Begmyrat Gerey - Turuz.info

akımdan, soy üyeleri ata ruhlarını kutlayarak onlar adına yanan soy “od”unu söndürmemeye
çalışmışlardır.
3.4. Naturizm: Animizmin temelindeki postüla, dinin hiç olmazsa kökçe, hiçbir fiziksel gerçekliği
göstermediğidir. Ama Max Müller, karşıt bir ilkeyle işe girişir. Ona göre, dinin, bütün otoritesini
aldığı bir deneye dayandığı bir aksiyondur. Müllere göre “din” eger, “bilincimizin yasaya uygun bir
öğesi olarak yerini alacaksa, diğer bütün bilgiler gibi duyulur deneyle başlanmalıdır. Gerçekten Max
Müller ve diğer Sanskritçe araştırıcıları, dinin kaynağını bir başka doğrultuda, dış doğanın insan
üzerindeki etkisinde aramışlardır.
Tanrıların adları genellikle, ya hâlâ kullanılan cins adlar veya orijinal anlamı bulunabilecek
önceden cins olan kelimelerdir. Bunların her ikisi de ana doğa olaylarını gösterir. Örneğin
Hindistan’ın ana tanrılarından birinin adı olan “Agni” kökçe duygularımızla algılandığı şekilde ve
herhangi bir mitolojik ekleme olmaksızın yalnız maddî ateş olayını göstermiştir. Bu ve buna benzer
olaylar, bu toplumlarda doğanın biçim ve güçlerinin, dinsel duygunun kendisini bağladığı ilk objeler,
tanıştırılacak ilk nesneler olduğunu göstermektedir.
Müller “ilk bakışta” der, “doğadan daha az doğal hiçbir şey yoktur. Doğa en büyük sürpriz, bir
korku, bir şaşkınlık, bir durağan mucizedir ve süreklilik, değişmezlik ve düzenli olarak tekrarlanmaları
yüzündendir ki bu durağan mucizenin belli görünüşleri, önceden sezebilirlik, olağanlık, anlaşabilirlik
anlamında doğal sayılmıştır. İlk zamanlardan başlayarak dinsel düşünce ve dili doğuran, bu geniş
sürpriz, korku, şaşkınlık, mucize alanı, birbirinden ayrı olarak bilinmeyen, başka bir ifade ile sonludan
ayrı olarak sonsuzdur.” Bu sonsuzun duyumlanmasından din çıkmıştır.
Bununla birlikte, gerçekte din, ancak bu doğal güçler, artık zihinde soyut bir biçimde
gösterilmedikleri zaman kurulur. Bu güçlerin, kişisel etmenler, yaşayan ve düşünen varlıklar, tinsel
güçler ve tanrılara dönüşmesi gerekir. Max Müller’e göre, düşünce üzerine yaptığı etkiyle bu biçim
değişimini doğuran dildir.
Kendisinden kullandığımız bütün kelimelerin çıktığı ve bütün Hint-Avrupa dillerinin
temelinde bulunan “kök” ler, iki belirgin karakteristik gösterir. Önce, kökler geneldir, yani, özel nesne
ve bireyleri değil, tipleri hatta aşırı genellikteki tipleri gösterir. İkinci olarak, bunların karşılık olduğu
tipler, obje tipleri değil, eylem tipleridir. Bunlar, canlı varlıklarda, özellikle insanlarda görülen en
genel eylem biçimlerini gösterirler.
İşte kökenleri yüzünden, bu kelimeler, doğa güçlerini, ancak insan eylemlerine en yakın
görünen belirtileriyle gösterebilirler. Örneğin, güneş, boşlukta altın oklar atan “bir şey” olarak
adlandırılmıştır. Ama, doğal olaylar, bu şekilde insan eylemleriyle karşılaştırıldığından, onların
bağlandığı bu “şey” zorunlu olarak az çok insanlara benzeyen kişisel etmenler biçiminde anlaşılmıştır.
Böylece dil, duyulara açık olan maddî dünya üstüne, hiçten yaratılan ve fiziksel olguların
nedenleri sayılan tinsel varlıklardan meydana gelen yeni bir dünya koymuştur.
Bir kere bulunduktan sonra, tinsel dünyayı gösteren kelimeler, sınırsız genişleme gücü
kazanmış, böylece bir pantheon, bir tanrılar hiyerarşisi yaratabilmiştir. İnsanın kendi ruhu, fikri ikinci
dereceden bir gelişmedir ve atalara tapınma dini, daha önemli olan doğaya tapınmanın bir
yansımasıdır.
Bu üç teorinin dayanağını ve içeriğini meydana getiren inanç ve pratiklerin, birbirine karşıt
ve ayrı ayrı dinin kaynağını açıklayan sistemler olmaktan çok, -hiç olmazsa Türklerin dinleri söz
konusu olduğunda- birbirini izleyen dinsel gelişme dönemleri olduğu düşünülebilir.” [46]
3.5. Şamanizm
Türklerin dinsel evrimlerini belirledikten sonra, totemizm, animizm ve naturizm öğelerinin
bir bileşimi olan şamanizm inanç ve pratikleri üzerine durmak yerinde olacaktır. Eski Türklerde bir ve
büyük Tanrı hakkında açık bir inanç ve anlayışın bulunup bulunmadığı kesinlikle bilinmemektedir.
Çin kaynaklarının belirlediğine göre Orta Asya’da devlet kuran sülâlelerin hepsinde Gök tanrı kültüne
rastlanmaktadır. Göktürk yazıtlarından VI. ve VII. yüzyıllarda, Gök tanrı hakkındaki inançların
gelişmiş olduğu, “Tanrı” adının tek başına, başka tanrılarla karıştırılmadan söylendiği anlaşılmaktadır.
Bununla birlikte Göktürk ve Uygur hakanlığı döneminde, maddî bir varlık olarak tasarlanan, Gök’le
onun sahibi olan ruh birbirinden ayrılmamış olsa gerekir. Kaşgarlı Mahmut’un “Tengri” sözcüğünü
açıklarken ” kâfirler göğe tengri derler, yine bu adamlar büyük bir dağ, büyük bir ağaç gibi, gözlerine
ulu görünen her şeye tengri derler. Bu yüzden bu gibi şeylere yükünürler (tapınırlar)” demesi, Eski