Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, augustus 2011

IntelligenceDe toekomst van hetinlichtingenwerkAndere dreigingen - veranderende werkwijzenHet is algemeen bekend dat de aard van de dreiging, en dushet doel van het inlichtingenwerk, drastisch is veranderd.Kregen vroeger natiestaten de prioriteit, nu is de aandachthoofdzakelijk gericht op non-statelijke actoren als terroristen.De gevolgen van deze verandering reiken verder dan men ophet eerste gezicht zou denken.Gregory F. Treverton,directeur RANDCorporation’s Center forGlobal Risk and SecurityNatiestaten zijn geografisch bepaald; ze hebben eenadres. En, net zo belangrijk, er zit een lang ‘verhaal’aan vast. En inlichtingenwerk gaat er uiteindelijk ommensen te helpen het verhaal in hun hoofd aan tepassen zodat het als richtlijn voor hun handelen kandienen. Is er geen verhaal, dan heeft nieuwe informatiegeen werkelijke betekenis. Staten, of het nu gaat om deVS of Noord-Korea, zijn hiërarchisch en bureaucratisch.Ze vormen een begrensde bedreiging. De zaken die wijbij staten interessant vinden, zijn groot en concreet:tanks, raketten, legermachten.Terroristen zijn in ieder opzicht anders. Het zijn kleinedoelen, zoals Osama bin Laden; een enkele zelfmoordterroristkan veel kwaad aanrichten. Ze zijn amorf,ongrijpbaar en leven in het verborgene.Inlichtingendiensten vinden het al moeilijk genoegom alleen al hun structuren en grenzen te beschrijven.Terroristen hebben niet alleen geen adres, ze zijn ookniet alleen maar ‘daarginder’. Ze zijn ook ‘hier’ en datonplezierige gegeven dwingt naties ertoe meerinformatie over hun onderdanen en inwoners teverzamelen en daarbij de burgerlijke vrijheden zoveelmogelijk te respecteren. Aan terroristen is eigenlijknauwelijks een verhaal verbonden. Tien jaar na deaanslagen van 11 september zijn we het er nog steedsniet over eens of Al Qa’ida nu een hiërarchischestructuur is, een netwerk, een verstrekker van durfkapitaalvoor terroristische doeleinden of een ideologischeinspiratiebron. Alle vier de elementen zijn ongetwijfeldaanwezig, maar daarmee vormen ze nog geen verhaal.In de Koude Oorlog draaide het inlichtingenwerk vooralom geheimen - informatie die via mensen en technischemiddelen werd verzameld en waar de inlichtingendiensten‘eigenaar’ van waren. Over terroristen daarentegenzijn ontzettend veel gegevens bekend. Kijk maarnaar de kapers van 11 september; hun adressen stondengewoon in het voertuigregister van Californië. Maar deenorme hoeveelheid gegevens plus het ontbreken vaneen verhaal betekent dat voor het verzamelen vaninformatie over terroristen ‘mining’-techniekenmoeten worden gebruikt of andere manieren om grotehoeveelheden informatie te verwerken. De moeilijkstte traceren terroristen zijn de Einzelgängers in onsmidden, solisten als majoor Nidal Hassan, die in 2009een slachtpartij aanrichtte in Fort Hood.Een ander verschil is dat terroristen zich voortdurendaan ons aanpassen. Voormalig minister van DefensieHarold Brown zei schertsend over de kernwapenwedloopmet de Sovjet-Unie: “Wanneer wij bouwen,bouwen zij ook. Wanneer wij stoppen, bouwen zijdoor.” Terwijl de VS hoopten Moskou te kunnenbeïnvloeden, konden de inlichtingendiensten ervanuitgaan dat dat niet zou gebeuren. De Sovjet-Unie voerhaar eigen koers. Terroristen daarentegen gaancompleet anders te werk: zij snijden hun mogelijkhedentoe op onze kwetsbaarheden. De zelfmoordenaars van11 september kwamen niet op hun aanvalsplan omdatze zo van vliegtuigen hielden. Ze hadden genoegverkenningswerk gedaan om te weten dat volgetanktevliegtuigen kwetsbare middelen waren en dat passagierscontroleste wensen overlieten. De dreiging wordtdus voor een groot deel door onszelf vorm gegeven;onze kwetsbare middelen en zwakke verdedigingworden erdoor weerspiegeld. De interactie tussen ‘wij’en ‘zij’ heeft nogal wat gevolgen voor de Amerikaanseinlichtingendiensten, vooral de diensten met een‘buitenlandse’ missie zoals de CIA. Deze dienstenmoesten zich altijd verre houden van het inlichtingenwerkop nationale bodem.1Als medewerker van de Senaat en het Witte Huis en vicevoorzitter van de Amerikaanse National Intelligence Council heeft de auteurzowel gebruik gemaakt van inlichtingen als ze aangeleverd. Zijn laatste boek over inlichtingenwerk is Reshaping Intelligence for for anAge of Terror, Cambridge University Press, 2009.6Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing augustus 2011