peyami safa kitabi

Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
makalemizde önce bu mekânlar, sonra da romanda varlığına mutlak ihtiyaç
duyulan kişiler üzerinde durmak istiyoruz.
1.1- Mekânlar (Fatih-Harbiye):
İstanbul’un Fatih semti Bizans devrinde bile uhrevi bir havaya sahipti.
Ayasofya, Ayairini, Hagioi Apostoloi (On iki Havari) adlı üç büyük kilise bu
semtteydi. Ayrıca imparator mezarları da buradaydı. Bu semtin manevi havası
İstanbul’un 1453’te Türkler tarafından fethinden sonra da yoğunlaşarak devam
etti. Eskimiş, bakımsız kalmış, âdeta harabeye dönmüş Haiogi Apostoloi kilisesi
fetihten sonra yıkılmış ve yerine Fatih Camiî ve medreseleri yapılmıştı. Fatih
semti, bu cami ve medreselerin etrafında kuruldu. Osmanlı devletinin en büyük
medreselerinden olan Sahn-ı Seman medreseleri burada inşa edilmiş ve bu semt
âdeta imparatorluk Türkiye’sinin bir ilim merkezi haline gelmiş, bu ilim
merkezi etrafında çok güçlü bir manevi hava oluşmuştu. Bu manevi hava,
büyük bir değişikliğe uğramadan yüzyıllarca devam etti.
Hocası Yahya Kemal gibi bir İstanbul âşığı olan Tanpınar, ünlü eseri
Beş Şehir’de, 20. yüzyılın başlarında bile Fatih semtinin bu manevi havasını
şöyle dile getirir: “Eski İstanbul’da ulema sınıfı denen şeyin ne olduğunu, Fatih
avlusunun yukarı tarafındaki meydan kahvesini, benim gibi çocukluğunda bir
Ramazan gecesi görmüş olanlar bilirler. Bütün meydan baştan aşağı sarıkla
dolardı.” (Tanpınar, 2005: 170-171).
Fatih semtinin manevi ve uhrevi havası, Cumhuriyet devrinde de devrin
kendine özgü şartları içinde az çok değişerek ama daima devam etti. Bugün bile
Fatih semti denince insanların hayaline muhafazakâr bir hayat tarzının yaygın
bir şekilde gözlemlendiği bir semt gelir. “Fatih-Harbiye romanının vak’a
zamanı, 1920-1930 yıllarını kapsamaktadır. Bu on yıllık zaman dilimi, arada
yapılan birtakım geriye dönüşlerle 1909 yılına kadar genişler” (Tekin, 1999:
168). Romanın asıl olay örgüsünü ise, 1929 veya 1930 yılında altı günde geçen
olaylar meydana getirir. Yani romanda anlatılan 1929 veya 1930 yılının Fatih
semtidir ve eski İstanbul’u, geleneksel muhafazakâr kültürü, yani Doğu’yu
yansıtır. Romanın önemli kahramanlarından Neriman, Şinasi ve Neriman’ın
babası Faiz Bey Fatih’te yaşar.
Harbiye’ye gelince, burası Bizans devrinde bile, eski tarihi
yarımadadan ayrılır. Galata, Bizans döneminde çoğunluğunu Ceneviz ve
Venediklilerin meydana getirdiği yabancı tüccarların ve bankerlerin yaşadığı bir
yerdir ve kalın surlarla asıl İstanbul’dan ayrılır. İstanbul’un fethinden sonra da
bu ayrılık yüzyıllarca devam eder. Ancak Osmanlı İmparatorluğu’nun son
devirlerinde, Galata’ya önce Fransız ve Venedik elçilikleri açılır. Zamanla
gelişerek Beyoğlu oluşur. Bu ayrım, 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar devletin
de resmi politikasıdır. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren devletin bu
politikası değişmeye başlar. Sözgelimi Abdülmecit, Dolmabahçe Sarayı’nı,
Abdülaziz, Çırağan Sarayı’nı, 2. Abdülhamit, Yıldız Sarayı’nı bu bölgeye
48