Gebaren bij specifieke taalstoornissen Keuzes in taal en ... - Fenac

Het effect van het gebruik van gebaren op de woordproductievan kinderen met specifieke taalstoornissenVroegtijdige interventie is derhalve van belang.Om hiertoe over te kunnen gaan is allereerst vroegtijdigeonderkenning aangewezen. In Nederlandbestaan hiervoor verschillende screeningsinstrumenten,die echter geen van alle algemene ingang hebbengevonden in het werk van de consultatiebureaus. Nade soms vroegtijdige, maar helaas vaker nog vrij lateopsporing en na verdere, toegespitste interdisciplinairediagnostiek volgt veelal specifieke taaitherapiedoor een logopedist, dan wel een combinatie van individueleen groepsgewijze behandeling in het kadervan diagnose- of vroegbehandelingsgroepen.Interventies kunnen zowel gericht zijn op de omgeving(indirecte behandeling), dan wel op het kind zelf(directe therapie). Diepgaande bestudering van internationaleeffectstudies naar verschillende vormenvan interventie bij kinderen met specifieke taalstoornissen(Law e.a., 1998) heeft aan het licht gebracht datinterventie bij specifieke taalstoornissen met nameeffect sorteert als het gaat om articulatie en fonologie,taalgebruik en taaibegrip en fonologisch bewustzijn.Er zijn aanwijzingen gevonden voor de effectiviteitvan zowel directe als van meer natuurlijke, op deomgeving van het kind gerichte interventiebenaderingenen combinaties daarvan. Het is echter op grondvan het tot dusver uitgevoerde onderzoek niet goedmogelijk om specifieke kenmerken van interventies teomschrijven die meer of minder effect sorteren.Het lijkt er evenwel op dat indirecte interventie (doorhet taalgedrag van de ouders te beïnvloeden) op zijnminst even effectief is als directe therapie doorlogopedisten, met uitzondering van het gebied vande articulatie en de fonologie, waar juist directe therapiemeer effect lijkt te sorteren.Een voorbeeld van directe therapie vormen de programma'sdie gericht zijn op het trainen van de verwerkingvan snel opeenvolgende auditieve spraakstimuli.Het kan als vaststaand worden beschouwd dateen substantieel deel van alle kinderen met specifieketaalstoornissen een verminderde capaciteit heeftvoor het verwerken van snel opeenvolgende auditieveinformatie, met name transities tussen formanten.In de Verenigde Staten is voor deze doelgroep eenspecifiek trainingsprogramma ontwikkeld, 'Fast ForWord'. In onderzoek is weliswaar vastgesteld dat ditprogramma positieve effecten heeft op de verwerkingvan spraakstimuli door kinderen, maar de onderzoekenzijn, onder meer vanwege problemen met demethodologie, niet onomstreden.Recent onderzoek naar het effect van computertraining,gericht op de fonologie van oudste kleuters uithet onderwijs aan kinderen met ernstige spraak- entaalmoeilijkheden in Nederland, laat positieve effectenzien, die ook een aantal maanden na afloop vande training nog zichtbaar zijn (Segers, 2003).GebarenEen andere weg, die nogal eens bewandeld wordt alshet gaat om interventie bij kinderen met specifieketaalstoornissen, is het aanbieden van spraakondersteunendegebaren. In Nederland heeft het gebruikvan Nederlands-met-Gebaren op scholen voor kinderenmet ernstige spraak- en taalmoeilijkheden eenvrij hoge vlucht genomen. Het gebruik van gebarenin de vorm van een gebarentaal of een gebarensysteembij slechthorende en dove kinderen is tegenwoordigalom geaccepteerd. Ook worden gebarenveelvuldig toegepast in de communicatie met kinderenmet een ernstige verstandelijke beperking.Loncke, Nijs & Smet (1998) geven aan dat het gebruikvan spraakondersteunende gebaren ook de taalontwikkelingvan kinderen met specifieke taalstoornissenkan ondersteunen. Dit zou met name het gevalzijn als het gaat om kinderen die moeite hebben omeen lexicon op te bouwen.Kinderen die problemen hebben om woordbetekenissente vinden zouden steun ondervinden van hetgebruik van gebaren, omdat gesproken woorden engebaren met elkaar verbonden worden. Wellichtworden gebaren en woorden, aldus Loncke en medeauteurs,samen mentaal opgeslagen in het interne lexicon.Er lijken vooralsnog weinig onderzoeksresultaten tezijn die deze aanname van Loncke en collega's ondersteunen.Als er al onderzoek is, dan gaat het in allegevallen om gesticulaties en niet om conventionele,symbolische gebaren. Zo beschrijven Krauss & Hadar(1999) enkele onderzoeken waaruit opgemaakt kanworden dat volwassenen die als gevolg van een hersenbeschadigingwoordvindingsproblemen hebben,baat kunnen hebben bij het gebruik van spontanegesticulaties. Deze mensen gebruiken uit zichzelfmeer van deze gesticulaties, met name vlak voor hetoproepen van een woord. Volgens de onderzoekerszorgt de gesticulatie er bij volwassenen met een taalstoornisblijkbaar voor dat ze het woord gemakkelijkerkunnen oproepen. Ook Rimé & Schiaratura (1991)beschrijven onderzoeken waaruit blijkt dat mensenbij een tekortschietende taalbeheersing meer spontanegebaren gebruiken dan mensen die voldoendetaalvaardigheid hebben. Het maakt daarbij niet uit ofde tekortschietende taalvaardigheid een gevolg is vaneen mindere beheersing van een tweede taal, dan welvan een bij de betrokken mensen aanwezige neurologischestoornis. De auteurs veronderstellen dat personendie minder vloeiend spreken meer spontanegebaren gebruiken en dat de toegang tot het mentalelexicon bevorderd wordt door het gebruik van dezegesticulaties.Evans, Alibali & McNeil (2001) hebben laten zien datkinderen met specifieke taalstoornissen ten gevolgevan ernstige tekorten in het fonologisch werkgeheugenmeer dan kinderen zonder specifieke taalstoornissen,informatie weergeven via gesticulaties inplaats van via spraak. Blijkbaar compenseren dezekinderen hun onvermogen om informatie via spraakte uiten door het inzetten van een, in verhouding metandere kinderen, zeer frequente hoeveelheid gesticulaties.Weismer & Hesketh hebben in 1993 onderzoekWellicht worden gebarenen woorden samenmentaal opgeslagen inhet interne lexicon.VHZ JAARGANG 44 NUMMERT APRIL 2003I»