Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, augustus 2011

IntelligenceBeatrice de Graaf en Edwin Bakker,Beiden zijn werkzaam bij het Centrum Terrorisme en Contraterrorisme van de Universiteit Leiden.Veiligheidsdiensten, experts en onderzoekers krijgen nu in Noorwegenen elders in Europa veel kritiek over zich heen. Ze zouden zich te veelhebben gericht op islamitisch terrorisme waardoor ze de dreiging vanextreem-rechtse eenlingen over het hoofd hebben gezien. Dat is niethelemaal terecht. De AIVD, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding(NCTb) en politie zijn zich goed bewust van die dreiging.Het voorkomen van een aanslag zoals die van Anders Breivik is echtereen bijna onmogelijke opgave. Dit is geen oproep tot defaitisme.Maar het is een vaststelling dat het weinige dat er gedaan kan worden,niet alleen door de veiligheidsdiensten moet worden verricht. Desamenleving en in het bijzonder de groepen en personen die doorBreivik zijn aangesproken in zijn manifest, moeten bij die strijdbetrokken worden.De eenzame wolfwordt door vrienden gepaktDe aanslagen in Noorwegen door een extreem-rechtseeenling kwamen als een grote verrassing. Was het daarmeeook een intelligence failure? Dat moet nog blijken. Na‘9/11’ bleek dat de diverse inlichtingen- en veiligheidsdienstenkostbare informatie niet bij elkaar haddengelegd. Ze hadden de puzzel dus wel kunnen leggen,zo luidde een van de conclusies van de Amerikaanseonderzoekscommissie nadien. Is dat nu ook het geval?Breivik zou op een lijst hebben gestaan omdat hijchemicaliën had besteld. De Noorse politie vraagt zicheveneens af hoe Breivik aan alle kennis over de veleexplosieven komt. Niet alleen van internet. Hadden zeop dat vlak geen aanwijzingen over het hoofd gezien?Toch is het onterecht om de veiligheidsdiensten teverwijten dat ze zich blind staarden op jihadisme. De angstvoor islamistisch terrorisme werd juist vooral in de media,door publicisten, commentatoren en populistischepartijen aangezwengeld. Politie, justitie en veiligheidsdienstenhebben de afgelopen jaren herhaaldelijkgewezen op de diversiteit aan terroristische dreigingen.Europol publiceert jaarlijks een gezaghebbend rapport,het Terrorism Situation and Trend Report (TE-SAT). Hierinkomen alle vormen van terrorisme aan bod en wordtgewezen op het feit dat de meeste terroristische incidentendie gerapporteerd worden, het werk zijn van anderegroeperingen dan islamistische. Van de 500 aanslagen inEuropa had er slechts een handjevol een jihadistischeachtergrond. Toen wij dit als experts in Nederland hetafgelopen jaar citeerden en uitwerkten, stroomden denare reacties binnen: we zouden het jihadisme oponverantwoordelijke wijze onderschatten.Ook Noorwegen had rechts-extremisme in het vizier.Het land heeft bijvoorbeeld een lange traditie in hetontwikkelen van exitprogramma’s en deradicaliseringstrajectenvoor rechts-extremisten. Die waren redelijksuccesvol. En juist dit jaar waarschuwde de Noorsegeheime dienst, de PST, voor een toename van hetaantal extreem-rechtse geluiden. De nadruk lag echterop bestaande groeperingen.Lone wolves en solistische dreigingenIn Nederland zijn de veiligheidsdiensten zich ook al langerbewust van het feit dat politiek geweld of expressieveterreur uit alle hoeken kan komen en dat eenlingendodelijk toe kunnen slaan. De moorden op Fortuyn enVan Gogh vormden de aanleiding tot de oprichting vanteams binnen de politie die de dreiging van ‘systeemhaat’en radicaliserende eenlingen in kaart moesten brengen.22Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2011