Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...

Ömäro¤lu, Mifik Düflüncädä Rasionall›q: Bilqam›s–Dädä Qorqud Ölmäzliyi
il qeyd olunmufldur. Mätnlärdä Bilqam›s Uruk hakimi Luqalbandan›n vä ilahä
Ninsunun o¤lu, Günäfl tanr›s› Utunun (“ut” - “od” anlam›ndad›r) törämäsi
say›l›r. Hakimliyin vä ilahi gücün o dövrä görä fälsäfi bax›mdan äsasland›r›lmas›
da görünür, ictimai fikrin täläbindän iräli gälmifldir. Görünür, flär qüvvälärä
qarfl› mübarizäsi, böyük qäläbäläri onu ölümündän sonra mifik qähräman
kimi mäflhurlafld›rm›fld›r. E.ä. ll minildän Bilqam›s o biri dünyan›n hakimi, insanlar›
flär qüvvälärdän - ‹blisdän qoruyan pählävan, habelä flähärsalman›n,
qala infla etmänin banisi say›l›rd›.
Urukun än güclü, än mäflhur qähräman› olan Bilqam›s haqq›nda befl flumer
epik nä¤mäsi zämanämizä gälib çatm›fld›r. Bunlardan biri “Bilqam›s vä ölmäzlär
da¤›” adlan›r. Bu nä¤mä-dastanda Bilqam›s gänc döyüflçü dästäsinin
bafl›nda dayan›r, fläräfli ad qazanmaq üçün da¤lara gedir. Sidr a¤ac›n›n himayädar›
qorxunc Huvava (Humbaba) ilä döyüflür, silahdafllar›n›n kömäyi ilä
onu öldürür. “Bilqam›s vä göy öküzü” dastan›nda ilahä ifltar›n qorxunc göy
(säma) öküzünü Uruk flähäri üzärinä göndärmäsindän vä Bilqam›s›n onu öldürmäsindän
dan›fl›l›r.
“Bilqam›s, enkidu vä yeralt› dünya” dastan›nda Bilqam›s›n ilahä ifltar xahifli
ilä onun öz ba¤›nda äkdiyi sehrli Huluppu a¤ac›nda mäskunlaflm›fl nähäng
Anzuda quflunu qovmas›ndan vä sehrli ilan› öldürmäsindän bähs olunur. A¤ac›n
kök vä budaqlar›ndan “pukku” vä “mikku” (täbil vä täbil çubuqlar›) düzäldirlär.
Lakin çubuqlar gedib yeralt› dünyaya düflür. Bilqam›s›n qulluqçusu enkidu
onlar› ç›xarmaq istäyir, lakin Bilqam›s›n ovsunlar›n›, sehrli mäslähätlärini
yerinä yetirmädiyinä görä, hämiflälik yeralt› dünyada qal›r. Burada diqqäti
çäkän mäsälälärdän biri dä odur ki, Bilqam›s yalvar›fllarla Enkidunun ruhunu
yerin alt›ndan ç›xarma¤a nail olur. Enkidu ifl›ql› dünyaya döndükdän sonra
öz a¤as›na yeralt› - qaranl›q dünyadan, oradak› ölülärin ümidsiz vä kädärli
häyat›ndan söhbät aç›r.
Bu süjet Azärbaycan na¤›llar›nda da xat›rlanan “gedär-gälmäz”ä, “qaranl›q
dünya”ya säfär epizodlar›n› xat›rlad›r. Mälikmämmädin qaranl›q dünyaya düflüb
geri gälmäsi dä insan›n mänävi dünyas›n›n tämizliyi, Tanr›ya vä insana
sädaqäti. “Bilqam›s yeralt› dünyada” (yaxud “Bilqam›s›n ölümü”) dastan›nda
Bilqam›s yeralt› dünyan›n sahibi Ereflkiqala vä onun räiyyätini täflkil edän tan-
77