Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...

Ömäro¤lu, Mifik Düflüncädä Rasionall›q: Bilqam›s–Dädä Qorqud Ölmäzliyi
napifltinin hädiyyä etdiyi gänclik çiçäyi dä qährämana qismät olmur. ‹nsanlar›n
Tanr›lar kimi ölmäzliyä qovuflmas›n›n mümkünsüzlüyü, bu yöndäki cähdlärin
faydas›zl›¤› dastanda insan›n fläräfli häyat sürmäsinin daha böyük mäna
dafl›d›¤›n› äsasland›r›r. Yäni insan yaln›z xeyirxah ämälläri, böyük iflläri ilä
yaddafllarda, xatirälärdä yaflamal›d›r.
Belä ilkin “elmi” qänaätlär baflqa xalqlar›n mifologiyas›nda da genifl izlär buraxm›fld›r.
Ona görä dä bu süjetlä ba¤l› sänät abidäläri yaranm›fld›r. Belä äsärlärin
çoxu e.ä. 24-22. yüzillärä aiddir. Bilqam›s vä Enkidunun heykälläri Aflflur
çar› II Sarqonun (e.ä. 8. yüzil) möhtäfläm saray›n›n girifl qap›lar›n› mühafizä
edirdi. Maraql›d›r ki, Bilqam›s vä Enkidu obrazlar›n› äks etdirän möhürlärä,
divar räsmlärinä e.ä. 25-15. yüzillärä aid Orta Asiya vä Hindistan ärazilärindä
dä rast gälinir. V. V.Struve E.Makkeyin “Hind vadisinin qädim mädäniyyäti”
kitab›na yazd›¤› ön sözdä flumer vä qädim Hindistan flähärlärindäki
dini-mifoloji obrazlar›n oxflar vä yax›n cähätlärini qeyd etmifldir(Makkey,
1951). fiumer-Türk mifoloji eyniyyätlärinin dä äsasl› säbäbläri vard›r. Ona
görä dä Bilqam›s - Dädä Qorqud oxflarl›¤› täsadüfi say›la bilmäz.
fiärq tarixi üzrä tan›nm›fl mütäxässis, akademik B.A. Turaev “Qädim fiärq tarixi”
kitab›nda qädim flumer vä ona qonflu olan mädäniyyätlärin Uzaq fiärqlä
ba¤l›l›¤›n› xüsusi qeyd etmifldir(Turacv, 1986). Çex alimi B.Qrozn› “Ön Asiyan›n
äski taleyi” yaz›s›nda göstärir ki, tarixi dälillär e.ä. 6. minildä vä ondan
öncä flumerlär hardasa Türküstan, yaxud Qazax›stan vä Q›r¤›z›stan›n flärq bölgälärindä
yaflam›fllar. O, flumer dilinin Hind-Avropa vä Türk-tatar elementlärinin
qar›fl›¤›ndan ibarät oldu¤unu qeyd etmifldir(Qrozni, 1940). Prof. Q.‹.Pelix
dä öz tädqiqatlar›nda mövcud elmi ädäbiyyatlara vä dälillärä äsaslanaraq,
Sibir mädäniyyätinin Ön vä Orta Asiyaya yay›lmas›n›, onlar aras›nda ba¤l›l›-
¤›n mövcudlu¤unu göstärmifldir(Pclix, 1972). Akad/ A.P.Okladnikovun vä
onun hämkar› A.P.Derevenkonun äsärlärindä (Okladnikov, Derevcnko, 1976)
dä flumerlärin Altay, Orta vä Uzaq Asiya ilä älaqäläri barädä zängin materiallar
vard›r. Görkämli alim S.N.Kramer “Tarix flumerdän bafllan›r” äsärindä Bilqam›s›
mifik ädäbi qähräman kimi säciyyäländirmifl, mänfläyinä, onun qüdrätinä
vä ölmäzlik axtar›fl›na yüksäk däyär vermifldir(Kramcr, 1991). Bäzi tädqiqatç›lar
dä “bilgä” sözünün buryat, kalm›k vä monqol dillärindäki uy¤un
mänalar›n› da arafld›rm›fllar(Poppc, 1973,. Çcrmisov, 1976). Arafld›rmalarda
79