KADARE VEPRA POETIKE

VEPRA POETIKE
në kohërat e mungesës së lirisë. Në praktikën krijuese, këta shkrimtarë
hiqeshin sikur me dëshirën e tyre të plotë po zbatonin rregullat, kur,
në të vërtetë, në shumicën e rasteve i shkelnin ato me të dyja këmbët.
Naim Frashëri jetoi si nëpunës i lartë i Perandorisë Otomane, por
si poet e anatemoi atë si rrallëkush, me të gjithë fuqinë e artit të tij.
Shkrimtarët e mëdhenj në kohëra të vështira këtë kanë bërë. Ata kanë
jetuar në dy realitete njëherësh, në atë të përkohshmin, ku ishin të
detyruar të merrnin frymë, dhe në atë të përjetshmin, ku talenti i tyre
i kishte përcaktuar të mbeteshin si të përjetshëm. Ky është paradoksi:
të jetosh palirinë dhe të jesh i lirë në përjetësinë e artit.
Thelbin e kësaj të vërtete e ka shprehur shkëlqyeshëm studiuesi
dhe shkrimtari i shquar disident, Arshi Pipa, në një portretizim që i
ka bërë Kadaresë në fillim të viteve ’80. “Nuk dyshoj se Kadare është një
shkrimtar heretik... Dallimi midis një rebeli dhe një heretiku është se i pari
e shpreh zemërimin e tij në mënyrë spazmodike, i cili mund të përmblidhet
pas pak, kurse heretiku është i qëndrueshëm në kundërshtimin e tij... Duke
jetuar në një shoqëri besimtarësh, ai duhet të veprojë jashtë rregullave dhe
riteve të saj. Por ndërgjegjja e tij i kundërshton qëllimet e besimit të saj,
duke bërë sikur u shërben dijeve në fjalë. Ndërsa është trupërisht pjesë e asaj
shoqërie, ai jeton shpirtërisht jashtë saj”.
Nëpër këtë rrugë ka kaluar edhe Kadare. Veç të tjerash, veç talentit,
ai ka pasur edhe fat. Mund të thuash se ka qenë shkrimtari më me fat i
letërsisë shqipe.
*
Në vitet ’30 të shekullit që shkoi, oxhakfshirësi i vetëm i qytetit të
Gjirokastrës kuturisi që t’i dërgonte një letër Rokfelerit, bankierit më të
madh të të gjithë botës së atëhershme. Letra, sipas dëshmive të kohës
dhe të kronikës së Baftjar Dobit, Gjirokastra jonë, ishte pak a shumë si
më poshtë:
“Jetoj në qytetin e Gjirokastrës, në Shqipëri, e cila është në Ballkan dhe
xiii