∂ ¡ O ∆ ∏ ∆ ∞ 4Ë51∆ικαιοσύνη, φύση – νόµος και πολιτική οργάνωση1ƒ∞°ª∞∆O§O°π∫∞ ∫∞π ∂ƒª∏¡∂À∆π∫∞ ÃO§π∞√ ÛÔÊÈÛÙ‹˜ ∞ÓÙÈÊÒÓ Ô AıËÓ·›Ô˜ (5Ô˜ ·È. apple.X.) ‹Ù·Ó ‰¿ÛηÏÔ˜ ÙÔ˘ Ù˘Ú¿ÓÓÔ˘ ¢ÈÔ-Ó˘Û›Ô˘ ÛÙȘ ˘Ú·ÎÔ‡Û˜ Î·È ¤Ó·˜ ·applefi ÙÔ˘˜ Û˘ÓÔÌÈÏËÙ¤˜ ÙÔ˘ ˆÎÚ¿ÙË. ∫˘ÚÈfiÙÂ-Ú· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ Â›Ó·È ÙÔ Περ ληθείας Î·È ÙÔ Περ µονοίας. ÙÔ Î›ÌÂÓÔ Ù˘ ÂÓfi-ÙËÙ·˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ·ÓÙ›ıÂÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔÓ ÓfiÌÔ Î·È ÙË Ê‡ÛË, ÛÙË Û˘Ì‚·ÙÈ-ÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ıÂÛÌÒÓ Î·È ÙË Ê˘ÛÈ΋ appleÚ·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. TÔ φσει ‹Ù·Ó ÁÈ’·˘ÙfiÓ Ë appleÚ·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Î·È Ë ·Ï‹ıÂÈ·, ÂÓÒ ÙÔ νµω‹Ù·Ó ·appleÏ‹ Û˘Óı‹ÎË, ÙËÓÔappleÔ›· ÌappleÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ·ÏÏ¿˙ÂÈ Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ Û˘ÌʤÚÔÓ ÙÔ˘.ΓΛΩΣΣΑΡΙO∞π¢ø: ντροπή (λ.χ. Όµηρος),σεβασµός απέναντι στουςάλλους, φιλοτιµία, σεβασµόςστους άγραφουςνόµους.AIXYNH (ασχος) (όπωςη αιδώς): 1. ντροπή,αποδοκιµασία. 2. ατιµίαπου γίνεται προς κάποιον·όνειδος.2345678¢ÈηÈÔÛ‡ÓË Â›Ó·È… Ù˘ applefiÏ˘: ‰›ÓÂÙ·È ¤Ó·˜ ÔÚÈÛÌfi˜ Ù˘ ‰ÈηÈÔÛ‡Ó˘ appleÔ˘ ‹Ù·Ó‰È·‰Â‰Ô̤ÓÔ˜ ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 5Ô˘ ·È. apple.Ã. ∏ ‰ÈηÈÔÛ‡ÓË Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì ٷ ÓfiÌÈÌ·Ù˘ ηıÂÌÈ¿˜ applefiÏ˘, ‰ËÏ·‰‹ Ì ÙÔ˘˜ ÓfiÌÔ˘˜ Î·È Ù· ¤ıÈÌ¿ Ù˘.ÔÏ›Ù˘: Ë È‰ÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ appleÔÏ›ÙË appleÚÔ¸appleÔı¤ÙÂÈ ÙËÓ applefiÏË-ÎÚ¿ÙÔ˜ Î·È appleÔÏ›ÙÂ˘Ì·appleÔ˘ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ÓfiÌÔ˘˜. H applefiÏË Â›Ó·È ·ÓÒÙÂÚË ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ì ȉȷ›ÙÂÚËÊ˘ÛÈÔÁӈ̛· Î·È ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfiÙËÙ· appleÔ˘ ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ appleÔϛ٘ Ì appleÔÏÈÙÈ΋ ÛΤ„ËÎ·È ‚Ô‡ÏËÛË.∆ËÓ appleÈÔ ÌÂÁ¿ÏË ˆÊ¤ÏÂÈ·: Ô ∞ÓÙÈÊÒÓ ˘ÈÔıÂÙ› ÙËÓ ÎÔÈÓ‹ apple·Ú·‰Ô¯‹ fiÙÈ Ì ÙȘappleÚ¿ÍÂȘ ÙÔ˘ Ô ¿ÓıÚˆappleÔ˜ ÂappleȉÈÒÎÂÈ ÙË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ‰˘Ó·Ù‹ ˆÊ¤ÏÂÈ· ÁÈ’ ·˘ÙfiÓÙÔÓ ›‰ÈÔ Î·È Î¿ÓÂÈ ‰È¿ÎÚÈÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔÓ È‰ÈˆÙÈÎfi Î·È ÙÔÓ ‰ËÌfiÛÈÔ ¯ÒÚÔ.˘Ì‚·ÙÈΤ˜: ‰È·Ù˘appleÒÓÂÙ·È Ë È‰¤· fiÙÈ Ô ÓfiÌÔ˜ Â›Ó·È Î·Úapplefi˜ ÌÈ·˜ Û˘Ìʈӛ·˜,ÌÈ·˜ ۇ̂·Û˘. ∂appleÔ̤ӈ˜, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ∞ÓÙÈÊÒÓÙ·, Ë ÓÔÌÔıÂÛ›· ¤¯ÂÈÙ¯ÓËÙfi Î·È ·˘ı·›ÚÂÙÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ∆ÔÓ 17Ô Î·È 18Ô ·È. ‰È·Ù˘appleÒıËΠ·applefi ÙÔ˘˜ÊÈÏÔÛfiÊÔ˘˜ ÃÔÌapple˜, §ÔÎ Î·È ƒÔ˘ÛÛÒ Ë ıˆڛ· ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ Û˘Ì‚ÔÏ·›Ô˘, ËÔappleÔ›· ˘appleÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ ÔÈ ·ÓıÚÒappleÈÓ˜ ÎÔÈӈӛ˜ ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·È Û ¤Ó· ›‰Ô˜ Û˘Ì-ʈӛ·˜ ÁÈ· ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó˘ appleÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ (ÎÚ¿ÙÔ˜).√È ÂappleÈÙ·Á¤˜ Ù˘ ʇÛ˘: ÂÓÓÔ› ΢ڛˆ˜ ÙȘ ‚ÈÔÏÔÁÈΤ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ Î·È ‰Ú·ÛÙË-ÚÈfiÙËÙ˜, ÙȘ Ôappleԛ˜ appleÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ appleÂÚÈÔÚ›˙Ô˘Ó ÔÈ ÓfiÌÔÈ, fiappleˆ˜ ÂappleÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ï›ÁÔapple·Ú·Î¿Ùˆ ÛÙÔ ›‰ÈÔ Î›ÌÂÓÔ: «Œ¯Ô˘Ó ıÂÛappleÈÛÙ› ÓfiÌÔÈ ÁÈ· Ù· Ì¿ÙÈ·, ÙÈ appleÚ¤appleÂÈ Ó·‚ϤappleÔ˘Ó Î·È ÙÈ ‰ÂÓ appleÚ¤appleÂÈ […] ÙÔ ›‰ÈÔ Î·È ÁÈ· Ù· ·˘ÙÈ¿, ÙÈ appleÚ¤appleÂÈ Ó· ·ÎÔ‡ÓÂ Î·È ÙȉÂÓ appleÚ¤appleÂÈ […] Î·È ÁÈ· ÙË ÁÏÒÛÛ·, ÙÈ appleÚ¤appleÂÈ Ó· ϤÂÈ Î·È ÙÈ ‰ÂÓ appleÚ¤appleÂÈ […] Î·È ÁÈ·Ù· applefi‰È·, appleÔ‡ appleÚ¤appleÂÈ Ó· appleËÁ·›ÓÔ˘Ó Î·È appleÔ‡ ‰ÂÓ appleÚ¤appleÂÈ […] Î·È ÁÈ· ÙÔ ÓÔ˘, ÙÈ appleÚ¤appleÂÈÓ· ÂappleÈı˘Ì› Î·È ÙÈ ‰ÂÓ appleÚ¤appleÂÈ».∆Ô˘˜ ÓfiÌÔ˘˜ Î·È Ù· ¤ıÈÌ·: ÙÔ ÁÚ·appleÙfi ‰›Î·ÈÔ ·ÊÂÓfi˜ ηÈ, ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘, ÔÈ ¿ÁÚ·-ÊÔÈ ÓfiÌÔÈ ÙˆÓ ËıÒÓ Î·È ÙˆÓ Î·ÓfiÓˆÓ Ù˘ ÔÚı‹˜ Û˘ÌappleÂÚÈÊÔÚ¿˜.¡ÙÚÔapple‹ Î·È ÙÈ̈ڛ· (·åÛ¯‡ÓË Î·È ˙ËÌ›·): ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·appleÔ‰ÔÎÈÌ·Û›·Î·È ÙË ‰ÈηÛÙÈ΋ ÙÈ̈ڛ· ·applefi ÙË ÓÔÌÔıÂÛ›·, Ë ÔappleÔ›· Ì ÙÔ˘˜ ÓfiÌÔ˘˜ ÙÈ̈Ú› ÌÈ··ÍÈfiappleÔÈÓË appleÚ¿ÍË.¢π∫∏ (ρίζα δικ- του δείκνυµι):ορθό, δίκαιο, δικαιοσύνη,νόµος.¡√ª√: µεταγράφεται από τααρχαία ως «νόµος» ή σύµβασηή έθιµο ανάλογα µετα συµφραζόµενα.√ª√¡√π∞ (µο + νος):πολιτική συναίνεση πουβασίζεται στην οµοφροσύνηόλων των πολιτών ωςπρος τα πρότυπα τρόπουζωής.ºÀπ: ο όρος που οι Ίωνεςεπιστήµονες χρησιµοποιούσανγια το σύνολο τηςπραγµατικότητας ή για τηνπιο σταθερή υλική πηγήτης ή για τα συστατικάστοιχεία της.H Nέµεσις και µια σύντροφός της.Λεπτοµέρεια από αττικό ερυθρόµορφοαµφορέα, στον οποίο, ενώ ηAφροδίτη συµβουλεύει την Eλένη, ηNέµεσις δείχνει καταδικαστικά τηΣπαρτιάτισσα βασίλισσα (530 π.X.,Aρχαίες Συλλογές, Eθνικό MουσείοBερολίνου).∞¡£√§√°π√ ºπ§√√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °’ °Àª¡∞π√À
52∂ ¡ O ∆ ∏ ∆ ∞ 4Ë∆ικαιοσύνη, φύση – νόµος και πολιτική οργάνωσηAPA§§H§A KEIMENAΤόµας Χοµπς (Thomas Hobbes),Άγγλος ηθικός και πολιτικός φιλόσοφος(1588-1679). Κυριότερο έργοτου: Λεβιάθαν (1651). Σε αυτόασχολείται µε θεµελιώδη ερωτήµατατης πολιτικής σκέψης: τι είναι µιαοργανωµένη κοινότητα ανθρώπων, τιτη δηµιουργεί, τι τη συντηρεί ή τηνκαταστρέφει; Tι είναι ισχύς, τι είναιεξουσία, τι είναι οι θεσµοί κ.ά.12O ̇ıÔ˜ ÙÔ˘ ÚˆÙ·ÁfiÚ· ÁÈ· ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË Ù˘ appleÔÏÈÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜Μ’ αυτά λοιπν τα εφδια ζοσαν τον πρώτο καιρ οι άνθρωποι σκρπιοιπολιτείες δεν υπήρχαν. Το αποτέλεσµα ήταν να τους αφανίζουν τα θηρία [...]Ένιωσαν έτσι την ανάγκη να συγκεντρώνονται και να χτίζουν πολιτείες γιανα σωθον. Κάθε φορά µως που συγκεντρώνονταν αδικοσαν ο ένας τονάλλο, γιατί δεν κάτεχαν την πολιτική τέχνη, µε αποτέλεσµα να σκορπίζονταιπάλι και να αφανίζονται. Ττε ο ∆ίας, που ανησυχοσε µήπως το γένος µαςχαθεί ολτελα απ το πρσωπο της γης, στέλνει τον Ερµή να φέρει στουςανθρώπους την αιδώ και τη δικαιοσνη, για να µονοιάσουν οι πολιτείες καινα φιλιώσουν οι άνθρωποι.(Ï¿ÙˆÓ, ÚˆÙ·ÁfiÚ·˜, 320 c Î.Â., 322 d-d)O ÓfiÌÔ˜ Â›Ó·È Û˘Óı‹ÎËO νµος καταντά απλώς σµβαση και εγγηση για τα δικαιώµατα του ενςαπέναντι στον άλλο.(§˘ÎfiÊÚˆÓ, ·applefiÛapple. 3)3 ∏ ηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ʇÛ˘ ηٿ ÙÔÓ XÔÌapple˜Είναι λοιπν φανερ τι σο οι άνθρωποι ζουν χωρίς µια κοινή εξουσία πουθα τους κρατοσε λους υποταγµένους, βρίσκονται σε κατάσταση πολέµου.Και µάλιστα αυτς ο πλεµος είναι πλεµος των πάντων εναντίον πάντων.∆ιτι ο πλεµος δε συνίσταται µνο σε µάχες ή στην έµπρακτη σγκρουσηαλλά καλπτει λο το χρονικ διάστηµα κατά το οποίο η βοληση για ένοπληαναµέτρηση είναι επαρκώς γνωστή.(∆fiÌ·˜ ÃÔÌapple˜, §Â‚È¿ı·Ó ‹ ⁄ÏË, MÔÚÊ‹ Î·È EÍÔ˘Û›· ÌÈ·˜ EÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋˜Î·È §·˚΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ KÔÈÓfiÙËÙ·˜, ÙfiÌ. A’, ÂÈÛ·Á. AÈÌ. MÂÙ·ÍfiappleÔ˘ÏÔ˜,ÌÙÊÚ. °Ú. ·Û¯·Ï›‰Ë˜ Î·È AÈÌ. MÂÙ·ÍfiappleÔ˘ÏÔ˜, ÂΉ. °ÓÒÛË, Aı‹Ó· 1989, ÛÂÏ. 195-196)Η γκραβούρα (χαρακτικό αντίτυπο)του τέρατος της Aποκαλύψεως Λεβιάθαν(το οποίο συµβολίζει την απόλυτηµοναρχία), όπως απεικονίζεται στοοµώνυµο έργο του Χοµπς, στο οποίοαυτός υποστηρίζει ότι το κράτος είναιένα τεχνητό κατασκεύασµα, απαραίτητογια την προστασία των πολιτών.4 OÈ ·apple·Ú¯¤˜ ÙˆÓ appleÔÏÈÙÈÎÒÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ Î·Ù¿ ÙÔÓ §ÔÎΕπειδή οι άνθρωποι είναι, πως ελέχθη, εκ φσεως ελεθεροι, ίσοι και ανεξάρτητοι,κανένας δεν µπορεί να τεθεί έξω απ αυτή την κατάσταση και ναυπαχθεί στην πολιτική εξουσία κάποιου άλλου, χωρίς τη συγκατάθεσή του. Οµνος τρπος, µε τον οποίο οιοσδήποτε απεκδεται της φυσικής του ελευθερίαςκαι αναδέχεται τα δεσµά της πολιτικής κοινωνίας, είναι η σναψη συµφωνίαςµε άλλους ανθρώπους για να συνενωθον και να συµπήξουν µία κοιντητα,οτως ώστε να κατορθώσουν να ζουν µε άνεση, ασφάλεια και ειρήνηαναµεταξ τους, έχοντας εξασφαλίσει την απλαυση των ιδιοκτησιών τουςκαι µεγαλτερη ασφάλεια έναντι σων δεν µετέχουν στην κοιντητά τους.(∆˙ÔÓ §ÔÎ, ¢Â‡ÙÂÚË appleÚ·ÁÌ·Ù›· appleÂÚ› ΢‚ÂÚÓ‹Ûˆ˜,¢ÔΛÌÈÔ Ì ı¤Ì· ÙËÓ ·ÏËıÈÓ‹ ·Ú¯‹, ¤ÎÙ·ÛË Î·È ÛÎÔapplefi Ù˘ appleÔÏÈÙÈ΋˜ ÂÍÔ˘Û›·˜,ÂÈÛ·Á.–ÌÙÊÚ.–Û¯fiÏÈ· ·Û¯. M. KÈÙÚÔÌËÏ›‰Ë˜, ÂΉ. °ÓÒÛË, Aı‹Ó· 1990, ÛÂÏ. 157).∞¡£√§√°π√ ºπ§√√ºπ∫ø¡ ∫∂πª∂¡ø¡ ñ °’ °Àª¡∞π√À