Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...

Mifik Düflüncädä Rasionall›q:
Bilqam›s–Dädä Qorqud Ölmäzliyi
Doç. Dr. ‹smail Ömäro¤lu
Azärbaycan Milli Ensiklopediyas›n›n Bafl direktoru
Özet: Dünyan›n äksär xalqlar›n›n mifologiyas›nda insan›n yaranmas›, häyat› vä
ölümü barädä düflüncälär mühüm yer tutur. Täbiätin, dünyan›n vä insan münasibätlärinin
öyränilmäsindä flär qüvvälärlä mübarizä, qorxunc qüvvälärä qäläbä çalma,
ölümü uzaqlafld›rma motivlärindän iä süjetlärindän ist›fadä olunmufldur. Söz
vä täsviri sänätdä mövzu, kompozisiya mähz bu cür mäsälälär ätraf›nda qurulmufl,
insan häyat›n›n ölümä qarfl› çarp›flma biçimläri bädii. konfiliktä çevrilmifldir.
Türk mifolog›yas›nda da “ölüm” anlay›fl› barädä ümumi vä färqli fälsäfi düflüncälär
formalaflm›fld›r. “ölüm” vä “ölümsüzlük” anlay›fl› Göytürk yaz›l› abidälärindä,
Dädä Qorqudda vä müxtälif äfsanälärdä dönä-dönä qeyd olunmufldur.
Türk-Azärbaycan mifologiyas›nda insan›n gäläcäyi, sabah› su ilä, yafl›lliqla ba¤l›d›r.
‘Dirilik suyu” anlam› da buradand›r. Su häyatd›r, dirilik bäxfl edändir vä häm
dä ölümüsüzlüyün bafllan¤›c›d›r. “Bilqam›s dastan›’nda, ölümsüzlüyä qovuflmufl
qähräman - Utnapiflti uzaqlardak› dä›yalar›n içärisindä bir adada täsvir olunur. Yäni
su onu ölümdän ayr› saxlay›r. Dädä Qorqud da ölümdän qaçmaq üçün suya üz
tutur, adada yaflay›r.
Tarixdä vä mifologiyada Dädä Qorqud ölmäzliyi häm dä qopuzla ba¤li göstärilir.
Äski mifik täsävvürlärä görä, musiqi o b›ri dünya ilä - ruhlar alämi ilä, göylärlä
ba¤li idi vä ona görä dä sehrli qüvvä say›lirdi. Musiqi dinlärkän insan özündän ayr›l›r,
xäyalän ruhlar aläminä qovuflur, ilahi qata yüksälir. Türk-o¤uz mifik düflüncäsinä
görä ilahi qat göylärdir vä ruhlar›n äsas häyat› oradad›r.
Sonuc olaraq deyä biläräm ki, tarixä qädärki dövrlärdä, mifoloji mühitdä insan düflüncäs›,
zäkas› ömrünü uzatmaq, ölümsüzlüyä çatmaq istäyi ilä maraql› axtar›fllar
aparm›fl, bu barädä müräkkäb vä maraqli inanc sistemi yaratm›fld›r. O¤uz-Türk
mifoloji fikrindä meydana gälän idraki qänaätlär äbädiyyätin, ölmäzliyin yollar›,
ona çatmaq üçün mübarizänin formalar› barädä äfsanä, na¤›l vä dastanlar yarad›lmas›
üçün äsas olmufldur.
Anahtar Kelimeler: Turk mifologiyasi, Bilqamis dastani, Goyturklerde olyum ve
ruh, qopuz, dirilik suyu.
bilig ✦ Kış 2002 ✦ Sayı 20: 73-88
73