Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...

ilig 2002 Kış Sayı 20
z› olur. Burada täkcä sevginin gücü äsas götürülmür, häm dä näslin gäläcäyi
düflünülür. Näsil igiddän törämälidir vä näsil art›m›nda apar›c›l›q gänc kifliyä
- ärä mäxsusdur. Bunu Domrulun arvad› bafla düflür vä är näslinin davam›
üçün öz can›n› fäda edir.
Ölümün baflqas›na ötürülmäsi, yalanç› ölüm vä yaxud ölüm xäbäri çatd›rmaqla
insan›n yaflad›¤› mühitdä yenidän qiymätländirilmäsi o¤uz, saq-skif mifologiyas›nda
da mövcud olmufldur. “Därdin mänä gälsin”, “Sänä gälän qada
(bäla) mänä gälsin”, “Ölümün mänim olsun”, “A¤›rl›¤›n da¤lara” deyimläri
dä bu düflüncädän yaranm›fld›r. Mirzä Fätälinin “Aldanm›fl kävakib” (yaxud
“Hekayäti Yusif flah”) äsärindä Tanr›dan gälän ölümün baflqas›na ötürülmäsi
änänäsi dä hämin täfäkkürün mähsuludur (Axundov, 1857,. 1958-1962). Ölümün
ötürülmäsi, insan vä tanr›lar›n ölüb-dirilmäsi änänäsi mifoloji tädqiqatlarda
elmi cähätdän müäyyän qädär äsasland›r›lm›fld›r (Kulakovskiy, 1899).
Ölümsüzlüyün insan häyat›nda vä insanflünasl›qda mühüm problem kimi öyränilmäsi
onun qädim tarixi, mifoloji vä fälsäfi arafld›rmalarda ciddi yer tutmas›na
säbäb olmufldur (fimalqauzen, 1926).
Mifologiyada insan›n ölümdän, gözlänilän bäladan qorunmas› vä onun yollar›,
sehirlämä vä b. müdafiä formalar› da düflünülmüfldür. Onlardan bäziläri döyüfl
vä müdafiä alätlärinin müqäddäsläfldirilmäsidir. Mäsälän, q›l›nc müqäddäsliyinin
maraql› äsas› vä änänäsi vard›r. Mifik q›l›nc Bilqam›sda, skif qähräman›
Tarq›tayda, Koro¤luda vä s. ‹gidliyin göylärlä ba¤l›l›¤›n› äsasland›ran
atributlardan biridir. Dädä Qorqudun qopuzu isä q›l›ncdan da qiymätlidir. Niyä?
Ona görä ki, Q›l›nc ölümä säbäb olur, insan ömrünü sona yetirir, qopuz
isä insan ömrünü uzad›r, ona färäh verir. Elä ona görä Dädä Qorqud heç vaxt
q›l›nc qurflanmam›fl, döyüflä getmämifldir. Mähz bu cähäti onu bütün mifik
qährämanlardan färqländirir. Çünki o ömür käsän deyil, ömür uzadand›r. vurmaq,
äzmäk, tabe etmäk onun funksiyas›na aid deyil. Bu xüsusiyyäti ilä o Bilqam›sdan
färqlänir. Digär täräfdän qopuzla oxunan nä¤mälärdä dä äbädi häyat
var. Bu säs vä nä¤mä ölümü insandan uzaqlafld›r›r. Dädä Qorqudun tarixi
fläxsiyyät vä mifik obraz kimi xüsusiyyätläri onu O¤uz näslinin yarad›c›s›,
atas›, än böyük mäslähätçisi, yol göstäräni, ilahi nä¤mäkar› säviyyäsinä yüksältmifldir.
82