τευχος 59 - Xalkiadakis

| ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣταν και κατασκεύαζαν την πρώτη ύλη. Τις αλάτιζαν, τις άπλωνανστον ήλιο για να στεγνώσουν και να ξεραθούν, τις έβρεχαν πάλιγια να μαλακώσουν, τις άφηναν σε ασβέστη για να φύγουν οι τρίχεςτου ζώου, τις έστιβαν με βελανίδι… Άλλο μεγάλο κεφάλαιοτης παραδοσιακής ζωής και τούτο. Εξελίχθηκε σε βιοτεχνία, μαζικοποιήθηκεκαι δημιουργηθήκαν τα περίφημα δερματάδικα, ταγνωστά μας βυρσοδεψεία, μια από τις πιο σημαντικές δραστηριότητεςστην Κρήτη του 19ου και του 20ού αιώνα. Δυο μέρες δουλειάκατά μέσον όρο χρειάζεται ο τσαγκάρης για να φτιάξει έναζευγάρι στιβάνια. Μ’ αυτόν τον τρόπο συντηρούνταν η παραδοσιακήβιοτεχνική παρασκευή και η απασχόληση σε τέχνες και τεχνικές.Τα μεγάλα στιβανάδικα είχαν παραγιούς μαθητευόμενους(μαστοράκια) και ειδικευμένους τεχνίτες που εργάζονταν υπό τηνεποπτεία του μάστορα.Αλλά ας μείνομε στους μαστόρους, παλιούς και νέους, άλλωστε| Παλιές φωτογραφίες Κρητικών. Όλοι φοράνε στιβάνια.Δεξιά:Το “αξαμάρι” ή “χνάρι” από το πόδι του Ευτύχη.Είναι το πρώτο βήμα για να φτιαχτούν τα στιβάνια.τοπίο των βουνών, αλλά και ότι τους βολεύουν στο περπάτημα.Μια και μιλήσαμε για τα τσαρδίνια, ας πούμε δυο λόγια γι’ αυτά ταεπίσημα υποδήματα. Τα έλεγαν και σαρδίνια και ήταν συνήθωςλευκά ή κόκκινα στιβάνια με σχισμή κατά μήκος της κνήμης. Ταέδεναν με κορδόνια. Στα μέσα του 19ου αιώνα τα προτιμούσανκυρίως οι αστοί, αν και δεν ήταν άγνωστα στα κεφαλοχώρια.Συμπλήρωναν όχι μόνο την παραδοσιακή κρητική φορεσιά αλλάκαι την ενδυμασία των «ψαλιδόκωλων» (αυτών που φορούσανευρωπαϊκά πανταλόνια). Σύμφωνα με τον Μ. Πιτυκάκη, ήταν«ανδρικά υποδήματα, υψηλά, όπως οι μπότες, με τη διαφορά πωςτα καλάμια που εκάλυπταν την κνήμη εδένονταν με κορδόνι. Ήτανραφτά, χωρίς κανένα καρφί και έφερναν διάφορα ποικίλματα απόδερμάτινο λεπτό κόκκινο κορδόνι στους αστραγάλους. Άλλο χαρακτηριστικότους ήταν ότι οι μύτες σηκώνονταν ψηλότερα, όπωςπερίπου τα τσαρούχια των τσολιάδων…»◗Οι παλιοί καλοί στιβανάδες όλο και λιγοστεύουν...στην Κρήτη παρατηρείται ένα ενδιαφέρον φαινόμενο. Η παραδοσιακήφορεσιά, οι βράκες και τα μεϊντανογέλεκα έχουν εξαφανιστείκαι τα βλέπομε μόνο σε εκδηλώσεις φολκλόρ. Τα στιβάνια,όμως, κρατούν ακόμη. Κάμποσοι στιβανάδες εργάζονται ακόμηστο νησί, στις μεγάλες πόλεις, Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, αλλάκαι σε κεφαλοχώρια, όπου καταφεύγουν οι τελευταίοι ρέκτες –εραστές της παραδοσιακής υποδηματοποιίας.Η αλήθεια είναι ότι στο πέρασμα του χρόνου ξεχάστηκαν όλα σχεδόντα είδη υπόδησης που κατασκευάζονταν στο νησί, όπως ταπερίφημα τσαρδίνια του παλιού καιρού. Έμεινε μόνο το στιβάνιόχι μόνο ως τρόπος προβολής μιας ιδιαίτερης ταυτότητας, αλλάκαι ως είδος χρηστικό. Πολλοί από τους κατοίκους των ορεινώνοικισμών επιμένουν να χρησιμοποιούν τα στιβάνια ξέροντας ότιαντέχουν στις ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες, στο άγριοΟι περιηγητές που έφτασαν στην Κρήτη κατά τα χρόνια της τουρκικήςκυριαρχίας εντυπωσιάζονταν από τα ιδιαίτερα υποδήματατων Κρητικών. Πολλές φορές προσπαθούσαν να εξηγήσουν γιατίχρησιμοποιείται σε όλο το νησί αυτή η βαριά υπόδηση, άλλοτε τηναπέδιδαν σε τοπικές συνήθειες και άλλοτε στο φυσικό περιβάλλον,στην ποώδη βλάστηση που θα ταλαιπωρούσε τις κνήμες τωνοδοιπόρων. Ίσως γι’ αυτό να υπήρχαν και οι διαφορετικοί τύποιυποδημάτων, άλλα στην ύπαιθρο, άλλα στις πόλεις. Ωστόσο, οιπιο ευκατάστατοι είχαν τη δυνατότητα να διατηρούν κάμποσα ζευγάριαδιαφορετικών χρωματισμών. Συνήθως μαύρα για τις καθημερινέςκαι κόκκινα ή λευκά για τις σκόλες.Ο Άγγλος Πλοίαρχος T.A.B. Spratt, που ήρθε στην Κρήτη γύρωστο 1850, περιγράφει την αμφίεση των Κρητικών, μάλλον μεθαυμασμό:54