Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, augustus 2011

mr. J.H. (Johri) Maat,werkzaam bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en KoninkrijksrelatiesVerwijtbaar lekken =vermijdbaar lekkenIn het domein van nationale veiligheid en crisisbeheersing is dejuistheid en toegankelijkheid van informatie van groot belang. Alskennisname van informatie door niet gerechtigden nadeel of schadekan opleveren, dan is ook de exclusiviteit essentieel. Dit kan gerealiseerdworden door deze informatie te rubriceren (vaststellen enaangeven zwaarte vertrouwelijkheid en beveiligingseisen) en alszodanig te behandelen. Soms gaat dit mis en versterkt het uitlekkenvan gevoelige informatie een crisissituatie of creëert deze er zelfs een.Operatie ‘Pathway’Een treffend voorbeeld hiervan werd veroorzaakt doorhet toenmalige hoofd van de Britse antiterreurdienstvan Scotland Yard, commissaris Quick. Toen hij op 8april 2009 de minister van Binnenlandse Zaken ginginlichten over een op handen zijnde antiterreuractie,stapte hij in Downing Street uit zijn dienstauto met depapieren over deze operatie ‘Pathway’ duidelijk leesbaaronder zijn arm. De altijd aanwezige journalistenfotografeerden hem hiermee en de details – namen enlocaties – over de operatie werden al snel wereldkundiggemaakt. Het uitvaardigen van een publicatieverbodmocht niet baten omdat buitenlandse media hier nietaan gebonden zijn. Als gevolg hiervan moest deoperatie vervroegd worden van de vroege ochtend naarde drukke avondspits – onder andere tussen het publiekvoor een bibliotheek en een doe-het-zelfzaak – omdatgevreesd werd dat de twaalf terreurverdachten óf op devlucht zouden slaan óf hun plannen vervroegd zoudenuitvoeren. 1 Quick zag zich gedwongen zijn functie neerte leggen. Want ook al was er natuurlijk geen sprake vanopzet, het uitlekken van de informatie en de gevaarlijkesituatie die daardoor ontstond vielen hem wel aan terekenen.Verwijtbare compromitteringHet lekken van informatie valt te onderscheiden inintentionele en verwijtbare compromittering. In heteerste geval is er sprake van opzet, het uitlekken vaninformatie wordt bewust gedaan. Dit kan om persoonlijke(geld, positie, aanzien), institutionele (voortbestaanorganisatie) of publieke (melden van misstanden)redenen zijn. In dit artikel wordt de focus gelegd op hettweede geval: verwijtbare compromittering. Er is dansprake van schuld. Ook al is het lekken van informatieniet beoogd, er is wel sprake van slordigheid, onderschattingvan de risico’s of belangen, gebrek aanmotivatie of in het algemeen een gebrek aan kennis enervaring om op de juiste wijze met gevoelige informatieom te gaan.De casus van commissaris Quick is niet uniek.Verwijtbare compromittering komt veel vaker voor,bijvoorbeeld door het verlenen van ongeautoriseerdetoegang tot locaties of systemen, het zich verspreken ofanderen (onbewust) mee laten lezen (recepties, horeca,openbaar vervoer, vliegtuig), het verliezen van documentenen onbeveiligde digitale gegevensdragers(usb-sticks) en het verzenden van informatie viaonbeveiligde kanalen (per post, e-mail, fax). Deontwikkelingen in de technische infrastructuur(goedkope digitale gegevensdragers met grote capaciteit,internet, e-mail) en het tijd- en plaatsonafhankelijkwerken (Het Nieuwe Werken) vergroten de risico’s alshier onvoldoende rekening mee wordt gehouden.Verwijtbare compromittering is vermijdbare compromitteringomdat het voorkomen of beperkt kan wordendoor het treffen van de juiste maatregelen aangaandehet rubriceren, verwerken, opbergen, verzenden ofvernietigen van gevoelige informatie. In de idealesituatie is er sprake van een gelaagdheid aan onafhankelijkvan elkaar werkende technische en organisatorischemaatregelen. Mocht één maatregel falen, dan wordt ditdoor een andere maatregel opgevangen.Practical driftHet zijn de organisaties die de juiste voorwaardenmoeten creëren, zoals het beschikbaar stellen vangebruiksvriendelijke middelen en het vaststellen vanhanteerbare procedures, maar uiteindelijk zijn het degebruikers van de gevoelige informatie die hier op eenjuiste wijze mee om moeten gaan. Uit onderzoek isgebleken dat het verschijnsel van ‘practical drift’ op deloer ligt. Dit is ‘the slow, steady uncoupling of localpractice from written procedure’. 2 Bij dit verslappen vande aandacht of discipline gaat men er overigens welvaak vanuit dat de ander zich wel aan de norm houdt.1H. Jippes, ‘Britse antiterreurchef Quick weg na blunder’, in: NRC Handelsblad, 9 april 2009.2S.A. Snook, Friendly Fire. The Accidental Shootdown of U.S. Black Hawks over Northern Iraq, Princeton (NJ): Princeton University Press, 2000,193.48Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2011