Ñ Ð¸Ð¼-биол 3.10.indd - С.Торайғыров атындағы ПМУ электрондық ...

14 Вестник ПГУ № 3,2010ш е т н е ш ш ш ш ш н ш Е т п т ш а ш ш ш е в н ш в о в шжұмсайды, оны өзінің жеке мүддесіжн анағұрлым жоғары қойып, баю,дүние жиюға емес, жантәнімен ұлт мүддесіш қызмет етуге сарп етеді. Оларбасында аз болганымен, көпшілікті өзіш ілестіре алады, этносының есінде,тарихта қалатын шаруалар тындырады.Л.Н.Гумилевтің айтуы бойынша, этностың пайда болуы пассионарлықдүмпуден басталып, соның күші жойылғанша этнос ішіндегі пассионарийлермен субпассионарийлердің күресіжн, текетіресіжн қүралып, ғасырлар бойысозылып, этностың қүруымен аяқталады [1;4]. Ол дүмпу - пассионарийадамдардың әрекеті, ондай адамдар этностың гүлденуін қамтамасыз етеді.Бастапқыда олар бастаған этнос соғысып, бабаларымыздың айтуынша, «тізесібарды бүкгіріп, басы барды игізіп», өзін танытып, өміріж қажетті кеңістік, жер,ландшафт иемденіп, соның қожасы болады. Сол жерде түрып, дамып, гүлдеп,мәдениеті шарықтап, толастайды. Заман өте этностың пассионаришврі азайып,субпассионаришврі көбейіп, ол әлсіреп, рухани азайып, мәдени тозып, жоқболады. Ал адамзат тарихы одан әрі жалғаса береді.Біздің зерттдамізге ж гіз болған Л.Н.Гумилевтің этнос теориясынтүйіндейтін болсақ, үлттың қалыптасуының, дамуының өзара байланысты,үйлесімді сатылары, көптеген жылдарға созылады. Дамудың жаңа кезеңікелесі пассионарлық күштің әсерішн болады. Бүл жерде жаңа пассионарлықпопуляция пайда болады. Ол ескі этносты жоймайды, керісінше, этногешздікпроцестің дамуына жол ашатын жаңа үлт өкілін, яғни этнос субъектісіндүниеге әкеледі.Л.Н. Гумилевтің этнос теориясын бағалауға әр алуан көзқарасболғанына қарамастан, біз зерттейтін мәселе түрғысынан алғанда оныңжекелеген идеяларының маңызы аса қүнды деп есептейміз. Ғалымның этностеориясын талдауы бойынша «этнос» дегеніміз - тарихи уақытта түрақтыөзгертіп отыратын өзіндік тәртіп таптаурынымен ерекшелентін, басқадайүқсас үжымдарға өзін-өзі қайшы қоя алатын, түрақты, табиғи қүрылғанадам үжымы. Әрбір үжым ішінде субэтнос, консорция, конвиксиялартуып, қүлдырап отырады, бірақ этнос мүшелерінің біртүтастық сезіміжойылмайды.Сондықтан, жоғарыдағы қарастырылған мәселелер бойынша мынасенімді ой-түжырымдарға келуге болады деп ойлаймыз: үлтаралық қарымқатынастартүсындаэтностардың кірігуі, сіңісуі, этностың ыдырауы, жойылуыжмесе жою процестері ел^сіз жүріп жатады. Қоғамдық, әл^меттік, саясиықпалдардың салдарынан мүндай процестердің даму қарқыны жылдамдап жбәсендеп отырады. Ол ең алдымен этнос өкілінің өзіш тән үлттық белгілеріж(туған тілі, туған тарихы, мәдениеті) ие болуына байланысты болады.Ю.В.Бромлейдің ілімі көптеген этнос теорияларының ішіжн, өзінің көпмағыналығымен жәш мүқият талдауымен ерекшележді. Біз үшін ғалымныңэтностың дуалистік табиғаты жөніндегі идеясы аса қүнды. Этностың