19. Sayı; TURAN-SAM YAZ Sayısı, 2013

http://www.turansam.org*****TURAN Stratejik Araştirmalar MerkeziTURAN Center for Strategic ResearchesTURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Eylül 2013, Cilt: 5/Yaz, Sayı: 19,TURAN-CSR International Scientific Peer-Reviewed Journal; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; September 2013, Volume: 5/Summer,Issue: 19yerine kelimenin Türkçe Sözlük’te yer alıp almama durumu sözcüğün arkaik unsur olarakincelenmesinde ölçü kabul edilecektir.SÛDÎ’NİN ŞERH-İ BOSTAN’DA ARKAİK KELİMLERİ KULLANMA SEBEPLERİSûdî’nin Bostan Şerhi’nde Arapça-Farsça kelimelerin şerhleri esas alınmakla birlikte,şârihin Arapça-Farsça kelimelere verdiği Türkçe karşılıklar XVI. yüzyıl Türkçe söz varlığıhakkında ipuçları barındırmaktadır. Şerhler Türk edebiyatında devamlı olarak başvurukaynağı olagelmiştir. Örneğin Ahmet Talat Onay Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar adlıeserinde mazmunları açıklarken Sûdî şerhlerinden 79 adet örnek vermektedir (Onay 1992:492). Arapça va Farsça yazılmış, anlaşılması güç bazı metinleri şerh etmek, Klasik Türkedebiyatında bir gelenek oluşturacak kadar disipline bağlı ciddi çalışmalardır. Sûdî’ninşerhteki başarısı, eserlerinin ana gövdesini oluşturan ve yöntem olarak esas aldığı şârihanemerakı ve açıklama gayretidir. Sûdî, ömrünün büyük bir kısmını vâkıf olduğu Arapça veFarsça eserleri tetkik ile geçirmiştir (Ayar 2007: 2). Edebî metin şerhi, bir metnin daha iyianlaşılması için, içinde geçen kelimelerin tahlili, edebî sanatların tesbiti, mazmunların işaretettiği yerlerin tarifi ve aynı metnin ilişki içinde olduğu benzer metinlerle mukayesesi şeklindeyapılmıştır. Bostan Şerhi, şerh edebiyatı, divan nesri ve eserde geçen Türkçe asıllı kelimeleraçısından önemli bir eserdir. Sûdî Bostan Şerhi’nde 257 adet arkaik sayılan kelimeye yervermiştir. Bu kadar çok sayıda eskicil kelime kullanımı dil araştırmacılarına Türçe’nin seyrinitakip açısından yol gösterecektir.1. Arapça ve Farsçaya son derece vâkıf olan bu kıymetli dil bilgini bu dillerin enmühim eserlerini şerh ve tercüme suretiyle Türkçeye kazandırmıştır. (Türk Ansiklopedisi1980) Arapça ve Farsçanın zengin anlatım gücü, kelime zenginliğine Türkçe karşılık vermekve Türkçenin anlatım genişliğini ortaya koymak amacıyla şerhlerinde Türkçe kelimekullanmaya özen göstermiştir. Türk yazar ve şairler üzerinde Sa’dî’nin sürekli bir etkisigörülür. Bu etki sadece mısra, beyit ve şiirle sınırlı değildir. Sûdî üç büyük esere yazdığı şerhindeTürkçe asıllı kelimelere geniş yer vermiş olması şerh tekniği açısından normal karşılanabilir birdurumdur. Çünkü Farsça yazılmış eseri Türkçe yorumlarken Farsça her kelimenin karşılığını Türkçevermek zorundadır.2. Sûdî şerhinde yer yer Arapça ve Farsça kelimeler kullanmak mümkün olduğu haldetercihini Türkçe asıllı kelimelerden tarafa kullanmıştır. Sûdî sâde Türkçe ile eser veren biredebiyatçıdır. Onun sade Türkçeyle başarılı eser verdiği konusuna değişik araştırmalardadeğinilmiştir. “Şerhlerinde oldukça sade bir Türkçe kullandı. Asıl metne nüfuz bakımındanözellikle Bostan, Gülistan ve Hafız Divanı şerhleri başarılıdır” (Türk Dünyası Ortak Edebiyatı2007). Sûdî’nin Arap ve Fars dillerine hâkimiyeti sayesinde yazdığı Şerh-i Bostan uzunasırlar boyu medreselerde nesir örneği olarak okutulmuştur. Sûdî’nin Hafız Divanı Şerhidoktora çalışması olarak incelenmiş (Kaya 2008) ve Gülistan Şerhi de başka bir doktora18