Voorbeelduitwerk<strong>in</strong>g midd<strong>en</strong>bouw poTitel: Hoe kan dat aflop<strong>en</strong>?Typer<strong>in</strong>gIn <strong>de</strong>ze les komt aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> dat er verschill<strong>en</strong> zijn tuss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>in</strong> opvatt<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, <strong>seksuele</strong>voorkeur<strong>en</strong>, cultuur, <strong>en</strong>zovoort. Er wordt on<strong>de</strong>r meer e<strong>en</strong> beroep gedaan op e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>houd<strong>in</strong>g <strong>en</strong> bereidheid tot meed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over het welzijn van an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>.Plaats <strong>in</strong> het leerplanDeze vakoverstijg<strong>en</strong><strong>de</strong> activiteit past bij taal <strong>en</strong> kunstz<strong>in</strong>nige oriëntatie (met nadruk opbijvoorbeeld e<strong>en</strong> stripverhaal, vi<strong>de</strong>o of animatie mak<strong>en</strong>).Doel<strong>en</strong>Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> hand van voorbeeld<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong> hoe 'respectvol met elkaaromgaan' kan word<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ook aangev<strong>en</strong> wat niet respectvol is. Er wordtgewerkt aan e<strong>en</strong> constructieve houd<strong>in</strong>g om respectvol te communicer<strong>en</strong>. De leraar kanaandacht bested<strong>en</strong> aan: k<strong>en</strong>nis over cultuur of aan geloof verbond<strong>en</strong> regels, <strong>in</strong>vloed vanmedia <strong>en</strong> begripp<strong>en</strong> die met emoties te mak<strong>en</strong>. (A1, 3, B, 5, C3)B<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong>De eerste helft van e<strong>en</strong> verhaal. Dat kan <strong>in</strong> <strong>de</strong> vorm van e<strong>en</strong> verteld verhaal, e<strong>en</strong> roll<strong>en</strong>spel,animatie, vi<strong>de</strong>o of e<strong>en</strong> stripverhaal. Het verhaal gaat over omgangsvorm<strong>en</strong> <strong>in</strong> situaties diezich k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> door verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Het verhaal bevat één of meer vorm<strong>en</strong> van<strong>diversiteit</strong>, bijvoorbeeld geslacht, uiterlijke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, geloof, g<strong>en</strong><strong>de</strong>rgedrag. Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valtaan: wel of ge<strong>en</strong> hand gev<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> begroet<strong>in</strong>g, manier<strong>en</strong> van feliciter<strong>en</strong> (verbaal, handgev<strong>en</strong>, omhelz<strong>en</strong>, <strong>en</strong>zovoort) <strong>en</strong> pesterij over hoe iemand eruitziet. Het verhaal moet voor <strong>de</strong>leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>baar zijn. Bijvoorbeeld: e<strong>en</strong> jong<strong>en</strong> die zich 'meisjesachtig' gedraagt;jong<strong>en</strong>s die steeds <strong>de</strong> baas over <strong>en</strong>kele meisjes will<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>; e<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g die niet goedmee kan kom<strong>en</strong> met gymnastiek; e<strong>en</strong> meisje met stekeltjeshaar.WerkwijzeDe leerkracht <strong>in</strong>troduceert het niet-afgeron<strong>de</strong> verhaal. Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> reflecter<strong>en</strong> op het eerste<strong>de</strong>el van het verhaal vanuit eig<strong>en</strong> ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> ze <strong>de</strong> situatie, kunn<strong>en</strong> zeb<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> wat er aan <strong>de</strong> hand is (verschil <strong>in</strong> opvatt<strong>in</strong>g, we<strong>in</strong>ig respect <strong>in</strong> woord of gedrag,discrim<strong>in</strong>atie, uit <strong>de</strong> hand lop<strong>en</strong><strong>de</strong> emoties)?Na <strong>de</strong>ze uitwissel<strong>in</strong>g krijg<strong>en</strong> <strong>de</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>de</strong> opdracht om <strong>in</strong> tweetall<strong>en</strong> het verhaal af temak<strong>en</strong>. De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> ervar<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> fantasie om <strong>de</strong> afloop van het verhaalte construer<strong>en</strong>. Daarbij moet<strong>en</strong> ze twee variant<strong>en</strong> uitwerk<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> slechteafloop. Ze licht<strong>en</strong> toe waarom ze <strong>de</strong> <strong>en</strong>e afloop goed v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarom ze <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re afloopslecht v<strong>in</strong>d<strong>en</strong>.Bij het uitwerk<strong>en</strong> kan gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tatievorm<strong>en</strong>, bijvoorbeelddoor plaatjes bij het verhaal te zett<strong>en</strong> of er e<strong>en</strong> toneelstukje van te mak<strong>en</strong>.Aandachtspunt<strong>en</strong>Het verhaal wordt gekoz<strong>en</strong> door <strong>de</strong> leerkracht <strong>en</strong> sluit aan op <strong>de</strong> belev<strong>in</strong>gswereld van <strong>de</strong>groep.Belangrijk is dat leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> manier<strong>en</strong> of oploss<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> <strong>in</strong> respectvolomgaan met elkaar. Bij <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> afloop moet<strong>en</strong> <strong>de</strong> gelijkwaardigheid van alle m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong>het op respectvolle wijze omgaan met elkaar c<strong>en</strong>traal staan.⏐ 22
4.4 Bov<strong>en</strong>bouw po <strong>en</strong> soOverzichtstabel met korte voorbeeld<strong>en</strong>Vakk<strong>en</strong>, leergebied<strong>en</strong>• Bij taal leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> wat zijverstaan on<strong>de</strong>r: groepsdruk,beïnvloed<strong>in</strong>g, misbruik (seksueel,lichamelijk, geestelijk), LHBT. (A1, B5,C2, 3)• Bij biologie <strong>in</strong>gaan op lichamelijke <strong>en</strong>emotionele veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong>puberteit, met aandacht voor zelfbeeld,zelfvertrouw<strong>en</strong>, jezelf pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. (B1,2, C3)• Bij lichamelijke oef<strong>en</strong><strong>in</strong>g besprek<strong>en</strong>welke aanrak<strong>in</strong>g bij sport wel <strong>en</strong> nietacceptabel is. (A3, B2, 3)• Bij lichamelijke oef<strong>en</strong><strong>in</strong>g fysiekeweerbaarheidsoef<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>.(B3)So nl: leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> 'an<strong>de</strong>rs zijn' al doorhun beperk<strong>in</strong>g. Hieraan kan aandachtword<strong>en</strong> besteed, maar ook aan het feit dat jeje om allerlei an<strong>de</strong>re red<strong>en</strong><strong>en</strong> an<strong>de</strong>rs kuntvoel<strong>en</strong>.Vakoverstijg<strong>en</strong><strong>de</strong> aanpakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong>• Thema over misbruik: hoe is misbruik teherk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, wat betek<strong>en</strong>t het om gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> testell<strong>en</strong>, oef<strong>en</strong><strong>en</strong> met criteria zoals <strong>in</strong> het'vlagg<strong>en</strong>systeem', het v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> van hulp. (A3, B3,5, C5)• Kr<strong>in</strong>ggesprek over LHBT. Na verk<strong>en</strong>n<strong>in</strong>g vanbegripp<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> kr<strong>in</strong>g zoek<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> meer<strong>in</strong>formatie <strong>in</strong> <strong>de</strong>elgroepjes. (B1, C2)• Vergelijk<strong>en</strong> van <strong>diversiteit</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>lev<strong>in</strong>g ope<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t <strong>in</strong> het verled<strong>en</strong> <strong>en</strong> nu. (B1, C1)• Hulp kunn<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>, bij wie <strong>en</strong> bijwelke <strong>in</strong>stanties. Daarbij wordt <strong>in</strong>gegaan op <strong>de</strong>mogelijkhed<strong>en</strong> op <strong>in</strong>ternet. (B3, C5)• In <strong>de</strong> creatieve vakk<strong>en</strong> reflecter<strong>en</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> opwie ze v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> dat ze zijn, wat h<strong>en</strong> uniek maakt,maar ook van welke verband<strong>en</strong> ze <strong>de</strong>el uitmak<strong>en</strong>, wie e<strong>en</strong> rolmo<strong>de</strong>l voor h<strong>en</strong> is <strong>en</strong> waarom(zelfbeeld). (B2, C1, 3, 4)• Deelnem<strong>en</strong> aan '<strong>de</strong> week van <strong>de</strong> l<strong>en</strong>tekriebels'waar<strong>in</strong> verliefdheid, relaties, <strong>seksualiteit</strong> <strong>en</strong>puberteit aan bod kom<strong>en</strong>. (B1, 2, C2, 3)Bij so nl/ml zal meestal meer on<strong>de</strong>rsteun<strong>in</strong>g door e<strong>en</strong>leerkracht of an<strong>de</strong>re volwass<strong>en</strong>e nodig zijn.B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>schoolse activiteit<strong>en</strong>• Actie opzett<strong>en</strong> om <strong>in</strong> <strong>de</strong> wijk zichtbaar temak<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> voor elkaar will<strong>en</strong>opkom<strong>en</strong>, bijvoorbeeld: reg<strong>en</strong>boogbandjes om lantar<strong>en</strong>pal<strong>en</strong>, tegel met'anti-geweld' lieveheersbeestje tuss<strong>en</strong>straattegels. (A1)• Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> op<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong>quête overopvatt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van buurtbewoners t<strong>en</strong>aanzi<strong>en</strong> van <strong>seksuele</strong> <strong>diversiteit</strong>. (B1, 5)• Gebruikmak<strong>en</strong> van gastless<strong>en</strong> ofbezoek van e<strong>en</strong> toneelgroep met alsthema gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>d gedragherk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> weerbare houd<strong>in</strong>g<strong>in</strong>nem<strong>en</strong>. (A2, B3, 5, C2, 3)Pedagogisch schoolklimaat• Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> op <strong>en</strong>houd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong>quête over opvatt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> vank<strong>in</strong><strong>de</strong>r<strong>en</strong> op school t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aspectvan sociale veiligheid op school. (A1, B4, C2, 4)• Ou<strong>de</strong>ravond organiser<strong>en</strong> over <strong>seksuele</strong><strong>diversiteit</strong>: hoe gaat <strong>de</strong> school hiermee om, watverwacht<strong>en</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> school van elkaar. (A1,C4, 5).• Leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> mee over e<strong>en</strong> respectvolleomgang tuss<strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meisjes <strong>en</strong> stell<strong>en</strong>daarover gedragsrichtlijn<strong>en</strong> op. (A1, 3, B3, 4, 5,C3)• In team afsprek<strong>en</strong> hoe wordt gereageerd opvariaties <strong>in</strong> g<strong>en</strong><strong>de</strong>rgedrag waarbij <strong>de</strong> socialeveiligheid van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong>e voorop staat. (A1, 2,B4, 5, C2, 4, 5)• Ag<strong>en</strong><strong>de</strong>r<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aspect van <strong>seksualiteit</strong> <strong>en</strong><strong>seksuele</strong> <strong>diversiteit</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>raad. (A1, 2,B1, 4, C2)• Met het team e<strong>en</strong> tra<strong>in</strong><strong>in</strong>g volg<strong>en</strong> over hetsignaler<strong>en</strong> van seksueel gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>dgedrag of het werk<strong>en</strong> met het 'vlagg<strong>en</strong>systeem'.(A1, 3, B3, 5, C5)⏐ 23