Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...

Ömäro¤lu, Mifik Düflüncädä Rasionall›q: Bilqam›s–Dädä Qorqud Ölmäzliyi
Tarixdä vä mifologiyada Dädä Qorqud häm dä qopuzun yarad›c›s› say›l›r. Äfsanäyä
görä, Dädä Qorqud qopuzun ilkin variant›n› yaydan düzäldib. Lakin
äsl qopuz üçün Dädä Qorqud xüsusi a¤ac seçmäliydi. Uzun müddät o bu a¤ac›
äldä edä bilmämifldi vä düzältdiyi qopuzlar istädiyi kimi olmam›fld›. Äfsanäyä
görä, Qorqud a¤ac axtararkän fleytana rast gälir. fieytanlar ondan xahifl
edirlär ki, düzältdiyi musiqi alätini onlara göstärsin. Sonra Dädä Qorqud hiylä
ifllädir, özünü meflädän ç›x›b gedän göstärir vä gizlincä fleytanlara qulaq
as›r. fieytanlar onun haqq›nda riflxändlä dan›fl›b deyirlär ki, Qorqud ata qopuz
düzäldä bilmäyäcäk. Çünki o bilmir ki, qopuzu adi a¤ac parças›ndan düzältmäk
olmaz. Gäräk yaln›z vähfli çoban täräfindän s›nd›r›lm›fl ruh cid a¤ac›ndan
qopuz yonsun, üzärinä dä bozla¤›n dävä gönünü çäksin. Yaxfl› kiflnäyän day
quyru¤undan isä tel haz›rlas›n. Onlar› quru balqabaq üzärindä möhkämländirib
sonra da tellärä “sas›k kura,, yap›flqan› sürtsün. Qopuzu ancaq belä düzältmäk
olar.
Dädä Qorqud qopuzu bu yolla düzältmifldi. Äslindä bu rävayät çox qädim zamanlara
aiddir vä Dädä Qorqudun özünü dä qädim zamanlara apar›b ç›xar›r.
Äski mifik täsävvürlärä görä, musiqi o biri dünya ilä - ruhlar alämi ilä, üst
alämlä, göylärlä ba¤l› idi vä mähz ona görä dä magik qüvvä say›l›rd›. Musiqi
dinlärkän insan özündän ayr›l›r, xäyalän ruhlar aläminä qovuflur, ilahi qata
yüksälir. Türk o¤uz mifik düflüncäsinä görä isä ilahi qat göylärdir vä ruhlar›n
äsas häyat› oradad›r. Yäni häyat 3 qatl›d›r. Än üst qat göylär, orta qat yerüstü
aläm (yerlä göy aras›, insanlar›n yaflad›¤› qat) vä yeralt› dünya - insan bädäninin,
cisminin mäkan›. ‹nsan öländä dä 3 yerä bölünür: ruhu göylärä gedir, ämlak›,
övladlar›, xidmätläri yer üzündä qal›r, cismi isä torpaq alt›na köçür (Scyidov,
1989).
“Ölümä çarä tap›lmas›”, “Kitabi-Dädä Qorqud”un “Bu¤ac boyu”nda da görünür
”ana südü, da¤ çiçäyi”. Buradak› çiçäk obraz› bälkä dä Bilqam›sa hädiyyä
edilän ölümsüzlük çiçäyidir. Lakin dastanda çiçäyin ad› vä xüsusiyyätläri
aç›qlanm›r. Burada ölümsüzlük çiçäyinin xat›rlanmas› mifik äfsanälär aras›ndak›
ba¤l›l›¤› sübut edir. Dädä Qorquddak› Banu çiçäk obraz›ndak› çiçäk ad›
da, eyni zamanda ölmäzlik çiçäyini xat›rlad›r. Çölün vä yafl›ll›¤›n äbädiyyät
rämzi olmas› Azärbaycanda apar›lan tädqiqlärdä dä äks olunmufldur. Yafl›ll›q,
yafl›llaflma insana gäncliyin bäxfl edilmäsi kimi qiymätländirilir (Scyidov,
83