golge-derg-ocak-2016sy-100

Burak BAYÜLGEN
Wagner İncelemesi
Laurenz Lütteken
RICHARD WAGNER’İN
ZÜRİH YILLARI
(RCA tarafından yayınlanmış Wagner in Switzerland CD’sinin
geniş kapsamlı kitapçığından çeviri)
Wagner ve Devrim
Richard Wagner Zürih’te 1849’dan 1858’e
kadar, Bayreuth dışında -hatta Bayreuth’ta bile
ufak bir farkla- kaldığı diğer tüm yerlerden daha
uzun bir süre kaldı. Bu dönem hayatının en üretken
dönemiydi. Bestekar buraya bir mülteci olarak gelmiş,
ağzını her daim açık bırakan yücelik ve ciddiyet
karşısında Dresden’in 1849 Mayıs Ayaklanması’nda
politik bir rol alarak şevke gelmişti. Wagner önceleri
bunun onun için doğuracağı tehlikeli sonuçları
görmezden gelmiş, ilk olarak Weimar’da Franz
Liszt’e sığınmış, hakkında tutuklama emri çıkınca
da durumun ciddiyetini ayaklananların oldukça katı
yargılanmalarından dolayı kavraması gerekmişti.
Mesela, arkadaşı ve yoldaşı August Röckel (1814-
1876) idama mahkum edilmiş, bağışlandığında
bile 13 yılını esaret altında geçirmişti. Wagner
sahte evraklarla Zürih yoluyla Paris’e geçmiş ama
orada da durumu idrak edememiş, bu yüzden
1849 yılının Temmuz ayında henüz otuz altı yaşına
bile basmadan bir çöküşün eşiğinde Zürih’e geri
dönmüştü. Wagner tüm kurumsal bağlarını yitirmiş
ve Dresden’daki yükselişini - Rienzi’nin (1842)
muhteşem zaferi sağ olsun, bestecinin tüm yaşamı
boyunca en çok sahnelenen eseri olmuştu- hiçbir
umut kırıntısı barındırmayan bir çöküş izlemişti.
Bundan sonra Wagner’in hayatını bir dizi
ateşli başlangıçlar, koşulsuz taahhütler, Wurzburg,
Magdeburg, Könisberg, Riga ve tabi ki de Dresden
gibi hızlı ayrılıklar izledi. Tüm kurumsal bağların
yitirilişiyle beraber sadece Zürih’te ilk ve tek olmak
üzere huzur buldu ve beklenmedik bir azim su yüzüne
çıktı. 1850’lerin Zürih’i her ne kadar yasal bir güvence
vaat etmese de filizlenmekte olan bir liberalizmle
çalkalanıyordu. Zürih halkına zıt bir şekilde küçük
kasaba başarılı bir devrimi müjdeleyen mültecilerle
kaynıyordu ve görünen o ki Wagner de bu olaya baş
koymuştu. Ve buradan kendi varoluşunun merkezi
yeşerdi: Almanya’daki başarısız devrimlerin ardından
sanatçı nihayet gelecek siparişlerin heyecanını, o
toplumun küllerinden yeniden doğacağı ve hatta
uğruna savaşacağı kentte yaşamanın ayrıcalığını
tadacaktı. Elbette bu, kurumsal dayanağı olmayan
bir bestecinin varoluşuna destek oldu.
Zürih’in Müzikal Yaşamı: Genel Müzik
Topluluğu
Dresden’in aksine Zürih’in bir başkent
ayrıcalığı yoktu, yine de kentli burjuvanın
sponsorluğunda organize olmuş bir müzikal yaşamı
vardı. İki kuruma odaklanılmıştı: Untere Zaune’daki
1834’te açılan ve 1890’da yanan Karmelit Tarikatı
bünyesindeki the Aktientheater ve Allgemeine
Musik-Gesellschaft (Genel Müzik Topluluğu, AMG).
Bu kentsel müzik topluluğu 1812’de kurulmuş ve
2012’de iki yüzüncü yılını kutlamıştı. Yine 1812’de
kurulan Viyana’nın Gesellschaft der Musikfreunde’si
gibi bir kentsel müzik derneği olan bu kurum şehrin
müzikal yaşamını başlangıçta müşterek olarak
doğan ve onursal üyesi olarak kabul edilen Tonhalle
Society kurulana kadar şekillendirip sürdürdü.
Wagner kalıcı tüm kurumsal bağlarını
yitirmiş olsa da, AMG ona Zürih yıllarında 1853’te
‘’halkla arabulucum’’ olarak not ettiği kendi müzikal
sahnesini mutlak ölçülerde sundu. AMG’nin
en büyük konser alanı 1806’da Aktientheater’ın
yanına inşa edilmiş olan -şimdilerde kulisi ve
merdivenleri orijinal yapıya dayanan Yargıtay-
Casino’daydı. Wagner burada bir orkestra şefi olarak
yeniliklere kucak açan performanslarda sahne
aldı ve Mozart’ın Jupiter Senfonisi’ni de kapsayan
Haydn’ın, Gluck’un, Rossini’nin, Spontini’nin ve
Weber’in eserlerini; Beethoven’ın 3.’den 8.’ye
kadar ki senfonilerini seslendirdi. (9. Senfoni ise ne
yazık ki hayata geçirilemedi). Wagner tarafından
kullanılan notaların bazıları bugün AMG’nin
arşivlerinde saklanmaktadır. Wagner Don Giovanni,
Sihirli Flüt, Dame blanche, Norma, Freischütz, Fidelio
ve 1852’de kendi operası olan Uçan Hollandalı’yı
seslendirdiği the Aktientheater’da bir kürsü sahibi
oldu. Hatta genç müzisyen Hans von Bülow’un ilk
şeflik performansı için adaptasyonlar bile yaptı.
Beethoven Senfonilerinden oldukça etkilenmiş olan
AMG ve Zürih -tıpkı 1851’de olduğu gibi- Wagner’in
performansları için o kadar heveslilerdi ki, onu artık
bir onursal üye olarak kabul etmişlerdi.
Wagner’in Zürih’teki Eserleri
Wagner kendini henüz 1833’te kurulmuş
akademinin entelektüel çevresine etki eden
diğer göçmenlerden uzak tutmuştu ama Zürih
sosyetesinden; özellikle Şansölye Johann Jakob
156 157