Untitled - CESD

Nizaminin ikinci poeması “Xosrov və Şirin” 1180-ci ildə
tamamlanmışdır. Bu əsər quruluşuna, obrazların dərinliyi
və mürəkkəb, çoxpilləli mənasına görə, fars ədəbiyyatında
klassik bədii və struktur sintezinə çatmış ilk poema sayılır. İlk baxışdan
poemanın əsasını romantik rəvayət təşkil edir. Lakin, Nizamiyə xas
olan tərzdə, insan ruhunun Allaha doğru can atmasını eyhamlı şəkildə
təsvir edən dərin sufi fəlsəfənin inkişafının rəvayətlə yanaşı durması
maraq doğurur.
Bu poemanın süjeti Sasani dövrünə təsadüf edir və hər iki baş qəhrəman
tarixi şəxsdir. Şirin adı Bizans, Suriya, Ərəb mənbələrində qeyd edilir.
O, Arran hökmdarı Məhin-Banunun qohumudur. Xosrov isə Sasani
sülaləsinin son hökmdarı olmuşdur. Şirin obrazının maraqlı səciyyəvi
cəhətləri fars tarixçisi Balaminin salnaməsində saxlanmışdır. Burada
Xosrov Pərvizin hökmdarlığından söhbət açılır, onun sevimli həyat
yoldaşı Şirinin adı çəkilir: “İnsanlar arasında siması ondan gözəl,
xasiyyəti ondan xoş olanı yox idi”. Nizami isə öz növbəsində Xosrov və
Şirin məhəbbəti barədə tarixi salnamələri Bərdə şəhərində tapdığını
iddia edirdi.
Bu poemada Nizami, Şirinin dərin və mürəkkəb obrazını yaradır və
məhz onu əsərinin baş qəhrəmanı edir. Şirin ağıllı, gözəl, vicdanlı
və alicənab qadın, müdrik və ədalətli hökmdardır. Onun Xosrova
olan sevgisi əsərdə qeyri-adi incəliklə göstərilmişdir. Bu sevgi saf və
möcüzəvi idi. Şirin məhəbbətinin gücü ilə Xosrov başqalaşır, xudbinlik
və qəddarlığını dəf edərək, ədalətli hökmdara çevrilir. Məhz bu da
əsərin ideyasını təşkil edir.
Poemada, şair üçün yeni olan, Fərhad obrazı marağı cəlb edir. Mahir
daşyonan usta Fərhad xalqın nümayəndəsi olub, Xosrov kübarlığının
tam əksidir. Şirinə olan alovlu sevgisi onu əməyə və yaradıcılığa
ilhamlandırır. Xosrovdan fərqli olaraq, Fərhad alicənab, güclü, ədalətli
və qorxmazdır. O, ucaboy və pəhləvan güclü gəncdir. Xosrov isə gözəl,
qeyri-adi istedad və biliklərə malik, lakin boş və qayğısız həyat sürən,
vaxtını kef məclislərində, ovda, əyləncələrdə keçirən insandır.