peyami safa kitabi

55
Vefâtının 50. Yılında Peyami Safa Kitabı
3- Yakın akrabalarının etkisi: Neriman, Anadolu’dan İstanbul’a
geldikten sonra, akrabalarının, özellikle büyük dayısının ve kızlarının etkisinde
kalır. Çünkü Galatasaray’dan çıkan ve tahsilini Avrupa’da bitiren büyük dayısı
ve kızları, Neriman’da Batı hayat tarzına karşı bir ilgi uyandırır.
4- Arkadaş çevresi ve değişen Türkiye’nin etkisi: Neriman ayrıca,
arkadaş çevresinden, gittiği okuldan, gittikçe modernleşen İstanbul’un
dekorundan, yayınlanan kitap, dergi ve gazetelerden, resimlerden, sinema ve
tiyatrolardan da etkilenmiştir.
5- Darülelhan’dan arkadaşı Macit’in etkisi: Neriman, ilk ve orta
öğrenim gördüğü yıllarda ailesinin ve yakın çevresinin daha çok etkisi altında
kalıp Doğu kültürüne bağlandığı hâlde, Darülelhan’a gittiği zaman karşısına
çıkan Macit’ten etkilenir. Macit, Neriman’ın duygu ve düşüncelerini ve hayata
bakış tarzını âdeta alt üst eder.
6- Ülkedeki çağdaşlaşma-modernleşme akımlarının etkisi: Ülkedeki
çağdaşlaşma-modernleşme akımları da, Neriman’ı derinden etkiler. Özellikle
Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki değişim ve dönüşümler, Neriman’ın ruhunda
gizli gizli yaşayan modernleşme arzusunu çok kuvvetli bir şekilde besler.
Bütün bu sosyal, kültürel ve siyasî etkilere, yoksulluk içinde yaşayan bir
genç kızın, sınıf atlama, lüks yaşama tutkusu da eklenince, anne-babasının ve
nişanlısının etkileri, dış etkiler karşısında mağlup olur. Çünkü Neriman,
Fatih’teki tahta evde yaşamak istemez, oradaki hayattan hoşlanmaz, hatta nefret
eder; balolara gitmek, lüks yaşamak, kısacası daha medeni olmak ister. Bu
istekler onda öyle bir tutku hâline gelir ki, babasını ve nişanlısını “biriniz
imamsınız, ötekiniz de müezzin...” (Safa, 1983: 81) diye suçlar. Neriman, ciddi
ve büyük kültürü olmadığından Fatih-Harbiye-Şişli-Beyoğlu, hacıyağı-esanslavanta,
kedi-köpek, kemençe-ut-keman, petrol-elektrik lâmbası, otomobilaraba,
ev kadını-iş kadını diye somut semboller üzerinden düşünür ve daima
Batı’yı, Doğu’dan üstün görür.
Neriman’ın bu sembollerle düşünmesi ve Doğu kültüründen nefret
etmesi karşısında yazar, romanda kendisini temsil eden Ferit’in dilinden
“kadınlar, medeniyeti gözleriyle anlamaya mahkûmdur” (Safa, 1983: 88),
“Bizde kadınların gözlerini aldatmak kâfidir ... Fakat bizim kadınlarımız,
şuursuz olarak beriki kültürü seviyorlar.” (Safa, 1983: 108) şeklinde, Şinasi’nin
dilinden ise “bu şekilcilik ... şekil düşkünlüğü bazı kızlarımızı züppeleştiriyor”
(Safa, 1983: 108) şeklinde acımasız, fakat ikna edici olmayan bir dille, Doğu
kültürünü savunur. Neriman’ın kedi-köpek benzetmesi karşısında, babası Faiz
Bey’in söyledikleri de tatmin edici olmaktan uzaktır. Şüphesiz ki bunlar,
romanın fikri açıdan zayıf yanlarıdır.
Ayrıca romanın sonunda Neriman’ın, dayısının kızlarında dinlediği
trajik bir hayat hikâyesiyle Macit’in etkisinden kurtulması ve büyük bir özlem