Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...

Aç›kgöz, F›k›h , Kelam ve Tasavvuf Alan›nda Hanefilik …
m›z birinci ve ikinci görüfl, onun insan akl›na, Efl’ari’den daha fazla önem
verdi¤ini gösteren en bariz fikirleridir. Üçüncü fikrine yani, zat-s›fat meselesine
gelince, bu bizim araflt›rmam›z için onun en kayda de¤er görüflüdür.
Zira bu görüflünde ‹mam Maturidi, hem Mutezilenin savundu¤u Allah’›n
zat›ndan baflka bir fley yoktur, s›fat yoktur, s›fat olarak kabul edilenlerse
gerçekte Allah’›n isimleridir, görüflü ile, Efl’ari’lerin savundu¤u; Allah’›n
s›fatlar› vard›r ve bunlar onun zat›ndan farkl›d›rlar görüflünden ayr›
bir görüfl sergilemifl ve daha sonra Türk tasavvufunun en önemli karakteristi¤inden
birini teflkil edecek olan ‘Vahdet-i Vücut’ telakkisine son derece
müsait bir Kelam yorumu b›rakm›flt›r. Bilindi¤i üzere, özellikle ‹bni
Arabi’den itibaren vahdet-i vücut tasavvufta çok etkili bir ak›m halini alm›flt›r.
Ondan sonraki mutasavv›flar da bu düflünceden mülhem olarak,
Allah’›n insan ve di¤er canl› ve cans›z varl›kta üç ayr› bak›mdan birlenebilece¤i,
yani kesrette birli¤in görülebilece¤i düflüncesi hakim olmufltur.
Bu üç kategori: tevhid-i ef’al, tevhid-i s›fat, tevhid-i zat’t›r. Bunlardan bizimle
ilgili olan tevhid-i s›fat’t›r ve k›saca, insan dahil, di¤er canl›lara ve
tabiata yans›yan bütün s›fatlar›n, Allah’›n s›fatlar›nda birli¤e ulaflmas›d›r
(Öngören 2000: 34).
Bununla beraber, Muhyiddin Arabi ile tekemmül eden bu ak›m›, Yunan
Felsefesindeki Panteizm ile de kar›flt›rmamak gerekir. “Zira o Spinoza’da
oldu¤u gibi, Allah’› alemin ayn› addetmez. Ona göre hakiki varl›k yaln›z
Allah’›n varl›¤›ndan ibarettir. O, sonsuz bir imkânlar sahas›, bat›n ve esrar
alemidir. Alem O’nun tecellisi ve zuhurudur” (Ülken 1995: 123). Dolay›s›yla
esas meseleye gelirsek, Ahmed Yesevi’nin Kelam ekolü olarak benimsedi¤i
ekolün kurucusu olan ‹mam Maturidi’nin, Allah’›n S›fatlar›n›n Zat›ndan
ayr› olmad›¤› yönündeki görüflü, daha sonra mutasavv›flarda yayg›nlaflm›fl
ve müsbet ilimlerin geliflmesine zihni planda yard›m edecek olan
vahdet-i vücut telakkisine uygun bir kelam yorumu teflkil etmifltir.
Fakat Said Bafler’e göre, Türk tasavvufuna Ahmed Yeseviden itibaren hakim
olan bu anlay›fl›n ‹mam Maturidi’den farkl› bir kayna¤› daha vard›r,
o da töredir. Türkler bu iki önemli kaynak sayesinde “...gayet toleransl›
bir hukuk getiren Hanefili¤in deste¤ini de alarak oluflan, muhatab› Hak
bilmenin getirdi¤i mesuliyet ahlâk› sayesinde Arap ve di¤er ‹slâm ülkelerine
göre müesseseleflmeye daha uygun zeminler gelifltirmifllerdir. Bu anlay›fl,
her kültürel gurubu Hak addediflten ileri gelen tolerans› sayesinde,
imparatorluk mantalitesine de münbit bir zemin vermifltir denilebi-
37