τευχος 59 - Xalkiadakis

ΥΠΕΡ Χ ΑΝΟΙΞΗ 2011 Η ενέδραΣε όλα τα χωριά γύρω από τα Λασιθιώτικα βουνά η ιστορίατου Τσούλη ακούγεται ακόμη από τους μεγαλύτερουςσε ηλικία. Ωστόσο, υπάρχουν μικρές ή μεγάλες παραλλαγέςτόσο στο τραγούδι όσο και στην προφορική παράδοση.Μερικούς από τους στίχους που δημοσίευσε οΑλεξάκης δεν τους άκουσα πουθενά τα τελευταία χρόνια.Και τα ονόματα των εκδικητών που μπροστάρεψαντον δυνάστη δεν ακούγονται πλέον. Εφτά Κρητικοί, σύμφωναμε τον Αλεξάκη, κατέστρωσαν και εφάρμοσαν τοσχέδιο της δολοφονίας. Στην παραλλαγή που κατέγραψαοι δράστες είναι μόνο δυο, ο Τσαούχης κι άλλος ένας.Να ήταν παρατσούκλι; Το Τσαούχης δεν παραπέμπει σεόνομα Κρητικού. Είναι, πιθανότατα, μορφή του «Τσαούσης»,βαθμός κατώτερου αξιωματικού (υπαξιωματικού)του τουρκικού στρατού αλλά και συνηθισμένο παρωνύμιοστην Ελλάδα που δήλωνε τον τραχύ, τον αυταρχικό,τον βάρβαρο. Μου φαίνεται φυσικό να μην δηλώνει οανώνυμος ποιητής το αληθινό όνομα του δράστη και νατονίζει ρητά το «άλλος ένας» σα να θέλει να συσκοτίσειτα πράγματα και να αποκρύψει την ταυτότητα του δράστη.Αγανακτισμένοι, λοιπόν, οι δράστες του φονικού πήγανσε ένα βολικό τόπο, στο Λάκκο της Χορτασάς, νότια απότον παλιό θαυμάσιο δρόμο που διατηρούνταν από ταπροϊστορικά χρόνια και συνέδεε τη Λύκτο με ένα στρατηγικόχώρο τον οποίο ήλεγχε. Ήταν η κύρια οδός πουχρησιμοποιούσαν οι Καστρινοί όταν ανηφόριζαν στο Λασίθι.Αλλά και ο δρόμος από τον οποίο περνούσαν οι Λασιθιώτεςγια να κατεβάσουν στον κάμπο τα προϊόντατους. Στάρι και κριθάρι, μήλα και πατάτες αργότερα, ότανείχε αρχίσει να διαδίδεται αυτό το προϊόν στην Κρήτη(μετά το 1870).Για τις συνθήκες θανάτου του Τσούλη ακούγονται πολλέςεκδοχές. Ο Αλεξάκης σημειώνει ότι τον σημάδεψανμε την πιστόλα και τον έριξαν κάτω. Άλλοι λένε ότι πετάχτηκανστο δρόμο, το άλογο ξιπάστηκε και τον έριξε.Όπως και να ’χει το πράγμα, το τραγούδι δεν σταματά σελεπτομέρειες. Παραδίδει το γεγονός με όλη την έντασηπου απαιτείται: Του έκοψαν την κεφαλή, την έβαλαν σεένα ντρουβά (τρίχινο σακίδιο μεγάλης αντοχής – σε ευρύτατηχρήση στην Κρήτη μέχρι και το 1970 περίπου),κρέμασαν το σακίδιο στα σκαρβέλια του ζώου και τοάφησαν ελεύθερο.Το μακάβριο μαντάτοΌλα τα ζώα εργασίας, άλογα και μουλάρια και γαϊδούριαακόμη, ξέρουν καλά τους δρόμους από τους οποίουςσυνηθίζουν να περνάνε. Ξέρουν και να πηγαίνουνκατ’ ευθείαν στο χώρο στον οποίο σταυλίζονται, αν τύχεικαι βρεθούν αδέσποτα. Αυτό φαίνεται να έγινε και με τομουλάρι ή το άλογο του Τσούλη. Με τον ντρουβά κρεμασμένοστο σκαρβέλι έφτασε στο αρχοντικό των Ασκών.Ο πανάρχαιοςδρόμοςΟ παλιός δρόμος σώζεται ακόμη σε πολύ καλή κατάσταση, αν και χορταριασμένοςσχεδόν σε όλο το μήκος του. Από τούτο το εξαίσιο κατασκεύασμαέχουν περάσει χιλιάδες άνθρωποι για μερικές χιλιάδεςχρόνια! Πέρασαν οι Λύκτιοι της αρχαιότητας, πέρασαν ίσως και οι κάτοικοιτης προϊστορικής Κρήτης. Από την ίδια «χάραξη», γιατί ήταν πάνταμονοπάτι που κατά καιρούς επισκευαζόταν. Άλλοι για δουλειές, άλλοιγια τις αρχαίες γιορτές και τα πανηγύρια, όπως κι εκείνο το τετράχρονοπαιδί της δικής μου μνήμης. Κι αν δεν πήγαιναν τότε στους Αγίους Αναργύρουςμπορεί να πήγαιναν στο περίφημο Άντρον, το λατρευτικό σπήλαιοτου ιερού όρους, για να λατρέψουν τον δικό τους θεό. Ο Δίας τωνελληνικών χρόνων μπορεί και να καθοδηγούσε τα βήματά τους, όπωςτα καθοδηγούσε αργότερα ένας ασκητής με άγρια γένια, ο Άη Γιάννηςο Μεσοκαμπίτης…Ο δρόμος είναι εκεί κι ας μην χρησιμοποιείται πια. Ξεχασμένος στη μοίρατου κι ας είχε σπεύσει το ελληνικό κράτος να τον ανακηρύξει «εθνικήοδό» λίγο μετά την ενσωμάτωση της Κρήτης στον εθνικό κορμό. Από τεχνικήςπλευράς είναι ακόμη και σήμερα άψογος. Δείγμα εξαιρετικής μαστορικήςτέχνης το ταίριασμα των λίθων στο παλιό καλντιρίμι, δείγμαυψηλής τεχνικής και τα έργα προστασίας, τα άνδηρα και τα προστατευτικάτοιχία. Μετά τη διάνοιξη του δρόμου από το Σελλί της Αμπέλου, η πέτρινηοδός άρχισε σταδιακά να εγκαταλείπεται. Όμως, οι παλιοίΛασιθιώτες εξακολουθούσαν να τη χρησιμοποιούν μέχρι και τη δεκαετίατου 1970 ξέροντας ότι με οδοιπορία ολίγων ωρών κατέβαζαν στηνΠεδιάδα τα προϊόντα τους.Μνημεία δεν είναι μόνο τα «παλάτια» και τα ταφικά συγκροτήματα. Μνημεία,το ίδιο σημαντικά, είναι και οι αρχαίοι μας δρόμοι. Όσοι απέμεινανακόμη αλώβητοι. Όσοι σώθηκαν από την καταστροφική μανία του σύγχρονουθεριού με τις μπουλντόζες, του θεριού που λέγεται άνθρωποςκαι «ειδικεύεται» στο να σβήνει τα ίχνη των παλαιότερων πολιτισμών…63