kütüb-i sitte'deki mehdi hadislerinin dinler tarihi - Süleyman Demirel ...

yoksunluktan ve talihsizlikten kurtaran (liberator) biri olduğu gibi ferahlatıcı ve
yardım edici biri olarak ya da ölümsüzlük getiren biri olarak karşımıza çıkmaktadır.
Genellikle kurtarıcının ya bir hayvan, ya bir insan, ya da bir tanrı olarak
görünebildiğini ileri sürmekte ve bazı örnekler sunmaktadır. Ayrıca tamamen
mitolojik özellikte olmak üzere başka kurtarıcı şahsiyetlerin yakın doğu dinlerinde de
bulunduğunu ifade ederek Mısırlıların Oziris’i, Babillilerin Marduk ve Temmuz’u vs.
gibi örnekler sunar. Üçüncü bir kurtarıcı tipinden söz eder ki o da, bir kurtuluş
mesajıyla gelen yahut arzusu dışında veya öldükten sonra saliklerince kendilerine
kurtarıcı ismi verilen şahsiyetlerdir. Bu tür şahsiyetlere mani Zerdüşt ve Hz.
Muhammed’i de dahil etmiştir. 153 Hatta bu liderler zulüm ve haksızlık dünyasından
kurtaran ilahi bir lütuf sayılmışlardır. 154 Bu noktada Max Weber de Peygamberlerin
de bir kurtarıcı olduğunu ifade eder. Fakat bu peygamberlerin hep ezilen sınıfın
içinden onların temsilcisi olarak ortaya çıkmadığını belirtir. Fakat kural olarak,
sıkıntı çeken ya da ezilen en azından böyle bir tehdit altında olanlar bir kurtarıcıya
ihtiyaç duyarlar der. 155
Wach’a göre, farklı bir kurtarıcı tipi de geçmişte hiçbir zaman aktif olmayıp
gelecek olması beklenilen kurtarıcılar tarafından oluşturulmaktadır. 156 Esasen
evrensel büyük dinlerin dışında “ilkel” kategorisinde değerlendirilen dinlerinde bir
çok kurtarıcı fikirlere sahip olduğu görülmektedir. Mesela, Tlingitler, Algonkinler,
Polinezyalılar ve Peuluların bu tür kurtarıcı figürlerinin bulunduğu bilinmektedir. 157
Dinlerdeki kurtuluş düşüncesi her dinde aynı ölçüde gelişmemiştir. Bunda
tarihi şartların yanında fiziki durum ve ruhani yeteneğin önemli bir rolü vardır.
Mesela Hristiyanlıkta bu fikir çok gelişmiş etkin, yaygın olduğu halde buna karşılık
diğer dinlerde o kadar gelişmiş değildir.
Dikkate değer diğer bir husus da dini kurtuluş telakkileri her zaman Mesih,
Mehdi gibi bir karizmatik şahsın etrafında sistemleşmiş değildir. Kurtuluş bazen bir
ihtiyaç ütopya, öğreti, ideal, olarak yalnızca nazari planda kalabilmektedir. Ayrıca,
kurtuluş düşüncesi sosyal yapıyı yeniden inşaya yönelik veya onu korumaya yönelik
de olabilir. Böylece bu düşünce şartlara göre, “gelenekçi, ıslahatçı devrimci,
153
Wach, a.m.k., s. 250; Ayrıca bkz. Ünver, Günay, Din Sosyolojisi, İstanbul 1998, s. 452,453.
154
Günay, age, s. 253.
155
Max Weber, Sosyoloji Yazıları, Çev: Taha Parla, İstanbul 1993, s. 348.
156
Wach, a.m.k., s. 251.
157
Günay, age, s. 453; Ayrıca bkz. Max Weber, age, s. 347, vd.
31