peyami safa kitabi

75
Vefâtının 50. Yılında Peyami Safa Kitabı
arasında derin bir zıtlık söz konusuymuş gibi görünmekle birlikte gerçekte
Ferit’in bilincini bütünleyen toplumsal koşullar birbirlerini destekler
mahiyettedir. Ferit, üniversite çevresindekilerle pansiyondaki yaşamında
karşısına çıkan olayların izini süremez. Karmaşık ve olağandışı metafizik
olaylar pansiyonun içine sıkışmış gibidir. Bu, romanda Matmazel Noraliya’nın
bireysel algısıyla yaşadığı fakat toplumsal yapı üzerinde bir etkisi olmayan
bireysel alan kavramını yaratır. Bireysel algı dış dünyaya kapalıdır. Romantik
özne olarak ifade edebileceğimiz ve romanda metafizik sorgulamayı karşılayan
duyuş tarzının dış dünyaya geçirgenliği söz konusu değildir. Kişi işleyen
düzenin bir parçasıdır. Bilinci de bu biçimde oluşur. Ferit’in pansiyondaki
algısı, Matmazel Noraliya’nın alanını pansiyona sıkıştırır. Hâkim ve yönetici
unsur sıkışan bireyin bilincini de oluşturan toplumsal koşullardır. Romanda
aşkınlığın sembolü ve tek çıkışı olarak yer alan aşkın beden ve onun istekleri
etrafında gelişmesi ve sürekli değişen algı boyutu da bu durumla ilgilidir.
Dolayısıyla romanda bedene sıkışan ruh, pansiyona sıkışan olağanüstülük algısı,
Matmazel Noraliya’ya sıkışan tekil özne karşılığında onları yaratan ve yön
veren toplumsal koşullar yer almaktadır. ‘Fena talih korkusu’ Matmazel
Noraliya’dan başlayarak Selma’ya ulaşan ve iki kuşağı içine alan önemli bir
olgu olarak romanda yer alır. İnsanlar koşullarının esiridirler ve onun
sonuçlarını yaşarlar. Metafizik boyutu, maddesel varoluşun alternatifi olarak yer
alan bireysel aşkınlığı yaratan nedenlerin genel adı fena talih korkusudur.
Matmazel Noraliya’nın hikâyesi Selma Ferit ilişkisinde tekrarlanır. Olumsuzluk
sosyal koşullarla alakalıdır. Bu koşullar arasında din, tarih, kültür ve hepsinin
üstünde bir güç olan tarihsel devamlılık ve onun ilkeleri söz konusudur.
Dolayısıyla Romantik aşkınlığın materyalist dünya karşısında yalnızca bir
sığınma ve çaresizlik oluşu Matmazel Noraliya’nın aşkınlığının özgür bir
tercihle değil, toplumsal linç olarak ifade edilebileceğimiz bir dışına atılmışlıkla
karşılanabileceğini gösterir. Dolayısıyla bireysel algı ve aşkınlığın başından
yokluğu ve bireysel duyuş alanına sıkışması Ferit’in bilincindeki darlık ya da
genişlik algısının özünü de verir. Ferit’in bilincinin parçaları olarak ifade
edebileceğimiz temelinden sarsılan inanç yitimi üzerine kurulan tekil oluşum
kendi yalnızlığı yolundaki parçalı, sorularıyla baş başa kalan bireyin yalnızlığı
yolunda atılmış bir adım olarak değerlendirilebilir.
Romanın yapısı Ferit’in bilinci üzerine kurulmuştur. Romandaki bütün
unsurlar bilinç ve algı düzeyinin parçalarıdır. Ferit’in bilincini oluşturan hâkim
unsur ise madde bilincidir. Sefalet ve refahın da değer arayışının da temel
unsuru bu keskin madde bilincidir. Diğer taraftan tekil ve kendi kendine değer
olma yolundaki bireysel algı ancak toplumsal olandan uzaklaşmakla
gerçekleşmektedir. Aziz ve bireysel algının tanığı olarak yaşayan Ferit,
Noraliya’nın tecrübesini bizzat yaşamazlar. Bu nedenle Ferit, öteki algı
karşısında yaşayan ve tanık olarak bulunur. Fakat onun yaşantısı Matmazel
Noraliya’yı teşhis etmekten öteye geçmez. Bu tarz bilgiye açık kapıyı fark eder.
Onun yaşadığı tecrübe Noraliya’nın kendi tecrübesine ve bu tür bilginin aslına