się na prawie wołoskim, a osadnikami byli najczęściej chłopipańszczyźniani zbiegli z majątków panów polskich (m.in.Komorowskich, Zebrzydowskich czy Ogińskich).Zubrzyca po raz pierwszy wzmiankowana jest w rejestrachpodatkowych Państwa Orawskiego w 1567 roku oraz w 1604roku. Jako samodzielna wieś, Zubrzyca Górna została wytyczonaw 1614 roku, a pięć lat później, w 1619 roku, sporządzonazostała umowa lokacyjny pomiędzy Jerzym Thurzonema sołtysem, Andrzejem Moniakiem i sześcioma osadnikami,zgodnie z którą uzyskali czas wolny od podatków „na zagospodarowaniesię”, czyli tzw. wolniznę (było to przeważniedziewiętnaście lat).Niewiele później, bo już na początku XVII wieku, całąOrawę objęła akcja reformacji religijnej (Jerzy Thurzo przeszedłna protestantyzm w 1610 roku). Formalny przymus zestrony Thurzonów (a później Thökölych) do przechodzenia naprotestantyzm zaowocował powstawaniem, także na terenie79dzisiejszej Polskiej Orawy, zborów protestanckich (m.in.w Podwilku oraz w Jabłonce, z filią w Lipnicy Wielkiej). Akcjękontrreformacji wspierał dwór cesarski w Wiedniu – doszłonawet do walk na tle religijnym. Chłopi górnoorawscy,w dużej mierze polskiego pochodzenia, opowiedzieli się zakatolicyzmem, tym samym wspierając cesarza. Pod wodząswoich sołtysów stawiali zbrojny opór przeciwko „panomz Zamków Orawskich”. Ośrodkiem akcji kontrreformacyjnej byłwzniesiony ok. połowy XVII wieku kościół w Orawce.Po zwycięstwie katolicyzmu na Górnej Orawie cesarz LeopoldI nie zapomniał o wspierających go sołtysach, którychw 1673 roku uwłaszczył i nobilitował. Jednym z nich byłMateusz Moniak – sołtys z Zubrzycy Górnej – który niebawemwzniósł we wsi dwór, który przetrwał do obecnych czasów. W1937 roku rodzeństwo – Joanna Wilczkowa i jej brata SandorLattyak (Andrzej Łaciak), ostatni spadkobiercy sołtysiej rodzinyMoniaków – przekazali dwór na rzecz Skarbu PaństwaRzeczypospolitej Polskiej. Na mocy aktu darowizny SkarbPaństwa stał się właścicielem posesji o powierzchni ponad4 ha, na której znajdował się zabytkowy dwór wraz z budynkamigospodarczymi oraz otaczający je park z imponującymstarodrzewiem. W testamencie ofiarodawcy napisali:Życzeniem naszym jest zabezpieczenie dla przyszłościstarodawnego charakteru tego osiedla dworskiego w formiemuzeum, w którym by znalazły pomieszczenie równieżruchomości należące do rodziny z historią dworu i tej ziemizwiązane.Historia parku etnograficznegoOrawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej powstałdzięki wspomnianej darowiźnie. Była ona efektem starańówczesnego konserwatora zabytków okręgu krakowskiego– Bogdana Tretera oraz dyrektora Muzeum Tatrzańskiegow Zakopanem – Juliusza Zborowskiego. Jeszcze jesienią 1937roku przystąpiono do robót konserwatorskich. Wymienionowówczas gontowe pokrycie dachowe. Wybuch II wojny światowejuniemożliwił kontynuację remontu. W rok po jej zakończeniu,w lecie 1946 roku, udało się rozpocząć prace przy wymianiepodwalin, ale szybko zostały one przerwane. Dopiero pięć lat pozakończeniu wojny staraniem Wojewódzkiego KonserwatoraZabytków w Krakowie – dr Hanny Pieńkowskiej – remontzespołu dworskiego w Zubrzycy Górnej został wznowiony,a dwa lata później rozpoczęto realizację Orawskiego Parku57
58Etnograficznego. Hanna Pieńkowskawspominała po latach:…Dyrektor Zborowski konsultowałwszystkie prace prowadzone w tymzespole od roku 1950, jak również brałczynny udział w ustaleniu koncepcji zorganizowanegotu przez WojewódzkiegoKonserwatora Zabytków pierwszegow kraju w pełni działającego ParkuEtnograficznego [H. Pieńkowska: JuliuszZborowski wobec konserwacji zabytków[w:] Zborowski Juliusz: Pisma podhalańskie,<strong>Kraków</strong> 1972, T. 2, s. 12].Organizacja skansenu nastąpiła jużpo śmierci ostatniej przedstawicielkirodu Moniaków – Joanny Wilczkowej,która na mocy aktu darowizny miałazapewnione dożywotnie zamieszkiwaniewe dworze. Zmarła w 1951 roku,8081nie doczekawszy zakończenia remontuzniszczonego dworu. Po jej śmierciużytkownikiem terenu dworskiegoi budynków zostało Polskie TowarzystwoTurystyczno-Krajoznawcze – Oddziałw Zakopanem. Po zakończeniuremontu dworu i budynków gospodarczych,w latach 1953–1954, przystąpionodo organizacji ekspozycji muzealnejoraz budowy skansenu. Prace te powierzonoPodhalańskiej Komisji Opiekinad Zabytkami (Sekcji Oddziału PTTKw Zakopanem). Opiekę merytorycznąobjęły Hanna Pieńkowska oraz WandaJostowa – kustosz Muzeum Tatrzańskiegoi członek Podhalańskiej KomisjiOpieki nad Zabytkami. Wspomagał jąniezmordowany Juliusz Zborowski orazsporadycznie inni pracownicy MuzeumTatrzańskiego. Po uroczystym otwarciuskansenu w 1955 roku rozpoczętostarania o pozyskiwanie najbardziejtypowych dla tego regionu zabytków.
- Page 5 and 6:
Najważniejsze skanseny w Polsce
- Page 8 and 9: I. MUZEA NA WOLNYM POWIETRZUA. SKAN
- Page 10 and 11: południowej Małopolski. Były to
- Page 12 and 13: Górale sądeccyBudownictwo górals
- Page 14 and 15: łemkowskiego, ogromna, z grubychbe
- Page 16 and 17: ŚwiątynieNad chłopską zabudową
- Page 18 and 19: nalne ikony. Wnętrze cerkwi pokryt
- Page 20 and 21: Dwór jest drewniany, zbudowany nar
- Page 22 and 23: 27Remiza o kształcie prostokątnym
- Page 24 and 25: The Sądecki Ethnographical Parkis
- Page 26 and 27: acją sgraffitową - stanowi czoło
- Page 28 and 29: Duży kontrast z chałupą z Moszcz
- Page 30 and 31: Ważniejsza literatura:Brylak-Zału
- Page 32 and 33: ABSTRACTCentre of Folk Buildings (O
- Page 34 and 35: ski. Uzupełnieniem dla układu rur
- Page 36 and 37: Grześnika żebyś był zbawiony -
- Page 38 and 39: z Benczyna z 1875 roku, spichlerza
- Page 40 and 41: Dzięki tym zmianom rezydencja zysk
- Page 42 and 43: poddasze, wygospodarowano również
- Page 44 and 45: As far as the village sector is con
- Page 46 and 47: tych, niestety bez rezultatu. Dzię
- Page 48 and 49: Chałupa Gąsieniców Sobczaków w
- Page 50 and 51: łóżko, półka na naczynia, ław
- Page 52 and 53: 71Zagroda Korkoszów położonajest
- Page 54 and 55: 74polski, drewniany, zrębowy, odes
- Page 56 and 57: In 2008, repair and upgradingworks
- Page 60 and 61: Zinwentaryzowano i przewieziono kil
- Page 62 and 63: Na belkach umieszczonych wysokopod
- Page 64 and 65: uboższe. Za „czarną izbą” zn
- Page 66 and 67: owych dekoracji („Ozdoby z bibuł
- Page 68 and 69: B. SKANSENY MAŁE
- Page 70 and 71: Ważniejsza literatura:Bochnia. Dzi
- Page 72 and 73: z 1890 roku, przeniesionym z mająt
- Page 74 and 75: W 1957 roku zespół powiększono o
- Page 76 and 77: Kolejnymi obiektami, które przenie
- Page 78 and 79: Skansen posadowiono u podnóżaBabi
- Page 80 and 81: C. WYBRANE PUNKTY SKANSENOWSKIE
- Page 82 and 83: ABSTRACTHousing development at thev
- Page 84 and 85: ABSTRACTThe Manor Museum at Dołęg
- Page 86 and 87: 4. Spichlerz i celnica w NiedzicySp
- Page 88 and 89: 5. Zagroda Felicji Curyłowej w Zal
- Page 90 and 91: II. PARAMUZEALNEZESPOŁY SKANSENOWS
- Page 92 and 93: 91127suszarnia i wędzarnia z Micha
- Page 94 and 95: 4. Muzeum Pszczelarstwa w Stróżac
- Page 96 and 97: dziedzictwa kulturalnego. Ma ono na
- Page 98 and 99: 97„Szlak Architektury Drewnianej
- Page 100 and 101: ORAWSKI PARK ETNOGRAFICZNY W ZUBRZY
- Page 102 and 103: Jabłońska T., Moździerz Z.: W zg
- Page 104 and 105: Pawlicki M.: Strategia konserwacji
- Page 108 and 109:
107
- Page 110:
Departament Kultury, Dziedzictwa Na