Przeczytaj spis treści i fragment książki - Teologia Polityczna

Wprowadzenie 15
twego kodu nie odczytam, nie porozumiemy się naprawdę, choć w końcu okaże się, że
jesteśmy braćmi.
Bardzo to mądre, ale dla refleksji – historycznej zwłaszcza – dziwnie mało operatywne:
system znaków od Homera poprzez Biblię, Gutenberga, Szekspira, Newtona, aż po
Nietzsche go i Lenina zmienił się dość nieznacznie, natomiast przekazywane tymi znakami
treści okazują się bardzo różne – i to obojętnie, czy zapiszę je po polsku, czy po
wietnamsku.
W kulturach, które jawią mi się w XVIII-wiecznym czy XIX-wiecznym imperium rosyjskim
jako odrębne, choć ustawicznie zachodzące na siebie byty, są widoczni twórcy dzieł,
same dzieła, ich prezenterzy i popularyzatorzy oraz zainteresowany rezultatem ich poczynań
anonimowy tłum. Tłum przejęty, rozmodlony, czasem politycznie rozdyskutowany
lub dla odmiany rozbawiony, porozumiewający się oczywiście swym systemem znaków
kulturowych, czasem nawet dwoma, bo mówić trzeba raz w języku rodzimym, a raz – po
rosyjsku… W tle widzę jeszcze byty dodatkowe w postaci instytucji kulturalnych: szkoły
oficjalnie rosyjskojęzycznej, ale buntującej się w językach narodowych, księgarza trzymającego
książki rosyjskie na wystawie, a nierosyjskie – pod ladą, księdza, pastora i rabina,
w zależności od sytuacji ujawniających treści kultur narodowych lub pouczających tylko
o Bożej transcendencji… Mówiąc więc o kulturze, przez cały czas opisuję chaos.
Żeby było jeszcze trudniej, co chwilę sugeruję, że ten czy inny fakt kulturowy ma –
lub może mieć – jakieś znaczenie polityczne, że znak kulturowy ma sens podwójny i że
czytany bywa różnie. Relacje między kulturą a polityką opisywane bywają współcześnie
zwłaszcza w kontekście rozliczeń ze złą tradycją kolonializmu i pojęciami jego specyficznej
kultury. Problematyka ta powinna być memu tematowi – relacjom kultury najeźdźcy i kultury
rodzimej – szczególnie bliska, ale lektura poświęconych tym sprawom dzieł okazuje się
deprymująca. Relacje kolonialne między „światem białym” a terytoriami zamorskimi nie
mają wiele wspólnego z rzeczywistością imperialną czy zaborczą (ale na pewno nie kolonialną)
nierosyjskich ziem imperium rosyjskiego. Z hinduskiej na przykład perspektywy
nie jawi się w ogóle kategoria narodu, toteż pojęcie to pisane jest najczęściej w cudzysłowie
i traktowane jako przykład niezrozumienia azjatyckiego życia zbiorowego. Doświadczenia
historyczne Europy Wschodniej prowadzą do wniosków odwrotnych: tutejszych relacji
między kulturą a polityką czy dziejów wielopokoleniowej walki między imperium a jego
nierosyjskimi poddanymi bez kategorii narodu i fenomenu kultury właśnie narodowej opisać
się oczywiście nie da.
Tutejszy obraz relacji między kulturą, polityką i społecznością narodową wskazuje na
jeszcze inne zjawiska. Kultura narodu pozbawionego niezależności politycznej i instytucji
własnego państwa jest wzywana do aktywniejszego wkroczenia w problematykę polityczną
i do odegrania w niej ról nowych. Pisarz staje się przywódcą ludu i wieszczem, utwór
literacki przekracza granice świata przedstawionego i jest już nie tylko baśnią, lecz także
manifestem, aria operowa zaczyna brzmieć jak pobudka, także nauczyciel i kapłan pytani
są o słowa powstańczej roty.
Polityczna waga takich zjawisk jest łatwa do zrozumienia. Komentarza wymaga jednak
druga strona medalu: co w takim momencie dzieje się z kulturą, z jej swobodą ekspresji,
z jej estetycznym kanonem, a także z jej uniwersalną, a więc ponadnarodową i pozaideologiczną
naturą Jak długo kultura pozostaje sobą, a kiedy staje się już propagandą I za czym
tęskni szukający swej tożsamości naród – za arią czy za pobudką
Te pytania przekraczają miarę niniejszej książki. Może uda się chociaż zbliżyć do tej
trudnej tematyki…