Trude SchermerErk<strong>en</strong>n<strong>in</strong>g van deNederlandse <strong>Gebar<strong>en</strong></strong><strong>taal</strong>is alle<strong>en</strong> mogelijk alser e<strong>en</strong> standaardbasislexicon is.' De landelijke werkgroepSTABOL bestond uit de volg<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>s<strong>en</strong>: Jacobi<strong>en</strong>Geuze, Cor<strong>in</strong>e d<strong>en</strong> Best<strong>en</strong>,Marle<strong>en</strong> Bett<strong>en</strong>, LeonieBloem, Bea Bouwmeester,Ell<strong>en</strong> Buisman, WimEmmerik, Rita Harder, IlseJobse, Geert de Jong, Corl<strong>in</strong>eKoolhof, Beppy Maljers, EllyMeijer, Sarah Muller, TrudeSchermer, Arie Terpstra, D<strong>in</strong>yVisch <strong>en</strong> Yfke van der Woude.De technische ondersteun<strong>in</strong>gis gegev<strong>en</strong> o.a door medewerkersvan de multimediaafdel<strong>in</strong>g van de EffathaGuyot Groep <strong>in</strong> Har<strong>en</strong>:Frans Gort <strong>en</strong> Hans Oterman.met variant<strong>en</strong> daarnaast, maar standaardgebar<strong>en</strong>zonder variant<strong>en</strong> daarnaast. Het standpunt van hetM<strong>in</strong>isterie van Welzijn Volksgezondheid <strong>en</strong> Cultuur <strong>en</strong>het M<strong>in</strong>isterie van Onderwijs is ook dat de erk<strong>en</strong>n<strong>in</strong>gvan de Nederlandse <strong>Gebar<strong>en</strong></strong><strong>taal</strong> alle<strong>en</strong> mogelijk is alser e<strong>en</strong> standaard basislexicon is. E<strong>en</strong> ander argum<strong>en</strong>tvoor standaardisatie is dat e<strong>en</strong> landelijke standaardde productie van material<strong>en</strong> mogelijk maakt die landelijkgebruikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het tweetalig(Nederlands/NGT) onderwijs aan dove k<strong>in</strong>der<strong>en</strong>.Eén manier om tot e<strong>en</strong> standaard<strong>taal</strong> te kom<strong>en</strong> is tekiez<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> regionale variant.Bij de standaardisatie van gebar<strong>en</strong> <strong>in</strong> het basislexiconis niet gekoz<strong>en</strong> voor één regionale variant als de standaardvariant.E<strong>en</strong> dergelijke werkwijze zou ookvolstrekt contraproductief zijn <strong>en</strong> alles wat er tot nutoe bereikt is weer ongedaan mak<strong>en</strong>.Deze keuze houdt <strong>in</strong> dat er aan de hand van richtlijn<strong>en</strong>gewerkt is om e<strong>en</strong> selectie van bestaande gebar<strong>en</strong>als standaard te oormerk<strong>en</strong>.Werkwijze b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het STABOL projectHet Nederlands <strong>Gebar<strong>en</strong></strong>c<strong>en</strong>trum heeft van de stuurgroepConv<strong>en</strong>ant NGT2 de opdracht gekreg<strong>en</strong> om hetproject STABOL uit te voer<strong>en</strong>. Ons uitgangspunt wasdat dit project door de hele dov<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schap gedrag<strong>en</strong>zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>de dat zoveelmogelijk dove m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>bij</strong> dit project betrokk<strong>en</strong> zijn.Er is daarom gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> trapsgewijze werkwijze:de kernwerkgroep van het STABOL project heeft voorstell<strong>en</strong>gedaan voor standaardgebar<strong>en</strong> aan de handvan criteria. Vervolg<strong>en</strong>s zijn deze voorstell<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>met e<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tatieve groep dove m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uitverschill<strong>en</strong>de regio's. De led<strong>en</strong> van de landelijke werkgroepSTABOL hebb<strong>en</strong> contact<strong>en</strong> met dove m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uithun regio <strong>en</strong> zorgd<strong>en</strong> voor hun <strong>in</strong>br<strong>en</strong>g daar waarnodig. Daarnaast is <strong>in</strong> nauw overleg met Dov<strong>en</strong>schap<strong>in</strong>formatie verspreid onder de dov<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schap overhet doel <strong>en</strong> de werkwijze van het STABOL project.De kernwerkgroep van het STABOL project bestond uitmedewerkers van het Nederlands <strong>Gebar<strong>en</strong></strong>c<strong>en</strong>trum, deNSDSK <strong>en</strong> de Effatha Guyot Groep, locatie Har<strong>en</strong>.Daarnaast was er e<strong>en</strong> landelijke werkgroep, waarbehalve de kernwerkgroepsled<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> aantal dovem<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit verschill<strong>en</strong>de regio's aan deelnam.Beslot<strong>en</strong> is om onderscheid te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> uitgangspunt<strong>en</strong><strong>en</strong> richtlijn<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> te volg<strong>en</strong> werkwijze.De uitgangspunt<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> de visie weer van waaruitgewerkt is b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het STABOL project. Aan de handvan de richtlijn<strong>en</strong> of criteria zijn gebar<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> dewerkgroep STABOL met elkaar vergelek<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn ervoorstell<strong>en</strong> geformuleerd voor standaardgebar<strong>en</strong>.Uitgangspunt<strong>en</strong>We hebb<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> voor standaardisatie van e<strong>en</strong>beperkt aantal gebar<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> <strong>specifieke</strong> doelgroep.Het vaststell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gebaar tot "standaard"betek<strong>en</strong>t dat het gebaar landelijk <strong>in</strong> het onderwijs <strong>en</strong>gez<strong>in</strong>sbegeleid<strong>in</strong>g gebruikt wordt of gaat word<strong>en</strong>.Dat wil zegg<strong>en</strong>, de gebar<strong>en</strong> die niet gestandaardiseerdzijn, zijn niet 'verkeerd' of 'fout'.S<strong>in</strong>ds de jar<strong>en</strong> tachtig is e<strong>en</strong> aantal woord<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>versch<strong>en</strong><strong>en</strong> waar<strong>in</strong> voorkeursgebar<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>zijn. Om kost<strong>en</strong> te spar<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het STABOL project<strong>en</strong> om het werk dat al gedaan was niet opnieuw tehoev<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> de keuzes voor gebar<strong>en</strong> die algemaakt zijn t<strong>en</strong> behoeve van de Glos <strong>en</strong> Gids cdrom's<strong>en</strong> de NSDSK cd-rom's <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.Er zijn <strong>bij</strong> de sam<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g van de cd-rom's keuzesgemaakt voor e<strong>en</strong> bepaalde variant b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> éénregio. Er is namelijk vaak b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> één regio meer danéén gebaar met dezelfde betek<strong>en</strong>is. Dit heeft onderandere te mak<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong> <strong>in</strong> leeftijd tuss<strong>en</strong> dedove gebaarders b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> één regio.We werk<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het STABOL project aan de standaardisatievan de Nederlandse <strong>Gebar<strong>en</strong></strong><strong>taal</strong>, niet aande standaardisatie van het Nederlands. Vandaar datwe <strong>bij</strong> het vaststell<strong>en</strong> van het basis- <strong>en</strong> het onderwijslexiconuitgaan van het lexicon van deNederlandse gebar<strong>en</strong><strong>taal</strong> <strong>en</strong> niet van het lexicon vanhet Nederlands. Er zijn veel overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>het basislexicon van NGT <strong>en</strong> van het Nederlands.Maar soms behoort e<strong>en</strong> gebaar echt tot het basislexiconvan de NGT, terwijl de vertal<strong>in</strong>g van dat gebaare<strong>en</strong> begrip oplevert dat niet tot het basislexicon vanhet Nederlands behoort.Woord<strong>en</strong> die met behulp van v<strong>in</strong>gerspell<strong>in</strong>g gespeldword<strong>en</strong> <strong>en</strong> klankgebar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe niet alsNGT-gebar<strong>en</strong> beschouwd. Hieronder vall<strong>en</strong> niet degebar<strong>en</strong> die oorspronkelijk helemaal gespeld werd<strong>en</strong>,maar <strong>in</strong>middels morfologische verander<strong>in</strong>g<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>ondergaan zoals de gebar<strong>en</strong> MEI, LAF, SAAI <strong>en</strong>BLAUW. Er zijn veel gebar<strong>en</strong> die op elkaar lijk<strong>en</strong> <strong>en</strong>alle<strong>en</strong> door het mondbeeld van elkaar onderscheid<strong>en</strong>word<strong>en</strong>. Voor jonge k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> is het vaak lastig omhet onderscheid tuss<strong>en</strong> die begripp<strong>en</strong> te ler<strong>en</strong>.Daarom strev<strong>en</strong> we naar zoveel mogelijk (<strong>in</strong> vorm)verschill<strong>en</strong>de gebar<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de begripp<strong>en</strong>.Net als <strong>bij</strong> woord<strong>en</strong> is er e<strong>en</strong> geschied<strong>en</strong>is van de herkomstvan gebar<strong>en</strong>. Zo zou het gebaar voor Amerikazijn ontstaan naar aanleid<strong>in</strong>g van de hekk<strong>en</strong> dielangs de ranches staan. Vaak is er meer dan e<strong>en</strong> verhaalachter e<strong>en</strong> gebaar <strong>en</strong> vaak is niet meer te achterhal<strong>en</strong>of het verhaal al dan niet klopt. B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> hetSTABOL project v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> we het belangrijk om rek<strong>en</strong><strong>in</strong>gte houd<strong>en</strong> met de dov<strong>en</strong>cultuur <strong>en</strong> de etymologie vangebar<strong>en</strong>. Net als <strong>in</strong> gesprok<strong>en</strong> tal<strong>en</strong> is er <strong>in</strong> gebar<strong>en</strong>tal<strong>en</strong>verschil tuss<strong>en</strong> <strong>in</strong>formeel <strong>en</strong> formeel <strong>taal</strong>gebruik.Daarnaast zijn er gebar<strong>en</strong> die typisch zijn voor k<strong>in</strong>der<strong>en</strong><strong>en</strong> andere die alle<strong>en</strong> door volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> gebruiktword<strong>en</strong>. Ook daar houd<strong>en</strong> we rek<strong>en</strong><strong>in</strong>g mee.En t<strong>en</strong>slotte het laatste uitgangspunt. Daar waar weverwacht<strong>en</strong> dat standaardisatie van gebar<strong>en</strong> leidt totonnodig grote problem<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfs verzet teg<strong>en</strong> hetgebruik van standaardgebar<strong>en</strong>, lat<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> keuzevrijheid bestaan <strong>en</strong> nem<strong>en</strong> we variant<strong>en</strong> op als synoniem<strong>en</strong>(e<strong>en</strong> voorbeeld hiervan is het telsysteem).16 | VHZ JAARGANG 44 NUMMER 1 APRIL 2003
Standaardisatie <strong>en</strong> nu?Richtlijn<strong>en</strong> voor de keuze standaardgebar<strong>en</strong>Door de werkgroep STABOL zijn richtlijn<strong>en</strong> opgesteldvoor het vaststell<strong>en</strong> van standaardgebar<strong>en</strong>.Deze richtlijn<strong>en</strong> zijn voortgekom<strong>en</strong> uit het werk datvooraf is gegaan aan het STABOL project. Bijvoorbeeld:• E<strong>en</strong> gebaar wordt als standaard beschouwd als het<strong>in</strong> alle regio's dezelfde betek<strong>en</strong>is heeft, <strong>in</strong> alle regio'sop dezelfde manier gemaakt wordt <strong>en</strong> <strong>in</strong> alle regio'sherk<strong>en</strong>d wordt. Bijvoorbeeld het gebaar GEVEN.• Als voor e<strong>en</strong> bepaald begrip slechts <strong>in</strong> één regioe<strong>en</strong> gebaar bestaat, <strong>en</strong> de andere regio's ge<strong>en</strong> gebaark<strong>en</strong>n<strong>en</strong> voor dat begrip, dan wordt dit gebaar alsstandaard opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Bijvoorbeeld het gebaar datver<strong>taal</strong>d wordt als "Dat is e<strong>en</strong> fluitje van e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>t".• <strong>Gebar<strong>en</strong></strong> die <strong>in</strong> het manuele deel van het gebaarvan elkaar verschill<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de voorkeur bov<strong>en</strong>gebar<strong>en</strong> die alle<strong>en</strong> door gesprok<strong>en</strong> compon<strong>en</strong>t vanelkaar verschill<strong>en</strong> of die gebaseerd zijn op v<strong>in</strong>gerspell<strong>in</strong>gof klankgebar<strong>en</strong>. Zo is er <strong>bij</strong>voorbeeld gekoz<strong>en</strong>voor de gebar<strong>en</strong> voor DOCHTER <strong>en</strong> ZOON die nietalle<strong>en</strong> <strong>in</strong> gesprok<strong>en</strong> compon<strong>en</strong>t van elkaar verschill<strong>en</strong>,maar ook <strong>in</strong> het manuele deel.• Als er e<strong>en</strong> keuze is tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gebaar met e<strong>en</strong>orale compon<strong>en</strong>t <strong>en</strong> hetzelfde manuele gebaar mete<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> compon<strong>en</strong>t, dan heeft het gebaar mete<strong>en</strong> orale compon<strong>en</strong>t de voorkeur (met als argum<strong>en</strong>tdat gebar<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> orale compon<strong>en</strong>t vaak meer totde kern van het NGT lexicon behor<strong>en</strong> dan gebar<strong>en</strong>met e<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> compon<strong>en</strong>t).Bijvoorbeeld ALS <strong>en</strong> KINDERACHTIG.• De morfologische sam<strong>en</strong>hang van gebar<strong>en</strong> diemet elkaar verwant zijn, moet behoud<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>.Bijvoorbeeld: ELECTRICITEIT wordt met e<strong>en</strong> V-handgemaakt; De keuze voor verwante gebar<strong>en</strong> zoalsSTROOM, STEKKER, STOPCONTACT <strong>en</strong> BATTERIJ ismede bepaald door het feit dat die gebar<strong>en</strong> ook allemaalmet e<strong>en</strong> V hand gemaakt word<strong>en</strong>.Soms hor<strong>en</strong> gebar<strong>en</strong> <strong>bij</strong> elkaar, zoals de gebar<strong>en</strong> voorGISTEREN <strong>en</strong> MORGEN. Je kunt dan niet voor GISTEREN e<strong>en</strong> gebaar kiez<strong>en</strong> uit de <strong>en</strong>e regio <strong>en</strong> voor MORGEN e<strong>en</strong> uit de andere regio. Dat betek<strong>en</strong>t ook dat dekeuze van e<strong>en</strong> gebaar tot standaard gevolg<strong>en</strong> heeftvoor de keuze van andere gebar<strong>en</strong>, <strong>bij</strong>voorbeeld wanneerdat gebaar voorkomt <strong>in</strong> e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g.Bijvoorbeeld de keuze voor BOOM <strong>en</strong> APPELBOOM.Het basisgebaar voor BOOM is de Noordelijke variant.De Westerse variant van BOOM wordt <strong>in</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong>gebruikt omdat dat gebaar meer de vorm aangeeftvan de boom. Dit zelfde pr<strong>in</strong>cipe is ook toegepast<strong>bij</strong> het basisgebaar voor LAMP <strong>en</strong> lamp <strong>in</strong>sam<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> zoals FIETSLAMP.Voor twee onderdel<strong>en</strong> zijn nieuwe gebar<strong>en</strong> bedacht.De bestaande gebar<strong>en</strong> voor sommige dag<strong>en</strong> van deweek <strong>en</strong> maand<strong>en</strong> van het jaar war<strong>en</strong> gebaseerd opv<strong>in</strong>gerspell<strong>in</strong>g. Omdat er ge<strong>en</strong> andere gebar<strong>en</strong> war<strong>en</strong>zijn er nieuwe gebar<strong>en</strong> bedacht die al heel snel hunweg gevond<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>in</strong> de dov<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schap.Voorbeeld<strong>en</strong> zijn de gebar<strong>en</strong> DINSDAG <strong>en</strong> WOENSDAG<strong>en</strong> de gebar<strong>en</strong> JANUARI <strong>en</strong> FEBRUARI.GEVENFLUITJE-VAN-EEN-CENT/MAKKIESTEKKER©S.A.VHZ JAARGANG 44 NUMMER 1 APRIL 2003 17
Change language