Geletterdheid in het VMBO _scriptie geanonimiseerd - Landelijke ...

negatieve gevolgen zou kunnen hebben voor het begrijpend lezen. Tegelijkertijd blijkt uit een
onderzoek van Stichting Leerplanontwikkeling dat er relatief weinig tijd wordt besteed aan
woordenschat.
De rol van motivatie bij de leerlingen zelf speelt bij dit alles natuurlijk een grote rol. Ik heb gemerkt dat
leerlingen vaak zelf niet de moeite namen langere teksten door te nemen om de vragen uit een
werkboek te kunnen beantwoorden. Ook het zelf nakijken van gemaakte vragen of het lezen van
boeken wordt lang niet altijd gedaan. Leerlingen zullen waarschijnlijk altijd vinden dat ze teveel
moeten doen, maar ik denk dat je door positieve aandacht de motivatie van de leerlingen kunt
verhogen. Een docent kan tijdens het zelfstandig werken rondlopen om te kijken of de leerlingen hun
huiswerk hebben gemaakt (zoals de economie- en wiskundedocenten deden). Hij kan dan een leerling
complimenteren als die aan de opdracht heeft voldaan. De leerling wordt op die manier beloond met
positieve aandacht. Andere leerlingen zullen dit merken. Ik denk dat dit voor meer motivatie zorgt dat
een docent die voor in de klas aan zijn bureau zit. Het controleren door rond te lopen en het
complimenteren als een leerling aan een opdracht heeft voldaan zijn relatief eenvoudige manieren om
toch kleinschalige resultaten te boeken.
Daar staat tegenover dat er vanuit het beleid vooral aandacht is voor macro- (visie op het probleem)
en mesoniveau (instrumenten voor beleid). Minder aandacht is er voor het microniveau (het primaire
proces: het leren van vaardigheden). 54 In een studie naar analfabetisme en alfabetisering van
Bohnenn e.a. (2003) wordt door de auteurs gezegd dat ‘in deze studie niet expliciet aandacht [is]
geweest voor de onderwijspraktijk'. 55 Volgens mij is de onderwijspraktijk de plaats waar het beleid zou
moeten ontstaan, maar er wordt nu veel meer ‘van bovenaf’ gewerkt. Zo worden er veel onderzoeken
gedaan en wordt de stand van zaken omtrent laaggeletterdheid beschreven. In de praktijk zorgt deze
aanpak voor ontevredenheid bij docenten. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de uitspraak van de directeur
bovenbouw dat ‘het wel lijkt alsof niemand in Den Haag kinderen heeft op het VMBO’. Uit het
onderzoek van Stichting Leerplanontwikkeling blijkt ook dat docenten geen behoefte hebben aan
ondersteuning bij de lessen Nederlands. Waarschijnlijk zijn zij de veranderingen in het onderwijs beu,
terwijl zij wel zeer belangrijk zijn bij het primaire proces. Het zou daarom jammer zijn als ‘Den Haag’
de praktijkvloer uit het oog verliest.
Blijft de vraag hoe het probleem van laaggeletterdheid moet worden aangepakt. Dit probleem zal
waarschijnlijk vooral voorkomen bij de lagere niveaus binnen het VMBO, zoals de docenten zelf
aangaven. Daarbij moet kort opgemerkt worden dat er verschillende niveaus en probleemgroepen
(VBO, speciaal onderwijs) bij het VMBO zijn gekomen, echter, het hele VMBO krijgt een slecht imago.
Gezien het relatief hoge niveau van de door mij gevolgde klas is dat niet helemaal terecht. Als het
probleem van laaggeletterdheid is ontstaan door afkomst uit een lager sociaal niveau of door geringe
aandacht op de basisschool, is het moeilijk deze achterstand weer goed te maken. Binnen de
opleiding zullen deze laaggeletterde leerlingen weinig problemen ondervinden van hun
laaggeletterdheid, omdat de leerlingen op een niveau geplaatst worden waarop ze de opleiding
kunnen afronden. Ook passen docenten zich aan, bijvoorbeeld door te toetsen met meerkeuzevragen,
54 Bohnenn e.a. (2003), p. 3
55 idem, p. 59
30