∂ ¡ O ∆ ∏ ∆ ∞ 5Ë103Ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικόν ζώον»345678910√ ¿ÓıÚˆappleÔ˜ ›ӷȅ ˙ÒÔ appleÔÏÈÙÈÎfi: Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ˘appleÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆappleÔ˜Â›Ó·È φσει πολιτικν ζον (ζον: ˙ˆÓÙ·Ófi˜ ÔÚÁ·ÓÈÛÌfi˜). ∏ ÁÓˆÛÙ‹ ·˘Ù‹ÊÚ¿ÛË ‰Â ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆappleÔ˜ ·applefi ÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔappleÔÈÂ›Ù·È appleÔÏÈ-ÙÈο, ·ÏÏ¿ fiÙÈ ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ê˘ÛÈο Ì ÙËÓ appleÔÏÈÙÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·, fiÙÈ ‰ËÏ. ËʇÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒappleÔ˘ Â›Ó·È Ù¤ÙÔÈ·, ÒÛÙ ÌfiÓÔ Û ÌÈ· applefiÏË Ó· ÌappleÔÚ› Ó· ÂappleÈÙ‡¯ÂÈÙËÓ ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛ‹ ÙÔ˘.∂›Ó·È ›Ù ʷ‡ÏÔ˜ ›Ù οÙÈ Î·Ï‡ÙÂÚÔ ·applefi ¿ÓıÚˆappleÔ˜: Ô ¿ÓıÚˆappleÔ˜ ˙ÂÈ ÂÎÙfi˜appleÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, ›Ù ÁÈ·Ù› Â›Ó·È Î·Îfi˜ Î·È ¤¯ÂÈ ı¤ÛÂÈ ÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘ ÂÎÙfi˜ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ›Ù ÁÈ·Ù› Â›Ó·È ıÂfi˜, ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ‰ËÏ. ·Ó¿ÁÎË ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ·ÓıÚÒappleÔ˘˜.√ ¿ÓıÚˆappleÔ˜ ¯ˆÚ›˜... ¯ˆÚ›˜ Ûapple›ÙÈ: Ô ŸÌËÚÔ˜ ÛÙËÓ πÏÈ¿‰· ·appleÔ‰ÔÎÈÌ¿˙ÂÈ fiappleÔÈÔÓ˙ÂÈ Ì’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ (ŸÌËÚÔ˜, πÏÈ¿‰·, π, 63: φρήτωρ θέµιστος νέστιος).√È ·Ú¯·›ÔÈ ŒÏÏËÓ˜ ıˆÚÔ‡Û·Ó ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ˙ˆ‹ ‰˘ÛÙ˘¯ÈṲ̂ÓË Î·È Î·Ù·ÎÚÈÙ¤·.ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·applefi ÙÔ Î¿ı ¿ÙÔÌÔ: Ë applefiÏË Â›Ó·È appleÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ·applefi οı¿ÙÔÌÔ, ¤¯ÂÈ ‰ËÏ·‰‹ appleÚÔÙÂÚ·ÈfiÙËÙ· Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ ¿ÙÔÌÔ, Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· fiÙÈ Ô¿ÓıÚˆappleÔ˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È Û ı¤ÛË Ó· ÂÎappleÏËÚÒÛÂÈ ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ (ÙÔ ¤ÚÁÔÓ) ÂÎÙfi˜Ù˘ applefiψ˜.∂¿Ó ÙÔ ¿ÙÔÌÔ… Ù· ¿ÏÏ· ̤ÚË ÂÓ Û¯¤ÛÂÈ appleÚÔ˜ ÙÔ fiÏÔÓ: Ô ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ‰ÒοÓÂÈ ÌÈ· ·Ó·ÏÔÁ›· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙË Û¯¤ÛË ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘ Ì ÙËÓ applefiÏË Î·È ÙÔ˘ ¯ÂÚÈԇ̠ÙÔ ˘applefiÏÔÈappleÔ ·ÓıÚÒappleÈÓÔ ÛÒÌ·. ÀappleÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆappleÔ˜ ‰ÂÓ ÌappleÔÚ› Ó·˙ÂÈ ·appleÔÌÔӈ̤ÓÔ˜ ·applefi ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ·ÓıÚÒappleÔ˘˜, fiappleˆ˜ ¤Ó· ¯¤ÚÈ ‰ÂÓ ÌappleÔÚ› Ó·Â›Ó·È ·appleÔÎÔÌ̤ÓÔ ·applefi ÙÔ ÛÒÌ·. ∆Ô apple·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, fï˜, Â›Ó·È apple·Ú·appleÏ·ÓËÙÈÎfi,·ÊÔ‡ ¤Ó·˜ ¿ÓıÚˆappleÔ˜ ÌappleÔÚ› Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ, ¤ÛÙˆ Î·È ·ÓÂapple·ÚÎÒ˜, ¯ˆÚ›˜ ÙËÓapplefiÏË, ÂÓÒ ¤Ó· ¯¤ÚÈ ‰ÂÓ ÌappleÔÚ› appleÔÙ¤ Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ ¯ˆÚ›˜ ÙÔ ÛÒÌ·.∂›Ù ıËÚ›Ô Â›Ù ıÂfi˜: appleÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙË ÁÓˆÛÙ‹ ÊÚ¿ÛË ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË appleÔ˘¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ fiappleÔÈÔÓ ˙ÂÈ ÂÎÙfi˜ appleÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. √È ¿ÓıÚˆappleÔÈ Í¯ˆÚ›˙Ô˘Ó·applefi Ù· ¿ÏÏ· ˙Ò·, ÁÈ·Ù› ‰È·ı¤ÙÔ˘Ó ÔÚıfi ÏfiÁÔ Î·È ‰‡Ó·ÌË Ù˘ ‰È¿ÓÔÈ·˜. ∞ÓοappleÔÈÔ˜ ·‰È·ÊÔÚ› ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û˘Ì‚›ˆÛË Î·È ıˆÚ› appleˆ˜ Â›Ó·È ·˘Ù¿Ú-΢, ÙfiÙ ı· appleÚ¤appleÂÈ ·˘Ùfi˜ Ó· Â›Ó·È ‹ ıÂfi˜ ‹ ıËÚ›Ô.∏ ÔÚÌ‹… ÙË Ê‡ÛË: ÂÓÓÔ› fiÙÈ Ë ÔÚÌ‹ ÙˆÓ ·ÓıÚÒappleˆÓ Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÔ˘Ó ÌÈ·Ù¤ÙÔÈ· ÎÔÈÓˆÓ›· Â›Ó·È Ê˘ÛÈ΋, ¤ÛÙˆ Î·È ·Ó Ë applefiÏË ·appleÔÙÂÏ› appleÚÔ˚fiÓ Ù˘ ·ÓıÚÒappleÈÓ˘٤¯Ó˘. ∏ applefiÏË Â›Ó·È ¤Ó· Ê˘ÛÈÎfi ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ·, Ì›· Ê˘ÛÈ΋ ηٷÛ΢‹.∂ΛÓÔ˜ appleÔ˘ appleÚÒÙÔ˜… Â›Ó·È appleÚˆÙÔ˘ÚÁfi˜ ̤ÁÈÛÙˆÓ ·Á·ıÒÓ: ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·ÈÛÙÔÓ ıÂÌÂÏȈً Ù˘ appleÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, Û ·˘ÙfiÓ appleÔ˘ appleÚÒÙÔ˜ ÔÚÁ¿ÓˆÛ ÙËÓÎÔÈÓˆÓÈ΋ Î·È appleÔÏÈÙÈ΋ Û˘Ì‚›ˆÛË ÙˆÓ ·ÓıÚÒappleˆÓ, ıˆÚÒÓÙ·˜ ÙÔÓ Â˘ÂÚÁ¤ÙË Ù˘·ÓıÚˆapplefiÙËÙ·˜. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ˘appleÔÓÔ› Â‰Ò fiÙÈ Ë applefiÏË ·appleÔÙÂÏ› appleÚÔ˚fiÓ Ù˘·ÓıÚÒappleÈÓ˘ Ù¤¯Ó˘. ∏ ı¤ÛË ·˘Ù‹ ‰ÂÓ ¤Ú¯ÂÙ·È Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙÔÓ ÈÛ¯˘ÚÈÛÌfi ÙÔ˘fiÙÈ Ô ¿ÓıÚˆappleÔ˜ Â›Ó·È ·applefi ÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘ appleÔÏÈÙÈÎfi ˙ÒÔ.ΓΛΩΣΣΑΡΙO∂¡∂ƒ°∂π∞: δραστηριότητα,η πραγµάτωση ή εξάσκησηµιας δυνατότητας (δυνάµεως)και η αρχή της κίνησηςκαι της µεταβολής.∂¡∆∂§∂Ã∂π∞: (λέξη που χρησιµοποιείο Αριστοτέλης,ταυτίζεται µε την ενέργεια):ενέργεια, τελειότητα.Η δύναµη που σκόπιµαπραγµατώνει και δίνει σταπράγµατα µορφή. Ενώη ενέργεια δηλώνει δραστηριότηταή πραγµατοποίηση,η εντελέχειαδηλώνει το αποτέλεσµατης δραστηριότητας ήτης τελειότητας.Ανά τους αιώνες έχουν διατυπωθείδιάφορες θεωρίες για το κράτος·ωστόσο, δύο λειτουργίες του παρα-µένουν ουσιώδεις: η περιφρούρησητης τάξης στην κοινότητα και η προστασίατης κοινότητας από τουςεχθρούς της. Η νωπογραφία είναι τουAmbrogio Lorenzetti (1338-1340)και βρίσκεται στο Palazzo Publicoστην Σιένα, µε τίτλο Τα αποτελέσµατατης καλής και της κακής κυβέρνησης.Εκφράζει τις προσδοκίες τωνανθρώπων του Μεσαίωνα από τηνκρατική εξουσία.∞¡£√§√°π√ ºπ§√√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °’ °Àª¡∞π√À
104∂ ¡ O ∆ ∏ ∆ ∞ 5ËΟ άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικόν ζώον»∞P∞§§H§∞ KEIMEN∞1¢È·ÊÔÚ¿ Î·È ˘appleÂÚÔ¯‹ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒappleÔ˘ ·applefi Ù· ¿ÏÏ· ˙Ò·Ο πύργος της Βαβέλ (1563, έργοτου Φλαµανδού ζωγράφου PeterBruegel, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίαςτης Τέχνης). Η βιβλική ιστορία γιατον πύργο της Βαβέλ µας θυµίζειτην άποψη του Αριστοτέλη για τησηµασία της γλωσσικής επικοινωνίας.Βλ. παράλληλο κείµενο (1).τι λοιπν ο άνθρωπος είναι ζώο κοινωνικ περισστερο απ τη µέλισσα και κάθεάλλο αγελαίο ζώο είναι φανερ. ∆ιτι η φση, κατά τη γνώµη µας, δεν κάνει τίποταάσκοπα. Και απ’ λα τα ζώα µνον ο άνθρωπος έχει το χάρισµα του έναρθρουλγου. Ο άναρθρος λγος φανερώνει το λυπηρ και το ηδονικ. Γι’ αυτ τον διαθέτουνκαι τα άλλα ζώα (αυτή είναι η δυναττητα της φσης τους, να έχουν δηλαδήτην αίσθηση του λυπηρο και του ηδονικο και αυτά τα αισθήµατα να ταδηλώνουν το ένα στο άλλο). µως ο έναρθρος λγος υπάρχει για να εκφράσει τοσυµφέρον και το βλαβερ και συνακλουθα το δίκαιο και το άδικο επίσης. ∆ιτιαυτ είναι το χαρακτηριστικ γνώρισµα του ανθρώπου σε σχέση µε τα άλλα ζώα,δηλαδή αυτς µνο να αντιλαµβάνεται τι είναι καλ και τι κακ, τι δίκαιο και τιάδικο και τα άλλα. Και η συµµετοχή-κοινωνία σ’ αυτά θεµελιώνει την οικία καιτην πλη. Σµφωνα µε τη φση των πραγµάτων, η πλη είναι πιο σηµαντική απτην οικία και τον καθένα απ µας.(Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α, 1253a 7-19)2√ ¿ÓıÚˆappleÔ˜ Â›Ó·È ÙÔ ¯ÂÈÚfiÙÂÚÔ ˙ÒÔ fiÙ·Ó ˙ÂÈ ¯ˆÚ›˜ ÓfiÌÔ˘˜Σύγχρονα ελληνικά γραµµατόσηµαµε απεικονίσεις του Αριστοτέλη–του έτους 1978 ηµέρα πρώτηςκυκλοφορίας για τον εορτασµό των2.500 ετών από τον θάνατό του (322π.Χ.)– κατά την αρχαιότητα και τηναναγέννηση, σε τοιχογραφία (1792)του Αγίου Γεωργίου Νεγάδων στηνΉπειρο καθώς και σε χάρτη που απεικονίζειτην πατρίδα του τα Στάγιρα.∆ιτι, πως ο άνθρωπος, ταν πετχει την πλήρη ηθικοπολιτική του ανάπτυξη,είναι το τελειτερο ζώο, έτσι είναι το χειρτερο απ’ λα, ταν ζει χωρίς νµους καισστηµα απονοµής δικαιοσνης. Η χειρτερη µορφή αδικίας είναι βεβαίως εκείνηπου διαθέτει πλα. Και ο άνθρωπος γεννιέται έχοντας ως πλα τις δυναττητέςτου για διανοητικές και ηθικές αρετές. Αυτά µως µπορεί να τα χρησιµοποιήσεικατεξοχήν και για αντίθετους σκοπος. Γι’ αυτ ο άνθρωπος χωρίς αρετή είναιτο πιο ανσιο και άγριο ζώο και σχετικά µε τις σαρκικές και γαστριµαργικές απολασειςτο χειρτερο απ’ λα.Αντίθετα, η δικαιοσνη συνάπτεται µε τους θεσµοςτης πολιτικής κοινωνίας. ∆ιτι το σστηµα απονοµής δικαιοσνης είναι η τάξη τηςπολιτικής κοινωνίας και η δικαιοσνη είναι απφανση περί του δικαίου.(Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α, 1253a 31-1253b 39)3∏ ÎÚÈÙÈ΋ ÙÔ˘ ∆fiÌ·˜ ÃÔÌapple˜ (1588-1679) ÛÙËÓ ¿appleÔ„Ë ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏËΤο µεγαλτερο µέρος αυτών των ανδρών, που έγραψαν σχετικά µε τις κοινοπολιτείες,υποθέτουν ή απαιτον απ µας ή µας παρακαλον να πιστέψουµε τι ο άνθρωποςείναι ένα πλάσµα γεννηµένο να ταιριάζει στην κοινωνία. Οι Έλληνες τον αποκαλον«ζον πολιτικν» και πάνω σ’ αυτή τη βάση διαµορφώνουν τη θεωρία τουςγια την πολιτική κοινωνία, λες και για τη διατήρηση της ειρήνης και τη διακυβέρνησητης ανθρωπτητας το µνο πράγµα που είναι απαραίτητο είναι να συµφωνήσουνοι άνθρωποι να συνάψουν ορισµένες συµφωνίες και καταστάσεις µεταξ τους, τιςοποίες οι ίδιοι θα πρέπει στη συνέχεια να αποκαλον νµους.Αυτ το αξίωµα, παρλοπου γίνεται παραδεκτ απ τους περισστερους, είναι, παρλα αυτά, βεβαιτα-∞¡£√§√°π√ ºπ§√√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °’ °Àª¡∞π√À