Türkiye'nin Orta Asya'daki Politikas›nda - Bilig - Ahmet Yesevi ...

ilig 2002 Kış Sayı 20
haql› olaraq qeyd edilmifldir ki, Bilqam›s äski zamanlarda mifik obraz, qähräman
kimi yaranm›fl, sonrak› dövrlärdä Kiçik Asiya vä baflqa fiärq xalqlar›n›n
ädäbiyyatlar›na ciddi täsir göstärmifl, söz sänätindä vä täsviri sänätdä onun
çoxlu bänzärläri, oxflarlar› meydana gälmifldir. fiumer ädäbiyyat›n›n äski ädäbiyyatlara
täsiri barädä son yüz ildä çox maraql› elmi tädqiqatlar apar›lm›fl vä
bu arafld›rmalar iflläri yeni materiallar vä arafld›rmalar äsas›nda u¤urla davam
etmäkdädir. Bilqam›s›n Azärbaycan na¤›l, äfsanä vä dastan obrazlar› ilä älaqäläri
barädä dä maraql› elmi arafld›rmalar, fikirlär yaranm›fld›r. Ümumiyyätlä,
äski flumerlärin nä¤mä, hekayät, dua vä dastanlar›ndak› bir çox mifoloji
motivlär, ähvalat vä täsvir vasitäläri äski Türk ädäbiyyat›nda, “O¤uznamä”,
“Alpam›s”, “Manas”, “Uralbat›r”, “Dädä Qorqud”, “Koro¤lu” vä b. dastanlarda
ayd›n görünmäkdädir. Azärbaycan ärazisindä apar›lan arxeoloji qaz›nt›lar
zaman› flumer möhürlärinin vä digär sänät nümunälärinin qal›qlar›n›n aflkar
edilmäsi dä älaqä ba¤lar›n›n tarixi kökläri oldu¤unu sübut edir.
Tarixi tädqiqatlar vä müflahidälär göstärir ki, genetik ba¤l›l›q, ticari-iqtisadi
älaqälär mövcud olmasayd›, bu oxflarl›qlar meydana gälä bilmäzdi. Täsadüfän
deyil ki, flumer yaz›lar›n›n qal›qlar›na yaln›z iraq vä Fälästin dä deyil, häm dä
Azärbaycan vä Türkmänistan ärazilärindä rast gälinir. fiumer dastanlar›ndak›
ähvalatlar›n bir çoxu äski dini kitablarda äks olunmufldur. Dirilik suyu ähvalat›
baflq›rdlar›n “Uralbat›r”, eläcä dä bizim “Koro¤lu” dastan›nda oxflar fläkildä
näzärä çarp›r.
Baflq›rd türklärinin “Uralbat›r” dastan›nda oxflar süjet vä anlay›fllar mövcuddur.
Uralbat›r da äbädi häyat suyunu, dirilik suyunu axtar›r vä dirilik suyunu
axtara axtara dünyan›n o bafl›na gedib ç›x›r. Dirilik suyunu tapd›qdan sonra
isä onu barda¤a doldurub xalq›na gätirmäk istäyir. Yolda o yuxuya gedir, bardaq
afl›r, su tökülür vä dirilik suyu Uralbat›ra da näsib olmur.
X›z›rla ba¤l› ähvalatlar da bu cürdür. Färqli cähät ondad›r ki, äbädi häyat X›z›r
ilyasa, yäni yaxfl›l›q tanr›s› ilyasa näsib olur. Bir çox xüsusiyyätlärinä görä,
X›z›r vä Dädä Qorqud oxflarl›¤› Nuh vä Utnapiflti ilä dä eyniyyät täflkil
edir. Ümumiyyätlä, Utnapifltinin vä Nuhun bäzi xüsusiyyätläri X›z›rda özünü
göstärir. X›z›r ölmäzliyä çatm›fl mifik türk obraz›d›r, insanlara hämiflä kömäk
etmäsi, yard›m göstärmäsilä färqlänir. “Dädä Qorqud” dastan›nda X›z›r obra-
80