Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...
Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...
Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ilig 2002 Kış Sayı 20<br />
Dünyan›n äksär xalqlar›n›n mifologiyas›nda insan›n yaranmas›, häyat› vä ölümü<br />
barädä düflüncälär mühüm yer tutur. Täbiätin, dünyan›n vä insan münasibätlärinin<br />
öyränilmäsindä hämiflä flär qüvvälärlä mübarizä, qorxunc qüvvälärä<br />
qäläbä çalma, ölümü uzaqlafld›rma motivlärindän vä süjetlärindän istifadä<br />
olunmufldur. Söz vä täsviri sänätdä mövzu vä onun äsas kompozisiyas› mähz<br />
bu cür mäsälälär ätraf›nda qurulmufl, insan häyat›n›n ölümä qarfl› çarp›flma biçimläri<br />
bädii konfiliktä çevrilmifldir.<br />
Türk mifologiyas›nda “ölüm” anlay›fl› barädä ümumi vä färqli fälsäfi düflüncälär<br />
formalaflm›fld›r. ‹nsan›n Göylärdän gälmäsi vä ölärkän Göylärä çäkilmäsi<br />
fikrinä, habelä ruhun varl›¤›na inam bäslänilmifldir. Göytürklärdä ölümä<br />
“Uça barmaq”, yäni “uçaraq Göylärä getmä” kimi bax›l›rd›. Onlar ruhun uçub<br />
Tanr› qat›na getdiyinä inan›rd›lar. Göytürklärdä ölüm, ruhun göylärä uçmas›<br />
qaç›lmaz vä gäräkli hadisä say›lm›fld›r. “Ölüm” vä “ölümsüzlük” anlay›fl›<br />
Göytürk yaz›l› abidälärindä, Dädä Qorqudda vä müxtälif äfsanälärdä dönädönä<br />
qeyd olunmufldur. Ölümsüzlük yaln›z Tanr›ya mäxsusdur. Tanr›n›n yaratd›¤›<br />
insan ölümlüdür vä ölärkän onun ruhu Göylärä qovuflmal›d›r. Ailädän,<br />
dost tan›fldan vä häyatdan ayr›lma kövräk anlam dafl›m›fl vä Türk törälärindä<br />
bu ayr›l›¤›n xüsusi yeri olmufldur (Ögel, 1998).<br />
Türk-Azärbaycan mifologiyas›nda insan›n, ömrün gäläcäyi, sabah› su ilä, yafl›ll›qla<br />
ba¤l›d›r. “Dirilik suyu” anlam› da buradand›r. “Su kimi uzunömürlü<br />
ol”, “Därdini suya söylä” deyimläri dä bu inamdan yaranm›fld›r. Su häyatd›r,<br />
dirilik bäxfl edändir vä häm dä ölümsüzlüyün bafllan¤›c›d›r. “Bilqam›s dastan›”nda,<br />
ölümsüzlüyä çatm›fl qähräman - Utnapiflti uzaqlardak› däryalar›n içärisindä<br />
bir adada täsvir olunur. Yäni su onu ölümdän ayr› saxlay›r. Dädä Qorqud<br />
da ölümdän qaçmaq üçün suya üz tutur. Art›q ölümün yax›nlafld›¤›n› görän<br />
Qorqud hara qaç›rsa, ona qäbir qaz›ld›¤›n› görür. “Ax›rda... Dädä Qorqud<br />
ölümdän yaxa qurtarmaq üçün çay›n üzärinä xalça särir vä orada qopuzunu<br />
çal›r”(Seyidov, 1989).<br />
X›z›r haqq›nda äfsanälärdä onun ölümdän qaçaraq Qaf da¤›na gälmäsi täsvir<br />
olunur. Burada X›z›r süd gölünä rast gälir, üzän atlar görür; gölä flärab tökür,<br />
atlar Särxofl olanda X›z›r onlardan ikisini tutur(Uraz, 1967).<br />
Beläliklä, müqäddäs atlar X›z›r›n ölümdän qurtulmas›na yard›m edir. Äfsanä-<br />
74
Change language