Przeczytaj spis treści i fragment książki - Teologia Polityczna

More documents

Recommendations

Info

46 „Rosji nie można zrozumieć…” Pozytywistyczne i materialistyczne hasła zapoczątkowanej w latach sześćdziesiątych XIX wieku laicyzacji inteligencji rosyjskiej nie odbiegały daleko od tego, co o dekadę czy dwie wcześniej można było usłyszeć i przeczytać w Europie Zachodniej. W kulturze rosyjskiej warstwy ludzi wykształconych stopniowo zaczynał obowiązywać sceptyczno-ironiczny, a często pobłażliwy stosunek do wszystkiego, co kojarzyło się z nauczaniem cerkiewnym i w ogóle ze światem pojęć religijnych. W takiej atmosferze kulturalnej pojawiają się jednak w ówczesnej Rosji przykłady indywidualnych postaw duchowych, wyraźnie kontrastujących z tą laicyzującą tendencją szerokich kręgów inteligenckich. Odbijają one dramaty religijne, przeżywane ze świadomością filozoficzną znacznie głębszą, niż miało to miejsce w zachodnioeuropejskiej czy na przykład w polskiej kulturze tej epoki. Spojrzenie choćby tylko na tych największych i na całym świecie znanych myślicieli tamtych czasów pozwala uchwycić charakterystyczne zmiany w myśli ówczesnego prawosławia rosyjskiego, choć – rzecz charakterystyczna – na pograniczu lub poza granicami oficjalnej Cerkwi. Fiodor Dostojewski wyrasta z głębokiej tradycji duchowej prawosławia rosyjskiego. Jego myśl religijna posiłkuje się doświadczeniem ojca Tichona Zadońskiego, XVIII-wiecznego mistyka i twórcy typowo rosyjskiej praktyki starczestwa, sięga i dalej, aż do tradycji XVI- -wiecznego Nila Sorskiego. Myśl ta skupia się jednak już nie na historycznym fenomenie prawosławnej Rosji, ale na prawosławnej filozofii człowieka i na ludzkiej drodze powrotu do Boga. To przekroczenie granic tematyki ojczystej i podjęcie wątków bizantyjskich z jednej strony, a zachodniochrześcijańskich z drugiej nadaje Dostojewskiemu, fanatycznemu wrogowi katolicyzmu i Polaków, a skądinąd także judaizmu i Żydów, pewne cechy myśliciela uniwersalisty. Bohaterowie książek Dostojewskiego – Raskolnikow i Sonia ze Zbrodni i kary, książę Myszkin z Idioty czy Stawrogin z Biesów, wreszcie Iwan i Alosza Karamazow, wszyscy autentycznie rosyjscy, wiodą ten sam uniwersalnie ważny spór między nowożytnym racjonalizmem i jego konsekwencjami a mistyką chrześcijańskiej drogi do Boga. Lew Tołstoj – twórca najwspanialszych epickich obrazów Rosji, a zarazem człowiek mocno wrośnięty w kulturę europejską – szuka swego chrześcijaństwa i swej rosyjskości zupełnie inaczej. Wielkość Rosji jawi mu się najbardziej wyraziście i patetycznie w obrazie prostego sołdata, ginącego za ojczyznę. Chrześcijaństwo to dla Tołstoja przede wszystkim religia powszechnego braterstwa i niesprzeciwiania się złu. Moralizm Tołstoja i jego cześć dla pokornego męczeństwa niewątpliwie zakorzenione były w tradycji prawosławnej pobożności rosyjskiej, ale były bardzo odległe od obowiązującej religii imperialnej. Zresztą sprowadzenie wiary religijnej do rangi doktryny wyłącznie etycznej musiało doprowadzić do rozstania się pisarza z Cerkwią prawosławną. Nie mieszczący się w ramach żadnej ortodoksji Lew Tołstoj w paradoksalny sposób okazał się jednak wyjątkowo ważnym świadkiem chrześcijaństwa w rosyjskiej i światowej kulturze przełomu XIX i XX wieku. Trzeci wielki głos rosyjskiego prawosławia tamtej epoki należy do młodszego od Dostojewskiego i Tołstoja o pokolenie wybitnego filozofa religijnego Włodzimierza Sołowjowa. Sięgając do jego pism 24 , wchodzimy w krąg prozy dyskursywnej – filozoficznej i teologicznej, której głównym tematem jest idea Bogoczłowieczeństwa jako celu, ku któremu zmierza egzystencja ludzka. W tym podstawowym kontekście rozważane są kwestie realizacji Kościoła powszechnego w świecie doczesnym i roli rosyjskiego imperium w tym dziele. Kościołem powszechnym nie jest u Sołowjowa samo prawosławie czy sam katolicyzm. Rzeczywisty duch chrześcijaństwa może się objawić tylko w jednym Kościele, w którym każdy – prawosławny czy katolik – pozostając sobą, będzie się czuł współbratem wszystkich. Różnice dwóch wyznań nie są dogmatycznie istotne i mają charakter kulturowy,
Spojrzenie pierwsze: Rosja jest prawosławna… 47 a więc możliwy do załagodzenia. Powrót do jedności musi się dokonać na trzech płaszczyznach – ducha, który musi się zjednoczyć wokół najwyższego kapłana, jakim mimo wszystkich zastrzeżeń jest papież, w światowej monarchii chrześcijańskiej, której władcą winien być rosyjski car, oraz w służbie prorockiej, pełnionej przez ludzi, powoływanych przez Ducha Bożego spośród wszystkich narodów. Wizje realizacji tej idei ewoluowały w poglądach Sołowjowa w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Od konkretnych i oczywiście nierealistycznych pomysłów quasi-politycznych, w których zresztą domagał się radykalnego zaprzestania rusyfikacji Polski, mogącej w jego planach stać się kulturowym pomostem między Rzymem i Petersburgiem, stopniowo przechodził ku apokaliptycznym proroctwom zagłady zarówno zmaterializowanej Europy, jak i zdradzającej swe duchowe powołanie imperialnej Rosji. Realizacja Królestwa Bożego przesuwała się zatem poza ziemską doczesność. Było to jednak radykalne rozstanie się z liczącą sobie tysiąc pięćset lat tradycją wschodniego chrześcijaństwa, zapoczątkowaną przez cesarza Konstantyna pragnącego budować na ziemi Boże imperium. Skłóceni z Cerkwią prawosławną, choć bardzo głęboko zakorzenieni w jej duchowości, myśliciele wywarli ogromny wpływ na filozofię religijną i moralną zarówno Rosji, jak i Europy. Pokazywali nowy sposób pojmowania i przeżywania wiary chrześcijańskiej. Fiodor Dostojewski i Lew Tołstoj swymi dziełami skłonili do zadumy Europę nadchodzącego XX wieku. Włodzimierz Sołowjow stał się jednym z najważniejszych prekursorów idei ekumenizmu chrześcijańskiego, a ślady jego myśli można odnaleźć także u inicjatorów katolickiego Soboru Watykańskiego II. W samej Rosji wywarł on ogromny wpływ na całe grono myślicieli religijnych – Mereżkowskiego, Bułhakowa, Łosskiego, Floreńskiego czy Bierdiajewa. Krąg tych ludzi dokonał niezwykle ważnej reinterpretacji duchowości rosyjskiego prawosławia. W latach poprzedzających pierwszą wojnę światową postawił pytania o sens, miejsce i zadania chrześcijaństwa wschodniego, zwłaszcza rosyjskiego, w kulturze XX-wiecznego świata. Potem – po dramatycznym upadku rosyjskiego imperium carskiego i po rewolucji bolszewickiej – ci sami ludzie, znalazłszy się na wymuszonej emigracji próbowali ex post zinterpretować wydarzenia, których byli świadkami i ofiarami. Apokalipsa, zawsze obecna w myśleniu religijnym prawosławnych, pomagała nazwać przeżycia ich pokolenia i narzucała ton ich refleksji. Dziś po ich <strong>książki</strong> sięgają w Rosji ich prawnuki – literatura religijna tamtej epoki ukazuje się w nowych wydaniach i przyciąga szczególną uwagę nowej rosyjskiej inteligencji. Z punktu widzenia podjętego w tej książce tematu zjawisko to sytuuje się jednak już wyłącznie w epilogu. Albo wręcz w materiale do rozpoczynających się na naszych oczach dziejów Rosji XXI wieku, stającej wobec nowych wyzwań i – niestety – starych pokus. 13. Czy Cerkiew jest Rosją, a Rosja – Cerkwią Spróbujmy podsumować rozważania o roli prawosławnego czynnika religijnego w stopniowym stawaniu się historycznej Rosji. Wysuwając tę religijną tematykę na pierwszy plan analizy tożsamości tego kraju, narodu i państwa, zdajemy się sugerować, że właśnie prawosławie stanowi w tej tożsamości treść pierwszorzędną, a być może dominującą. Zagadnienie to wymaga jednak jeszcze choćby minimalnego komentarza. Wydaje się, że prawosławie rzeczywiście wniosło w historię Rosji więcej, niż uczyniły to inne wyznania chrześcijańskie w odniesieniu do któregokolwiek narodu czy państwa europejskiego. Wielu autorów zauważa, że obecność i rola wątków religijnych w pojmowaniu sensu istnienia Rosji, prezentowanym przez kulturę rosyjską, da się porównać tylko
Page 1 and 2: Spis rzeczy Wprowadzenie ..........
Page 3 and 4: Spis rzeczy 7 6. Zaskakująca posta
Page 5 and 6: Spis rzeczy 9 Gruzini .............
Page 7: Spis rzeczy 11 6. Cerkiew jako podm
Page 10 and 11: 14 Szańce kultur w moim przekonani
Page 12 and 13: 16 Szańce kultur W trwającej wiel
Page 15 and 16: 2 2 2 „Rosji nie można zrozumie
Page 17 and 18: Spojrzenie pierwsze: Rosja jest pra
Page 41: Spojrzenie pierwsze: Rosja jest pra

Przeczytaj spis treści i fragment książki - Teologia Polityczna

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?