W numerze

Tajne nauczanie…
Pod opieką Chłopskiej Świętej
Otrzymałem zaproszenie na uroczyste
spotkanie związane z tajnym
nauczaniem w czasie okupacji
niemieckiej. Wielka radość,
że wrócimy do tamtych bohaterskich
czasów sprzed 60 lat, kiedy
za naukę historii a nawet matematyki
w ramach szkoły średniej
groziło nam więzienie i Auschwitz.
Spotkała mnie też przykrość
- nie będę mógł w najbliższych
dniach tam wyjechać. Postaram
się jednak wydrukować
opracowanie Marysi Kogut i uzupełnić
swoimi doświadczeniami.
W połowie kwietnia 1941 r. wróciłem
z więzienia w Tarnowie i już
parę tygodni później byłem uczniem
w tajnej szkole p. Halibskiej. Miała
zezwolenie na prowadzenie nauki
języka niemieckiego, ale nas obowiązywał
program I klasy gimnazjalnej.
Na jednej lekcji historii poproszono
mnie, abym opowiedział o swoich
„przygodach” więziennych. Nie miałem
ochoty wracać do tamtych chwil
na granicy śmierci, ale też nie mogłem
milczeć, tym bardziej, że początkowo
wszystko układało się nie
najgorzej. Najstarszym wśród nas
w celi był szachista. Tak nazywaliśmy
sześćdziesięcioletniego oficera, któremu
zarzucano, że wydawał wyroki
na szpiclów. Z chleba zrobił figury
szachowe, ale nikt nie potrafił z nim
grać. Mnie wybrał do nauki. Darzyłem
go zaufaniem i wdzięcznością,
gdyż ratował mnie, gdy wrzucano
mnie nieprzytomnego do celi. Byłem
pojętnym uczniem i czasem udawało
mi się wygrywać z mistrzem. Nadszedł
jednak dzień, kiedy wieczorem
zabrano go do dolnej celi, a rano słyszeliśmy
strzały na górze św. Marcina
i tak pożegnaliśmy naszego szachistę.
Naszym ulubionym bohaterem
z powstań - listopadowego i styczniowego
był Romuald Traugutt. Gdy
opowiadałem jak zrezygnował z kariery
w wojsku rosyjskim, zobaczyłem
dwóch żołnierzy niemieckich.
Byłem przekonany, że chcą nas aresztować.
Podręczniki z historii, których
zdobycie kosztowało tyle trudu wrzucamy
do pieca i na stół wykładamy zapiski
po niemiecku. Jeden z żołnierzy
wchodzi do pokoju i widać jego zdziwienie,
że witamy go po niemiecku.
RADŁO Nr 2/2008
HISTORIA
Okazało się, że chcieli się tylko upewnić,
czy wybrali dobrą trasę do Tarnowa.
Jeszcze kilka zdań o naszym bezpieczeństwie.
Początkowo, gdy była
tylko jedna klasa, nikt właściwie się
nami nie interesował. Ale gdy było
już ponad 20 uczennic i uczniów, to
nasze bezpieczeństwo stało się poważnie
zagrożone. Nie obawialiśmy
się sąsiadów, którzy narzekali, że na
pobliskich błoniach gramy w piłkę
i niszczymy trawę przeznaczoną dla
ich bydła. Coraz większe obawy widziałem
na twarzy naszej profesorki
Halibskiej, która dobrze wiedziała
o aresztowaniach działaczy politycznych
w Jadownikach Mokrych i innych
wsiach. Tymczasem działacze
z Batalionów Chłopskich jak i Armii
Krajowej zapewniali o stałej opiece
nad nami. Nad naszym bezpieczeństwem
czuwały konspiracyjne organizacje,
a nawet granatowa policja
z Radłowa. Przed egzaminami z małej
matury nasz proboszcz ks. Sitko
odprawiał msze św. w naszej intencji.
Zjechali się profesorowie z Tarnowa
i przewodniczący komisji, znany
pedagog Franciszek Mleczko. Muszę
jeszcze zaznaczyć, że przez długą
niebezpieczną trasę wiózł go mój
brat Franciszek. Pamiętam, że pozytywnie
odpowiedzieliśmy na wszystkie
pytania. Zawaliliśmy tylko w jednym
przypadku. Nie odpowiedzieliśmy
na pytanie ks. Sitki: Który święty
jest najbardziej tłusty? Tym pytaniem
nasz duchowny opiekun chciał rozładować
napięcie i przejść do szczęśliwego
zakończenia egzaminów. Śmialiśmy
się wszyscy, gdy się okazało,
że najbardziej tłusty jest święty olej.
A teraz może najważniejsza sprawa.
Muszę jeszcze wspomnieć o ważnym
historycznym wydarzeniu jakim
była Akcja III Most. To kilka kilometrów
od Kępy Zabawskiej, gdzie odbywały
się lekcje tajnego nauczania.
Wylądowała Dakota, która miała przetransportować
supertajny mechanizm
broni V2. Broń ta miała odwrócić losy
wojny na korzyść Hitlera. Niestety,
kiedy to urządzenie załadowano do
Dakoty, zawyły motory i zasygnalizowały,
że samolot nie może wystartować.
Pilot już otoczył Dakotę taśmą,
aby spalić bezcenny ładunek i wtedy
Stanisław Lechowicz ze Zdrochca doradził,
aby pod kołami zapadniętymi
w wilgotną łąkę wykopać rowy i wyłożyć
je deskami. Posłuchano rady znanego
działacza chłopskiego i Dakota
szczęśliwie odleciała do Londynu.
Jednak olbrzymi ryk motorów zdekonspirował
nocną ciszę i wzbudził
popłoch. Ludzie uciekali do lasu i na
pola i w trwodze czekali na hitlerowską
pacyfikację. Byłem ze swoją grupą
nad Kisieliną i trudno było uwierzyć,
że wszystko skończyło się na
strachu, a Dakota szczęśliwie wylądowała
w Anglii. Dopiero w następnych
dniach zaczęto mówić, że to nasza
Karolinka nas ochroniła. Przyrzekała
i przyrzeczenia dotrzymała. Już
pisałem w „Panoramie” o tej dziewczynie
z naszych stron, która wolała zginąć
niż oddać się rosyjskiemu żołdakowi.
W snach przyrzekła, że będzie
opiekowała się rodzinnymi stronami
i słowa dotrzymała.
Nie jestem osamotniony w przekonaniu,
że nasza „Chłopska Święta”
ochroniła także nas wszystkich, którzy
braliśmy czynny udział w tajnym
nauczaniu, za co groziło więzienie lub
obóz w Auschwitz. Uważam również,
że moje wyrwanie z „więziennej
paszczy lwa” także jej zawdzięczam.
Nasi opiekunowie i profesorzy chyba
wszyscy już spotkali się z Chłopską
Świętą, a koleżankom i kolegom życzę,
aby dalej się nimi opiekowała.
Tadeusz Stanisław Pochroń z Chicago
Od redakcji:
Tadeusz Stanisław Pochroń ur. w Wał Rudzie jest
red. naczelnym najstarszego polonijnego periodyku
„Panorama” wydawanego w Chicago od 1982
roku. Czytany jest nie tylko w Stanach Zjednoczonych,
ale i na całym świecie. Przez wiele lat
przesyłał nam egzemplarz tego ciekawego dwutygodnika
nieżyjący już Janusz Nowak. Nawiązaliśmy
więc bezpośredni kontakt z p. Pochroniem
i mamy nadzieję, że „Panoramę” radłowianie
nadal będą czytać. Pan Pochroń obiecał nam
także przesłać książki własnego autorstwa oraz
zapewnił o stałym kontakcie z Radłowem. Niezmiernie
cieszymy się z tego zapewnienia.
53