Gebaren bij specifieke taalstoornissen Keuzes in taal en ... - Fenac

ARTIKELENHET EFFECT VAN HET GEBRUIK VAN GEBARENOP DE WOORDPRODUCTIE VAN KINDERENMET SPECIFIEKE TAALSTOORNISSENDieuwke Bode en Harry KnoorsSamenvattingIn dit artikel wordt gerapporteerd over een onderzoek naar het gebruikvan gebaren bij kinderen met specifieke taalstoornissen. Weliswaarwordt in de zorg en het onderwijs voor deze groep kinderen vaak gebruikgemaakt van spraakondersteunende gebaren, maar onderzoek naar heteffect ontbreekt vrijwel volledig. Het onderzoek is uitgevoerd bij tienkinderen met specifieke taalstoornissen uit de onderbouw van de Martinusvan Beekschool te Nijmegen. Kinderen zijn getraind in het benoemen vanplaatjes. In een vooronderzoek bleek dat de kinderen deze plaatjes nietkonden benoemen. De training kende twee condities: training met spraaken training met spraak en corresponderend gebaar. De kinderen leerdenin deze laatste conditie beduidend meer plaatjes benoemen. Bovendienonthielden de kinderen de labels beter dan alleen via training middelsspraak. Het artikel sluit af met aanbevelingen voor vervolgonderzoek.Indirecte interventie ismogelijk even effectiefals directe.Specifieke taalstoornissenNormaal gesproken verloopt de taalontwikkeling vankinderen zonder al te veel strubbelingen. Als kinderenopgroeien in een taairijke omgeving, dan verwervenze in vier a vijf jaar de basisaspecten van eengesproken taal of van een gebarentaal. Complexegrammaticale constructies worden voor een belangrijkdeel geleerd tijdens de schoolse periode, evenalshet gebruiken van taal voor cognitief veeleisendetaken als lezen en schrijven.Soms verloopt de taalontwikkeling minder voorspoedig.Als er geen aanwijsbare redenen zijn voor eenminder optimaal verloop, zoals problemen met hetgehoor, verstandelijke beperkingen of ernstige motorischeproblemen, dan spreken we wel van specifieketaalstoornissen. In deze gevallen blijft de taalontwikkelingvan kinderen achter zonder dat er in het kindzelf, dan wel in de omgeving aantoonbare oorzakenaangetroffen worden. Deze strikte definitie van specifieketaalstoornissen wordt vooral gehanteerd tenbehoeve van wetenschappelijk onderzoek. In een dergelijkonderzoek probeert men onder meer de groepkinderen, waarvan men de taalontwikkeling in kaartwil brengen, zo zuiver mogelijk af te grenzen.In de praktijk van alledag komen kinderen met uitsluitendspecifieke taalproblemen betrekkelijk weinigvoor. Veel vaker is er sprake van een mengelingvan eveneens voorkomende problemen, zoals wisselendegehoorverliezen, aandachtsproblemen, problemenmet de verwerking van sequentiële informatieof onderstimulering in de thuissituatie. Als we het inde praktijk van zorg en onderwijs hebben over kinderenmet specifieke taalstoornissen, dan is er feitelijkvaak sprake van een qua kenmerken nogal variërendegroep kinderen. Als gevolg van de heterogeniteitvan de groep en van verschillen in definities, varieerthet percentage kinderen met specifieke taalstoornissenals deel van de totale groep kinderen in verschillendeonderzoeken van zo'n 3 a 4 tot wel 30%.Onderzoek maakt aannemelijk dat het bij specifieketaalstoornissen niet gaat om een homogene, statischeaandoening. Integendeel, zowel op wetenschappelijkeals op klinische gronden is het mogelijk om subtypente onderscheiden. Zo komt Rapin (1996) op grondvan klinische kenmerken tot een onderverdeling vanspecifieke taalstoornissen in drie categorieën, teweten gemengde receptieve en expressieve stoornissen,expressieve stoornissen (zoals verbale dyspraxie)en hogere orde verwerkingsstoornissen (bijvoorbeeldwoordvindingsmoeilijkheden). Verhoeven (2001)komt, mede op basis van het werk van Bishop (indruk), tot een iets andere classificatie, namelijk eenvan vier typen:- Auditieve verwerkingsproblemen;- Spraakproblemen;- Grammaticale problemen;- Lexicaal-semantische problemen.In een onderzoek, uitgevoerd door de sectieOrthopedagogiek van de KUN in nauwe samenwerkingmet Siméa, wordt geprobeerd om te komen toteen empirisch onderbouwing van deze classificatievan specifieke taalstoornissen. De genoemde classificatiewordt inmiddels ook gebruikt in het kader vande indicatiestelling ten behoeve van het onderwijsvan kinderen met auditieve en communicatievebeperkingen.InterventieEen taalontwikkeling die te laat op gang komt en vertraagdverloopt, kan ernstige gevolgen hebben voorde algehele ontwikkeling van een kind. Als de vertraagdverlopende taalontwikkeling uiteindelijk leidttot een achterblijvende taalvaardigheid, dan wordthierdoor het schoolse leren van kinderen bedreigd,evenals hun latere maatschappelijke participatie.4| VHZ JAARGANG 43 NUMMER 4 DECEMBER 2002