ISBN 978-83-60538-18-0 Kraków 2008 - Województwo Małopolskie

się na prawie wołoskim, a osadnikami byli najczęściej chłopipańszczyźniani zbiegli z majątków panów polskich (m.in.Komorowskich, Zebrzydowskich czy Ogińskich).Zubrzyca po raz pierwszy wzmiankowana jest w rejestrachpodatkowych Państwa Orawskiego w 1567 roku oraz w 1604roku. Jako samodzielna wieś, Zubrzyca Górna została wytyczonaw 1614 roku, a pięć lat później, w 1619 roku, sporządzonazostała umowa lokacyjny pomiędzy Jerzym Thurzonema sołtysem, Andrzejem Moniakiem i sześcioma osadnikami,zgodnie z którą uzyskali czas wolny od podatków „na zagospodarowaniesię”, czyli tzw. wolniznę (było to przeważniedziewiętnaście lat).Niewiele później, bo już na początku XVII wieku, całąOrawę objęła akcja reformacji religijnej (Jerzy Thurzo przeszedłna protestantyzm w 1610 roku). Formalny przymus zestrony Thurzonów (a później Thökölych) do przechodzenia naprotestantyzm zaowocował powstawaniem, także na terenie79dzisiejszej Polskiej Orawy, zborów protestanckich (m.in.w Podwilku oraz w Jabłonce, z filią w Lipnicy Wielkiej). Akcjękontrreformacji wspierał dwór cesarski w Wiedniu – doszłonawet do walk na tle religijnym. Chłopi górnoorawscy,w dużej mierze polskiego pochodzenia, opowiedzieli się zakatolicyzmem, tym samym wspierając cesarza. Pod wodząswoich sołtysów stawiali zbrojny opór przeciwko „panomz Zamków Orawskich”. Ośrodkiem akcji kontrreformacyjnej byłwzniesiony ok. połowy XVII wieku kościół w Orawce.Po zwycięstwie katolicyzmu na Górnej Orawie cesarz LeopoldI nie zapomniał o wspierających go sołtysach, którychw 1673 roku uwłaszczył i nobilitował. Jednym z nich byłMateusz Moniak – sołtys z Zubrzycy Górnej – który niebawemwzniósł we wsi dwór, który przetrwał do obecnych czasów. W1937 roku rodzeństwo – Joanna Wilczkowa i jej brata SandorLattyak (Andrzej Łaciak), ostatni spadkobiercy sołtysiej rodzinyMoniaków – przekazali dwór na rzecz Skarbu PaństwaRzeczypospolitej Polskiej. Na mocy aktu darowizny SkarbPaństwa stał się właścicielem posesji o powierzchni ponad4 ha, na której znajdował się zabytkowy dwór wraz z budynkamigospodarczymi oraz otaczający je park z imponującymstarodrzewiem. W testamencie ofiarodawcy napisali:Życzeniem naszym jest zabezpieczenie dla przyszłościstarodawnego charakteru tego osiedla dworskiego w formiemuzeum, w którym by znalazły pomieszczenie równieżruchomości należące do rodziny z historią dworu i tej ziemizwiązane.Historia parku etnograficznegoOrawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej powstałdzięki wspomnianej darowiźnie. Była ona efektem starańówczesnego konserwatora zabytków okręgu krakowskiego– Bogdana Tretera oraz dyrektora Muzeum Tatrzańskiegow Zakopanem – Juliusza Zborowskiego. Jeszcze jesienią 1937roku przystąpiono do robót konserwatorskich. Wymienionowówczas gontowe pokrycie dachowe. Wybuch II wojny światowejuniemożliwił kontynuację remontu. W rok po jej zakończeniu,w lecie 1946 roku, udało się rozpocząć prace przy wymianiepodwalin, ale szybko zostały one przerwane. Dopiero pięć lat pozakończeniu wojny staraniem Wojewódzkiego KonserwatoraZabytków w Krakowie – dr Hanny Pieńkowskiej – remontzespołu dworskiego w Zubrzycy Górnej został wznowiony,a dwa lata później rozpoczęto realizację Orawskiego Parku57