Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...

Aç›kgöz, F›k›h , Kelam ve Tasavvuf Alan›nda Hanefilik …
önemli tasavvufi ak›mdan birini teflkil eden Melamilikten alan, ilk büyük
Türk tarikat›, Ahmed Yesevi (öl.1167)’nin kurdu¤u Yesevilik vas›tas›yla
ö¤renmifllerdir. Her ne kadar Yesevilik, kronolojik s›ralama olarak di¤er
iki kaynaktan daha sonra ortaya ç›km›flsa da, Türkler, özellikle de konargöçerler
aras›nda ‹slâm’› yayma noktas›nda, onlardan daha etkili bir vas›ta
olmufl ve Türkler, kitabi ‹slâm da diyebilece¤imiz, Hanefilik ve Maturidili¤in
muhtevas›n› dahi, sözlü gelene¤i kullanan Yesevilik vas›tas›yla
ö¤renmifllerdir. Dolay›s›yla Yesevilik, bir tasavvufi mektep olarak, hem
tasavvufi uygulamalar›n ve hem de, henüz ço¤unluk itibariyle konar-göçer
olan Türklere daha rahat ulaflan bir faaliyet olmas› itibariyle, ‹slâm’›n
Hanefi ve Maturidi sistemlerinin Türklere ö¤retilmesi gibi çok önemli ve
tarihi bir görevi baflar›yla yerine getirmifltir.
Bütün bu ön bilgilerden hareketle diyebiliriz ki; Türkler, gerek ‹slâmlaflma
olarak, gerek ‹slâm’›n ameli, itikadi ve tasavvufi kaidelerinin inceliklerini
ö¤renme olarak, Hanefilik, Maturidilik ve Yesevilik’ten beslenmifllerdir.
‹slâm, Türklere bu üç kanal vas›tas›yla geldi¤i gibi, yine bu üç ekol
vas›tas›yla da onlara ö¤retilmifl ve yaflama aktar›lm›flt›r diyebiliriz.
O halde, Türklerin ‹slâmî esaslar› kavramalar›nda temel vas›ta olup, daha
ileri bir aflamada da, Türk Müslümanl›¤›n›n en önemli üç dayana¤›n›
teflkil eden bu kaynaklar›n, do¤up-geliflmesi, temel ö¤retileri ve Türkler
aras›nda yayg›nl›k kazanmalar› hadiselerinin incelenmesi son derece
önem arz eden bir mesele olacakt›r. Bu incelemeyi de, s›ras›yla Hanefilik,
Maturidilik ve Yesevilik fleklinde s›ralamam›z uygun düflecektir kanaatindeyiz.
Hanefilik
Kuruluflu, Mahiyeti ve Türkler Aras›nda Yay›lmas›
Hanefili¤in kurucusu, Hicri 80 y›l›nda Irak’›n Kûfe flehrinde do¤an ve babas›,
Afganistan’›n Kâbil flehrinden Kûfe’ye göç eden Zuta ad›nda bir tüccar›n
o¤lu olan Sabit’in o¤lu Numan, daha sonraki meflhur ismiyle ‹mam›
Azam Ebu Hanife Numan b. Sabit (80-150)’tir. (M.Ebu Zehra, ts.a:207)
Ebu Hanife ö¤renim hayat›n› da Kûfe’de geçirmifl ve devrin en ileri alimlerinden
Hammad’›n talebesi olmufl, ölene kadar ondan ayr›lmam›fl ve
bundan sonra da onun yerine Ebu Hanife geçmifltir (a.g.e: 214). Ebu Hanife,
hocas› Hammad’dan ald›¤› ders halkas›n› devam ettirdi ve birçok talebesi
oldu. O bunlara hem ‹slâm f›kh›n› ö¤retiyor ve hem de, hakk›nda
27