Przeczytaj spis treści i fragment książki - Teologia Polityczna

Spojrzenie pierwsze: Rosja jest prawosławna… 47
a więc możliwy do załagodzenia. Powrót do jedności musi się dokonać na trzech płaszczyznach
– ducha, który musi się zjednoczyć wokół najwyższego kapłana, jakim mimo
wszystkich zastrzeżeń jest papież, w światowej monarchii chrześcijańskiej, której władcą
winien być rosyjski car, oraz w służbie prorockiej, pełnionej przez ludzi, powoływanych
przez Ducha Bożego spośród wszystkich narodów. Wizje realizacji tej idei ewoluowały
w poglądach Sołowjowa w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Od konkretnych
i oczywiście nierealistycznych pomysłów quasi-politycznych, w których zresztą domagał się
radykalnego zaprzestania rusyfikacji Polski, mogącej w jego planach stać się kulturowym
pomostem między Rzymem i Petersburgiem, stopniowo przechodził ku apokaliptycznym
proroctwom zagłady zarówno zmaterializowanej Europy, jak i zdradzającej swe duchowe
powołanie imperialnej Rosji. Realizacja Królestwa Bożego przesuwała się zatem poza ziemską
doczesność. Było to jednak radykalne rozstanie się z liczącą sobie tysiąc pięćset lat tradycją
wschodniego chrześcijaństwa, zapoczątkowaną przez cesarza Konstantyna pragnącego
budować na ziemi Boże imperium.
Skłóceni z Cerkwią prawosławną, choć bardzo głęboko zakorzenieni w jej duchowości,
myśliciele wywarli ogromny wpływ na filozofię religijną i moralną zarówno Rosji, jak
i Europy. Pokazywali nowy sposób pojmowania i przeżywania wiary chrześcijańskiej. Fiodor
Dostojewski i Lew Tołstoj swymi dziełami skłonili do zadumy Europę nadchodzącego
XX wieku. Włodzimierz Sołowjow stał się jednym z najważniejszych prekursorów
idei ekumenizmu chrześcijańskiego, a ślady jego myśli można odnaleźć także u inicjatorów
katolickiego Soboru Watykańskiego II. W samej Rosji wywarł on ogromny wpływ na całe
grono myślicieli religijnych – Mereżkowskiego, Bułhakowa, Łosskiego, Floreńskiego czy
Bierdiajewa. Krąg tych ludzi dokonał niezwykle ważnej reinterpretacji duchowości rosyjskiego
prawosławia. W latach poprzedzających pierwszą wojnę światową postawił pytania
o sens, miejsce i zadania chrześcijaństwa wschodniego, zwłaszcza rosyjskiego, w kulturze
XX-wiecznego świata. Potem – po dramatycznym upadku rosyjskiego imperium carskiego
i po rewolucji bolszewickiej – ci sami ludzie, znalazłszy się na wymuszonej emigracji
próbowali ex post zinterpretować wydarzenia, których byli świadkami i ofiarami. Apokalipsa,
zawsze obecna w myśleniu religijnym prawosławnych, pomagała nazwać przeżycia
ich pokolenia i narzucała ton ich refleksji. Dziś po ich książki sięgają w Rosji ich prawnuki
– literatura religijna tamtej epoki ukazuje się w nowych wydaniach i przyciąga szczególną
uwagę nowej rosyjskiej inteligencji. Z punktu widzenia podjętego w tej książce tematu zjawisko
to sytuuje się jednak już wyłącznie w epilogu. Albo wręcz w materiale do rozpoczynających
się na naszych oczach dziejów Rosji XXI wieku, stającej wobec nowych wyzwań
i – niestety – starych pokus.
13. Czy Cerkiew jest Rosją, a Rosja – Cerkwią
Spróbujmy podsumować rozważania o roli prawosławnego czynnika religijnego w stopniowym
stawaniu się historycznej Rosji. Wysuwając tę religijną tematykę na pierwszy plan
analizy tożsamości tego kraju, narodu i państwa, zdajemy się sugerować, że właśnie prawosławie
stanowi w tej tożsamości treść pierwszorzędną, a być może dominującą. Zagadnienie
to wymaga jednak jeszcze choćby minimalnego komentarza.
Wydaje się, że prawosławie rzeczywiście wniosło w historię Rosji więcej, niż uczyniły
to inne wyznania chrześcijańskie w odniesieniu do któregokolwiek narodu czy państwa
europejskiego. Wielu autorów zauważa, że obecność i rola wątków religijnych w pojmowaniu
sensu istnienia Rosji, prezentowanym przez kulturę rosyjską, da się porównać tylko