Przeczytaj spis treści i fragment książki - Teologia Polityczna

More documents

Recommendations

Info

14 Szańce kultur w moim przekonaniu skrajnym europocentryzmem, częstym niestety w naukach społecznych naszego kontynentu. Zrezygnowałem więc z tamtejszej tematyki. Gdyby nie to, może siedziałbym jeszcze w tej chwili w górach Ałtaju albo w Magadanie… Po drugie – nie umiałem wyjść poza rok 1917 – i to szczególnie zubożyło całość mojej wizji zderzenia kultur. Także tutaj zadecydował niedostatek rzetelnej informacji. Sowietologia – i ta współczesna, i ta sprzed paru dziesiątków lat – to odrębna i specyficzna dziedzina wiedzy. Rafy propagandy sowieckiej i antysowieckiej tworzą bardzo zawiłe szlaki dla prawdziwej wiedzy o biegu wydarzeń, a tym bardziej o przemianach mentalności ludzkiej w ZSRR. Mówimy o tym dużo, ale wiemy naprawdę mało. Tu jeszcze nie nadszedł czas na odpowiedzialne tworzenie syntez. Lepiej zresztą zostawić tę tematykę następnym pokoleniom historyków. Może nie wszystko wyczują, ale spojrzą na to spokojniej i bardziej obiektywnie. Dla mnie walka z sowietyzacją kultur narodowych to – jako żywo – nie historia. Lepiej więc, abym w tę epokę w stroju historyka nie wchodził. Strój ten uwiera mnie zresztą w kontakcie z całym XX wiekiem: na czaszce mego Taty była blizna po szabli kozackiej – pamiątka udziału w czasach studenckich w petersburskiej „krwawej niedzieli” 1905 roku. Domowy przekaz doświadczeń bardzo przybliżał odległą epokę. Przy okazji parę słów o historycznym i narodowym usytuowaniu autora – to przy drażliwej tematyce książki może być przydatne: wiadomo będzie, jakich deformacji obrazu się obawiać. Polak spod Warszawy, ale z czterystuletnim stażem rodziny ze strony ojca na północno-wschodnim pograniczu Litwy, skąd bliżej było do inflanckiego Dyneburga niż do buchającego polskością Wilna. Niebogata i niezbyt uczona, ale politycznie dość niepokorna, szara szlachecka brać sejmikowa. W metrykach dużo wątków litewskich, trochę białoruskich, są i tatarskie. W niedalekiej rodzinie paru emigrantów z 1831 roku, jeden autentyczny zesłaniec syberyjski, jeden wileński biskup i paru sympatyków masonerii… Dziadek – wysoko postawiony inżynier kolejowy w Saratowie nad Wołgą, z karierą gwałtownie przerwaną za poparcie strajków 1905 roku. Co było z rodziną dalej, to już – umówiliśmy się – nie historia… Majątku nie zostawili, ale wstydu też nie. Trudność podjętego tematu wzięła się nie tylko z wyjątkowo rozległej przestrzeni i długiego czasu, jaki został poddany badaniom. Poza historią wnosiła swe zastrzeżenia i postulaty wiedza o kulturze. Co to jest kultura, jak wiadomo, nie wiadomo. Ilu badaczy, tyle definicji. Podszedłem więc do tematu z chytrze zaplanowaną naiwnością: poświęcając tej tematyce całą książkę, nigdzie nie piszę, o czym konkretnie mowa. I liczę, że czytelnicy zrozumieją to bez kłopotu. Stare książki o kulturze pełne były wielkich nazwisk twórców i ich najbardziej znanych dzieł. Tak rozumiana kultura miała kształt Olimpu, mądrość i piękno spływały stamtąd na ciemną ludzkość. Poznanie kultury mogło wtedy oznaczać po prostu nauczenie się na pamięć tej książki telefonicznej w grubszym lub cieńszym wydaniu. Zbuntowali się przeciwko temu socjologowie: w ich ujęciu podmiotami kultury jesteśmy ty i ja, a jej przedmiotem treść naszych pogwarek i estetyka gestów. Liczy się gęstość połączeń i zasięg sieci obiegu, pierwotny „twórca komunikatu” pozostaje poza obrazem, dzieło nie dość podziwiane po prostu nie istnieje. Kto wie, może to i tak… Niektórzy mędrcy mówią, że kultura to system znaków. Coś w tym jest: i Wietnamczyk, i Patagończyk, i ja cenimy sobie te same ogólnoludzkie wartości. Nasza etyka, jestem o tym przekonany, ma wspólny fundament. Wartości, całą naszą wiedzę o świecie odkrywamy i sami wyrażamy – każdy za pomocą innych znaków i innych symboli. Moje znaki świadczą o mnie, o mojej tożsamości i o mojej kulturze – różnią się od twoich, a więc póki
Wprowadzenie 15 twego kodu nie odczytam, nie porozumiemy się naprawdę, choć w końcu okaże się, że jesteśmy braćmi. Bardzo to mądre, ale dla refleksji – historycznej zwłaszcza – dziwnie mało operatywne: system znaków od Homera poprzez Biblię, Gutenberga, Szekspira, Newtona, aż po Nietzsche go i Lenina zmienił się dość nieznacznie, natomiast przekazywane tymi znakami treści okazują się bardzo różne – i to obojętnie, czy zapiszę je po polsku, czy po wietnamsku. W kulturach, które jawią mi się w XVIII-wiecznym czy XIX-wiecznym imperium rosyjskim jako odrębne, choć ustawicznie zachodzące na siebie byty, są widoczni twórcy dzieł, same dzieła, ich prezenterzy i popularyzatorzy oraz zainteresowany rezultatem ich poczynań anonimowy tłum. Tłum przejęty, rozmodlony, czasem politycznie rozdyskutowany lub dla odmiany rozbawiony, porozumiewający się oczywiście swym systemem znaków kulturowych, czasem nawet dwoma, bo mówić trzeba raz w języku rodzimym, a raz – po rosyjsku… W tle widzę jeszcze byty dodatkowe w postaci instytucji kulturalnych: szkoły oficjalnie rosyjskojęzycznej, ale buntującej się w językach narodowych, księgarza trzymającego książki rosyjskie na wystawie, a nierosyjskie – pod ladą, księdza, pastora i rabina, w zależności od sytuacji ujawniających treści kultur narodowych lub pouczających tylko o Bożej transcendencji… Mówiąc więc o kulturze, przez cały czas opisuję chaos. Żeby było jeszcze trudniej, co chwilę sugeruję, że ten czy inny fakt kulturowy ma – lub może mieć – jakieś znaczenie polityczne, że znak kulturowy ma sens podwójny i że czytany bywa różnie. Relacje między kulturą a polityką opisywane bywają współcześnie zwłaszcza w kontekście rozliczeń ze złą tradycją kolonializmu i pojęciami jego specyficznej kultury. Problematyka ta powinna być memu tematowi – relacjom kultury najeźdźcy i kultury rodzimej – szczególnie bliska, ale lektura poświęconych tym sprawom dzieł okazuje się deprymująca. Relacje kolonialne między „światem białym” a terytoriami zamorskimi nie mają wiele wspólnego z rzeczywistością imperialną czy zaborczą (ale na pewno nie kolonialną) nierosyjskich ziem imperium rosyjskiego. Z hinduskiej na przykład perspektywy nie jawi się w ogóle kategoria narodu, toteż pojęcie to pisane jest najczęściej w cudzysłowie i traktowane jako przykład niezrozumienia azjatyckiego życia zbiorowego. Doświadczenia historyczne Europy Wschodniej prowadzą do wniosków odwrotnych: tutejszych relacji między kulturą a polityką czy dziejów wielopokoleniowej walki między imperium a jego nierosyjskimi poddanymi bez kategorii narodu i fenomenu kultury właśnie narodowej opisać się oczywiście nie da. Tutejszy obraz relacji między kulturą, polityką i społecznością narodową wskazuje na jeszcze inne zjawiska. Kultura narodu pozbawionego niezależności politycznej i instytucji własnego państwa jest wzywana do aktywniejszego wkroczenia w problematykę polityczną i do odegrania w niej ról nowych. Pisarz staje się przywódcą ludu i wieszczem, utwór literacki przekracza granice świata przedstawionego i jest już nie tylko baśnią, lecz także manifestem, aria operowa zaczyna brzmieć jak pobudka, także nauczyciel i kapłan pytani są o słowa powstańczej roty. Polityczna waga takich zjawisk jest łatwa do zrozumienia. Komentarza wymaga jednak druga strona medalu: co w takim momencie dzieje się z kulturą, z jej swobodą ekspresji, z jej estetycznym kanonem, a także z jej uniwersalną, a więc ponadnarodową i pozaideologiczną naturą Jak długo kultura pozostaje sobą, a kiedy staje się już propagandą I za czym tęskni szukający swej tożsamości naród – za arią czy za pobudką Te pytania przekraczają miarę niniejszej książki. Może uda się chociaż zbliżyć do tej trudnej tematyki…
Page 1 and 2: Spis rzeczy Wprowadzenie ..........
Page 3 and 4: Spis rzeczy 7 6. Zaskakująca posta
Page 5 and 6: Spis rzeczy 9 Gruzini .............
Page 7: Spis rzeczy 11 6. Cerkiew jako podm
Page 12 and 13: 16 Szańce kultur W trwającej wiel
Page 15 and 16: 2 2 2 „Rosji nie można zrozumie
Page 17 and 18: Spojrzenie pierwsze: Rosja jest pra

Przeczytaj spis treści i fragment książki - Teologia Polityczna

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?