Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Nizaminin “Xəmsəyə” daxil olan ilk əsəri – “Məxzənül-əsrar”<br />
(“Sirlər xəzinəsi”) 1173-1179-cu illər arasında yazılmışdır.<br />
Kitab giriş hissə və məqalət (söhbət, danışıq) adlanan iyirmi<br />
bölmədən ibarətdir. “Sirlər xəzinəsi”nin yazılışındakı əsl məqsəd şairlik<br />
deyil, filosof və şeyx olan Nizaminin əxlaqi fikirlərini daxildən gələn<br />
bir istəklə oxuculara təlqin etməkdir. İlk söhbət Adəmin yaradılması<br />
barədədir və adi Quran əfsanələri ruhunda olub, insanın dünya üzərində<br />
hökmranlığı, insan təbiəti konsepsiyası və yerdəki vəzifələrinin anlanması<br />
ideyası ilə işlənmişdir. İkinci söhbət haqq-ədalətə riayət edilmə barədədir.<br />
Burada şair hökmdara məsləhətlərlə müraciət edir, onu ədalətli olmağa<br />
və dini nemətlər barədə düşünməyə çağırır. Üçüncü söhbət həyatın<br />
faniliyi barədədir. Şair yaşadığı çətin, fəzilətlərdən məhrum dövr barədə<br />
söhbət açır. Daha sonra şair ilk baxışdan abstrakt görünən, lakin qocalıq,<br />
“Allah bəndələrinin” rolu, insan-heyvan münasibəti, insanın dünyaya<br />
baxışı kimi fəlsəfi cəhətdən çox mühüm sualları irəli sürür. Dördüncü<br />
məqalət padşahın rəiyyətə qarşı vəzifəsi haqqındadır. Beşinci məqalət<br />
özünə güvənmək və kimsəyə əl açmamaq haqqındadır. Altıncı məqalət<br />
dözümlü olmaq və riyazət haqqındadır. Yeddinci məqalət insanlıq<br />
şərəfi haqqındadır.<br />
Ümumilikdə poema elə qurulmuşdur ki, hər bir növbəti söhbət<br />
əvvəlkinin mənasının davamı kimi qəbul olunur. Beləliklə arasıkəsilməz<br />
fikir zənciri yaranır. Hər bir söhbət adətən şifahi yaradıcılıqdan<br />
götürülən hər hansı ibrətli hekayə ilə müşayiət olunur.<br />
Poema Şərq ədəbiyyatına yeni təzahür kimi daxil olmuş və dahi ustadların<br />
çoxsaylı rəğbətinə səbəb olmuşdur. Nizaminin poeması yazılan səri<br />
bəhri epik poeziyada istifadə olunmurdu. Şair ilk dəfə ondan istifadə<br />
etmiş və sonradan bir çoxları onun yolu ilə getmişlər. Bundan əlavə,<br />
“Məxzənül-əsrar”da yeni sosial və estetik ideallar yaranır. Nizami bu<br />
poemada humanist ideyalardan söhbət açmış və zülmə məruz qalanların<br />
müdafiəçisi kimi çıxış etmişdir. Kiçik didaktik hekayələrdə o, zülm və<br />
əsarətə qarşı çıxış edən sadə, müdrik insanların bir sıra parlaq obrazlarını<br />
yaratmışdır. Nizamiyə xas orijinal ifadə və mistik ruh ilə yazılan bu<br />
əsər şer nöqteyi-nəzərindən yüksək və canlı parçalara malik, fövqəladə<br />
bir “Sirlər” xəzinəsidir.
Change language