τευχος 59 - Xalkiadakis

| ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ| Σύγχρονη φωτογραφίαΚρητικού με στιβάνια.«Οι Κρητικοί και των δύο δογμάτων ντύνονται τόσο όμοια ώστεσυχνά οι μόνιμοι κάτοικοι αλλά και οι Έλληνες των γειτονικών νησιώννα μην τους ξεχωρίζουν. Ψηλές δερμάτινες μπότες [στιβάνια],καφέ ή κόκκινες, και συχνά καλοραμμένες και με κορδόνιαείναι το χαρακτηριστικό εξάρτημα της ενδυμασίας του Κρητικού.Χρησιμεύουν και ως παπούτσια και ως εφαρμοστό πανταλόνι, ενώοι κάλτσες είναι άχρηστο εξάρτημα για τον Κρητικό χωρικό. Ημορφή ενός καλοντυμένου Κρητικού είναι εντυπωσιακή, με τηγιορτινή ενδυμασία, με τις εφαρμοστές ψηλές του μπότες σεζωηρό κόκκινο χρώμα και με το καλοκεντημένο γιλέκο του».Και ο γιατρός και σπουδαίος αρχαιολόγος Ιωσήφ Χατζιδάκης, πουεξέδωσε την «Περιήγησή» του στην Κρήτη το 1881, έγραψε:«Προς τούτοις δε μόνον εν Ηρακλείω κατασκευάζουσι τα κομψότατακαι πολυτελή κρητικά υποδήματα τα καλούμενα Τσαρδήνια.Το είδος τούτο των υποδημάτων είναι αρχαιότατον και ανέκαθενιδιάζον εν Κρήτη, αφού και ο Ιπποκράτης λέγει τους Κρήτας καλώςυποδεδημένους ο δε Γαληνός, σχολιάζων το χωρίον τούτο του Ιπποκράτους,βεβαιοί ότι τα υποδήματα των Κρητών ανέβαινονμέχρι του ημίσεως του σκέλους και ήσαν εις πολλά μέρη διάτρητα,ίνα διαπερώσιν ιμάντας προς ακριβή εφαρμογήν…”Στο στιβανάδικο του Πάτρου ξεναγηθήκαμε κάμποσες φορές,όπως και σε άλλα τέτοια μαγαζιά της Κρήτης. Όλα τους είναι μικρά,λίγα τετραγωνικά μέτρα. Στη μέση υπάρχει συνήθως ένα παλιόξύλινο τραπέζι με θήκες για τα ζαγάρια και τα ξυλόκαρφα. Μπροστάο χώρος εργασίας. Με τριτσέτα, σφυριά, κατσαμπρόκους,σουβλιά, φαλτσέτες, τανάλιες. Δίπλα τα σκουπιά και τα καλαπόδια,ξύλινα καλούπια που ευκολύνουν την εργασία του μάστορα, αυτάπου «φορμάρουν» το δέρμα. Οι περισσότεροι επιμένουν: το καλόστιβάνι χρειάζεται «πρόβα»… Μερικές ημέρες μετά την παραγγελίαπερνά ο πελάτης, φορά τα στιβάνια, τα δοκιμάζει.«Μεγάλη προσοχή χρειάζεται η φτέρνα. Αν δεν είναι σκληρή θακάτσει, θα χαλάσει γρήγορα το στιβάνι, θα το στραβοπατήσειαυτός που το φορεί. Αυτό είναι το πιο ευαίσθητο σημείο του στιβανιού.Θέλει, όμως, προσοχή και το ράψιμο. Να κρατιέται οπάτος, να μην ξεκαυκαλώνει, να είναι γερό το πετσί. Αλλά, δενείναι ίδια όλα τα στιβάνια. Άλλος τα θέλει σκληρά, άλλος μαλακά.Δε φτάνει ένα πετσί, θέλει διπλό, το μέσα και το έξω. Το μέσαπρέπει να είναι μαλακό, καλά επεξεργασμένο, για να μην πληγώνειτα πόδια. Απ’ έξω μπορούμε να κάνομε σχέδια, διακόσμηση,αλλά τα τελευταία χρόνια δεν τα προτιμούν… Πιο παλιά μας έφερναντα καταλυμένα στιβάνια και αλλάζαμε τους πάτους ή τα καλάμια.Σήμερα όχι», λέει ο στιβανάς.Παρακολουθώντας έναν παλιό τεχνίτη να δουλεύει καταλαβαίνειςτι σημαίνει εμπειρία. Και πώς μεταδίδεται η γνώση από γενιά σεγενιά, από μάστορα σε μάστορα. Είναι εξειδικευμένες τεχνικέςπου κουβαλούν βαρύ το φορτίο του χρόνου. Το ίδιο ενδιαφέρουσαείναι και η ορολογία: πετσί, καπροπέτσι, χοιρόπετσο, βιδέλο,βακέτα, μουζάκι, αιγόπετσο, προβιά, προβίδι, φόρθια,φτερνίτες, σουβλιά και σουβλόριζες, σουβλόξυλα και σουβλομάνικα,τανάλιες, κατσαμπρόκοι, καμάρα του πόδα, μήλα, γαμπάτσα…Το ίδιο σημαντικές για την εξέλιξη και των τεχνικών και της γλώσσαςείναι και οι τοπικές διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή.Και οι συνήθειες των ανθρώπων, αυτές που διαμορφώνουν τιςτοπικές μόδες. Το είπε με τον καλύτερο τρόπο ο Πάτρος:«Σήμερα έρχονται δικηγόροι και γιατροί και παραγγέλνουν στιβάνια,τα φορούν μια – δυο φορές μόνο κι ύστερα τα ξεχνούνε ή τααφήνουν στα σπίτια τους σαν ενθύμια. Οι μορφωμένοι προτιμούντα μαλακά καλάμια, αυτά που λυγίζουν πιο εύκολα. Όταν είχα ξεκινήσειοι πιο παλιοί παράγγελναν σκληρά. Αυτά ήταν πιο γερά,αθάνατα…»ΝΨ◗ΣΗΜ. Ο Πάτρος (Παπαδοκωστάκης το επώνυμό του) δεν είναιπια στη ζωή. Τον αναζητήσαμε λίγα χρόνια μετά γιατί κάποιοιφίλοι ήθελαν να γίνουν πελάτες του. Τα στιβάνια που έφτιαξεστην παρέα των τριών οδοιπόρων διατηρούνται ακόμη γερά,λες και τα μαστόρεψε χθες. Και, φυσικά, είχε δίκιο ο μάστορας.Φορέθηκαν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις…56