4.1.2. De beschikbare bestaansmiddelen......................................................................................... 8
1.4.1.3. De in beslag genomen inkomsten........................................................................................ .. 9
1.4.1.4. De beroepsinkomsten............................................................................................................ 9
1.4.2. Het criterium van ontoereikende bestaansmiddelen...................................................................... 9
1.4.3. Het bewijs van de bestaansmiddelen .......................................................................................... 11
1.4.3.1. De bewijslast....................................................................................................................... 11
1.4.3.2. De bewijsmiddelen.............................................................................................................. 11
1.4.4. De berekening van de bestaansmiddelen .................................................................................... 13
1.4.4.1. De volledig vrijgestelde bestaansmiddelen ......................................................................... 13
1.4.4.2. De gedeeltelijk vrijgestelde bestaansmiddelen.................................................................... 14
1.4.4.3. De roerende en onroerende inkomsten................................................................................ 14
1.4.4.4. Afstand van roerende en onroerende goederen ................................................................... 15
1.4.4.5. Lasten en schulden in rekening gebracht ?.......................................................................... 16
1.4.4.6. De vrijgestelde bedragen..................................................................................................... 16
1.4.5. De personen van wie de bestaansmiddelen in rekening worden gebracht .................................. 16
1.4.5.1. Het feitelijk huishouden ...................................................................................................... 16
1.4.5.2. Samenwonen met voor- of nazaten ..................................................................................... 18
1.4.5.3. De andere gevallen van samenwoning ................................................................................ 20
1.5. De werkbereidheid.............................................................................................................................. 21
1.5.1. Het begrip werkbereidheid.......................................................................................................... 21
1.5.1.1. De persoon die werkbereid moet zijn.................................................................................. 21
1.5.1.2. De beoordelingscriteria ....................................................................................................... 22
1.5.2. Bewijs van werkbereidheid......................................................................................................... 26
1.5.2.1. De bewijsmiddelen..................................................................................................... ......... 26
1.5.2.2. De bewijslast....................................................................................................................... 28
1.5.2.3. De overeenkomst van sociale integratie.............................................................................. 29
1.5.3. Vrijgesteld van bewijs ................................................................................................................ 30
1.5.3.1. Gezondheidsredenen ........................................................................................................... 30
1.5.3.2. Billijkheidsredenen ............................................................................................................. 30
1.6. Eerst het recht op andere sociale voorzieningen en op onderhoudsgeld aanspreken.......................... 35
1.6.1. De sociale voorzieningen............................................................................................................ 35
1.6.2. Het recht op onderhoudsgeld ...................................................................................................... 36
1.6.2.1. De onderhoudsplicht ........................................................................................................... 36
1.6.2.2. De facultatieve verwijzing naar de onderhoudsplichtigen .................................................. 37
1.6.2.3. Het verhaalrecht van het OCMW........................................................................................ 38
2. DE CATEGORIEËN.................................................................................................................................. 38
2.1. De basisbedragen................................................................................................................................ 38
2.1.1. De samenwonende echtgenoten.................................................................................................. 38
2.1.2. De alleenstaande ......................................................................................................................... 38
2.1.3. De alleenstaande met (een) kind(eren) ten laste ......................................................................... 39
2.1.4. De samenwonende ...................................................................................................................... 41
2.1.4.1. Het begrip samenwonen...................................................................................................... 41
2.1.4.2. Het bewijs van het samenwonen ......................................................................................... 42
2.2. De bijzondere bedragen ...................................................................................................................... 44
2.2.1. De installatiepremie voor daklozen............................................................................................. 44
2.2.2. Het geactiveerde bestaansminimum............................................................................................ 44
2.2.3. Het symbolisch bestaansminimum.......................................................................................... .... 44
297

3. DE ADMINISTRATIEVE PROCEDURE ................................................................................................ 45
3.1. De vraag aan het OCMW ................................................................................................................... 45
3.1.1. Indiening van de aanvraag .......................................................................................................... 45
3.1.1.1. Wie dient de aanvraag in? ................................................................................................... 45
3.1.1.2. De vormvereisten bij de aanvraag....................................................................................... 45
3.1.1.3. Het bericht van ontvangst.................................................................................................... 45
3.1.2. Het voorwerp van de aanvraag.................................................................................................... 45
3.1.2.1. Bestaansminimum of maatschappelijke dienstverlening..................................................... 45
3.1.2.2. Andere soorten aanvragen................................................................................................... 48
3.2. Het onderzoek van de aanvraag.......................................................................................................... 49
3.2.1. De onderzoekstermijn ................................................................................................................. 49
3.2.2. Het sociaal onderzoek................................................................................................................. 49
3.2.2.1. De sociaal onderzoeker ....................................................................................................... 49
3.2.2.2. Het begrip sociaal onderzoek .............................................................................................. 50
3.2.2.3. De bewijskracht van het sociaal onderzoek ........................................................................ 50
3.2.3 De voorafgaandelijke mogelijkheid gehoord te worden. ............................................................. 51
3.2.4. De medewerking van de aanzoeker. ........................................................................................... 53
3.2.4.1. De draagwijdte van de plicht tot medewerking................................................................... 55
3.2.4.2. De sanctie bij gebrek aan medewerking of informatie........................................................ 61
3.3. De beslissing van het OCMW ............................................................................................................ 64
3.3.1. Wie neemt de beslissing ?........................................................................................................... 64
3.3.2. De motivering ............................................................................................................................. 64
3.3.3. De betekening ............................................................................................................................. 66
3.3.4. Het ogenblik van de uitwerking van de beslissing...................................................................... 67
3.4. De betaling.......................................................................................................................................... 69
3.4.1. De wijzen van betaling ............................................................................................................... 69
3.4.2. De inhoudingen.......................................................................................................... ................. 69
3.4.3. Overdracht en beslag .................................................................................................................. 70
3.4.4. De interesten ............................................................................................................................... 70
3.4.5. Schorsingen van betaling ............................................................................................................ 71
3.5. De herziening...................................................................................................................................... 71
4. DE GERECHTELIJKE PROCEDURE ..................................................................................................... 82
4.1. De bevoegde rechtbank ...................................................................................................................... 82
4.1.1. De territoriale bevoegdheid......................................................................................................... 82
4.1.2. De materiële bevoegdheid........................................................................................................... 83
4.1.3. Kort geding ................................................................................................................................. 83
4.2. Het Handvest van de sociaal verzekerde ............................................................................................ 83
4.3. Een beroep instellen............................................................................................................................ 83
4.3.1. Het voorwerp van het beroep...................................................................................................... 83
4.3.1.1. Het beroep tegen een beslissing .......................................................................................... 84
4.3.1.2. Het beroep tegen het uitblijven van een beslissing ............................................................. 95
4.3.1.3. Andere onderwerpen voor een eis....................................................................................... 98
4.3.2. Wie stelt het beroep in ?.............................................................................................................. 98
4.3.2.1. De bekwaamheid................................................................................................................. 99
4.3.2.2. De hoedanigheid ................................................................................................................. 99
4.3.3. De beroepstermijn....................................................................................................................... 99
4.3.4. De vorm van het beroep............................................................................................................ 101
4.4. Het onderzoek................................................................................................................................... 101
298

4.4.1. De vertegenwoordiging van de partijen ....................................................................................101
4.4.2. De devolutieve werking ............................................................................................................ 101
4.4.3. De beoordelingsvrijheid van de rechtbanken............................................................................ 109
4.5. Het vonnis......................................................................................................................................... 115
4.5.1. De voorlopige tenuitvoerlegging .............................................................................................. 115
4.5.2. De kosten .................................................................................................................................. 116
4.5.3. Het kantonnement..................................................................................................................... 119
4.6. De beroepsmiddelen ......................................................................................................................... 119
4.6.1. Het verzet.................................................................................................................................. 119
4.6.2. Het beroep................................................................................................................................. 119
5. DE TERUGVORDERING VAN HET BESTAANSMINIMUM ............................................................ 121
5.1. Het bij wijze van voorschot toegekende bestaansminimum ............................................................. 121
5.2. Het onverschuldigde bestaansminimum ........................................................................................... 123
5.3. De terugvordering bij onderhoudsplichtigen .................................................................................... 128
5.4. De terugvordering bij aansprakelijke derden.................................................................................... 129
5.5. De billijkheidsredenen...................................................................................................................... 129
6. DE SANCTIES ........................................................................................................................................ 129
6.1. De sancties tegen de rechthebbende ................................................................................................. 129
6.1.1. Gebrek aan medewerking ......................................................................................................... 129
6.1.2. Opzettelijk verzwegen bestaansmiddelen ................................................................................. 130
6.2. De sancties tegen het OCMW........................................................................................................... 132
7. DE TENLASTENEMING VAN HET BESTAANSMINIMUM DOOR DE STAAT ............................ 132
7.1. Het beginsel...................................................................................................................................... 132
7.2. De bijzondere gevallen ..................................................................................................................... 132
TWEEDE DEEL : DE MAATSCHAPPELIJKE DIENST-VERLENING................................................ 133
1. DE TOEKENNINGSVOORWAARDEN................................................................................................ 133
1.1. Het verblijf........................................................................................................................................ 133
1.1.1. Het beginsel : het gewoonlijk en daadwerkelijk verblijf........................................................... 133
1.1.2. De bijzondere gevallen ............................................................................................................. 134
1.2. De leeftijd ......................................................................................................................................... 134
1.2.1. Het beginsel : geen leeftijdsvereiste.......................................................................................... 134
1.2.2. De bijzondere gevallen ............................................................................................................. 135
1.2.2.1. OCMW en jeugdzorg ........................................................................................................ 135
1.3. De nationaliteit ................................................................................................................................. 135
1.3.1. Het beginsel : geen nationaliteitsvereiste.................................................................................. 135
1.3.2. De bijzondere gevallen ............................................................................................................. 135
1.3.2.1. De vreemdeling en het kort verblijf .................................................................................. 136
1.3.2.2. Er staat iemand borg voor de vreemdeling........................................................................ 136
1.3.2.3. De vreemdeling-student .................................................................................................... 137
1.3.2.4. Kandidaat-vluchtelingen ................................................................................................... 137
1.3.2.4.1. Artikel 57, § 2 OCMW-Wet tot 10.01.1997.............................................................. 137
1.3.2.4.2. Artikel 57, § 2 na 10.01.1997.................................................................................... 137
1.3.2.4.3. Artikel 57, § 2 na het arrest van het Arbitragehof van 22 april 1998 ........................ 137
1.3.2.4.4. Een beroep tot intrekking .......................................................................................... 139
1.3.2.4.5. De vreemdeling die werd erkend als vluchteling ...................................................... 139
1.3.2.5. De vreemdeling aan wie een verplichte plaats van inschrijving werd opgelegd ............... 139
1.3.2.6. De regularisatiekandidaat (artikel 9 wet 15.12.1980) ....................................................... 139
1.3.2.7. De regularisatiekandidaat (wet van 22 december 1999) ................................................... 141
299

1.3.2.7.1. Recht op maatschappelijke dienstverlening .............................................................. 144
1.3.2.7.2. Een subjectief recht ................................................................................................... 145
1.3.2.7.3. Staat van behoeftigheid ............................................................................................. 145
1.3.2.7.4. De toekenningsduur van de dienstverlening.............................................................. 145
1.3.2.7.5. Het koninklijk besluit van 6 oktober 1999 ................................................................ 146
1.3.2.7.6. De ministeriële omzendbrieven................................................................................. 146
1.3.2.7.7. Onderzoek naar de kansen om geregulariseerd te worden ........................................ 146
1.3.2.7.8. Het Europese Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens ...................... 146
1.3.2.7.9. Het Internationale Verdrag inzake de rechten van het kind....................................... 147
1.3.2.7.10. De aan het Arbitragehof gestelde prejudiciële vragen............................................. 148
1.3.2.7.11. Maatschappelijke dienstverlening toekennen met terugwerkende kracht................ 149
1.3.2.7.12. De vordering in tussenkomst en vrijwaring tegen de Belgische Staat..................... 150
1.3.2.7.13. De vordering tot gemeenverklaring van het vonnis jegens de Belgische Staat ....... 150
1.3.2.7.14. De vrijwillige tussenkomst van de Belgische Staat................................................. 150
1.3.2.7.15. De fout van de Belgische Staat................................................................................ 150
1.3.2.8. De geregulariseerde vreemdeling...................................................................................... 151
1.3.2.9. De vreemdeling die hier onwettig verblijft ....................................................................... 152
1.3.2.9.1. De toepassing van artikel 57, § 2............................................................................... 152
1.3.2.9.2. Artikel 57, § 2 is niet van toepassing wegens overmacht.......................................... 155
1.3.2.9.3. De bijstand die strikt noodzakelijk is om het land te kunnen verlaten ...................... 158
1.3.2.9.4. Dringende geneeskundige hulp ................................................................................. 158
1.3.2.10. De staatloze......................................................................................................... ............ 158
1.3.2.11. De vreemdeling is een kind............................................................................................. 159
1.4. Verzuim van eerbied voor de menselijke waardigheid..................................................................... 159
1.4.1. Het begrip menselijke waardigheid........................................................................................... 159
1.4.1.1. Een onbepaald begrip........................................................................................................ 159
1.4.1.2. Het residuaire karakter van de maatschappelijke dienstverlening..................................... 167
1.4.1.3. Een subjectief recht........................................................................................................... 168
1.4.1.4. Een mensenrecht ............................................................................................................... 168
1.4.1.5. Toekenning van de dienstverlening met terugwerkende kracht ........................................ 168
1.4.2. De staat van behoeftigheid........................................................................................................ 168
1.4.2.1. Het gebrek aan bestaansmiddelen ..................................................................................... 168
1.4.2.2. Het criterium tekort aan bestaansmiddelen ....................................................................... 169
1.4.2.3. De inkomsten die in aanmerking komen........................................................................... 171
1.4.2.3.1. De particuliere liefdadigheid ..................................................................................... 173
1.4.2.3.2. Zwartwerk ................................................................................................................. 173
1.4.2.4. Personen van wie de bestaansmiddelen in aanmerking komen......................................... 174
1.4.2.5. De in aanmerking genomen kosten ................................................................................... 175
1.4.2.6. De berekening van de bestaansmiddelen........................................................................... 176
1.4.3. De bijzondere moeilijkheden .................................................................................................... 176
1.4.4. Het bewijs ................................................................................................................................. 176
1.4.4.1. De bewijslast..................................................................................................................... 176
1.4.4.2. De bewijsmiddelen............................................................................................................ 180
1.4.5. De aanvrager is zelf verantwoordelijk voor zijn staat van behoeftigheid ................................. 181
1.4.6. De vrije keuze van de steunaanvrager....................................................................................... 182
1.4.7. De meest gepaste steun ............................................................................................................. 183
1.4.7.1. Beoordeling, geval per geval............................................................................................. 183
1.5. Werkbereidheid ................................................................................................................................ 183
300

1.5.1. Een facultatieve voorwaarde..................................................................................................... 183
1.5.1.1. Het bewijs van de werkbereidheid .................................................................................... 185
1.5.1.2. De overeenkomst van sociale integratie............................................................................ 187
1.5.2. Vrijgesteld van bewijs .............................................................................................................. 187
1.5.2.1. Gezondheidsredenen ......................................................................................................... 187
1.5.2.2. Billijkheidsredenen ........................................................................................................... 187
1.6. Eerst het recht op sociale voorzieningen en op onderhoudsgeld aanspreken ................................... 188
1.6.1. Eerst het recht op onderhoudsgeld aanspreken ......................................................................... 188
1.6.2. Eerst de rechten op andere sociale voorzieningen aanspreken.................................................. 189
2. De financiële steunverlening .................................................................................................................... 190
2.1. Steun met referentie aan het bestaansminimum................................................................................ 190
2.1.1. Steun gelijk aan het bestaansminimum..................................................................................... 190
2.1.2. Aanvullende steun bovenop het bestaansminimum .................................................................. 191
2.2. Steun bepaald geval per geval .......................................................................................................... 192
2.2.1. Individualisering van de steun .................................................................................................. 192
2.2.2. Soevereine beoordeling door de rechter.................................................................................... 193
2.2.3. De familiale situatie .................................................................................................................. 193
2.2.3.1. Feitelijk huishouden.......................................................................................................... 193
2.2.3.2. Samenwoning.................................................................................................................... 194
2.2.3.3. De aanwezigheid van personen ten laste........................................................................... 195
2.3. Steun gebaseerd op barema’s. ........................................................................................................... 195
2.3.1. Het gemeenschapsbarema......................................................................................................... 195
2.3.2. De barema’s van het OCWM.................................................................................................... 196
2.3.3. De regel van 7,44 € (= 300 BF)/dag. ......................................................................................... 197
2.4. Steun gelijk aan de kinderbijslag en het kraamgeld.......................................................................... 197
2.5. De geactiveerde maatschappelijke dienstverlening .......................................................................... 198
2.6. Dringende steun................................................................................................................................ 199
2.7. Voorlopige steun .............................................................................................................................. 199
3. De steunverlening in natura...................................................................................................................... 199
3.1. Diverse vormen ................................................................................................................................ 199
4. STEUNVERLENING DOOR DIENSTVERLENING ............................................................................ 201
4.1. Dienstverlening door begeleiding..................................................................................................... 201
4.2. De geneeskundige dienstverlening ................................................................................................... 201
4.2.1. Medische kosten en geneesmiddelen ........................................................................................ 201
4.2.2. Hospitalisatiekosten.................................................................................................................. 204
4.2.3. Ziekte- en invaliditeitsverzekering............................................................................................ 205
4.2.4. Dringende geneeskundige hulp................................................................................................. 205
4.2.5. Andere : begrafeniskosten......................................................................................................... 205
4.3. Bijstand voor huisvesting ................................................................................................................. 205
4.3.1. Recht op huisvesting................................................................................................................. 205
4.3.2. De huurwaarborg en de eerste huur .......................................................................................... 207
4.3.3. Huurachterstal en achterstal in de huurkosten .......................................................................... 208
4.3.4. Opvangtehuizen, rustoorden en rust-en verzorgingstehuizen ................................................... 209
4.3.5. Energieverbruik ........................................................................................................................ 211
4.3.6. Installatiepremie. ....................................................................................................................... 212
4.4. Bijstand bij (overmatige) schuldenlast ............................................................................................. 212
4.4.1. Principe..................................................................................................................................... 212
4.4.2. Budgetbeleiding........................................................................................................................ 214
301

4.4.3. Collectieve schuldenregeling .................................................................................................... 215
4.5. Hulp bij studie en bij beroepsinschakeling ....................................................................................... 215
4.5.1. Hulp bij studies ......................................................................................................................... 215
4.5.2. Hulp bij beroepsinschakeling.................................................................................................... 217
4.6. Hulp aan minderjarigen .................................................................................................................... 218
4.7. Voorschotten op onderhoudsgeld ..................................................................................................... 218
4.8. Voorschotten op sociale uitkeringen en andere onbeschikbare inkomsten....................................... 220
4.9. Hulp en begeleiding bij juridische stappen....................................................................................... 221
4.10. Preventieve en curatieve hulp......................................................................................................... 221
4.11. Andere ............................................................................................................................................ 221
5. ADMINISTRATIEVE PROCEDURE..................................................................................................... 223
5.1. De aanvraag bij het OCMW ............................................................................................................. 223
5.1.1. Indienen van de aanvraag.......................................................................................................... 223
5.1.1.1. Wie dient de aanvraag in? ................................................................................................. 223
5.1.1.2. De vormvereisten van de aanvraag ................................................................................... 223
5.1.1.3. Het ontvangstbericht ......................................................................................................... 224
5.1.1.4. Het bewijs van de aanvraag............................................................................................... 224
5.1.1.5. De wet van 30 november 1998 en artikel 1344 van het Gerechtelijk Wetboek ................ 224
5.1.2. Het voorwerp van de aanvraag.................................................................................................. 225
5.1.2.1. Bestaansminimum of maatschappelijke dienstverlening................................................... 225
5.1.2.2. Andere soorten aanvragen................................................................................................. 225
5.2. Behandeling van de aanvraag ........................................................................................................... 226
5.2.1. De termijn van behandeling van het dossier ............................................................................. 226
5.2.2. Het sociaal onderzoek............................................................................................................... 226
5.2.2.1. De opsteller van het sociaal onderzoek ............................................................................. 226
5.2.2.2. Begrip sociaal onderzoek .................................................................................................. 226
5.2.2.3. De bewijswaarde van het sociaal onderzoek..................................................................... 226
5.2.2.4. Sanctie bij een onbestaand of onvoldoende sociaal onderzoek......................................... 226
5.2.3. Het voorafgaandelijk verhoor ................................................................................................... 227
5.2.4. De medewerking van de aanvrager........................................................................................... 228
5.2.4.1. De draagwijdte van de medewerkingsplicht ..................................................................... 228
5.2.4.2. De sanctie bij gebrek aan informatie of medewerking...................................................... 230
5.2.5. Plicht van het OCMW tot het inwinnen en verstrekken van inlichtingen en raadgeving.......... 230
5.3. De beslissing van het OCMW .......................................................................................................... 231
5.3.1. De auteur van de beslissing....................................................................................................... 231
5.3.2. De vorm van de beslissing ........................................................................................................ 231
5.3.3. De motivering ........................................................................................................................... 231
5.3.4. De betekening ........................................................................................................................... 232
5.3.5. De ingang van de beslissing...................................................................................................... 234
5.3.6. De duur van de beslissing ......................................................................................................... 235
5.4. De betaling........................................................................................................................................ 235
5.4.1. De betalingsmodaliteiten .......................................................................................................... 235
5.4.2. De afhoudingen......................................................................................................................... 236
5.4.3. Afstand en beslag...................................................................................................................... 236
5.4.4. Intresten .................................................................................................................................... 236
5.4.5. Opschorten van betaling ........................................................................................................... 236
5.4.6. Indexatie van de betalingen ...................................................................................................... 236
5.4.7. De schuldvergelijking ............................................................................................................... 236
302

5.5. Herziening ........................................................................................................................................ 237
6. DE GERECHTELIJKE PROCEDURE ................................................................................................... 237
6.1. Bevoegdheid van de rechtbank......................................................................................................... 237
6.1.1. Territoriale bevoegdheid........................................................................................................... 237
6.1.2. Materiële bevoegdheid.............................................................................................................. 238
6.1.3. Het kort geding ......................................................................................................................... 240
6.1.4. Taalgebruik............................................................................................................................... 241
6.2. Het Handvest van de Sociaal Verzekerde......................................................................................... 241
6.3. Het inleiden van de vordering........................................................................................................... 242
6.3.1. Het voorwerp van de vordering ................................................................................................ 242
6.3.1.1. Vordering tegen een beslissing ......................................................................................... 243
6.3.1.2. De vordering tegen het ontbreken van een beslissing ....................................................... 243
6.3.1.3. Beroep tegen opeenvolgende beslissingen........................................................................ 244
6.3.1.4. Beroep tegen een bevestigende beslissing......................................................................... 245
6.3.2. De indiener van de vordering.................................................................................................... 245
6.3.2.1. De bekwaamheid............................................................................................................... 245
6.3.2.2. De hoedanigheid ............................................................................................................... 245
6.3.2.3. Het persoonlijk belang ...................................................................................................... 246
6.3.3. De termijn ................................................................................................................................. 246
6.3.3.1. Het voorbarig beroep......................................................................................................... 246
6.3.3.2. Het laattijdig beroep.......................................................................................................... 247
6.3.4. De vorm .................................................................................................................................... 248
6.4. De behandeling................................................................................................................................. 248
6.4.1. De vertegenwoordiging van de partijen .................................................................................... 249
6.4.2. De devolutieve werking ............................................................................................................ 249
6.4.2.1. In hoeverre wordt de rechter gevat.................................................................................... 249
6.4.2.2. De omvang van de rechterlijke controle............................................................................ 250
6.4.2.3. De vernietiging van de beslissing...................................................................................... 251
6.4.3. De beoordelingsmacht van de rechter....................................................................................... 251
6.4.3.1. Het beschikkingsbeginsel.................................................................................................. 252
6.4.3.2. De actieve rol van de rechter............................................................................................. 252
6.4.4. De wijziging van de eis in de loop van het geding ................................................................... 253
6.4.5. Nieuwe middelen in de loop van het geding............................................................................. 254
6.4.6. De voorlopige uitspraak................................................................................................. ........... 254
6.4.7. Advies van het Auditoraat ........................................................................................................ 254
6.4.8. Verstek van de betrokkene........................................................................................................ 254
6.4.9. Samenhang der vorderingen ..................................................................................................... 255
6.4.10. De vorderingsbevoegdheid van het Auditoraat....................................................................... 256
6.4.11. De verzoeningspoging ............................................................................................................ 256
6.4.12. Steun onder dwangsom........................................................................................................... 256
6.5. Het vonnis......................................................................................................................................... 256
6.5.1. Voorlopige uitvoerbaarheid ...................................................................................................... 256
6.5.2. De kosten .................................................................................................................................. 257
6.5.3. Afstand van geding en gebrek aan belang ................................................................................ 259
6.5.4. Het kantonnement..................................................................................................................... 260
6.5.5. De motivering van het vonnis................................................................................................... 260
6.5.6. De verwijlintresten.................................................................................................................... 261
6.5.7. Uitvoering der vonnissen .......................................................................................................... 262
303

6.5.8. De toepassing van artikel 159 van de Grondwet....................................................................... 262
6.6. De rechtsmiddelen ............................................................................................................................ 262
6.6.1. Het verzet.................................................................................................................................. 262
6.6.2. Hoger beroep ............................................................................................................................ 262
6.6.2.1. De vorm van het hoger beroep .......................................................................................... 262
6.6.2.2. De termijn voor hoger beroep ...........................................................................................262
6.6.2.3. Roekeloos hoger beroep.................................................................................................... 262
6.6.3. Uitlegging en verbetering van het vonnis ................................................................................. 263
6.7. De rechtsbijstand .............................................................................................................................. 263
7. DE TERUGVORDERING VAN DE MAATSCHAPPELIJKE DIENSTVERLENING ........................ 264
7.1. De bijdrage door de begunstigde van de bijstand ............................................................................. 264
7.2. De recuperatie van de als voorschot toegekende dienstverlening..................................................... 264
7.3. De recuperatie van het onverschuldigd betaalde bedrag................................................................... 267
7.4. De recuperatie van bijstand bij onderhoudsplichtigen...................................................................... 269
8. DE SANCTIES ........................................................................................................................................ 269
8.1. De sancties tegen de rechthebbende ................................................................................................. 269
8.1.1. Het gebrek aan medewerking.................................................................................................... 271
8.1.2. Het vrijwillig verdoezelen van bestaansmiddelen..................................................................... 272
8.2. De sancties tegen het OCMW........................................................................................................... 273
8.2.1. Verjaring................................................................................................................................... 273
8.2.2. Foutaansprakelijkheid............................................................................................................... 273
9. De tenlasteneming van de maatschappelijke dienstverlening door de staat ............................................. 275
DERDE DEEL : DE TERRITORIALE BEVOEGDHEID ......................................................................... 276
1. WELK CENTRUM IS BEVOEGD OM BIJSTAND TE VERLENEN ?................................................ 276
1.1. Het centrum van de plaats waar de persoon zich bevindt................................................................. 276
1.1.1. De woorden "zich bevinden" .................................................................................................... 276
1.1.2. Het gewoonlijk verblijf............................................................................................................. 276
1.1.2.1. Het begrip.......................................................................................................................... 276
1.1.2.2. Het bewijs ......................................................................................................................... 277
1.1.3. De erkenning van de staat van behoeftigheid ........................................................................... 278
1.2. De bijzondere gevallen ..................................................................................................................... 278
1.2.1. De verhuizing van één gemeente naar een andere gemeente .................................................... 278
1.2.2. De daklozen .............................................................................................................................. 280
1.2.2.1. Het begrip.......................................................................................................................... 280
1.2.2.2. De algemene en de subsidiaire bevoegdheidsregel ........................................................... 281
1.2.2.3. Het referentieadres ............................................................................................................ 283
1.2.3. De studenten ............................................................................................................................. 283
1.2.4. De kandidaat-vluchtelingen ...................................................................................................... 283
1.2.4.1. Artikel 2, § 5 van de wet van 2 april 1965 ........................................................................ 284
1.2.4.2. Artikel 57ter van de wet van 8 juli 1976........................................................................... 286
1.2.5. De voorschotten op onderhoudsgeld......................................................................................... 287
1.2.6. De pasgeborenen....................................................................................................................... 288
1.2.7. De dringende geneeskundige hulpverlening ............................................................................. 288
1.2.8. Achterstand in de betaling van facturen.................................................................................... 288
2. HET CENTRUM DAT BEVOEGD IS OM BIJSTAND TE VERLENEN ............................................. 288
2.1. Het centrum van inschrijving in het bevolkings- of vreemdelingenregister ..................................... 288
2.1.1. Bij de opname en het verblijf.................................................................................................... 289
2.1.2. Bij ontslag uit het ziekenhuis.................................................................................................... 289
304

2.1.3. De beoogde instellingen en personen........................................................................................ 290
2.2. Overbrenging van de ene huisvesting naar de andere en de opeenvolging van plaatsen van huisvesting
................................................................................................................................................................. 290
3. HET CENTRUM VAN HET DOMICILIEADRES VAN BIJSTAND ................................................... 291
3.1. Het centrum van inschrijving in het bevolkings- of vreemdelingenregister ..................................... 291
3.1.1. Al dan niet hulpbehoevend ....................................................................................................... 291
3.1.2. Al dan niet opgenomen ............................................................................................................. 291
3.1.3. Verzorgingsinstelling hangt al dan niet af van het OCMW ...................................................... 291
3.2. Het ondoeltreffend verblijf ............................................................................................................... 292
3.2.1. Al dan niet hulpbehoevend ....................................................................................................... 292
3.2.2. Het begrip verblijf..................................................................................................................... 292
3.2.3. Verandering van domicilieadres van bijstand........................................................................... 292
3.3. Dringende geneeskundige hulpverlening.......................................................................................... 292
4. DE BEVOEGDHEIDSGESCHILLEN .................................................................................................... 292
5. HET ONBEVOEGDE OCMW ................................................................................................................ 293
5.1. De verplichtingen van het onbevoegde OCMW............................................................................... 293
5.1.1. Overbrenging van het verzoek .................................................................................................. 293
5.1.2. De indeplaatsstelling................................................................................................................. 293
5.2. De tekortkomingen ........................................................................................................................... 294
5.2.1. De in de wet bepaalde sancties ................................................................................................. 295
5.2.2. De burgerrechtelijke aansprakelijkheid van het OCMW .......................................................... 295
6. DE TENLASTENEMING VAN DE KOSTEN DOOR DE STAAT....................................................... 296
6.1. De gevallen van volledige tenlasteneming ....................................................................................... 296
6.2. De gevallen van gedeeltelijke tenlasteneming.................................................................................. 296
INHOUDTAFEL................................................................................................................................356
305