ud#12 (25627)

73-33-42, 33 8-951-195-37-65
195 3765
КЕНЕШОН
¹ 12 (25627)
9
2018-òž àð 15-òž òóëûñïàë
КУН НО АДЯМИ
Малы ялан янгыш муртэ утчаськомы?
Азинске-а Россиын граждан общество?
Åëåíà ÌÈÍÍÈÃÀÐÀÅÂÀ
Âàíü-à Ðîññèûí ãðàæäàí
îáùåñòâî? ÊûŸå ñî?
Òà íî ìóêåò óæïóìú-
¸ñúÿ âåðàñüêèñüêîì
Ðîññèëýí Îáùåñòâåííîé
ïàëàòàÿç áûðúåì
ìóðòýí, Ïðåçèäåíòý
êàíäèäàòëýí Â. Ïóòèíëýí
îñêåì ìóðòýíûç,
Äûøåòîíýç àçèíòîíúÿ
èíñòèòóòëýí ðåêòîðåíûç
Âëàäèìèð ÁÀÉÌÅ-
ÒÎÂÅÍ.
- Âëàäèìèð Àëåêñàíäðîâè÷,
òà íóíàëú¸ñû
ãèíý òžëåäûç áûðéèçû
íà Óäìóðòèûñü êàëûêú-
¸ñëýí àññàìáëåÿçûëû
êèâàëòžñå. ÊûŸå ìûëêûääû?
- Àññàìáëåÿ àçüûí òðîñ óæïóìú¸ñ
ñûëî. Ðîñ-ïðîñ ðàäúÿíû
òûðøîì ýòíîãðàôèÿÿ äèêòàíò
ãîæòîíýç. Òà ïðîåêò Ðîññèëýí
Ïðåçèäåíòýçëýñü ãðàíòñý
óòžç, Óäìóðòèûí êûëäûñà,
ñî áûäýñ Ðîññèå âќëìèç íè. Óäìóðòèûí
óëžñü êàëûêú¸ñëýñü
êîíãðåññýñ òóý àð ïóìûí ÿêå
âóîíî àðëýí êóòñêîíàç îðò-
÷ûòûíû ÷àêëàñüêîì. ÑûŸå
äýìëàíçýñ âåðàçû àñüñýîñ êàëûêú¸ñ.
- Êóä-îãåç ìåŸêûòúÿ:
Ðîññèûí, ïå, ãðàæäàí îáùåñòâî
âîêñ¸ ќâќë.
- Ãðàæäàí îáùåñòâî - ñî
àäÿìèîñëýí ìûëî-êûäî ëóýìçû,
êóíëýí óëîíàç ïûðèñüêûíû
òûðøåìçû. Àñüìåëýí, æàëÿñà
âåðàíî, êàëûê äûøåìûí
íà âàíüçý âûëžûñü ãèíý âîçüìàíû,
âàíü óðîäýç ïîííà âëàñòåç
êóðëàíû. Øóãúÿñüêîí
êûëäý êå, ìà êàðîíî? Ïðåçèäåíòëû
ãîæòîíî. Îäžã ëàñÿíü,
òàòûí íîìûð óðîäýç ќâќë, ìóêåò
ëàñÿíü, àäÿìè ìàëïà: ìèëåìëû
ãîñóäàðñòâî âàíüçý
ëýñüòûíû êóëý.
Áàñüòîì ïќÿì äîëüùèêú¸ñòû.
Àäÿìèîñ àñüñýîñ êîíüäîíçýñ
ñ¸òûêóçû,ãîñóäàðñòâîåí ќç
êåíåøå... Áûäýñ äóííåûí íîêûòûí
íî ñî àäÿìèîñëû ãîñóäàðñòâî
óç þðòòû. Íîø àñüìåëýí?
Ìàëû, ïå, ãîñóäàðñòâî
òàå ќç ÷àêëà? Ìàëû, ïå,
ќç âåðà, òà êîìïàíèîñëû îñêûíû
óã ëóû øóûñà? ÒàŸåãåñ èê
þãäóð áàíêú¸ñûí âêëàäú¸ñ
óñüòîíýí. Áàíê êóàøêàç, íî
òàáåðå, ïå, ãîñóäàðñòâî ñî áûðåì
êîíüäîíýç ìåä áåðûêòîç.
Íî òîí à÷èä îò÷û êîíüäîíäý
ïîížä óê! À÷èä àñ âûëàä ñûŸå
îòâåòñòâåííîñòü áàñüòžä, ãîñóäàðñòâî
êóæìûñü ќç êîñû.
Êó äûøîì íè âàìûøú¸ñìû
ïîííà àñüìåîñ èê êûë êóòûíû,
íîêèí âûëý ïîãûëüòûòýê?
Àñüìåîñ Ðîññèûí ÿëàí
îðò÷åìåíûç íþðúÿñüêèñüêîì:
ÿ êàïèòàëèçìåç áûäòûíû
âûðèì, ÿ 1990-òž àðú¸ñû
ñîöèàëèçìåí íþðúÿñüêûíû
êóòñêèì. Îçüû Ÿåìûñü
êóøòžñüêèñüêîì óíî àðú¸ñ
Ÿîæå ëþêàì âàíü œå÷åçëýñü
íî. Àñüìåëýí ãðàæäàí îáùåñòâîìû
êûëäý ïóìèòúÿñüêîí
îáùåñòâî ëóûñà. Íî, øóìïîòûìîí,
áåðëî äûðå þãäóð
âîøòžñüêå, àäÿìèîñ îãàçåÿñüêî
íè ìàð êå œå÷ñý ëýñüòîí
ïîííà íî. Òàíè, øóîì, áûäýñ
Ðîññèûí îðò÷å «Âóíîíòýì
ïîëê» àêöèÿ. Òà àêöèåç ãîñóäàðñòâî
ќç ìàëïà, ñîå ìàëïàç
îãøîðû àäÿìè: êèí êå äýìëàç,
êќíÿ êå êóçÿ ëþêàñüêèçû,
ëýñüòžçû.
Àëè àñüìåëýí ãîðîäú¸ñûí,
¸ðîñú¸ñûí íî òðîñ òóíñûêîåç
îðò÷å. Òàíè Âîòêèíñêûí
îãøîðû ìûëî-êûäîîñ
ëþêàñüêèçû íî íûëïè ïëîùàäêà
ëýñüòûíû ÷àêëàçû, àäìèíèñòðàöèÿçû
âàçèñüêèçû.
Ìè, ïå, àñüìåîñ íî äàñü êќíÿ
êå êîíüäîí áè÷àíû, áûãàòýììûÿ
þðòòûíû. Òà âûëëåì
êè÷ќëòîíú¸ñ âîçüìàòî: ãðàæäàí
îáùåñòâîìû âàíü, àçèíñêå.
- Íî ãóðòú¸ñëû ãîðîäú-
¸ñûí âîæâûëúÿñüêûíû
ñåêûò…
- Çýì, ãóðòîîñëýí ëóîíëûêú¸ññû
ќæûòãåñ. Îçüû
êå íî îòûí íî ìûëî-êûäîîñ
âàíü. ÑÏÊ-îñëýí òќðîîññû,
óæáåðãàòžñü¸ñ ïќëûí àëè
âàíü èíè àäÿìèîñ, êóäú¸ñûç
ñþëìàñüêî ãóðòñû, ¸ðîññû,
êàëûê ñÿðûñü. Êûëñÿðûñü,
Ïè÷è Ïóðãàëàñü óæáåðãàòžñü
Ïàâåë ×óøúÿëîâ Êå÷¸âî ãóðòûí
êàôå óñüòý. Òà êàôå êîòûðûí
áåðãàíû êóòñêå ãóðòëýí
êóëüòóðàÿ óëîíýç, îðò÷ûëî
Â. Áàéìåòîâ: áåðëî äûðå àäÿìèîñ
îãàçåÿñüêî íè ìàð êå œå÷ñý
ëýñüòîí ïîííà.
êîíöåðòú¸ñ, âóûëî àðòèñòú¸ñ.
ßêå, øóîì, Âîòêèíñê ¸ðîñûñü
«Ïèõòîâêà» õîçÿéñòâî. Òàòûí
êóòñêî íî ïåíñèîíåðú¸ññûëû
êóçüûì ëýñüòî: «Çîëîòîå êîëüöî»
òóðìàðøðóòúÿ êåëÿëî.
Íîêèí êèâàëòžñü¸ñòû ñûŸå
óæ áîðäû áàñüòžñüêûíû ќç
êîñû óê, àñüñýëýí ìûëêûäçû
šóòñêèç.
- Àäÿìè ïóìèòúÿñüêîí,
áóãûðúÿñüêîí ìûëêûäûí
óëý êå, îçüûåí, ñîëû
òà óëîíûí ìàêå óã êåëüøû.
Џåìûñü ñûŸå ÷èäàñüòýì
ìûëêûäçýñ âîçüìàòî
åãèòú¸ñ.
- Âàíü ñûŸå âåðàí: êèíëýí,
ïå, 18 àðåñàç ðåâîëþöèîíåð
ëóýìåç óã ïîòû âàë, ñîëýí
ñþëìûç ќâќë, íîø êèí 40 àðåñàç
êîíñåðâàòîð ќç ëóû, ñîëýí
âèçüìûç ќâќë. Åãèò äûðúÿ
êîòüêó íî ìàð êå óã êåëüøû,
äóííååç áåðûêòýì, ÿíãûø
ìóðòú¸ñòû øåäüòýì ïîòý.
Òîí ìóêåò ñÿìåí óëûñàëûä,
íî óã ïќðìû, êèí êå ñî ïîííà
ÿíãûø. Џàïàê ñîèí åãèòú¸ñòû
ïќðòýì áóãûðúÿñüêîíú-
¸ñû êàï÷èåí êûñêî. Ìûíàì
òîäàì íà 2000-òž àðú¸ñëýí
êóòñêîíàçû Äûøåòîíúÿ íî
íàóêàÿ ìèíèñòåðñòâî àçüûñü
ïèêåò. Ñûëî åãèòú¸ñ íî îáðàçîâàíèå
óäûñûí ðåôîðìàîñëû
ïóìèò ëóýìçû ñÿðûñü êåñÿñüêî.
Þàñüêî: ìàèçëû òž
ïóìèò? Ïóìèò íî òžíè, øóî.
Ìàèçëû? Âîò, áþäæåò èíòûîñ,
ïå, òðîñãåñ ìåä ëóîçû. Íî
ðåôîðìàûí îçüû èê ãîæòýìûí
óê: áþäæåò èíòûîñ òðîñãåñ
ìåä ëóîçû. Ýøøî ìàèçëû
ïóìèò? Ìèëÿì ïîòý, ñòèïåíäèÿ
òðîñãåñ ìåä òûðèñüêîç.
Íî ðåôîðìàûí ñòèïåíäèÿ êóëýñìîç
øóýìûí ќâќë. Òžíè
îçüû ïóìèòúÿñüêîí âîêñ¸
ïàéäàòýì ëóý, «Ìîí Ïàñòåðíàêåç
ќé ëûäœû, íî ìûíûì ñîëýí
ãîæúÿìú¸ñûç óã êåëüøî»
øóýì ñÿìåí èê.
- Ïñèõîëîãèÿ íàóêàîñúÿ
êàíäèäàò ñÿìåí òž
âàëàñüêîäû: áóäžñü àäÿìèëýí
àñïќðòýìëûêåç
ñûŸå, îçüûåí, âàíüìûç
îðò÷îç. Íî ñûŸå èê «âèñ¸í»
ïûð óã ïîòû ìåäà áûäýñ
êóíìû?
- Ìàëïàñüêî, ïîòý. Òðîñýç
êóíú¸ñ ñî ïûð ïîòî. 1968-òž
àðûí Ïàðèæûí ñòóäåíòú¸ñ
óëü÷àîñû êûñòžñüêèçû, ëàâêàîñòû
ïàçüãûëžçû, ìàøèíàîñòû
áåêûðúÿçû. Íî îã 10-
15 àð îðò÷ûñà èíè, ñî åãèòú¸ñ
ãàíü-ãàíü óëžñü áóðæóàçèëû
ïќðìèçû, ñîîñëýí ñåìüÿîññû
êûëäžçû, óæçû, óëü÷àîñû ïîòîí
ìûëêûäçû ќé âàë íè.
Åãèòú¸ñëýí áóãûðúÿñüêîí
ìûëêûäçû ãîðìîíú¸ñëýí øóäýìåíûçû
íî ãåðœàñüêåìûí.
Ñîèí èê òà âàêûòý ñîîñëû
àñüñýäû âîçüìàòûíû ìóêåò
àìàëú¸ñòû äýìëàíî. Øóîì,
âîëîíò¸ð äâèæåíèå ïûðèñüêûíû.
Êûëñÿðûñü, Ñî÷èûí
îðò÷åì Îëèìïèàäàå Óäìóðòèûñü
âîëîíò¸ðú¸ñ âóûëžçû,
ñûŸå šóòñêåì ìûëêûäûí
áåðòžçû!
- Ðîññèûñü Îáùåñòâåííîé
ïàëàòàûí òž
óæàñüêîäû èâîðú¸ñòû
âќëìûòîíúÿ êîìèññèûí.
Ìàëû òà óäûñ áûðúåìûí
âàë?
- Äûøåòîíýç àçèíòîíúÿ
èíñòèòóòëýí ðåêòîðåç ëóèñüêî
áåðå, ìûíûì äûøåòîí
óäûñýç áûðú¸íî âàë, äûð. Íî
ñî êîìèññèÿ òàê íî áàäœûì.
Àñ âàêûòàç óæàé æóðíàëèñòèêà
óäûñûí, ÓäÃÓ-ûñü æóðíàëèñòèêàÿ
ôàêóëüòåòëýí äåêàíýç
âàë. Ñîèí èâîðú¸ñòû
âќëìûòîíúÿ êîìèññèå ïûðè,
ìàëïàé, òàòûí òðîñãåñ ëýñüòûíû
áûãàòî. Êîìèññèåí êèâàëòý
òîäìî æóðíàëèñò Åâãåíèé
Ïðèìàêîâ (Å. Ïðèìàêîâ
òîäìî ïîëèòèêëýí âíóêåç - Å.
Ì.). Òóæ ìûëî-êûäî óæàñüêîì,
êóèíåç Âëàäèìèð Ïóòèíëýí
îñêåì ìóðòú¸ññû ëóèñüêîì.
Òûðøèñüêîì Êóí Äóìàåí
êóñûï âîçüûíû, çàêîíú¸ñ
íóëåâîé ÷òåíèîñ ïûð ïîòûêó,
äýìëàíú¸ñìåñ ñ¸òžñüêîì. Ðîññèûñü
Æóðíàëèñòú¸ñëýí îãàçåÿñüêîíýíûçû
íî êóñûï âîçèñüêîì.
- Òž ïќðòýì îáùåñòâåííîé
íûïúåòú¸ñòû íóèñüêîäû.
Îäžãåç - «Óäìóðò
Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
âèöå-ïðåçèäåíòýç ëóîí.
Àñ âàêûòàç òà âàíüìûçëû
èê êåëüøûìîí ќé âàë,
òžëåäûç, óäìóðò êûëûí
óä âåðàñüêèñüêå øóûñà,
ïûêûëžçû.
- Àíàé êûëûíûì óìîé âåðàñüêûíû
óã áûãàòžñüêû øóûñà,
àñìå òóæ êóàðåòžñüêî.
Òûðøèñüêî êå íî, îçüû ãèíý
óã íè ïќðìû. Àíàå - ßð ¸ðîñûñü,
àòàå - Òàòàðñòàíûñü
Êóêìîð ¸ðîñûñü âàë. Ïè÷è
äûðúÿì, 3 àðåñêîçü, ìîíýí óäìóðò
ñÿìåí ãèíý âåðàñüêèçû,
ñàäèêå ìûíž íî - œó÷å âûæèçû.
Æàëü, íî îçüû ìîí àíàé
êûëìå ïóìåí âóíýòž. Óãîñü
Èæûí íî, Ìîñêâàûí íî óëûêóì,
êîòûðàì óäìóðò êûë
ќç ÷óçúÿñüêûëû. Íî óäìóðò
êóëüòóðà, ñÿì-éûëîëú¸ñ ñþëìàì
ïûŸàñà êûëåìûí.
«Óäìóðò Êåíåøå» ìîíý êûñêèç
ñîëýí êèâàëòžñåç Òàòüÿíà
Èøìàòîâà, îñêèç, ìûíàì
òîäîí-âàëàíú¸ñû, îïûòý îãàçåÿñüêîíýç
àçèíòûíû þðòòîçû
øóûñà. Àñëàì óæåÿ êîòüêûòûí
òûðøèñüêî, óäìóðò
êàëûêëýñü êóëýÿñüêîíú¸ññý
ëûäý ìåä áàñüòîçû øóûñà.
Áåðëî äûðå âќçûñüòûì òðîñýç
œó÷ ýøú¸ñû ìàëïàñüêî íè óäìóðò
êûëýç äûøåòîí ñÿðûñü.
Àðûñü àðå óäìóðò êûëýç äûøåòîíúÿ
êóðñú¸ñ íî òðîñãåñ
ëóî. Ïàéìûìîí þãäóð êûëäý.
Îäžã ëàñÿíü, øóèñüêîì ãëîáàëèçàöèÿ,
ìóêåò ëàñÿíü - þíìà
àñëàä êóëüòóðàåíûä, èñòîðèåí
òóíñûêúÿñüêîí: êûòûñü
òîí, êèí òîí?
- Ïќðòýì óäûñú¸ñûí
óæàìäû ïàéìûòý: äûøåòîí,
íàóêà, þãäóðåç óò¸í,
æóðíàëèñòèêà, îáùåñòâåííîé
äâèæåíèå, íàöèîñûí
óæàí ïîëèòèêà… Ëóý øàò
îãäûðå èê ñîìûíäà íûïúåòú¸ñòû
íóûíû?
- Ïàëýíûñåí ñåêûò êàäü
ïîòý, äûð, íî ìûíàì íîêûŸå
øóãúÿñüêîíú¸ñû ќâќë. Óëîíûí
ìîí ïќðòýì óäûñú¸ñûí
óæàíî ëóè. Ïñèõîëîãèÿ
íàóêàîñúÿ êàíäèäàò ëóûñà
Ìîñêâàûñü áåðòž íî
Äûøåòžñü¸ñëýñü òîäîí-âàëàíçýñ
áóäýòîíúÿ èíñòèòóòûí
óæàíû êóòñêè, ïðîôòåõîáðàçîâàíèåÿ
êàôåäðàåí
êèâàëòž, ñîáåðå ќòèçû þãäóðåç
óò¸í óäûñý, ñîáåðå - Óäìóðò
êóí óíèâåðñèòåòý. ÓäÃÓûí
ïðîðåêòîðëýí âîøòžñåç
âàë, îãâàêûòý òåëå- íî ðàäèîïåðåäà÷àîñ
íóè, ïûðèñüêûëž
ôèí-óãîð äâèæåíèå, ïќðòýì
ôîðóìú¸ñòû ðàäúÿíý. Çýì, àëè
ïàëýíý êûëå íàóêà. Âëàäèìèð
Âëàäûêèí òîäîñ÷è ÿëàí êóðåêòý:
êó ãîæòîäû íè äèññåðòàöèäýñ?
Íî ñîå ìåä ëóîç øóûñà
ãèíý ìûíàì ãîæòýìå óã
ïîòû. Òîäîí-âàëàíý àëè ìóêåò
óäûñú¸ñûí êóëýãåñ.
Ìàëïàñüêî, óæåä òóíñûêî
êå, âàíüçý âóòòîíî, èç¸íî ãèíý
ќæûòãåñ.