Przeczytaj spis treści i fragment książki - Teologia Polityczna

Spojrzenie pierwsze: Rosja jest prawosławna… 23
– politycznych konsekwencji spostrzeganego zjawiska. Prawosławne zarzuty wobec chrześcijan
zachodnich wyrastają natomiast ze zgorszenia. Przeważa w nich płaszczyzna moralna:
w ich opinii chrześcijanie Zachodu grzeszą pychą, zarówno intelektualną, jak i inną,
odstępstwami od Prawdy i nadmierną fascynacją wartościami doczesnymi, które odwracają
ich uwagę od Boga. O ile więc prawosławny w oczach Zachodu jest niezorientowanym
w świecie dziwakiem, katolik czy ewangelik jest w oczach Wschodu za mało religijnym,
łatwo ulega laicyzacji i poddaje się światu doczesnemu. Te oceny wydają się istotne w kontekście
przeszkód stających na drodze do ekumenicznego zbliżenia. Z jednej strony przemawia
przeciwko niemu poczucie obcości i lekceważenie dziwaka, a drugiej – niechęć do
zadawania się z chrześcijaninem połowicznym.
2. Chrześcijaństwo Rusi Kijowskiej
Prawosławie przeniknęło na Ruś tysiąc lat temu. Wtedy rozpoczął się długi i rozłożony
na bardzo wiele etapów proces jego wcielania się w dojrzewającą Rosję. Rosja stała się
prawosławna. Co trzeba o tym procesie wiedzieć, by zrozumieć jego logikę i znaczenie
Na początek chyba trzeba umieć zapomnieć o tym wszystkim, co porządkuje nam historię
kultury europejskiej i chrześcijaństwa zachodniego: o średniowieczu – tym wczesnym
i ciemnym oraz tym światłym, rycerskim, strzeliście gotyckim i scholastycznie uniwersyteckim,
o humanizmie, renesansie i reformacji religijnej, o kontrreformacji, baroku i rokoku
i o całej ewolucji myśli i filozofii europejskiej chyba aż po Kanta. Kategorie myślowe,
zaczerpnięte z tych okresów dziejowych, tak dla nas ważnych, w odniesieniu do Rosji
nie tylko okażą się nieprzydatne, ale utrudnią dostrzeżenie zarysu tej wschodniej drogi
religijnej i kulturowej i rozpoznanie jej charakterystycznych zakrętów i przełomów. Jesteśmy
w świecie innym geograficznie, fizycznie, lecz także duchowo i myślowo, w którym
kolejne epoki układały się inaczej, inne nosiły imiona i niosły za sobą zjawiska odmienne
od tych, które przywykliśmy uważać za tak zwykłe, że zapewne uniwersalne. Dzieje Rosji,
polityczne, ale przede wszystkim duchowe, zadają kłam temu pozornemu uniwersalizmowi
europejskiego Zachodu.
Na początku jest chrześcijaństwo Rusi Kijowskiej. Chrzest ma miejsce w roku 988, a więc
w pięć pokoleń po założeniu państwa kijowskiego. Dokonuje się bez zewnętrznego podboju,
choć z krwawymi starciami między członkami najbliższej rodziny, którym w indywidualnej
walce o władzę potrzebne jest odwołanie do religii starej lub nowej. Bizantyjski chrzest Włodzimierza
z 988 roku, zachodniochrześcijańskie sympatie jego syna Świętopełka, zabójcy
młodszych braci – Gleba i Borysa, próba powrotu do religii pogańskiej, podjęta w 1016 roku
przez kolejnego brata – Jarosława, wszystko to wskazuje na polityczne uwarunkowania
wyborów postaw i zachowań religijnych. Przynależność do chrześcijaństwa lub pogaństwa
każdorazowo oznacza deklarację politycznej poprawności lub buntu. To zresztą poniekąd
norma, tak bywa w świecie na ogół, choć nie zawsze mówi się o tym głośno.
Wybitny historyk rosyjskiej Cerkwi prawosławnej, żyjący na emigracji politycznej
w USA w połowie XX wieku, Gieorgij Florowski, którego opinie przyjdzie nam tu cytować
bardzo wiele razy, pisze o chrzcie Rusi jako o wyparciu się starej wiary i o związanym z tym
parupokoleniowym zjawisku współwystępowania „wiary dziennej” – publicznie deklarowanej
i „wiary nocnej” – przeżywanej jako ukrywane, ale właśnie dlatego szczególnie ważne,
osobiste przeświadczenie 1 . Często opisywany przez historyków i socjologów synkretyzm
religijny – mieszanie elementów dwóch całkiem różnych wiar – upowszechnił się nieco
później, gdy napięcia polityczne związane z religią stopniowo ulegały stępieniu.