Tanamedrove sazogadoeba - Center for Social Sciences
Tanamedrove sazogadoeba - Center for Social Sciences
Tanamedrove sazogadoeba - Center for Social Sciences
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
socialur mecnierebaTa seria<br />
kulturis<br />
sociologia<br />
momzadebulia socialur mecnierebaTa centris<br />
akademiuri stipendiis safuZvelze<br />
saleqcio kursi<br />
socialuri mecnierebebis magistraturisaTvis<br />
marika asaTiani<br />
Tbilisi<br />
2006
socialur mecnierebaTa seria<br />
mTavari redaqtori: marine CitaSvili<br />
enobrivi redaqtori: lia kaWarava<br />
dakabadoneba, ydis dizaini: giorgi bagrationi<br />
© socialur mecnierebaTa centri, 2006<br />
© <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> <strong>Sciences</strong>, 2006<br />
q. Tbilisi, 0108, T. WoveliZis q. # 10<br />
el. fosta: contact@ucss.ge<br />
internet gverdi: www.ucss.ge<br />
wigni momzadebulia da gamocemulia `socialur mecnierebaTa<br />
centris” (<strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> <strong>Sciences</strong>) mier, fondis OSI – Zug,<br />
budapeStis Ria sazogadoebis institutis umaRlesi ganaTlebis<br />
mxardaWeris programis (HESP) finansuri xelSewyobiT<br />
The book has been published by the <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> <strong>Sciences</strong>,<br />
sponsored by the OSI-Zug Foundation and the Higher Education<br />
Support Program (HESP) of the Open Society Institute-Budapest.<br />
ISBN: 99940 - 872 - 7 - 4
s a r C e v i<br />
kultura ................................................................................................................................................................... 5<br />
kultura, rogorc jgufebisa da sazogadoebebis maxasiaTebeli elementi.................. 5<br />
kultura, rogorc adamianuri gamoxatulebis gancalkevebuli samyaro ........................ 6<br />
kultura, rogorc mniSvnelobis gansazRvra ..................................................................................... 7<br />
kulturis sociologia, rogorc samuSao midgoma.......................................................................... 9<br />
kulturis SedarebiTi avtonomiis Sesaxeb......................................................................................... 9<br />
Tavdapirveli dixotomia .............................................................................................................................. 9<br />
klasikuri perspeqtivebi............................................................................................................................. 10<br />
parsonsi .................................................................................................................................................................. 11<br />
antonio gramSi ................................................................................................................................................... 12<br />
semiotika — ferdinand sosuri ................................................................................................................. 13<br />
funqcionalizmi ................................................................................................................................................ 15<br />
semiotika — roland barti ........................................................................................................................... 15<br />
dramaturgiuli midgoma............................................................................................................................... 17<br />
veberianizmi ........................................................................................................................................................ 18<br />
durkhemi.................................................................................................................................................................. 19<br />
marqsizmi da kultura.................................................................................................................................... 21<br />
postruqturalizmi da kultura — fuko, pier burdie ................................................................ 23<br />
daskvnis saxiT..................................................................................................................................................... 24<br />
ena da reprezentacia ..................................................................................................................................... 25<br />
mniSvnelobebis warmoqmna........................................................................................................................... 26<br />
kulturisa da enis saSualebiT mniSvnelobis warmoeba da cirkulacia ....................... 27<br />
reprezentacia da mniSvneloba ................................................................................................................ 28<br />
Zalauflebis axali koncefciebi............................................................................................................ 35<br />
televizualuri mesijebis warmoeba da gavrceleba .................................................................. 37<br />
reprezentaciebi da media - fiqcia ....................................................................................................... 38<br />
qalebis kultura da kacebis kultura................................................................................................. 38<br />
qalebisa da "namdvili qalebis" gamosaxulebebi ......................................................................... 39<br />
maskulinobis xatis warmoqmna.................................................................................................................. 42<br />
fsiqoanalizi da subieqti .......................................................................................................................... 46<br />
mayureblad yofnis fenomeni..................................................................................................................... 47<br />
roland barti: miTebi da niSnebi ............................................................................................................ 48<br />
ideologia ............................................................................................................................................................. 49<br />
subkultura/stili........................................................................................................................................... 52<br />
3
stili, rogorc mizanmimarTuli komunikacia................................................................................. 54<br />
stili, rogorc brikolaJi ........................................................................................................................... 55<br />
stili, rogorc ajanyebis gamomsaxveli: pankebi .......................................................................... 56<br />
<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>: istoriuli konteqsti...................................................................... 58<br />
ra iyo ganmanaTlebloba? ............................................................................................................................ 58<br />
manqana ...................................................................................................................................................................... 60<br />
qalaqi ....................................................................................................................................................................... 60<br />
erovnuli saxelmwifo .................................................................................................................................... 61<br />
<strong>sazogadoeba</strong> rogorc moraluri Zala? ............................................................................................... 62<br />
postmodernistuli <strong>sazogadoeba</strong>: postmodernuli xana: postmodernizmi .................. 63<br />
istoriuli konteqsti: postindustrializmi................................................................................. 64<br />
istoriuli konteqsti : momxmarebloba (konzumerizmi) .......................................................... 65<br />
<strong>sazogadoeba</strong> da individi............................................................................................................................. 66<br />
gviandeli <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong> an meore/Semdgomi <strong>Tanamedrove</strong>oba ................ 67<br />
generaciuli politika .................................................................................................................................. 69<br />
dro, sivrce da arqiteqtura ..................................................................................................................... 71<br />
xelovneba da urbanuli sivrceebi - dena l. hovsi......................................................................... 71<br />
monumentebi .......................................................................................................................................................... 72<br />
arqiteqturuli diskursebi ...................................................................................................................... 75<br />
arqiteqtura da kulturuli cvlilebebi .......................................................................................... 77<br />
SOCIOLOGY OF CULTURE...................................................................................................................................... 79<br />
4
kulturis sociologia Seexeba adamianis qcevasTan dakavSirebuli mniSvnelobis<br />
warmoebas. kulturis sociologebi ikvleven, Tu rogor xdeba mniSvnelobis<br />
warmoeba, ratom gansxvavdeba erTmaneTisgan is mniSvnelobebi rac ama<br />
Tu im qmedebis ukan igulisxmeba da ra gavlenas axdenen isini adamianebis qcevaze.<br />
sociologiis mocemuli sfero, aseve ganixilavs, Tu ra rols TamaSobs<br />
kulturuli simboloebi socialuri erTobis, dominaciisa da dapirispirebis<br />
procesebSi.<br />
masala, romelic aq aris Tavmoyrili bevr sxvadasxva Temas moicavs; aq<br />
ganxiluli iqneba kulturasa da Zalauflebas Soris damokidebuleba, kulturis<br />
funqcionireba mikro konteqstSi, rac, Tavis mxriv, efuZneba farTod aRiarebul<br />
kulturul faseulobebs.<br />
aseve ganvixilavT, Tu rogor xdeba kulturis sferoebis (mag. kino, musika,<br />
literatura, xelovneba, moda) konkretuli kulturuli industriis an institutis<br />
mier organizireba; rogor icvlebian kulturis es sferoebi droTa<br />
ganmavlobaSi ufro did socialur ZalebTan Tu erTmaneTTan urTierTqmedebis<br />
Sedegad — yovelive es xels gviwyobs gavarkvioT, ratom da rogor warmoiqmneba<br />
da mimdinareobs mniSvneladi, simboluri procesebi.<br />
moyvanili masala, agreTve, asaxavs <strong>Tanamedrove</strong> kulturis sociologiaSi<br />
mniSvnelovan perspeqtivebsa da Ziridad Temebs.<br />
kultura<br />
rodesac vsaubrobT an vfiqrobT adamianTa jgufebze, rogorc wesi, cneba<br />
kultura xSirad figurirebs da am cnebis gareSe operireba SeuZleblad migvaCnia.<br />
magram ras warmoadgens konkretulad kultura? Cveulebrivi gamoyenebis<br />
dros, am cnebas xSirad bundovani da winaaRmdegobrivi xasiaTi aqvs. imdenad,<br />
ramdenadac kulturis cneba Zalian farTo da mravalplastiania, socialuri da<br />
humanitaruli mecnierebebis warmomadgenlebi kulturas Tavisi gamokvlevebis<br />
sagnad iyeneben sxvadasxva meTodis gamoyenebiT. Tumca, kulturis cnebis<br />
sifarTovisa da gaurkvevlobis mizeziT, zogierTma mecnierma kulturis cnebis,<br />
rogorc samuSao midgomis, gamoyenebaze saerTod uari ganacxada.<br />
kulturis sociologebma gadawyvites zemoT xsenebuli problemuri sakiTxebi<br />
garkveulwilad mainc gadaelaxaT. aq CamovTvliT im aspeqtebs, rac<br />
sazogadod igulisxmeba, rodesac kulturaze vsaubrobT da SevecdebiT avxsnaT,<br />
Tu ratom arsebobs bundovaneba da winaaRmdegobebi kulturis cnebis<br />
gansazRvrebis dros.<br />
imisaTvis, rom gadaeWraT kulturasTan dakavSirebuli sawyisi gaugebroba,<br />
<strong>Tanamedrove</strong> humanitaruli da socialuri mecnierebebis mkvlevrebi SeTanxmdnen,<br />
rom kultura ganixilon rogorc mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebi.<br />
kulturis sociologia iTvaliswinebs interdisciplinarul midgomebisa da<br />
sociologiuri safuZvlebis sinTezs da, aqedan gamomdinare ikvlevs mniSvnelobis<br />
ganmsazRvrel procesebs sami mimarTulebiT:<br />
mniSvnelobis gansazRvra yoveldRiur qmedebaSi, mniSvnelobis institucionaluri<br />
warmoeba da saerTo mentaluri CarCoebi, romelTa saSualebiTac<br />
iqmneba mniSvneloba.<br />
kultura, rogorc jgufebisa da<br />
sazogadoebebis maxasiaTebeli elementi<br />
kultura xSirad moiazreba rogorc iseTi ram, rac gvakavSirebs Cveni jgufis<br />
sxva wevrebTan da am gansxvavebis safuZvelze Cven vemijnebiT sxva jgufis<br />
wevrebs. Tu Cven viziarebT garkveuli adamianebis msoflmxedvelobas,<br />
damokidebulebas ama Tu im sakiTxisadmi, cxovrebis wess, qcevas, Cven Tavs<br />
mivakuTvnebT imave kulturasa Tu subkulturas.<br />
aseve SegviZlia visaubroT ”kulturul sxvaobaze”, rodesac axal situaciaSi<br />
CavvardebiT an axal jgufTan gviwevs urTerToba da vxedavT, rom CvenTvis<br />
5
miRebuli samyaros Semecnebis gzebi da qmedeba gansxvavdeba maTgan. am kuTxiT<br />
danaxuli kultura SeiZleba warmoadgendes mTel jgufs an <strong>sazogadoeba</strong>s da<br />
amrigad Cven ganvasxvavebT erTmaneTisgan sxvadasxva xalxis kulturebs.<br />
kulturis aseTi gageba gamoikveTa me-19 saukunis evropaSi. am periodSi<br />
evropelebis mier wamowyebulma kvleviTma mogzaurobebma Tu dapyrobebma<br />
ganapiroba evropelebis dafiqreba kulturuli gansxvavebulobebis Sesaxeb,<br />
ramac Tavis mxriv xeli Seuwyo SedarebiTi azris ganviTarebas gansxvavebul<br />
sazogadoebebTan mimarTebaSi.<br />
SemdgomSi es tendencia <strong>Tanamedrove</strong> epoqaSi damkvidrda da gadamwyveti<br />
roli iTamaSa anTropologiis, rogorc disciplinis CamoyalibebaSi. kulturis<br />
anTropologiuri gagebiT, adamianebis cxovrebis wesi ganisazRvreba da<br />
gamoixateba maTi kulturiT. kultura vlindeba yvelaferSi, dawyebuli samuSao<br />
iaraRebidan, damTavrebuli religiiT.<br />
me —19 saukunis evropaSi kulturebi ganixileboda socialuri progresis<br />
Sesaxeb evropuli warmodgenebidan gamomdinare da Sesabamisad evropuli<br />
kulturebi msoflio ierarqiis yvelaze maRal safexurze Tavsdeboda. me-20<br />
saukuneSi evropuli kulturis upiratesobis Sesaxeb gancxadebebi gaiSviaTda. es<br />
ki ganapiroba kolonialurma da postkolonialurma socialurma urTierTobebma,<br />
dominantur da maT daqvemdebarebul jfufebs Soris urTierTdamokidebulebam.<br />
kulturuli ierarqiis cnebis uaryofiT, kultura gagebul<br />
iqna rogorc pluraluri da SedarebiTi fenomeni, gansxvavebul ”kulturebs”<br />
mieniWaT Tanabari mniSvneloba/faseuloba.<br />
kultura, rogorc adamianuri<br />
gamoxatulebis gancalkevebuli samyaro<br />
arsebobs kulturis gansxvavebuli gagebac. am SemTxvevaSi Cven kulturuls<br />
vuwodebT garkveul RonisZiebebs an materialur nivTebs. mag. opera, Teatri,<br />
xalxuri simRerebi, novelebi, xelovneba Tu Senobebis stili. kulturis cnebis<br />
aseTi gamoyenebis dros ”kulturisa”da socialuri cxovrebis sxva sferoebi<br />
erTmaneTs emijneba, miuxedavad imisa, Cven vadarebT Tu ara erTmaneTs<br />
gansxvavebul sazogadoebebs.<br />
gansakuTrebuli kulturuli praqtikisa da sagnebis saSualebiT garkveuli<br />
in<strong>for</strong>macia gadaecemaT sxva adamianebs Cvens Sesaxeb, anu Tu ra warmoadgens<br />
CvenTvis Rirebuls da gamoxatavs Cveni, rogorc jgufis identobas.<br />
kulturis anTropoligiuri gageba ukavSirdeba danarCen msoflioSi evropul<br />
eqspansias, kulturis meore mniSvneloba ki Seexeba mniSvnelovan socialur<br />
cvlilebebs. kulturas uwodebdnen kulturuli institutebis mier warmoebuli<br />
produqtebis garkveul sferos inglisSi, industriuli revoluciis dros.<br />
<strong>Tanamedrove</strong> socialur organizaciaze gadasvlam socialuri diferenciacia<br />
da dapirispirebebi gamoiwvia. movlenebis ganviTarebam mkveTrad gamijna<br />
erTmaneTisgan yoveldRiuri, pragmatuli, konfliqtebiT aRsavse ekonimikisa da<br />
politikis (kapitalizmis axali samyaro, industria, demokratia da revolucia)<br />
da xelovnebisa da moralis idealisturi wminda sferoebi. xelovnebisa da<br />
moralis sferoebi gamoxatavdnen ufro maRal adamianur SesaZleblobebsa da<br />
Rirebulebebs gansxvavebiT imisagan, rasac <strong>Tanamedrove</strong> ekonomikuri da<br />
politikuri cxovreba sTavazobda adamianebs.<br />
zogisTvis, kulturis es calke sferoebi <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis kritikis<br />
safuZvelia; isini sazogadoebisTvis destruqciuli da zedapiruli aspeqtebis<br />
gverdidan danaxvis da kritikis saSualebas iZleodnen. sxvebisTvis kultura<br />
warmoadgenda epifenomens da politikisa da ekonomikis materialurad xel-<br />
Sesaxebi sferoebisgan gansxvavebiT hqonda ufro feminuri xasiaTi. amgvarad,<br />
kulturis pirveli gageba asocirdeboda anTropologiasTan, xolo meore gageba,<br />
exeboda humanitaruli mecnierebebebis ramdenime sferos — literaturas,<br />
xelovnebasa da musikas.<br />
rodesac saubari xelovnebas, popularul kulturas, xalxur kulturas, an<br />
Tundac maskulturas exeba, Cven saqme gvaqvs kulturis Sesaxeb im<br />
6
warmodgenasTan, romelic gamoikveTa masiuri socialuri cvelilebebis asaxvis<br />
mizniT. aRniSnuli cvlilebebi evropul <strong>sazogadoeba</strong>Si <strong>Tanamedrove</strong> ekonomikuri<br />
da politikuri institutebis dabadebis procesSi moxda (maSin rodesac<br />
sxva, ufro naklebad diferencirebul sazogadoebebSi kultura ar ganixileboda<br />
rogorc cxovrebis calkeuli sfero).<br />
magaliTad, xSirad msjeloben garkveul kulturul praqtikasa da sagnebze<br />
(opera, qandakeba) — rogorc “maRali kulturaze”. aseTi msjeloba exmaureba me-<br />
19 saukuneSi Camoyalibebul warmodgenebs, romlebic gamoyofda praqtikisa da<br />
kulturuli sagnebis garkveul sferos da mas mijnavda yoveldRiuri<br />
ekonomikuri da politikuri cxovrebisgan.<br />
rodesac akritikeben maskulturas, maskulturisTvis damaxasiaTebeli<br />
komerciulobidan gamomdinare, amiT xazi esmeva kulturis, rogorc cxovrebis<br />
gancalkevebul da wminda sferos. aseve, SeiZleba es arapirdapir mianiSnebdes<br />
imisken, rom ”maRali” kultura warmoadgens mxolod SeniRbul pretenzias maRal<br />
socialur statusze da amiT xazs usvams imas, rom popularuli an xalxuri<br />
kulturis nimuSebs ufro mdabio statusi gaaCniaT.<br />
kultura, rogorc mniSvnelobis gansazRvra<br />
kulturis farTod gavrcelebuli mniSvneloba kargad asaxavs am cnebis<br />
istorias. erTi mxriv, yoveldRiur cxovrebaSi termini SeiZleba exebodes<br />
adamianebis saqmianobis im sferosa da specialur nimuSebs, romlebic<br />
gansxvavdeba praqtikuli socialuri cxovrebis yoveldRiuri samyarosgan an<br />
kidev exebodes jgufis, an mTeli xalxis cxovrebis wess. kulturis es arsebuli<br />
gansazRvrebebi am cnebas mTeli misi istoriis manZilze bundovanebas sZenda.<br />
rogorc sxva disciplinebi, kulturis sociologia Camoyalibda am tipis<br />
gansxvavebulobebis fonze da xeli Seuwyo kulturis cnebis gansazRvras.<br />
mecnierebi xazs usvamen kulturis gansxvavebul aspeqtebs, rogoric aris<br />
mniSvneloba, faseuloba, nimuSebi, ricxvebi, Cveulebebi, ritualebi, simboloebi,<br />
kodebi, ideebi, diskursi, msoflmxedveloba, ideologia Tu principebi; es<br />
CamonaTvali ar aris amomwuravi. kulturuli “sagnebis” nebismieri CamonaTvali<br />
yovelTvis iqneba arasruli, imdenad ramdenadac mniSvneloba da interpretacia<br />
aris aqtiuri da cvalebadi procesi. ufro metic, aseTi CamonaTvali Tavis TavSi<br />
moicavs mniSvnelovan Teoriul dapirispirebebs im mkvlevrebs Soris, romlebic<br />
xazs usvamen diskursebisa da kulturuli praqtikis mniSvnelobas, kognitur<br />
kategoriebs, faseulobebs, vinc aanalizebs konkretul produqtebs da Rma<br />
teqstualur nimuSebs, rom ar CavTvaloT amaTi SesaZlo kombinaciebi.<br />
magram bevri es winaaRmdegoba da kamaTi moixsneba, Tu Cven kulturas<br />
SevxedavT rogorc mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebis erTobliobas,<br />
romlebic sxvadasxva tipis socialur garemoSi mimdinareobs (specialur<br />
sferoebSi, Tu ufro zogadad) da asaxvas povebs gansxvavebul socialur<br />
praqtikasa, Tu socialur produqtebSi. dRes kulturis mkvlevarebis ZiriTad<br />
mizans warmoadgens mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebis gageba, sxvadasxva<br />
mniSvnelobebisa da maTi socialur cxovrebaze gavlenis Seswavla.<br />
aqedan gamomdinare, kulturis sociologebma SeiZleba gamoikvlion kultura,<br />
rogorc sazogadoebis calke sfero an kidev kultura, rogorc cxovrebis<br />
wesi - qvemoT moyvanili magaliTebi exeba orive aspeqts — isini cdiloben<br />
mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebis gagebas.<br />
<strong>Tanamedrove</strong> kulturis sociologia xSirad eyrdnoba anTropologias,<br />
istorias, feministur, media, kulturulogiur kvlevebs, literatur kritikas,<br />
politikur mecnierebas da socialur fsiqologias. kulturis sociologiaSi<br />
muSaoba gulisxmobsinterdisciplinaruli midgomebis gamoyenebas, rac<br />
saSualebas gvaZlevs SemoqmedebiTad movekidoT Cveni Seswavlis sagans.<br />
<strong>Tanamedrove</strong> kulturis sociologiaSi gamoikveTa sami mimarTuleba.<br />
TiToeuli maTganis Seswavlis sagania mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebi<br />
sxvadasxva analitikur doneze.<br />
Cven SevexebiT rogorc mniSvnelobis gansazRvras ”safuZvelSi”, aseve<br />
7
ganvixilavT, Tu rogori urTierTobebi gansazRvravs da Seadgens mniSvnelobebs<br />
da Semdeg individebi rogor operireben am mniSvnelobebiT. esa Tu is mniSvneloba<br />
SeiZleba ar iyos gaziarebuli an logikuri mocemuli jgufis Tu mTlianad<br />
sazogadoebis yvela wevrisTvis. saerTo normebi, Rirebulebebi, kognituri<br />
CarCoebi da moqmedebis aRiarebuli gzebi ar SeiZleba iyos yvelasTvis<br />
gamWvirvale da sworxazovani. aramed, gamomdinare konteqstidan individebi da<br />
socialuri jgufebi eyrdnobian mocemuli mniSvnelobebis simbolur repertuarebs.<br />
Tumca, erTi da igive adamiani sxvadasxva dros SeiZleba gansxavebul<br />
qmedebebs irCevdes an kidev sxvadasxva xalxi erTsa da imave konteqstSi ar<br />
daeyrdnos analogiur simboloebs.<br />
meore xazi Seiswavlis mniSvnelobis gansazRvris procesebs, romlebic<br />
gvxvdeba instituciur sferoebSi an kulturuli prodiuserebis qselebSi. es<br />
midgoma kulturas ganixilavs rogorc socialur produqts da xazs usvams<br />
specifikur konteqstebs, sadac vxvdebiT kulturul warmoebasa da inovacias. aq<br />
ganixileba, Tu rogor iqmneba konkretul organizaciul konteqstSi xelovneba<br />
an kidev, Tu rogor xdeba musikis garkveuli stilis gavrceleba, an mecnierebis<br />
praqtikaSi danergva. yovelive es mniSvnelovan zegavlenas SeiZleba axdens<br />
kulturuli produqtis Seqmnaze. magaliTad, mogvianebiT saubari gveqneba<br />
postmodernistuli arqiteqturis ganviTarebaze, warmoadgens Tu ara is<br />
konkretuli profesiuli garemos produqts, Tu ufro farTo masStabis<br />
msoflio istoriuli cvlilebebiT aris ganpirobebuli. musikis sferos rac<br />
Seexeba, petersonis mixedviT, rok musikis warmoSoba miewereba industriaSi<br />
momxdar cvlilebebs da ara demografiul afeTqebas.<br />
mesame midgoma kulturis sociologiaSi gamoiZiebs mniSvnelobis ganmsazRvrel<br />
procesebs ”teqstSi”, eyrdnoba teqstualur analizs, rac ufro axloa<br />
humanitaruli mecnierebebTan, vidre kulturis sociologiasTan. kulturuli<br />
repertuarebi, obieqtebi da teqstebi analitikurad emijneba socialur konteqsts<br />
da ganixileba rogorc Seswavlis damoukidebeli obieqti. Tu kulturas<br />
enas SevadarebT, maSin masac aqvs Tavisi Sinagani struqtura; rac Seexeba<br />
mniSvnelobebis warmoqmnas am Sinagan struqturas Tanamimdevruli xasiaTi aqvs.<br />
kulturis sociologiebi mimarTaven sxva disciplinebis analitikur<br />
saSualebebs, raTa ukeT da siRrmiseulad iqnes gagebuli kulturis esa Tu is<br />
struqtura; magaliTad, cnebebi, romlebic farTod gamoiyeneba Semdegia:<br />
simboluri kodebi, niSnebis sistemebi, Janrebi, narativebi. diskursiuli<br />
analizisgan gansxvavebiT, romelic ZiriTadad teqstualur niSan-Tvisebebs<br />
ikvlevs, sociologebi, romlebic analogiur meTodebs mimarTaven, paralelebs<br />
avleben mocemul teqstualur niSan-Tvisebebsa da im gzebs Soris romelTa<br />
saSualebiTac individebi gavlenas axdenen am niSan-Tvisebebze da, piriqiT,<br />
eqcevian maTi gavlenis qveS.<br />
mniSvnelobis Seqmnis procesis Seswavla "safuZvelSi", "institucionalur<br />
sferoSi" , da "teqstSi" ar gamoricxavs erTmaneTs da analizi SeiZleba gakeTdes<br />
samive meTodis gamoyenebiT. Tuki mniSvnelobis warmoebas ganvixilavT rogorc<br />
samive doneze erTdroulad mimdinare process, maSin aseTi midgoma dagvexmareba<br />
gadavlaxoT kamaTi imis Sesaxeb, kultura Tanxmobas emyareba, Tu kulturaideologia<br />
asaxavs Zalauflebis urTierTobebs.<br />
pirvel rigSi, "safuZvlis" meTodis gamoyeneba saSualebas gvaZlevs<br />
ganvixiloT repertuarebis ganxorcieleba, rogorc socialur jgufebSi da<br />
jgufebs Soris arsebuli sxvaoba da konfliqti. Tumca, aseTi tipis analizi<br />
ewinaaRmdegeba im Sexedulebebs kulturis Sesaxeb, romlebic miiCneven, rom<br />
kultura aris ideologia — radganac kulturuli repertuarebi, individi,<br />
istoriuli cvalebadoba miuTiTebs imaze, rom kulturuli Zalaufleba ar aris<br />
adamianebis manipulireba maTi interesebis Seqmnis gziT. (anu marqsis mixedviT<br />
cru cnobierebis Seqmna). meore mniSvnelobis Seqmna “instituciur sferoSi da<br />
teqstSi” gvexmareba ganvsazRvroT variaciebisa da gaurkvevlobis wyaroebi, rac<br />
Tavidan agvacilebs Semdeg visaubroT kulturis konsensusisa da ideologiuri<br />
dominaciis Sesaxeb.<br />
8
kulturis sociologia, rogorc samuSao midgoma<br />
kulturis sociologiaSi empiriuli kvlevebis Catarebis dros Tu Teoriuli<br />
ganazrebebisas, gasaTvaliswinebelia Semdegi aspeqtebi:<br />
1. miuxedavad imisa, xdeba Tu ara konkretuli kulturuli diskursis<br />
miReba/gaziareba (mag, rogoric aris "kulturuli omebi", "individualizmi"),<br />
aseTi diskursebis farTo aRiareba da gavrceleba Tavad qmnis mniSvnelovan<br />
socialur faqtebs;<br />
2. gaTvaliswinebul unda iqnes, farTo masStabiani kulturuli inovaciisa<br />
da socialuri cvlilebebis Teoriebi;<br />
3. gaerTiandes ori potenciurad urTierTsawinaaRmdego kvlevis xazi<br />
kulturis sociologiaSi, romelic saTaves socialur fsiqologiaSi iRebs;<br />
pirveli kognicias exeba, meore ki emociebs;<br />
4. gafarTovdes mizez-Sedegobriobis cneba, romelic mniSvnelobis<br />
ganmsazRvrel procesebs ganixilavs, rogorc mizez-Sedegobriv meqanizms.<br />
5. gaTvaliswinebul iqnes kvlevebis Sedegebi kulturis politikis<br />
gatarebis dros<br />
zemoT CamoTvlils monaxazis xasiaTi aqvs. yvela es sakiTxi — diskursis<br />
socialuri Sedegebi, kulturuli difuzia socialur cvlilebaSi, kognicia da<br />
emocia mniSvnelobis ganmsazRvrel procesebSi, kauzaluri meqanizmebi, interpretaciuli<br />
kvlevebis Sefaseba da mniSvnelobis-Seqmna sociologiur praqtikaSi<br />
— xels Seuwyobs zogadi sociologiuri gagebis ganviTarebas da mianiSnebs im<br />
aspeqtebze, romlebic ufro Rrma empiriul da Teoriul Seswavlas moiTxovs.<br />
kulturis SedarebiTi avtonomiis Sesaxeb<br />
am TavSi visaubrebT kulturis mimarT arsebuli ZiriTadi midgomebis Sesaxeb.<br />
erTi mxriv, es iqneba SedarebiTi mimoxilva, meore mxriv ki, mas gaaCnia sistemuri<br />
mxare, romelic moicavs warmoSobili argumentebis erTobliobas.<br />
Tavdapirveli dixotomia<br />
mas Semdeg, rac safuZveli Caeyara sazogadoebebis mecnierul ganxilvas, ori<br />
Teoriuli ukiduresoba dominirebda moqmedebisa da wesrigis cnebebis analizis<br />
dros. moqmedebis meqanisturi xedva adamianis qcevas manqanas amsgavsebda,<br />
romelic prognozirebadia da reagirebs garemos mier SemoTavazebul stimulebze<br />
avtomaturad da obieqturad. wesrigi, romelic ukavSirdeba meqanikur<br />
qmedebas, Sesabamisad aris iZulebiTi da gavlenas axdens adamianis qcevaze misi<br />
zemoqmedebis Zalidan gamomdinare.<br />
zemoT xsenebuli xedvis sapirispirod Camoyalibda moqmedebisa da wesrigis<br />
subieqturi gageba. am Tvalsazrisis mixedviT, moqmedeba motivirebulia im<br />
raRaciT rac adamianSive Tavidanve arsebobs, magaliTad, grZnobiT, aRqmiT,<br />
gancdebiT. wesrigi, romelic aseT qmedebas emyareba ideuri xasiaTis aris, anu is<br />
warmoadgens iseT rames, rac adamianebis TavSia mocemuli. aq saqme gvaqvs<br />
subieqtur wesrigTan da ara mxolod subieqtur moqmedebasTan, ramdenadac<br />
subieturoba ganixileba rogorc sazRvrebi da ara ganzraxva, idea romelic<br />
zogadia da ara individualuri survilis Sesabamisi.<br />
mocemuli sazRvrebi ki ganixileba rogorc mravali interpretaciuli aqtis<br />
mizezi an Sedegi. gamocdilebasa da gamocdilebis mniSvnelobas gadamwyveti<br />
xasiaTi aqvs am midgomisTvis.<br />
9
kulturis cneba aq Semodis imdenad, ramdenadac mniSvneloba ganisazRvreba<br />
rogorc garkveuli gziT mowesrigebuli fenomeni. kultura warmoadgens<br />
"wesrigs", romelic Seesabameba mniSvnelad qmedebas. subieqturi, antimeqanisturi<br />
wesrigi moiazreba, rogorc nebayoflobiTi mizezebis safuZvelze<br />
arsebuli da ara aucileblobis ZaliT Camoyalibebuli, rasac meqanisturi,<br />
obieqturi xedva aviTarebda.<br />
marqssa da hegels Soris dapirispireba gvTavazobs meqanistursa da<br />
kulturul <strong>for</strong>mebs Soris arsebuli gansxvavebulobis pirvel <strong>for</strong>mas,<br />
romelsac xSirad eyrdnobian socialuri mecnierebebis warmomadgenlebi am<br />
Temebis irgvliv diskusiis dros. gonis fenomenologiaSi hegeli saubrobs<br />
istoriul ganviTarebaze, romelic ganpirobebulia im frustraciebiT,<br />
romlebic SeiniSneboda konkretul istoriul periodSi arsebuli SezRudvebis<br />
gamo. TiToeuli periodi xasiaTdeboda garkveuli sazRvrebiT romelTa<br />
farglebSic xdeboda mniSvnelobis moazreba. hegeli am yovlismomcvel<br />
sazRvrebs uwodebs gaists, anu saukunis gons, cneba romelic germanuli<br />
idealizmis konteqstSi kulturis <strong>Tanamedrove</strong> gagebis ekvivalenturia.<br />
imdenad, ramdenadac marqsi pirdapir ewinaaRmdegeba hegelis Teorias, misi<br />
Sexedulebebi saSualebas iZleva gansxvavebul WrilSi davinaxoT meqanisturi<br />
midgoma. istoriul materialisturi ganviTarebis Teoria, romelic marqsma<br />
SeimuSava Tavis gviandel naSromebSi aRiarebs hegelis Teorias, rom istoriis<br />
wina etapebi Seicavda istoriis Semdgom etapebs. Tumca marqsi ganviTarebis<br />
wyarod miiCnevs ara subieqtur frustraciebs, aramed racionaluri interesis<br />
obieqtur uaryofas. igi saubrobs ekonomikur da politikur wesrigze,<br />
romlebic, marqsis azriT, ar aris subieqturi. marqsi radikalurad gamijnavs<br />
erTmaneTisgan "superstruqturasa" da "baziss" cnobierebasa da socialur<br />
arsebas. kulturuli fenomenebi — samarTlebrivi kodebi, religiuri ritualebi,<br />
xelovneba da inteleqtualuri ideebi miewereba superstruqturas da ganixileba<br />
rogorc bazisis mier determinirebuli. imisaTvis, rom moxdes kulturuli<br />
fenomenis axsna, saWiroa ara maTi Sinagani struqturisa da mniSvnelobis<br />
Seswavla, aramed im materialuri elementebis dakvirveba, romlebsac isini<br />
asaxaven. ramdenadac kultura ganpirobebulia mis gareT arsebuli Zalebis mier,<br />
kulturas kauzaluri gagebiT ar aqvs avtonomia.<br />
marqsis meqanisturi Sexedulebebi ganavrco sxvadasxva socialur mecnierulma<br />
skolam rogorc meTodologiuri, aseve ideologiuri Sexedulebebis<br />
gaTvaliswinebiT. meTodologiurad cdilobdnen moeZiaT socialuri fenomenebis<br />
winaswar gansazRvris gzebi, gamoeaSkaravebinaT gazomvis "namdvili<br />
obieqtebi"; ideologiurad ki re<strong>for</strong>mis mxardamWeri radikaluri da liberaluri<br />
suliskveTeba gulisxmobda adamianuri tanjvis "realobis" mtkicebas<br />
meqanisturi perspeqtividan gamomdinare.<br />
meqanisturi moZraobis sawinaaRmdegod moqmedeba ganixileboda rogorc<br />
mniSvnelobiT datvirTuli, xolo kulturas ganmsazRvreli Zala eniWeboda.<br />
marqsma safuZveli Cauyara kulturis avtonomiis Sesaxeb kamaTs, miuxedavad<br />
imisa, rom ver gansazRvra am kamaTis rezultati. sazogadoebis meqanisturi<br />
xedvis oponentebi subieqtur midgomas icaven da Tvlian, rom kulturas ufro<br />
SefardebiTi "avtonomia" gaaCnia materialisturi <strong>for</strong>mebis fonze.<br />
klasikuri perspeqtivebi<br />
dilTaim hegelis religiuri Teoria naturalisturi goniT Caanacvla.<br />
dilTai xazs usvams adamianuri gamocdilebis centralurobas mniSvnelobis<br />
wyaros dadgenaSi, rogorc monawilesTvis, aseve mkvlevrisTvisac. dilTais<br />
azriT, urTierTgagebis saWiroebas mivyavarT individualuri gamocdilebis<br />
farglebs gareT saerTo ideebisken da sabolood kulturuli sistemebis<br />
mastruqturirebel ZalasTan.<br />
dilTai xazs usvams struqturuli sistemis Sinagan da subieqtur<br />
mdebareobas. es gansakuTrebuli mdebareoba specialur "hermenevtikul" meTods<br />
moiTxovs.<br />
10
hermenevtika warmoadgens interpretaciul midgomas, romelic gamoavlens<br />
Sinagani da subieqturi struqturebis bunebasa da maT mniSvnelobas. mniSvneloba<br />
mkvlevrebisTvis gasagebi xdeba im SemTxvevaSi, Tu isini kulturuli struqturebis<br />
interpretacias moaxdenen da ar Seecdebian, magaliTad, sxva Zalebis<br />
Sedegebis axsnas, rac warmoadgens meqanisturi midgomis meTodologiur<br />
impulss. interpretacia gamomdinareobs gagebidan da ara mxolod dakvirvebidan.<br />
dilTai bunebrivi mecnierebebis mier gamoyenebul meTodebs, dakvirvebas<br />
upirispirebs hermenevtikul meTods. is gvTavazobs kulturuli kvlevebis<br />
pirvel da erT-erT yvelaze filosofiur gamarTlebas, magram amas akeTebs<br />
dualisturi gziT, romelic asaxavs germanuli idealizmis calmxriv<br />
problematikas. dilTais miaCnia, rom socialuri fenomenis Seswavla unda moxdes<br />
mxolod da mxolod kulturuli perspeqtividan gamomdinare. is maTematikur,<br />
fizikur da biologiur mecnierebebs aniWebs gare meqanisturi wesrigis<br />
dakvirvebebis prerogativas. amgvarad, dilTai xazs usvams kulturis<br />
avtonomias, romelic ganxilulia idealisturi kuTxiT.<br />
Tu ramdenad mWidrod unda iyos dakavSirebuli hermenevtikuli midgoma<br />
kulturis cnebasTan dRemde warmoadgens kamaTis sagans.<br />
parsonsi<br />
me-20 saukunis socialuri Teoriis istoriaSi, talkont parsonsma<br />
SemogvTavaza socialuri meqanizmis Sesaswavli yvelaze daxvewili <strong>for</strong>maluri<br />
midgoma, romelic orTodoqsuli hermenevtikuli tradiciis farglebs scildeboda.<br />
sazogadoebis mimarT Tavis “funqcionalistur” midgomaSi, parsonsma<br />
konceptualurad moiazra kulturasa da materialur Zalas Soris urTierToba,<br />
rogorc analitikuri safexurebi erTian empiriul samyaroSi da ara rogorc<br />
Sinagani gamocdileba garegani determinaciis sapirispirod.<br />
parsonsis mixedviT, monawileebi iTaviseben mniSvnelad wesrigs (kulturuli<br />
sistema) romelic ufro zogadia, vidre socialur urTierTobaTa kompleqsi<br />
(socialuri sistema) da romelTa nawils isini aseve warmoadgenen. es analitikuri<br />
argumenti, erTi mxriv, niSnavs, rom yoveli socialuri aqti akonkretebs ufro<br />
farTo kulturul mocemulobas. socialuri qmedeba ar unda ganixilebodes<br />
meqanisturad, radganac misi kulturuli aspeqti yovelTvis aqtualuria. meore<br />
mxriv, moqmedeba aseve socialuria da ara mxolod kulturuli sistemis nawili;<br />
aq idealisturi perspeqtiva uariyofa. imdenad, ramdenadac parsonsi aseve<br />
aRiarebs mesame analitikuri sistemis arsebobas, romelsac warmoadgens<br />
pirovneba, is ambobs, rom verc kulturuli kodebi da verc socialuri<br />
determinizmi akninebs fsiqologiuri imperativebis mniSvnelobas.<br />
qmedeba aris simboluri, socialuri da motivaciuri erTsa da imave dros.<br />
sruli empiriuli analizis Casatareblad, mkvlevarma unda Seiswavlos samive<br />
analitikur sistemas Soris konkretuli urTierTmimarTeba. miuxedavad imisa,<br />
rom kulturis es analitikuri avtonomia mniSvnelovania nebismier empiriul<br />
“konkretul” momentSi, is mainc aris instituciuri faqtorebis gavlenis qveS.<br />
parsonsis xedva kulturuli, socialuri da fsiqologiuri sistemebis<br />
analitikuri avtonomiis Sesaxeb gvTavazobs erTgvar gamosavals meqanistursubieqtivisturi<br />
dixotomiidan. aq kulturas SedarebiT avtonomiuri sfero<br />
eniWeba, magram ara sruli avtonomia.<br />
Tumca problemebi male gamoikveTeba, rodesac aris am sxvadasxva doneebis<br />
erTmaneTisgan gamijvnis mcdeloba ara analitikur doneze, aramed realobaSi.<br />
arian Tu ara socialuri fenomenebi organizebuli meqanikurad da eqvemdebarebian<br />
aucileblobis kanonebs Tu mniSvnelobis wesebs? rogor unda moxdes<br />
realurad kulturuli da socialuri doneebis interpretacia?<br />
am dilemis pasuxad parsonsma uaRresad Tanamimdevruli rekomendacia<br />
SemogvTavaza. funqcionaluri analizi unda exebodes kulturis “institucionalizacias”,<br />
Tu rogor xdeba kultura socialuri sistemebis realuri<br />
struqturebis nawili. institucionalizaciaze es fokusi, parsonsis mixedviT,<br />
sagrZnoblad daaviwroebs sociologebis kulturul interess. isini Tavisi<br />
11
Seswavlis sagnad gaixdian Rirebulebebs da ara simbolur sistemebs. Rirebulebebi<br />
dagvexmareba simbolur-abstraqtuli <strong>for</strong>miT vimsjeloT centraluri<br />
institucionaluri problemebis Sesaxeb. isini Seexebian iseT sakiTxebs rogorc<br />
aris Tanasworba - uTanasworoba, spontanuroba — disciplina, avtoritetisadmi<br />
morCileba — kritikuli qmedeba, sazogadoebrivi sakuTreba - kerZo sakuTreba.<br />
parsonsis mixedviT, normatiuli warmodgenebi yalibdeba swored aseTi<br />
konkretuli sakiTxebis irgvliv. monawileebma arCevani unda gaakeTon realur<br />
alternativebs Soris. arCevanis gakeTebis Semdgom normatiuli an RirebulebiTi<br />
standartebi ikveTeba. institucionalizacia niSnavs, rom erTi an meore<br />
standarti gadaiqceva monawilis rolis damaxasiaTebel niSnad. individisTvis,<br />
jgufisTvis am institucionalizebuli Rirebulebidan gadaxveva sanqciiT<br />
regulirdeba/isjeba; xolo Rirebulebisadmi damorCilebas moyveba jildo.<br />
RirebulebiTi analizis perspeqtividan institutebis ganxilva bevris<br />
momcemia, Tumca ar unda moxdes kulturuli analizis Canacvleba am midgomiT.<br />
RirebulebiTi analizis dros, interpretacia Semoifargleba mxolod im<br />
mniSvnelobebiT romelTa institucionalizaciac aris SesaZlebeli. Sedegad, is<br />
cnebebi romlebsac RirebulebiTi analizi iyenebs, mniSvnelobis analizis dros<br />
eyrdnoba meqanistur, wmindad socialuri analizisTvis SemuSavebul leqsikas.<br />
antonio gramSi<br />
analogiuri problemebi da miRwevebi gaaCnia marqsizmsac, romelic aseve<br />
warmoadgens idealisturad gagebuli kulturis kritikas. gramSis naSromebis<br />
mixedviT revoluciuri da klasebze orientirebul Teoriis Sesaxeb msjeloba<br />
SeiZleba moxdes marqsis gviandeli naSromebis mecnieruli meTodologiis<br />
farglebs gareTac. gramSi marqsizms uwodebs "praqsisis Teorias". gramSim Tavisi<br />
kritikuli Teoria aago italiel hegelianel kroCestan dialogis procesSi. man<br />
hermenevtikuli tradiciis gavleniT apriori miiCnia, rom yvela moTama-<br />
Se/monawile aris inteleqtuali, da rom mniSvnelobiT daintereseba warmoadgens<br />
rogorc yoveli adamianuri qmedebis ganuyofel ganzomilebas, aseve socialuri<br />
wesrigis yovel istoriuli <strong>for</strong>mas.<br />
rogorc parsonsi, aseve gramSi emijneba idealizms da kulturas ganixilavs<br />
rogorc urTierTdakavSirebuls meqanistur institutebTan da ara rogorc maT<br />
Semcvlels. socialuri sistemis Zalebis analizi gancalkevebuli unda iyos maTi<br />
mniSvnelobis analizisgan. gramSisTvis, iseve rogorc parsonsisTvis, socialuri<br />
sistema kulturis mTavar sayrdens Seadgens. sazogadoebis “namdvili Zalebi”<br />
ewinaaRmdegebian an avseben kulturis mniSvnelad Zalas.<br />
gramSis kulturuli marqsizmi gansxvavdeba funqcionalizmisgan imiT, rom<br />
mas socialuri sistema da Sesabamisad kulturis adgili am sistemaSi<br />
gansxvavebulad aqvs moazrebuli. kulturuli procesebi, gramSis mixedviT,<br />
TvalsaCinoa mkacrad dayofil <strong>sazogadoeba</strong>Si, klasobrivi batonobis ierarqiaSi,<br />
romlis safuZvelsac politikuri Zala warmoadgens. kultura xdeba klasobrivi<br />
Zalauflebis procesis Semadgeneli nawili.<br />
gramSi Tvlis, rom maRali donis inteleqtualebic ki Tavisi Teoriebis<br />
amosaval wertilad warmoebis dominant models iReben da gamomdinare Tavisi<br />
susti institucionaluri poziciidan, iZulebulebi xdebian Seurigdnen arsebul<br />
Zalebs. maRali donis inteleqtualuri ideebi, romlebic gansazRvraven<br />
TiToeuli epoqis TviTcnobierebas vrceldeba masebamde ufro dabali donis<br />
kvaziinteleqtualebis mier, magaliTad, maswavleblebisa da Jurnalistebis mier,<br />
im moTamaSeebis mier, romlebic ufro “organulad” arian dakavSirebuli<br />
kapitalisturi sazogadoebis institutebTan. gramSis aq mohyavs analogia<br />
kaTolikur eklesiasTan; Teologebi ayalibeben abstraqtul kanonebs, maSin,<br />
rodesac mRvdlebi da moZRvrebi axdenen im doqtrinebis <strong>for</strong>mulirebas,<br />
romelic mimarTulia ubralo adamianebze da maT uxsnis tanjvis fenomens.<br />
inteleqtualebis ideologiur Zalauflebas gramSi "kulturul hegemonias"<br />
uwodebs. miuxedavad imisa, rom <strong>sazogadoeba</strong> Zalian ierarqiulia, gabatonebul<br />
klass ar SeuZlia sakuTari Tavis SenarCuneba mxolod Zalis saSualebiT.<br />
12
<strong>sazogadoeba</strong> ar aris mxolod ekonomikuri an politikuri wesrigi, aramed<br />
“moralur — politikuri bloki”, romelic Sekrulia gabatonebuli ideebisadmi<br />
nebayoflobiTi morCilebis Sedegad. gramSis saxiT gveZleva kulturis<br />
institucionalizebuli Teoria marqsistuli <strong>for</strong>miT. Tumca, es dominanturi<br />
kultura sabolood kritikis qveS eqceva. revoluciuri kulturuli<br />
ganviTarebis miseuli mosazreba aris iseTive damokidebuli “arsebul, namdvil<br />
realobaze”, rogorc misi gabatonebuli ideebis Teoria.<br />
imdenad, ramdenadac muSaTa klasi arsebobs eqspluatirebul obieqtur da<br />
konkretul viTarebaSi, gramSi Tvlis, rom maTi praqtikuli cnobierebis<br />
Camoyalibeba gardauvalia, da upirispirdeba burJuaziisa da aristokratiis<br />
idealizirebul cnobierebas. Tumca, gramSi acnobierebs rom es latenturi<br />
cnobiereba ver gamovlindeba, Tuki ar iqneba Camoyalibebuli da gamoTqmuli<br />
inteleqtualuri <strong>for</strong>miT. ubralod, praqtikuli cnobiereba uZluria<br />
gabatonebuli ideebis inteleqtualuri Zalis winaSe. alternatiuli ideologia<br />
jer unda Camoyalibdes, amocana, romelic Sesrulda marqsisa da sxva maRali<br />
socialurad moazrovne inteleqtualebis mier. "organuli" inteleqtualebis<br />
revoluciuri kadrebis <strong>for</strong>maciis Sedegad — politikuri partiis liderebi da<br />
mimdevrebi — romlebic ufro praqtikulebi arian da naklebad<br />
inteleqtualurebi - es ideebi xdeba ufro SesamCnevi da xelmisawvdomi.<br />
kulturuli marqsizmi scildeba funqcionalur analizs Tavisi normatiuli<br />
datvirTviT. is dainteresebulia ara mxolod kulturis axsniTa Tu<br />
interpretaciiT, aramed “kargi mniSvnelobis” da “cudi mniSvnelobis” SefasebadapirispirebiT.<br />
gramSi upirispirebs “racionalur cnobierebas” yoveldRiur<br />
cnobierebasa da religias. igi ar kmayofildeba kontrhegemonuri kulturis<br />
ganviTarebis axsniT, aramed aseve dainteresebulia, Tu rogor SeiZleba am<br />
kulturam migviyvanos ufro Tavisufal da damoukidebel cxovrebamde.<br />
kulturuli marqsizmi funqcionalur analizTan SedarebiT, ufro metad<br />
aRiarebs kulturis gavlenas socialur cvlilebaze. aseve xazs usvams<br />
kulturasa da Zalauflebas Soris kavSiris mniSvnelobas. Tumca kulturis<br />
Sesaxeb rogorc Zalauflebis msaxurze saubari, akninebs kulturuli Rirebulebebis<br />
rols Zalauflebis garkveuli kontrolis da regulaciis funqciis<br />
Sesrulebis procesSi.<br />
funqcionalistur TeoriaSi kulturisa da sazogadoebis gamijvnam pirvel<br />
adgilze Rirebulebebi daayena da ara simboloebi. kulturul marqsizmSi<br />
“klasobrivi cnobierebis” cneba iseTive rols TamaSobs rogorc Rirebulebebi.<br />
Tumca is ganisazRvreba kulturuli mniSvnelobis farglebSi da Tavad<br />
socialuri sistemis nawilia.<br />
cnobierebis marqsistuli analizis, iseve rogorc Rirebulebebis funqcionalisturi<br />
analizis dros xSirad xdeba socialuris upiratesobisken<br />
gadaxra da kulturis SedarebiTi avtonomiis nivelireba. es naTeli magaliTia,<br />
imisa Tu ra rTulia kulturisa da sazogadoebis urTierTdamokidebuli<br />
kavSiris moazreba.<br />
semiotika — ferdinand sosuri<br />
semiotika <strong>Tanamedrove</strong> kulturuli analizis erT-erT mniSvnelovani<br />
midgomaa. ferdinand sosuri ambobs, rom socialuri struqturis an qmedebis<br />
gageba SeuZlebelia kulturuli elementebis gaTvaliswinebis gareSe. rogorc<br />
lingvistvisTvis, misTvis enaa amosavali wertili. igi acnobierebs, rom laparaki<br />
TavisTavad socialuri qmedebaa, romelic fsiqologiurad aris motivirebuli<br />
da konkretul situaciur SezRudvebs eqvemdebareba. miuxedavad imisa, rom<br />
individebi SeiZleba CaiTvalon rogorc pasuxismgebelni TavianT salaparako<br />
aqtebze, maT realurad aranairi kontroli ar gaaCniaT im enaze, riTac isini<br />
axorcieleben mocemul salaparako aqtebs. molaparake individebs ar SeuZliaT<br />
im niSnebis gansazRvra, romlebsac isini mimarTaven laparakis dros. es niSnebi<br />
fiqsirebulia sazogadoebis mier mkacrad Camoyalibebuli CarCoebis farglebSi.<br />
rodesac sosuri saubrobs enis socialur determinaciaze, is ar miuTiTebs<br />
13
socialuri institutebis SedarebiT Zalaze. ena rogorc simboluri sistema,<br />
romelic uricxvi socialuri aqtis Tavmoyraa, warmoadgens damoukidebel Zalas.<br />
ena abstraqtuli kodia, romlis struqturac determinirebulia kanonebis mier,<br />
romlebic Sinagania TavisTavad da ara socialuri sistemis zewolis Sedegad<br />
mocemuli.<br />
sityvebi warmoadgenen niSnebs, romlebic iSleba aRmniSvnelad da aRsaniSnad.<br />
sosuri mkveTrad mijnavs aRmniSvnels, bgerasa Tu sityvis materialuri<br />
komponents aRniSnulisgan, cneba romelzec materialuri bgera aris mibmuli. is<br />
Tvlis, rom aRmniSvnelsa da aRniSnuls, materialursa da idealur komponentebs<br />
Soris damokidebuleba aris “TviTneburi”. ar arsebobs obiqturad aucilebeli an<br />
“namdvili” mizezi imisa, Tu ratom aRiniSneba esa Tu is cneba raRac garkveul<br />
bgeraTa SeTanxmebiT; maTi erTmaneTze mibma xdeba Cveulebis gamo.<br />
sosuri ufro Sors midis da amtkicebs, rom sityvis gageba rTulia, rodesac<br />
is namdvil socialur obieqts exeba da masTan xdeba dawyvileba enis saSualebiT.<br />
es urTierTobac aris TviTneburad ganpirobebuli Cveulebis mier. mniSvneloba<br />
gamomdinareobs urTierTobebidan — gansxvavebebi da msgavsebebi — romlebic<br />
yalibdeba sityvebs Soris, enobrivi sistemis niSnebs Soris. cvlilebebi am<br />
urTierTobebSi ar aris im socialur obieqtebSi momxdari cvlilebebis amsaxveli,<br />
romlebsac isini exebian. niSanTa sistema axlo momavalSi aris ucvleli. is<br />
viTardeba Sinagani kanonebis Sesabamisad. misi Semadgeneli nawilebis axlandeli<br />
ganlagebis gageba SesaZlebelia mxolod adreuli tradiciebis ganxilvis<br />
saSualebiT, romelTa wiaRSic isini Camoyalibdnen.<br />
Tu es nebayoflobiTi urTierToba arsebobs sityvebsa da sagnebs Soris enaSi,<br />
sosuris mixedviT, ratom ar unda arsebobdes igive yvela socialur institutSi<br />
da aqtivobaSi? misi azriT, lingvistika aris semiotikis qveganayofi, niSnebis<br />
ufro zogadi mecniereba. TiToeuli socialuri aqtivoba aris areuli niSanTa<br />
sistemasTan, romelic enis analogiurad muSaobs. arc istoriuli ganviTareba da<br />
arc socialuri urTierToba ar gansazRvravs niSanTa sistemis am struqturas.<br />
misi mniSvnelobis gageba SesaZlebelia mxolod institucionaluri kulturis<br />
Sinagani kodebis rekonstruqciis safuZvelze.<br />
semiotikur analizs miuxedavad mcdelobebisa, mainc calmxrivi xasiaTi aqvs.<br />
is exeba niSanTa sistemebs da ara sazogadoebebs. miuxedavad imisa, rom enaTa<br />
sistemebi socialuri institutebis msgavsia, semiotika gvTavazobs CavataroT<br />
“struqturuli analizi” da Tavi davaneboT interaqcionistuli da situaciuri<br />
SezRudvebis Seswavlas. semiotika amdenad gvabrunebs kulturis Zlieri<br />
avtonomiis gagebasTan, romelsac hermenevtika gvTavazobda. dilTais mixedviT,<br />
socialuri qmedeba mxolod Signidan unda Seswavliliyo. Tumca misTvis<br />
“Signidan” niSnavs subieqturi gmocdilebis mocemulobebisken dabrunebas.<br />
sosurisTvis ki sityvebis Sinagani urTierTobebis Seswavlas.<br />
semiotika <strong>for</strong>malurad udgeba niSanTa sistemebis struqturebis Seswavlas.<br />
struqtura Sedgeba analogebis da kontrastebis rTuli mocemulobebisgan,<br />
romlebic mkvlevarma unda gamoavlinos monawile individebis subieqturi<br />
gamocdilebis gaTvaliswinebis gareSe. es mosazreba rom gagveziarebina, maSin<br />
mniSvnelobis kvlevisTvis Tavi unda dagvenebebina, razec aris dafuZnebuli<br />
kulturuli analizi.<br />
yvela arsebuli <strong>Tanamedrove</strong> midgoma kulturis mimarT interesdeba<br />
mniSvneladi moqmedebiT da ara instrumentuliT, aseve aRiarebs simboluri<br />
sistemebis avtonomias da mijnavs mas arakulturuli saxis determinaciebisgan.<br />
Tumca kvlav sakamaToa, Tu ras moicavs simboluri sistemebis avtonomia,<br />
ramdenad damoukidebelia kultura, rogor unda damyardes maTi damokidebuleba<br />
kulturasTan. aseve uTanxmoeba sufevs kulturis Sinagani<br />
Semadgeneli elementebis irgvliv. romelia kulturis ZiriTadi komponentebi da<br />
rogor arian isini erTmaneTTan dakavSirebuli.<br />
14
funqcionalizmi<br />
funqcionalisturi midgomis mcdelobaa daukavSiros kulturuli gavlena<br />
socialuri qmedebis analizs.<br />
funqcionaluri Rirebulebebis analizis sisuste SemdegSi mdgomareobs:<br />
Rirebulebebi xSirad daiyvaneba socialur struqturebze, TiTqos maTi<br />
analitikuri avtonomia maTi regulirebis SesaZlebobas iZleodes.<br />
mertonma warmatebulad gansazRvra kulturuli elementebis mniSvnelovani<br />
kompleqsi da socialurma mecnierebma, romlebsac mertonis gavlena hqondaT<br />
detalurad daafiqsires am normatiuli struqturis zemoqmedeba mecnierul<br />
organizaciasa da moqmedebaze. problema isaa, rom, mertonis mixedviT, es<br />
Rirebulebebi SeiZleba warmoiSvan nebismier sferoSi da ara mxolod mecnieruli<br />
praqtikis wiaRSi. Rirebulebebisa da normebis kompleqsze saubris dros,<br />
mertoni mecnierul praqtikas ganixilavs ise TiTqos mecniereba SeiZleba<br />
moviazroT kulturisgan izolirebuli fenomeni da ara rogorc kulturuli<br />
aqtivoba. mertoni mecnierebas miakuTvnebs socialur da ara kulturul<br />
sistemas. is mecnierul Rirebulebebs moiazrebs rogorc realuri qcevisgan<br />
ganzogadebebs da ara rogorc mniSvneladi procesebis warmonaqmns, romlebic<br />
ganapiroben am qcevas.<br />
lifsetis kulturisa da politikis funqcionaluri analizis dros<br />
gamoikveTeba analogiuri Zlieri mxareebi da sisusteebi. parsonma dawera, rom<br />
socialuri Rirebulebis nimuSebi xuT ZiriTad dilemas emyareboda, an kidev<br />
socialuri mocemulobis cvladebs. lifsetma ki gamoiyena parsonsis mosazreba<br />
da aCvena, Tu rogor aris es sxvadasxva tipis instituciuri qceva erTmaneTTan<br />
dakavSirebuli. lifseti am cvladebs ufro zustad da argumentirebulad<br />
ayalibebs.<br />
universalizmsa da partikularizms Soris kompromisi, gvexmareba gavigoT,<br />
Tu ratom cdiloben garkveuli elitebi qveda safexurze mdgomi jgufebis<br />
gawevrianebas, sxvani ki piriqiT, mokveTas. ramdenadac frangi damqiraveblebi<br />
iyvnen partikularistebi, lifsetis mixedviT, isini profesiuli kavSirebis<br />
warmomadgenlebis moTxovnebs miiCnevdnen moralurad Seuracxmyoflad.<br />
rodesac lifseti safrangeTsa da germaniaSi ekonomikur da politikur<br />
Rirebulebebs Soris arsebuli daZabulobis SedarebiT daxasiaTebas axdens, is<br />
aCvenebs, rom Rirebulebis analizma SeiZleba gaaSuqos Sida kompleqsuroba da<br />
winaaRmdegoba.<br />
Tumca lifsetic frTxilad udgeba Rirebulebebis gamovlenas socialur<br />
struqturaSi. Rirebulebebis kompleqts is gamoyofs jgufebis realuri<br />
qmedebidan da ar ganixilavs maT rogorc kulturuli ganviTarebis Sida<br />
dinamikis interpretaciis Sedegs. aqedan gamomdinare, universalizmi danaxuli<br />
iyo iseve, rogorc mas 1789 wlis burJuaziuli revolucia warmogvidgenda da misi<br />
SezRudva gamomdinareobda im faqtidan, rom “revoluciis Zalebi ar iyvnen<br />
sakmarisad Zlieri”. germaniaSi, universalizmis ganviTarebas biZgi misca<br />
“ekonomikuri cvlilebebis mier motanilma zewolam da axali socialuri<br />
dajgufebebis momZlavrebam”, Tumca reaqciulma feodaluri dajfufebebma xeli<br />
SeuSales aseTi Rirebulebebis gavrcelebas.<br />
semiotika — roland barti<br />
meore msoflio omis Semdeg periodSi struqturalizmi da semiotika<br />
warmoadgenda funqcionalizmis alternativebs mniSvnelobis SeswavlasTan<br />
mimarTebaSi. struqturalistebisa da semiotikosebis Seswavlis sagani gaxda<br />
kulturuli sistema, rogorc aseTi.<br />
sosuris gavleniT, romlisTvisac ena iyo amosavali wertili da ara laparaki,<br />
semiotikosebi saubrobdnen simboluri organizaciis Sinagan integrirebulobaze<br />
da ambobdnen rom es organizacia unda iswavlebodes garegan procesebTan<br />
mimarTebis gareSe. amgvari midgoma moiTxovda abstraqciebs nebismieri konkretuli<br />
SezRudvisgan, iqneboda es individualuri cvalebadoba, Tu jgufuri<br />
15
interesi.<br />
aseTi abstraqcia SesaZlebobas aZlevda mkvlevars moexdina kodis simboluri<br />
struqturis ageba analitikurad damoukidebeli gziT. mxolod aseTi rekonstruqciis<br />
Semdeg aris SesaZlebeli drouli procesebis gamovlena, romelic<br />
SeiniSneba mniSvnelobis winaswar dadgenili <strong>for</strong>mebis CarCoebSi.<br />
magaliTad, roland bartis esse WidaobasTan dakavSirebiT ar niSnavs imas,<br />
rom semiotika aqtualuria mxolod egzotikis Sesaswavlad, romelic scildeba<br />
Cveulebrivi socialuri cxovrebis farglebs. barts surs, rom am analizs<br />
socialuri semiotikis paradigmuli saxe mieniWos. bartisTvis “Widaoba ar aris<br />
sporti, aramed sanaxaoba”. is ambobs, rom qmedeba aq kulturis struqturiT aris<br />
ganpirobebuli, Widaobis yureba ar gvainteresebs rogorc mimdinare cvalebadi<br />
konstruqti. rogorc enas aniWeben upiratesobas da ara laparaks, Widaoba unda<br />
ganixilebodes rogorc teqsti. am kuTxiT igi ar warmoadgens motivirebul<br />
qmedebas, aramed aris raRac dawerili, dramatuli nawarmoebi, romelic sruldeba.<br />
is exeba ara SezRudvebs am situaciaSi, aramed mniSvnelobebs, romlebic<br />
miRebul iqna didi xnis winaT, is mocemulobebi, romlebic moWidaveebma unda<br />
aiTvison imisaTvis, rom Semdeg "warmoadginon”.<br />
moTamaSeebi warmoadgenen niSnebs da ara pirovnebebs. Cven unda SeviswavloT<br />
ara maTi urTierToba, aramed maTi auditoria, sxva moTamaSeebi, romlebic<br />
ganisazRvrebian rogorc socialuri teqstis erTad Tavmoyrili mniSvnelobebis<br />
"mkiTxvelebi”. matCis Sedegebi am SemTxvevaSi araaqtualuria, imdenad ramdenadac<br />
Widaoba unda ganixilebodes ara rogorc movlena droSi, aramed<br />
rogorc mniSvnelobis maRal doneze struqturirebuli sistemis warmodgena.<br />
Sedegi winaswar gansazRvrulia, ramdenadac moWidaveebi arian warmodgenis monawileebi,<br />
warmodgenisa, romelic ukve dawerilia. matCi gvevlineba kulturuli<br />
sferos gamoxatulebad da ara socialuri sistemis motivirebul qmedebad.<br />
sahlinis naSromi amerikul <strong>sazogadoeba</strong>Si saWmlis SerCevasTan dakavSirebiT<br />
aCvenebs, Tu rogor gamoiyeneba semiotikuri midgoma Cveulebrivi cxovrebiseuli<br />
aspeqtebis Seswavlisas. analitikuri avtonomia miiRweva konkretuli<br />
qcevisgan abstragirebis gziT kulturul sferoSi. abstragirebis Sedegad<br />
socialuri elementebi, mag., saWmelebi gadaiqceva “simbolur sistemaSi urTierTqmed<br />
elementebad” da maTi ganxilva SesaZlebeli xdeba rogorc teqsturi<br />
elementebis, ricxvebis socialur sistemaSi. sahlinis mixedviT, saWmlis<br />
“warmoeba aris kulturuli struqturis funqcionaluri momenti”. aseve mis<br />
esseSi vxvdebiT semiotikuri Teoriis ufro sistemur gamoyenebas, romelic<br />
ayalibebs niSnebis aralingvisturi sistemebis maorganizebel bazisur wesebs.<br />
niSnebis sanimuSo sistemebi, iseve rogorc sxva logikuri urTierTobebi<br />
organizebulia analogiur da antionomiur urTierTobebad: mag. cxenis<br />
mimarTeba ZaRlTan, adamianisa - ara adamianTan, Sinaganis - gareganTan, maRlis -<br />
dabalTan, maRali statusis - dabal statusTan. semiotika aRiarebs kulturis<br />
Sinagani struqturis kompleqsur Sida struqturas da gvTavazobs simboluri<br />
kodebis Rirebulebebze Tu ideologiebze dayvanis Tavidan asacileblad<br />
garkveul gzebs. es aris Teoriuli mcdeloba, romelsac rogorc wesi moyveba<br />
kulturuli Rirebulebebis dayvana socialuri sistemebis meqanisturi<br />
Semadgeneli elementebis ganzogadoebamde. Tumca, amave dros, semiotikis Sinagan<br />
da <strong>for</strong>malur fokus warmoadgens misi ukiduresi kulturalizmi. kulturuli<br />
struqturebi ara mxolod in<strong>for</strong>macias aZleven socialur nimuSebs, aramed<br />
gansazRvraven kidevac maT. sahlini wers, rom “maqsimalizaciis cnobili logika”<br />
- kapitalisturi sazogadoebebis mogebis ZiriTadi principi — “mxolod<br />
gancxadebuli saxea sxva mizezebisa”, raSic igulisxmeba kulturuli faqtorebi.<br />
sahlinis mixedviT, amerikul <strong>sazogadoeba</strong>sa da kulturas Soris produqtiuli<br />
damokidebuleba rogorc erovnul aseve saerTaSoriso doneze “organizebulia<br />
im SefasebebiT Tu ra iWmeva da ra ar iWmeva”.<br />
socialuri sistemebis ekonomikur logikas aseve unda mieniWos analitikuri<br />
avtonomia. moxmareba ar aris mxolod kulturulad determinirebuli, iseve<br />
rogorc Widaobis matCebi araa mxolod simboluri movlena. aSkaraa, rom aseTi<br />
calmxrivi idealizmi rTuli SesanarCunebelia. rodesac, magaliTad, sahlini<br />
saubrobs xorcis mniSvnelobaze amerikul <strong>sazogadoeba</strong>Si, is eyrdonoba<br />
16
semiologiis miRma arsebul urTierTobebs da wers, rom amerikelebisTvis<br />
adamianis sicocxles sakraluri Rirebuleba aqvs da aseve amerikuli<br />
sazogadoebis ekonomikur da rasobriv ierarqiebsac mimoixilavs.<br />
dramaturgiuli midgoma<br />
Tu funqcionalizmi ganixilavs kulturis avtonomias, romelic privilegias<br />
aniWebs socialur sistemas (Tumca ar dayavs kultura socialur sistemaze), da<br />
Tu semiotika kulturul doneze axdens amis moazrebas, maSin dramaturgiuli<br />
midgoma kulturul avtonomiaze saubrisas gansakuTrebul adgils individs<br />
aniWebs. <strong>Tanamedrove</strong> sociologiaSi irving gofmani aRiarebulia wamyvan<br />
Teoretikosad individTa Soris urTierTobebis mikro samyaros sferoSi.<br />
dramaturgiuli Teoriis adreul versiebSi, gofmani normebs ganixilavda<br />
rogorc strategiuli moTamaSeebis proeqcias. Tumca, ufro gviandel naSromebSi<br />
man aRiara kulturis damoukidebeli statusi. igi aRniSnavs, rom<br />
socialuri interaqciis namdvil samyaroSi individebi gamudmebiT arian<br />
datvirTulebi stimuliT, garda imisa rac aris mocemuli gansazRvrul kulturul<br />
CarCoebSi. calkeul moTamaSeebs kargad aqvT ganviTarebuli unari<br />
ganaxorcielon uyuradReboba, da, amave dros, daafiqsiron, magram ignorireba<br />
gauwion an kidev dablokon is stimuli, romelic maT mocemuli moqmedebis<br />
CarCoebidan amogdebiT emuqreba.<br />
rodesac, magaliTad, mayureblebi raime sanaxaobas uyureben, maTi<br />
yuradrebis areSi eqceva aseve Teatraluri fenomenis miRma arsebuli<br />
momentebic, rogoric aris mag., Teatris personalis arseboba da msaxiobebis<br />
garkveuli Tvisebebi, romlebic maT rolSi ar ewereba.<br />
gofmanis mixedviT, CarCos miRma qmedebis unari vrceldeba uyuradRebobis<br />
farglebs gareTac. centraluri teqstis garSemo arsebobs mimarTulebis mimcemi<br />
elementebi, romlebic moTamaSeebma unda daicvan, radgan maTTvis gasagebi iyos<br />
vin gansazRvravs CarCoSi moqceul qmedebas da rodis. gofmani am elementebs<br />
uwodebs “damakavSireblebs" da rom es damakavSireblebi SeiZleba warmodgenili<br />
iyos rogorc teqstSi mocemuli punqtuaciis niSnebiT, aseve saxis<br />
JestikulaciiT saubris dros.<br />
gofmani aRiarebs gansakuTrebulad individualistur qmedebas kulturuli<br />
teqstis avtonomiis farglebSi, romelsac is winaswar mocemulad aRiarebs.<br />
geercs dramaturgiuli perspeqtiva Seaqvs SedarebiT damoukidebeli<br />
kulturuli <strong>for</strong>mis Seqmnis procesSi. rodesac is bolineziuri mamlebis<br />
orTabrZolaze wers, erTi SexedviT gvgonia rom iq semioturi analizia<br />
gamoiyenebuli, ramdenadac geerci xazs usvams im faqts, rom mamlebis<br />
orTabrZolis garSemo Seqmnili melodrama warmoadgens rTuli wesebisa da<br />
teqstebis mTel kompleqss. Tumca geerci aseT kodebs miiCnevs kulturuli<br />
davalebis Sesasruleblad arasakmarisad. is mniSnvelobas miiCnevs rogorc<br />
garedan Tavs moxvelulad da rom qmedeba eyrdnoba ara mxolod garSemo arsebul<br />
wesebs, aramed sxva fenomenebsac.<br />
mamlebis orTabrZola SeiZleba iyos an carieli (trivialuri, mosawyeni) an<br />
Rrma (mniSvnelobiT aRsavse, saintereso, dramatuli). mogebulze fulis dadeba<br />
warmoadgens saSualebas imisaTvis, rom es orTabrZola gaxdes ufro Rrma, rom<br />
gaizardos movlenis mniSvneloba. yovelive es gvaiZulebs mivmarToT siRmiseul<br />
sociologiur analizs da ar davkmayofildeT mxolod semiotikuriT. maRali<br />
Tanxis dadeba mxolod maRali klasis bolinezielebs SeuZliaT, erTi maRali<br />
Tanxa ki meores izidavs. TamaSis mniSvneloba Zlierdeba, radganac didi<br />
reputaciebi dgeba sasworze da Sedegi ki winaswar ar aris gansazRvruli. xolo<br />
rodesac mamlebi ekveTebian erTmaneTs sisxlian brZolaSi, aqve SegviZlia<br />
amovikiTxoT garkveuli in<strong>for</strong>macia bolineziuri sazogadoebis Sesaxeb.<br />
mamlebis orTabrZola ar warmoadgens arc statusis funqcionalur<br />
ganmtkicebas — xedva romelsac geerci miawers funqcionalizms — da arc<br />
teqstebidan avtomatur deduqcias. es aris aqtiuri, esTetikuri miRweva,<br />
xelovnebis <strong>for</strong>ma, romelic gazviadebulad dramatuli <strong>for</strong>miT Cveulebriv<br />
17
gamocdilebas xdis gasagebs. geerci Tvlis, rom moTamaSeebi da movlena qmnian am<br />
struqturas, da ara struqtura qmnis movlenas.<br />
funqcionalizmi, semiotika da dramaturgia ar warmoadgenen erTmaneTis<br />
mowinaaRmdege versiebs kulturis avtonomiis Sesaxeb. es zogadi orientaciebi<br />
Camoyalibda zemoT ganxiluli arqetipuli perspeqtivebis safuZvelze. ufro<br />
metic, am konteqstSi es orientaciebi gamokveTen kulturis avtonomiis garSemo<br />
arsebul sxvadasxva midgomas da xazs usvamen Rirebulebebs, <strong>for</strong>malur simbolur<br />
urTierTobebsa, da Sesabamisad esTetikur, SemoqmedebiT damokidebulebas.<br />
<strong>Tanamedrove</strong> kulturuli analizi veberianul, durkhemiseul da<br />
marqsistul <strong>for</strong>mebSi ganxvavdeba klasikuri orTodoqsuli persepqtivebisgan<br />
imdenad, ramdenadac isini aseve moeqcnen postklasikuri kulturuli aqcentis<br />
gavlenis qveS, romlebic Cven zemoT ganvixileT.<br />
veberianizmi<br />
veberis wvlili kulturisa da sazogadoebis gagebaSi tradiciulad<br />
moiazreba rogorc misi “protestantuli eTikis diskusia”. kiTxva isaa, ramdenad<br />
SeiZleba veberis argumentis gaziareba imis Sesaxeb, rom kalvinizmi da<br />
puritanizmi <strong>Tanamedrove</strong> kapitalizmis ganviTarebis aucilebel wanamZRvars<br />
warmoadgendnen. Tumca <strong>Tanamedrove</strong> kulturulogiuri azris gavleniT, veberis<br />
wvlili sxvanairad moiazra, da mas ufro zogadi xasiaTi mieca.<br />
insitucionalurad modelirebuli Rirebulebebisa da <strong>for</strong>maluri<br />
simboluri urTierTobebis sawinaaRmdegod, veberianelebi axlac moiazreben<br />
kulturas, rogorc Sinaganad generirebad simbolur sistemas, romelic<br />
aucilebel metafizikur saWiroebebze reagirebs. religiuri ideebi, xsnis<br />
Teologiuri koncefciebi da sxvadasxva gzebi, romlebic ganisazRvreba<br />
asketuri da mistikuri doqtrinebiT rCeba veberianuli kulturuli Teoriis<br />
yvelaze damaxasiaTebel niSnebad. Tumca, <strong>Tanamedrove</strong> naSromebSi, am ideebis<br />
mniSvneloba da gavlena ganixileba rogorc ufro meti vidre TviTdisciplinisa<br />
da racionaluri kontrolis sakiTxebi.<br />
xsnis sakiTxebi gaigeba ufro zogadi cnebebidan gamomdinare rogoric aris<br />
aqtivizmi, cnobiereba, Temi da individuacia. aseve maTi gavlena socialur<br />
institutebze farTod aris gagebuli, da ar Semoifargleba ekonomikuri<br />
aqtivobiT, an politikuri kontrolis sakiTxebiT, demokratiiT, statusobrivi<br />
da Sida jgufuri urTierTobebiT.<br />
rodesac maikl valceri cdilobs axsnas, Tu rogor Seuwyo xeli kalvinizmma<br />
gamrje da momavalze orientirebuli muSaxelis Camoyalibebas, is am gardamqmnel<br />
Zalas miakuTvnebs ara ekonomikur aqtivobas, aramed politikas. valceris<br />
mixedviT, puritanizmma Seqmna kritikurli aqtivizmi, rac safuZvlad udevs<br />
moqalaqeobis <strong>Tanamedrove</strong> gagebas. premodernistuli evropis socialuri<br />
amboxebebis periodSi, kalvini moiazrebda adamianebs, rogorc radikalurad<br />
gaucxoebulebs an rogorc rCeulebs, romlebsac unda SeesrulebinaT RmerTis<br />
instrumentebis roli sazogodoebis radikalurad gardaqmna rom momxdariyo.<br />
socialuri gardaqmnis transcedenturi moTxovnis rwmenam aRniSna ideologiis<br />
dasawyisi <strong>Tanamedrove</strong> gagebiT. am transcedenturi CarCos farglebSi, RmerTi da<br />
ara kacobrioba warmoadgens miwieri qcevis saboloo sanqcias. RvTaebrivi neba<br />
moqmedebs cnobierebis saSualebiT da ara miwieri simdidris an Zalauflebis<br />
ganawilebis gziT. is SeiZleba gamJRavndes adamianTa nebismier jgufSi,<br />
ajanyebulebSic ki.<br />
ingliseli puritanebisTvis, valceris mixedviT, "ofisi" gardaiqmna ekonomikuri<br />
da politikuri xelmZRvanelobis dagmobisTvis gamiznul saero<br />
<strong>for</strong>umad. mmarTveli klasis piradi interesi miiCneoda rogorc codviT aRsavse<br />
da garyvnili. puritanebi amoZravebdaT axali ufro abstraqtuli da kritikuli<br />
disciplina; isini gaxdnen revolucionerebi, romlebsac SeeZloT masiuri<br />
socialuri gardaqmnis moxdena. swored ase Caeyara safuZveli revoluciis <strong>Tanamedrove</strong><br />
siyvaruls, rac efuZneboda subieqtur interpretaciasa da mniSvnelobis<br />
farTo gagebas da ara obieqturi aucileblobis mimarT meqanistur pasuxs.<br />
18
piti aTvlis wertilad iRebs <strong>Tanamedrove</strong> dasavluri sazogadoebebis<br />
politikuri da ekonomikuri struqturebis Sesaxeb sazogadod gavrcelebul<br />
veberianul xedvas. misi azriT, am struqturebis gasagebad Cven unda ganvixiloT<br />
tradiciul qristianoba. Tumca piti ufro Sors midis da aviTarebs<br />
kaTolicizmis xsnis eTikas ufro Rrmad, vidre adreuli veberi. is saubrobs<br />
sxnis mistikur modelze, romelsac SeuZlia efeqturi metafizikuri funqciis<br />
Sesruleba <strong>Tanamedrove</strong> msoflioSi. piti religur simbolur sistemas ufro<br />
<strong>for</strong>malurad ganixilavs, vidre veberi, rac mas saSualebas aZlevs sistema<br />
moazrebul iqnes rogorc Tavisi Sinagani SezRudvebis mqone struqtura.<br />
puritanebisgan gansxvavebiT, romlebic cdilobdnen gamxdariyvnen<br />
abstraqtuli da momTxovni RvTaebrivi nebis racionaluri instrumentebi,<br />
kaTolicizmma ganapiroba, is rom frangebi miiltvodnen Serwymodnen sakralurs,<br />
rac vlindeboda ara mxolod eklesiis saxiT, aramed aseve bunebiTa da naciiT.<br />
aq sasurveli xdeba ara asketuri, aramed esTeturi gamocdileba.<br />
"keTilSobili" saqcielis CadeniT individebi cdiloben madlis mopovebas, rac<br />
gamoixateboda imiT, rom isini irCevdnen ara tradiciul mZime da gamrje Sromas,<br />
aramed spontanur da elegantur qcevas. es ki Tavis mxriv, asaxavda struqturebisa<br />
da principebis safuZvelSi mdebare ierarqiul mowesrigebulobas.<br />
tradiciulad unarianoba, kompetenturoba asocirdeboda frangul aristokratiasTan,<br />
romlebic axdendnen TavianTi keTilSobilebis demontracias<br />
siyvarulSi, omSi, CacmulobaSi, saxlis mowyobaSi, saubarSi, yvelaze ufro metad<br />
ki gemovnebaSi. es aristokratuli Rirebulebebi ar Seesabameboda industriuli<br />
kapitalizmis ZiriTad aspeqtebs da rogorc piti aRniSnavs aferxebda biznesis<br />
gafarToebas, imdenad, romdanadac sagnebis moxmarebas eniWeboda ufro didi<br />
upiratesoba, vidre maT warmoebas. keTilSobilebis kultura gvTavazobda<br />
burJuaziuli qcevis models, ramac franguli kapitalizmi ufro ierarqiul,<br />
politikurad orientirebuli mimarTulebiT waiyvana.<br />
semiotika Tavs aridebs Rirebulebis Teoriis socialurze dayvanas,<br />
simboluri sistemebis Sinagani elementebis <strong>for</strong>malizebis saSualebiT. Tumca<br />
Sinagani elementebis am <strong>for</strong>malizebiT, is emuqreba kulturis rogorc<br />
socialuri nimuSebisgan dacarielebas. funqcionalizmis mixedviT ki socialuri<br />
nimuSebi warmoadgens swored im elementebs, rac kulturas xdis aseT<br />
mniSvnelovan sferod instituciuri sferoebTan mimarTebaSi.<br />
veberianuli analizi ufro semiotikuria, vidre dramaturgiuli an<br />
funqcionaluri im niSniT, rom is aRiarebs simboluri sistemebis Sinagan logikas<br />
da amave dros ufro istoriuli da socialuri xasiaTi aqvs kulturasTan<br />
mimarTebaSi. Tu veberianuli kvlevebi exeba religiis Sinagan struqturebsa da<br />
procesebs, xsnis Sesaxeb ganazrebebs, is ukavSirebs sxnis sxvadasxva<br />
<strong>for</strong>mulirebebs konkretul politikur, ekonomikur da normatiul<br />
ganviTarebebs. am gziT, veberianuli Teoria kulturis avtonomias aRiarebs da<br />
gaurbis <strong>for</strong>malizms.<br />
durkhemi<br />
durkhemianistuli midgomebSic kulturis mimarT religias ZiriTadi adgili<br />
eniWeba. religiaze fokusi SesaZleblobas iZleva xazi gavusvaT simboluri<br />
sistemebis kompleqsurobasa da avtonomias. funqcionaluri da veberianuli<br />
Teoriebisagan gansxvavebiT, durkhemiseuli midgoma ar aris mxolod dainteresebuli<br />
kulturuli procesebis istoriuli gagebiT an kidev SedarebiTi<br />
midgomebiT maT socialuri da eTikuri kodebis mimarT. Seswavlis sagani xdeba<br />
mniSvneladi sistemis struqtura da procesi, romlebic ganixileba rogorc<br />
universaluri, miuxedavad maTi istoriuli droisa Tu adgilisa. am kuTxiT<br />
durkhemiseuli midgoma ufro hgavs semiotikursa da struqturalisturs.<br />
rogorc semiotika, durkhemiseuli Teoria kulturul sistemebs ganixilavs<br />
rogorc organizebuls simbolur antinomiebad. is am <strong>for</strong>malizms scildeba<br />
ramdenime mniSvnelovan aspeqtSi: upirveles yovlisa, durkhemiseuli midgoma<br />
miuTiTebs, rom es antiTezisebi warmoadgenen ara mxolod kognitur an logikur<br />
19
klasifikaciebs, aramed sakralursa da Cveulebrivs Soris axdenen gamijvnas.<br />
aseTi tipis dapirispirebebs emociuri da moraluri xasiaTi aqvs. kognituri,<br />
emociuri da moraluri dayofebi SeiZleba ganvixiloT rogorc organizebuli<br />
socialuri Temebis safuZveli, romelTa wevrebsac erTmaneTTan akavSirebT<br />
mWidro solidarobis gancda.<br />
durkhemiseuli midgoma xazs usvams imas, rom mediaciis rols simbolur<br />
dayofebsa da socialur solidarobebs Soris asrulebs rituali. ritualebi<br />
aris intensiurad emociuri urTierTobebi, romlebic sakralur simboloebze<br />
orientirdebian. isini SeiZleba warmoiSvan rogorc simboluri muqaris mimarT<br />
reagireba an kidev socialuri solidarobis Sesustebis Sedegi sazogadoebebsa<br />
Tu jgufebSi.<br />
mari duglasis meTodologia semiotikasa da funqcionalizms efuZneba,<br />
Tumca mis naSromSi simboluri dabinZurebis Zalis Sesaxeb — romelic STaagonebs<br />
moralur, fsiqologiur da egzistenciur SiSs — aSkaraa struqturalizmisa da<br />
funqcionalizmis elementebi. duglasi Tvlis, rom sakraluri da profanuli<br />
wamoadgenen simboluri klasifikaciis ara mxolod Sida kulturul wyaroebs,<br />
aramed Zlieri moraluri da emociuri CarTulobisa da socialuri kontrolis<br />
safuZvelsac warmoadgenen. rodesac saubaria “dabinZurebaze”, Cven ar<br />
vgulisxmobT higienur an materialur pirobebs. aramed dabinZurebulad iTvleba<br />
is, rac ar modis mmarTvel simbolur klasifikaciebTan SesabamisobaSi. siwminde<br />
ki sapirispirod aris is, rac Seexeba mocemulobis gamaZlierebel elementebs,<br />
xolo, is rac dabinZurebulia uwesrigobis wyaroa, anu uadgiloa.<br />
uwesrigoba ara qaoturobas gulisxmobs, aramed safrTxes. dabinZurebuli<br />
nivTebi asocirdeba Sav ZalebTan, profanulTan. dabinZureba aris iaraRi<br />
imisTvis, rom moaxdino dominanturi simboluri wesrigis gaZliereba. SeferxebisTvis<br />
adanaSauleb gareSe pirs, es aqti asaxavs imas, rom axali elementebi<br />
qmnian gaugebrobas, gaugebroba ki eWvs badebs gamefebul klasifikaciebTan<br />
mimarTebaSi. duglass martivi sazogadoebebidan moyavs magaliTi da aCvenebs,<br />
rom lideri, romelic Zalauflebas laxavs da legitimuri simboluri qcevis<br />
kodebze ieriSi miaqvs, ganixileba rogorc arakontrolirebadi Zalebisa da<br />
sulebis matarebeli, dabinZurebuli. dabinZureba SeiZleba gawmendil iqnes<br />
Sesabamisi ritualebiT, romelic SiZleba moicavdes aRiarebas, msxverplSewirvas<br />
an kidev kompleqsur kvlav legitimurad gaxdomis ceremoniebs.<br />
antistruqturalur fazaSi monawileebi ganixilebian rogorc sakuTari<br />
Tavis aseve sxvebis mier rogorc gaurkveveli, bundovani atributebis mqone.<br />
isini reagireben ufro struqturirebuli socialuri cxovrebis status niSnebze,<br />
xolo antistruqturul periodebSi moTamaSeebi ayalibeben erTmaneTTan<br />
mWidrod dakavSirebul TanasworuflebianTa sazogadoebebs. imdenad ramdenadac<br />
isini iZulebulebi arian uaryon TavianTi Zveli klasifikatoruli sistemebi,<br />
isini ganixilebian rogorc neofitebi, romlebic SeiZleba daeqvemdebaron<br />
axal masocializirebel procesebs. Sedegad monawileebi am ritualebSi<br />
iReben axal status poziciebs da isini amiT arsobrivad icvlebian.<br />
terners naTesaobis fenomenis ganxilvis dros, am argumentis naTelsayofad<br />
moaqvs zambiis mefis ndembus taxtze asvlasTan dakavSirebuli Zveli rituali.<br />
sanam is taxtze ava, mefem unda gairos arastruqturizebuli periodi, romlis<br />
drosac mas da mis cols ubralo xalxi ayenebs fizikur da sityvier<br />
Seuracxyofas. am iZulebiTi identifikaciis saSualebiT mdabio xalxTan,<br />
miiCneva rom adamiani romelic daikavebs maRal Tanamdebobas naklebad<br />
isargeblebs borotad Tavisi ZalauflebiT.<br />
magram terners, iseve rogorc duglass, sjera, rom am perspeqtivis gavlena<br />
cdeba ritualis Teoriis farglebs. iseve rogorc religia iqceva rTuli da<br />
stratificirebuli sazogadoebis mxolod erT segmentad, aseve antistruqturalizmi<br />
xdeba institucionalizebuli iseTive gziT, romelic “sustTa<br />
Zalauflebis” ganxorcielebis saSualebas iZleva rutinuli gziT.<br />
antistruqturalizmi aseve vlindeba saero warmodgenebSi usaxlkaro ucnobis<br />
misteriuli Zalebis Sesaxeb, romelic popularuli kulturis sxvadasxva<br />
JanrebSi gvevlineba, vesternebis gmirebis msgavsad, mas aqvs ufleba Semoitanos<br />
morali, wesrigi da gaaerTianos macxovreblebi im <strong>sazogadoeba</strong>Si, romelic<br />
20
alyaSi imyofeba.<br />
terneri saubrobs rom martivi reklasifikacia aris saWiro. antistruqturuloba<br />
SeiZleba warmoadgendes moqmedebis, socialuri aqtivobisa da<br />
cvlilebis stimuls, rogorc es moxda mag., komunisturi an religuri, an kidev<br />
iseTi marginaluri gjufebis dros rogoric iyvnen bitnikebi, hipebi, pankebi.<br />
maSin, rodesac orTodoqsuli durkhemiseuli Teoria ganixileboda rogorc<br />
apolitikuri an kidev konservatuli, karol smit rozenbergis feministurma<br />
gamokvlevebma uCvena, rom durkhemiseul <strong>Tanamedrove</strong> kulturalistur versiebs<br />
aqvT politikuri da ufro metad kritikuli elferi. smit rozenbergi iwyebs<br />
istoriuli problemiT: seqsualuri literaturis uprecendento afeTqebiT<br />
adreul me-19 saukuneSi. higienuri literature, romelic axalgazrda kacebs<br />
afrTxilebda masturbaciis da orgazmis yoveldRiur saSiSroebebze.<br />
smit rozenbergi eyrdnoba rogorc duglasis, aseve terneris naSromebs da<br />
gvafrTxilebs, rom amgvari literatura ar unda iqnes ganxiluli reduqciulad,<br />
rogorc namdvili seqsualuri praqtikis an qceviTi problemebis asaxva. aramed<br />
diskusia gagebul unda iqnes rogorc SedarebiTi avtonomiuri kulturuli<br />
<strong>for</strong>mebi, romlebic warmoadgenen Rirebulebebisa da socialuri sakiTxebis<br />
simbolur re<strong>for</strong>mulacias. rogorc ki fsiqologiisa da higienis sakiTxebi<br />
gverdze gadaideba, aSkara xdeba, rom es naxevrad isteriuli diskusiebi<br />
warmoadgenda gabatonebuli kulturuli sistemebisadmi arsebuli muqaris<br />
saSiSroebis regulirebis mcdelobas.<br />
mamakacis orgazmi ganixileboda rogorc binZuri, arakontrolirebadi Seteva<br />
Camoyalibebuli urTierTobebis winaaRmdeg, rasac SeiZleba miveyvaneT avadmyofobebamde<br />
da sikvdilamde. isini vinc "arakontrolirebad" masturbaciasa da<br />
"mgznebare" seqsualur urTierTobas misdevnden, maT miewerebodaT antistruqturuli<br />
adgili maskulinursa da feminurs Soris. aseTi damokidebuleba<br />
mogvagonebs <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebebSi, mamakaci homoseqsualebisTvis<br />
miweril stereotipebs.<br />
smit rozenbergis mixedviT, moxda is rom kulturuli da ara racionaluri<br />
logikiT, mamakacis fizikuri organizmi warmoadgenda adreuli me -19 saukunis<br />
amerikis socialuri organizmis simbolos. safrTxe rom Selaxuliyo ierarqia,<br />
wesrigi da am sazogadoebis balansi — izrdeboda mas Semdeg, rac daiwyo<br />
tradiciulidan komerciul da demokratiul <strong>sazogadoeba</strong>ze gadasvlis procesi<br />
— es procesi, Tavis mxriv emuqreboda janmrTelobisa da maskulinobis<br />
gabatonebul cnebebs.<br />
am simboluri perspeqtividan gamomdinare, kacebis seqsualuri cxovrebis<br />
represirebas hqonda kulturuli datvirTva, imdenad ramdenadac bazris axal<br />
samyaroSi, Segirdebis sistema, romelic awesrigebda da ritualizriebul<br />
xasiaTs aZlevda axalgazrdebis ufrosebis samyaroSi gadasvlas, gaqra.<br />
Tu kacis orgazmi WuWyis matarebelia, maSin ra iyo gankurnebis meTodi?<br />
imdenad ramdenadac jadosnuri Zalebis moxmoba ufro da ufro rTuli xdeboda<br />
saero kulturaSi, qalis saxem puritanul literaturaSi SeiZina erTdroulad<br />
macduri roskipis da wminda danonas Tvisebebi. simboluri ekvivalenti wminda da<br />
TviTSemzRudveli kacisa iyo frigiduli qali, romelic ojaxuri kerisa da<br />
saxlis erTguli iyo.<br />
marqsizmi da kultura<br />
marqsizmis orTodoqsulma versia xeli Seuwyo kulturisadmi avtonomiuri<br />
midgomis Camoyalibebas. me-20 saukunis manZilze, Teoriis farglebSi gaCenilma<br />
Sida revizionistulma midgoma Seecada marqsizmi am meqanisturi elementisgan<br />
gaeTavisuflebina.<br />
kulturul Teorias rac Seexeba, aq gramSi gvevlineba mniSvnelovan<br />
revizionistad, romelmac burJuaziuli kultura moiazra rogorc socializmis<br />
zrdis damoukidebeli barieri da, aqedan gamomdinare, axali klasis kulturis<br />
ganviTareba daisaxa rogorc upirvelesi da yvelaze mniSvnelovani revoluciuri<br />
mizani. <strong>Tanamedrove</strong> marqsistulma midgomebma kulturis mimarT gramSis Teoriis<br />
21
gadafaseba moaxdina da Sedegad miviReT kulturasa da ekonomikur cxovrebas<br />
Soris urTerTdamokidebulebis naklebad reduqcionistuli xedva.<br />
e. p. tompsonis “inglisuri muSaTa klasis Seqmna” warmoadgens axali<br />
kulturuli marqsizmis yvelaze cnobil magaliTs meore msoflio omis Semdgom<br />
periodSi. tompsonTan ara mxolod gramSis gavlena igrZnoba, aramed veberisa da<br />
durkhemisac, igi ara mxolod klasebze saubrobs, aramed kodebze da Rirebulebebzec.<br />
imisaTvis, rom aexsna inglisuri muSaTa klasis mzardi klasobrivi<br />
cnobiereba da agresiuloba tompsonma naklebi mniSvneloba mianiWa ekonomikis<br />
cvalebadobas da yuradReba "Temis" Seqmnaze gadaitana. igi Tvlis, rom maRal<br />
organizebuli da cnobierebis mqone industriuli periodis muSaTa klasi<br />
warmoiSva 18 saukunis adgilobrivi “tradiciebis” dros, romlebic organizebuli<br />
iyvnen sakuTari Tavis pativismcemeli xelosnis eTikis kodeqsis irgvliv.<br />
aRniSnuli eTikis kodeqsi xazs usvamda wesierebas, regularobasa da<br />
urTierTdaxmarebas.<br />
mas Semdeg, rac industriulma revoluciam sayovelTa saxe miiRo arsebuli<br />
eTikis kodeqsi gavrcelda muSaTa ufro farTo jgufebSi, romlebic SeuerTdnen<br />
dakrZalvisa da dazRvevis kompaniebs da muSaTa kavSirebs ara mxolod<br />
racionaluri ekonomikuri mizezebis gamo, aramed imisTvis, rom Tavi egrZnoT<br />
axali kulturuli xanis nawilad.<br />
inglisuri muSaTa klasi rom gamxdariyo revoluciuri, sakuTari saarsebo<br />
pirobebis da TviT interesis racionaluri codna ar iyo sakmarisi. tompsoni<br />
kidev ufro mniSvnelovnad miiCnevs damoukidebeli muSaTa klasis kulturis<br />
zrdas. am kulturis ganviTarebam xelosnebis kodeqsi daukavSira religiuri<br />
saZmoebisa da socialisturi ideliazmis enebs. Sedegad miviReT koleqtiuri<br />
Rirebulebebis klasobrivi kultura, romelic xazs usvams urTierTdaxmarebas,<br />
TviT disciplinas da samoqalaqo dialogs, Rirebulebebs, romlebic warmoiSvnen<br />
politikuri Teoriisa da axali socialuri organizaciebis (mag., profesiuli<br />
kavSirebi) wiaRSi. masobrivma monawileobam maStabur ceremoniebSi da ritualebSi<br />
aseve Tavisi wvlili Seitana. tompsoni ambobs, rom masobrivi demonstraciebis<br />
saSualebiT muSebma moipoves socialuri aRiareba, da es moxda<br />
swored warmatebuli kulturuli trans<strong>for</strong>maciis Sedegad, romelmac gza<br />
gauxsna monawileebs SeenarCunebinaT cxovrebis mniSvneloba, solidaroba da<br />
TviTdisciplina mZime politikuri pirobebis dros. tompsonis mixedviT,<br />
kulturis SedarebiTi avtonomias ara mxolod analitikuri cvladis saxe aqvs,<br />
aramed iqceva istoriul da politikur saWiroebad.<br />
orTodoqsuli marqsizmis Tanaxmad, kapitalisturi warmoeba muSaTa klass<br />
aqcevs cxovrebis gancdis aspeqtSi ara ZiriTad kategoriad, aramed arTmevs mas<br />
mniSvnelobas da dayavs meqanikur <strong>for</strong>mamde. pol vilisisTvis misaRebia es<br />
tradiciuli xedva imdenad, ramdenadac is aTavsebs fizikur Sromas centrSi da<br />
ganixilavs mas rogorc gaucxoebisa da eqspluataciur process. is uxvevs<br />
orTodoqsuli Sexedulebidan, imdenad, ramdenadac am industriul samuSaos<br />
ganixilavs rogorc mniSvnelads. vilisisTvis bazisi da superstruqtura ar<br />
warmoadgens arc calke kategoriebs da, arc ierarqiuls. warmoebis pirdapiri<br />
gamocdileba miiReba sxvadaxva kulturuli diskursebis praqtikiT.<br />
miuxedavad imisa, rom vilisi aRiarebs muSaTa fizikuri datvirTvis<br />
Semcirebas, is ambobs, rom Zalisa da simamacis meta<strong>for</strong>uli warmodgenebi Zalian<br />
mniSvnelovania samuSao adgilisTvis. isini safuZvlad udevs kulturul aqcents<br />
muSebis kompetenturobisa da ara<strong>for</strong>maluri kontrolisTvis brZolaze samuSao<br />
procesis dros, rac Tavis mxriv warmoSobs simbolur sivrces muSebisTvis. am<br />
dros xdeba maskulinuri identobis simboluri ganmtkiceba.<br />
TviTSefaseba, romelsac warmoSobs samuSao kultura efuZneba rwmenas rom<br />
ufro sustebi, magaliTad, qalebi ver iqnebian warmatebulebi. rogorc<br />
diferencirebuli miRwevis simbolo xelfasi, romelic muSas miaqvs saxlSi, mas<br />
aniWebs centralur statuss ojaxSi, da aseve aZlevs garkveul damoukideblobas<br />
colisa da Svilebis moTxovnebisgan. swored amitom maskulinuri samuSao,<br />
sastiki qarxnuli cxovreba ganixileba rogorc genderis atributi da ara<br />
kapitalisturi warmoebis dehumanirezebuli produqti.<br />
22
postruqturalizmi da kultura — fuko, pier burdie<br />
intleqtualuri moZraoba, romelsac ewodeba poststruqturalizmi<br />
iziarebs marqsizmis kritikul ideologias garda rwmenisa, rom <strong>Tanamedrove</strong><br />
pirobebi gardaiqmneba cnobieri istoriuli agentis, muSaTa klasis CareviT.<br />
aseTi uaryofa SeiZleba ukavSirdebodes radikaluri socialuri moZraobebis<br />
warumatleblobas, Tumca aseve arsebobs Teoriuli mizezebic, imdenad, ramdenadac<br />
postruqturalistur kulturul kvlevebs ara mxolod marqsis gavlena<br />
axasiaTebT, aramed semiotikisa da struqturalizmisac. poststruqturalisturi<br />
midgoma ganviTarda gviandel 1960-ian da 70-ian wlebSi marqsizmisa da<br />
struqtruralizmis safuZvelze. fukom da burdiem xazi gausves simbolizmis<br />
socialur kavSirebs ZalauflebasTan da socialur klasTan. marqsizmis<br />
struqturuli Teoriis sawinaaRmdegod, maT Camoayalibes semioturi,<br />
antifunqcionalisturi midgoma. fukosa da burdies Tanaxmad, socialuri<br />
struqturebi, iseve rogorc klasebi an politikuri Zalaufleba ar SeiZleba<br />
interpretirebuli iyos rogorc kulturis winaaRmdeg moqmedi, imdenad<br />
ramdenadac aseTi gageba gulisxmobs imas, rom socialuri sistemaSi ar<br />
figurirebs mniSvneloba.<br />
parsonsis terminebi rom gamoviyenoT, Tu klasebs an Zalauflebas axasiaTebs<br />
mxolod analitikuri avtonomia kulturisgan , konkretulad isini unda<br />
ganixilebodnen rogorc kulturuli kodebis Semcvleli <strong>for</strong>mebi. es Teoriuli<br />
strategia gvpirdeba, rom gadailaxeba axali kulturuli marqsizmis<br />
meqanisturi, "funqcionaluri “ xedva. Tumca, safrTxe isaa, rom SeiZleba<br />
gameordes determinirebuli da antivoluntaristuli Tvisebebi im semioturi<br />
poziciisa, ris kritikasac is Tavad axorcielebs.<br />
fukosTvis seqsualobis irgvliv adreuli naSromebs ara sakmarisad<br />
kulturuli xasiaTi aqvT. isini ikvleven represiulobas an liberalizms seqsis<br />
sxvadasxva diskursebisa, magram iReben seqsualur qcevas rogorc aseTs, TiTqos<br />
is arsebobda kulturuli diskursebis damoukideblad. fukos mixedviT, unda<br />
SeviswavloT, Tu rogor xdeba seqsualur qcevaze saubari, imdenad ramdenadac<br />
kulturuli diskursi Seadgens im obieqts romelsac is aTavisuflebas, an wnexis<br />
qveS amyofebs. is ambobs, rom gza romliTac "seqsi" eqceva diskurSi, warmoadgens<br />
Zalauflebis <strong>for</strong>mas, imdenad ramdenadac siRmiseul gavlenas axdens adamianur<br />
qcevaze da akontrolebs yoveldRiur siamovnebas.<br />
fuko xelaxla ganixilavs represiuli sazogadoebebidan adreuli<br />
<strong>Tanamedrove</strong> periodis <strong>sazogadoeba</strong>ze gadasvlas — sadac xdeboda deviaciuri<br />
seqsualuri qcevis gamoxatva an qorwinebis farglebSi, an kidev qorwinebis miRma<br />
— da romelic mkacrad isjeboda — ufro <strong>Tanamedrove</strong> garemoze, sadac Terapiam<br />
da pedagogiam Caanacvles pirdapiri sasjeli. Tumca es ar niSnavs rom<br />
<strong>Tanamedrove</strong> midgomam Searbila seqsualuri qcevis socialuri kontroli da<br />
disciplina, aramed is gaxda Terapiisa da ganaTlebis prerogativa.<br />
seqsualuri aqti gagebul iqna ufro da ufro racionalizebuli da<br />
abstraqtuli diskursis CarCoebSi, rac, fukos mixedviT, warmoadgens kulturis<br />
Zalauflebis gamovlenas seqsualobis kontrolis gansaxorcieleblad. maTi<br />
funqcia naklebad warmoadgenda seqsis pirdapir akrZalvas, aramed qmnida seqsis<br />
Sesaxeb saubris axal gzebs. Tu <strong>Tanamedrove</strong> seqsualobis kategoriebs ganvsazRvravT<br />
rogorc impotenturobas, perversiasa, Tu heteroseqsualobas — am<br />
diskursebma Tavad Seqmnes is obieqtebi, romelTa qsovilic maTve unda aexsnaT.<br />
seqsualuri kodeqsis Zala ar warmoadgenda mxolod kulturul kodeqss. am<br />
sakiTxis irgvliv arsebuli diskusiebi mudmiv yruadRebas iTxovda xelmZRvaneli<br />
pirebis mxridan; maT Seqmnes mTeli rigi axali profesiuli kadrebi, romlebic<br />
meTvalyureobis funqcias Seasrulebdnen. fukos mixedviT, es kadrebi ar<br />
Seqmnilan imisaTvis, rom seqsualurad deviaciuri qcevis kontroli moexdinaT,<br />
aramed aseTi qceva uneburad ganapirobes Tavad maT da aseve im ufro farTo<br />
seqsualurma diskursebma, romlebsac isini emsaxurobdnen. maTi profesiuli<br />
yuradReba asaxavs am saagentoebis swrafvas kontaqtSi Sevides am diskursebTan,<br />
vidre akontrolos isini.<br />
pier burdies naSromebSi Cven vxvdebiT funqcionaluri midgomis kritikul<br />
23
moazrebas, romelic Seicavs semiotikuri analizs. yoveldRiur cxovrebaze<br />
dayrdnobiT, burdie wers, rom materialuri obieqtebis gageba aris momentaluri<br />
da uneburi, xolo aRqmis unari, an kidev gagebis unari individidan<br />
gamomdinareobs. semiotikis gaTvaliswinebiT, burdie saubrobs, rom gageba aris<br />
iluzoruli. aRqma ifiltreba ukve winaswar mocemuli kodebis saSualebiT,<br />
romlebic mas Semdeg rac arian gadamuSavebulni damkvirveblis mier viTardeba<br />
unaris saxiT. aRqma aris kulturuli gaSifrvis garkveuli <strong>for</strong>ma da swored es<br />
gaSifvris unari araTanabrad aris ganawilebuli <strong>sazogadoeba</strong>Si. yvelaze<br />
mniSvnelovani saqmeebi da statusebi <strong>sazogadoeba</strong>Si iTxoven kompleqsur<br />
Sesrulebas, romelTa ganxorcielebac SeuZliaT mxolod imaT, vinc saWiro<br />
kodebs flobs. es kodebi warmoadgenen nebismieri sazogadoebis kulturul<br />
simdidres, simdidre, romlis mflobelnic arian isini, vinc miiRo simboluri<br />
saSualebebi. am moxmarebis instrumentebis aracnobieri flobiT individebi<br />
iReben kulturul kapitals.<br />
ojaxebi da skolebi, warmoadgenen institutebs, romlebic specializirdebian<br />
am kulturuli kodebis gadacemaSi da Semdeg ukve Tavs axveven<br />
individebs maTi codnis gareSe, sazRvraven maTi aRqmis gansakuTrebul niSan-<br />
Tvisebebs, romlebsac SemdgomSi individebi gaacnobiereben. imdenad, ramdenadac<br />
ojaxebi da skolebi araTanabar mdgomareobaSi imyofebian Tavidanve Rirebuli<br />
kulturuli kodebis miRebasTan dakavSirebiT, maTi funqcia SeiZleba aRiweros<br />
rogorc socialurad ganpirobebuli araTanabari kulturuli kompetenturobis<br />
gadacema. radganac klasobrivi qceva emyareba kompetenturobas, romelic<br />
gadaicema kulturuli da ara mxolod materialuri SesaZleblobebis saSualebiT,<br />
socialuri privilegia warmoadgens individualuri niWis asaxvas da ara<br />
piriqiT. privilegirebuli jgufebis wevrebic ki fiqroben, rom maTi gemovneba da<br />
SesaZleblobebi bunebrivi ufroa, vidre socialuri. ganaTleba socialurad<br />
ganpirobebul uTanasworobas gardaqmnis warmatebis uTanasworobad, rac Semdeg<br />
interpretirdeba rogorc bunebrivi niWidan gamomdinare uTanasworoba.<br />
kultura asrulebs am ideologiur funqcias manamde, sanam kavSiri kulturasa da<br />
ganaTlebas Soris ukana planze ganixileba.<br />
daskvnis saxiT<br />
kulturul kvlevebSi ukanaskneli tendenciebi SeTanxmebulad aRiareben<br />
kulturis avtonomias socialuri struqturisgan. ideologiis an rwmenaTa<br />
sistemis arsi ar SeiZleba wavikiTxoT socialuri qcevidan gamomdinare. is unda<br />
Seiswavlebodes rogorc TavisTavadi nimuSi. kulturisadmi midgomebi<br />
gansxvavdebian erTmaneTisgan ukve imis Taobaze, Tu ras niSnavs es avtonomia.<br />
zogierTi Tvlis, rom damoukideblad organizebuli kulturuli sistemebis<br />
codna sakmarisia socialuri qcevebis motivebisa da mniSvnelobis gasagebad.<br />
sxvebi ki saubroben, rom es sistema unda gagebul iqnes rogorc modelirebuli im<br />
procesebze, romlebic ukve arsebobdnen socialur sistemaSi. konkretuli<br />
procesebi, romlebic exeba kulturas, socialur struqturasa da qmedebas aseve<br />
gansxvavdebian, dawyebuli religiuri ritualiT, socializaciiT da ganaTlebiT,<br />
aseve dramaturgiuli inovaciiT da klasobrivi cnobierebis <strong>for</strong>maciiT. da<br />
bolos, arsebobs uTanxmoeba kulturuli sistemis SigniT arsebuli elementebis<br />
Sesaxeb. aris Tu ara kultura logikurad gadabmuli simboloebi Tu<br />
Rirebulebebi, romlebic amtkiceben sasurvel socialur Tvisebebs?<br />
yvela zemoT mocemuli midgoma Seicavs WeSmaritebis garkveul marcvals.<br />
Cven gagviWirdeba kulturis Semecneba subieqturi mniSvnelobis gagebis gareSe,<br />
Tu ar gaviTvaliswineT socialur struqturuli SezRudvebi.<br />
aseve rTulia adamianuri qmedebis interpretacia, Tu ar ganvixileT is<br />
kodebi, romlebic individebs ar SeuqmniaT, Tumca adamianis gamogonebebi badebs<br />
iseT garemos romelic Tavis mxriv iwvevs kulturuli kodebis Secvlas.<br />
miRebuli metafizikuri ideebi qmnian <strong>Tanamedrove</strong> socialuri struqturebis<br />
Zalian myar qsels, magram Zlieri dajgufebebi xSirad mainc axerxeben socialuri<br />
struqturebis gardaqmnas.<br />
24
ena da reprezentacia<br />
rogorc SesavalSi iqna aRniSnuli kultura Seexeba “gaziarebul mniSvnelobebs”<br />
ena ki warmoadgens im mediums ris saSualebiTac Cven moviazrebT ama<br />
Tu im sagans da ris saSualebiTac xdeba mniSvnelobis warmoqmna da gacvla.<br />
ena aris mniSvnelobisa da kulturis Seqmnis ZiriTadi instrumenti. magram<br />
rogor xdeba enis saSualebiT mniSvnelobebis Seqmna? rogor xdeba monawileebs<br />
Soris dialogis warmoeba, romelic maT saSualebas aZlevT Seqmnan gaziarebuli<br />
Sexedulebebis erToblioba da moaxdinon maT garSemo arsebuli samyaros<br />
interpretacia daaxloebiT analogiuri gziT? swored ena gvaZlevs amis<br />
saSualebas, radganac, is operirebs rogorc reprezentaciuli sistema. enaSi Cven<br />
vxmarobT niSnebs da simboloebs, magaliTad, bgerebs, werilobiT gadmocemul<br />
sityvebs, eleqtronulad Seqmnil gamosaxulebebs, musikalur notebs, aseve<br />
nivTebsac — da yovelive es SeiZleba warmoadgendes sxvebisTvis Cveni azrebis,<br />
ideebis, grZnobebis gamoxatulebas. ena warmoadgens “mediis” erT-erT saxeobas,<br />
romlis saSualebiTCveni am ideebis, azrebisa da grZnobebis gamoxatva xdeba<br />
kulturaSi.<br />
procesi, romelsac “kulturisken Semotrialeba” ewoda socialur da<br />
humanitarul mecnierebebSi, gansakuTrebiT ki kulturulogiur kvlevebsa da<br />
kulturis sociologiaSi, xazs usvamda mniSvnelobis centralurobas kulturis<br />
gansazRvrasTan mimarTebaSi. es fokusi “gaziarebul mniSvnelobebze” SeiZleba<br />
Zalian erTgvarovani da Teoriuli mogveCvenos, imdenad ramdenadac nebismier<br />
kulturaSi raime erT Temas SeZleba hqondes uamravi mniSvneloba da arsebobdes<br />
ramdenime gza erTsa da imave sakiTxis warmosaxvisa, Tu interpretaciisa.<br />
kultura aseve moicavs grZnobebs, emociur mijaWvulobebs, azrebsa da<br />
ideebs. Cemi saxis gamometyveleba “raRacas ambobs” Cems Sesaxeb (Cemi identoba) da<br />
Tu ras vgrZnob (emociebi) an romel jgufs mivekuTvnebi (mijaWvuloba). yovelive<br />
es SeiZleba wakiTxul da gagebul iqnes sxva adamianebis mier, miuxedavad imisa<br />
rom me SeiZleba gamiznulad ar vapirebdi komunikaciis damyarebas, anu<br />
<strong>for</strong>maluri “gzavnilis” gadacemas sxvebisTvis. miuxedavad imisa, rom meore pirma<br />
SeiZleba logikurad verc ki axsnas, me mas “sakuTari gamometyvelebiT ras<br />
veubnebodi”.<br />
aseve, kulturuli mniSvnelobebi ar aris mxolod “Cvens TavebSi mocemuli”<br />
isini aorganizeben da aregulireben socialur praqtikas, gavlenas axdenen Cvens<br />
qcevaze da Sesabamisad aqvT realuri praqtikuli Sedegi.<br />
kulturuli praqtika mniSvnelovania, kulturaSi monawileebi aniWeben<br />
mniSvnelobas sxva adamianebs, obieqtebsa da movlenebs. sagnebi “TavisTavad” ar<br />
atareben erT, konkretul, fiqsirebul da ucvlel mniSvnelobas. iseTi ubralo<br />
ram rogoric aris qva, SeiZleba warmoadgendes rogorc sasazRvro niSans, aseve<br />
skulpturas — gamomdinare iqidan, Tu ras aRniSnavs, ra konteqstSia mocemuli,<br />
rasac filosofosebi uwodeben gansxvavebul “enobriv TamaSebs” (mag., sazRvrebis<br />
ena, skulpturis ena) iqidan gamomdinare, Tu ras vfiqrobT da gvgrZnobT ama Tu<br />
im obieqtis Sesaxeb da rogor gamovsaxavT mas Semdeg — am gziT Cven mas vaniWebT<br />
mniSvnelobas. xolo mniSvnelobis miniWeba xdeba im sainterpretacio CarCoebis<br />
gamoyenebiT, romelsac Cven vflobT.<br />
nawilobriv, Cven sagnebs vaniWebT mniSvnelobas imiT, Tu rogor vxmarobT maT<br />
an kidev, Tu rogor vaxdenT maT integracias yoveldRiur praqtikaSi. mag.,<br />
agurisa da cementis gamoyenebis Sedegad vagebT saxls da rasac vfiqrobT,<br />
vgrZnobT an kidev vambobT mis Sesaxeb, am mocemul sagans saxlad aqcevs. meore<br />
mxriv, ki sagnebs mniSvneloba eniWebaT imiT, Tu rogor gamovsaxavT maT —<br />
sityvebs, romlebsac maT garSemo viyenebT, istoriebs, romlebsac vyvebiT maT<br />
Sesaxeb, xatebs romlebsac vqmniT da emociebs da faseulobebs, romlebsac<br />
vukavSirebT am sagnebs, klasifikaciisa da konceptualizaciis gzebs.<br />
kultura warmoadgens yvela im praqtikas, romelSic Cven genetikurad ki ar<br />
varT daprogramebulebi, aramed romelsac vaniWebT mniSvnelobasa da<br />
faseulobas, rac Semdeg aseve mniSvneladad unda iyos interpretirebuli sxvebis<br />
mier, imisaTvis rom "operacia" efeqturad ganxorcieldes. kultura, am gagebiT<br />
ganmsWvalavs sazogadoebis yvela Sres.<br />
25
swored es gamoarCevs “adamianur” elements socialur cxovrebaSi biologiuri<br />
motivaciebisgan. kulturis gamokvlevisas umniSvnelovanesi roli<br />
eniWeba simbolikis sferos, romelic safuZvlad udevs socialur cxovrebas.<br />
mniSvnelobebis warmoqmna<br />
sad warmoiqmneba mniSvneloba? mniSvnelobebi wamoiqmneba ramdenime<br />
sxvadasxva adgilas da Semdeg maTi cirkulacia xdeba ramdenime sxvadasxva<br />
procesis an praqtikis saSualebiT (kulturis wre). mniSvneloba gvaZlevs Cveni<br />
identurobis SegrZnebas, vin varT Cven da adamianTa romel wres mivekuTvnebiT.<br />
mniSvneloba mudmivad iqmneba da Semdeg icvleba yoveli piradi da socialuri<br />
urTierTobis dros, romelSic viRebT monawileobas. mniSvnelobas aseve qmnis<br />
masmedia, globaluri komunikaciebi da kompleqsuri teqnologiebi, romelTa<br />
saSualebiTac xdeba sxvadasxva kulturebis cirkulacia saocari siswrafiT.<br />
mniSvneloba aseve iqmneba maSinac, rodesac Cven gamovxatavT sakuTar Tavs, an<br />
movixmarT garkveul “kulturul sagnebs”, anu vaxdenT maT CarTvas yovelRiur<br />
ritualebsa da praqtikaSi da am gziT vaniWebT mas mniSvnelobas an faseulobas, an<br />
rodesac vqmniT garkveul narativebs, istoriebs da fantaziebs maT garSemo.<br />
yovelive zemoT Tqmuli xdeba enis saSualebiT. erTsa da imave kulturis<br />
wevrebs aqvT saziaro azrebi, gamosaxulebebi da ideebi, romlebic maT<br />
saSualebas aZlevs garkveuli perspeqtividan moiazron da Seicnon samyaro da,<br />
aqedan gamomdinare, moaxdinon samyaros interpretacia daaxloebiT erTi da<br />
imave wesiT. zogadad rom vTqvaT, isini operireben erTi da imave “kulturuli<br />
kodebiT” da am kuTxiT azrovneba da grZnoba TavisTavad warmoadgens garkveuli<br />
“reprezentaciis sistemas”, sadac Cveni koncefciebi, gamosaxulebebi da emociebi<br />
niSnaven an warmoadgnen Cvens gonebriv cxovebaSi im sagnebs romlebic SeiZleba<br />
arsebobdnen an ar arsebobdnen Cvens garSemo.<br />
imisaTvis, rom movaxdinoT Cvens mier moazrebulis sxvebisTvis gaziareba,<br />
isinic imave lingvistur kodebs unda flobdnen, rom gaigon Cveni saTqmeli. es ar<br />
niSnavs, rom isini imave enaze, mag., frangul an Cinurze unda saubrobdnen,<br />
rogorc Cven, aramed Cven enas aq vgulisxmobT ufro farTo gagebiT. Cveni<br />
adresatebi, enis garda, aseve daaxloebiT analogiurad unda aRiqvamdnen<br />
vizualur gamosaxulebebsac da bgerebis erTmaneTTan dakavSirebis im garkveul<br />
<strong>for</strong>mac icnobdnen, romelsac Cven musikas vuwodebT da a.S.<br />
mniSvneloba warmoadgens dialogs — is yovelTvis mxolod nawilobriv aris<br />
gagebuli da yovelTvis araTanabari gacvlaa.<br />
maSasadame, ratom varqmevT enas an enebs mniSvnelobis Seqmnis da gadacemis<br />
sxvadasxva gzebs? rogor funqcionireben es enebi? enebi operireben rogorc<br />
reprezentaciuli sistemebi, imdenad ramdenadac isini iyeneben garkveul<br />
elementebs, romlebic warmoadgenen imas risi Tqmac Cven gvsurs imisaTvis, rom<br />
gamovxatoT raRac azri, idea an grZnoba. verbaluri ena iyenebs bgerebs,<br />
werilobiTi — sityvebs, xolo musikaluri ena - notebs, "sxeulis ena” mimarTavs<br />
fizikur Jestebs, modis industria tansacmels iyenebs, televizia ki cifrulad<br />
an eleqtronuli wesiT warmoqmnil piqselebs ekranze, SuqniSnebi mimarTaven<br />
mwvane, wiTel da yviTel ferebs CvenTvis garkveuli in<strong>for</strong>maciis mosawodeblad.<br />
yvela es elementi — bgerebi, sityvebi, notebi, Jestebi, tansacmeli warmoadgens<br />
Cveni bunebrivi an materilauri samyaros nawils, magram maTi enisTvis<br />
mniSvneloba ar aris is Tu ras warmoadgenen isini, aramed Tu ras akeTeben isini,<br />
maTi funqcia. isini qmnian mniSvnelobas da Semdeg gadascemen. isini aRniSnaven<br />
raRacas. TavisTavad maT ar gaaCniaT mniSvneloba, aramed warmoadgnen<br />
saSualebebs, romlebic arian mniSvnelobis matareblebi, radganac operireben<br />
rogorc simboloebi. es simboloebi ki warmoadgenen im mniSvnelobebs, romlis<br />
sxvisTvis gadacemac Cven gvsurs. anu maT eniWebaT niSnebis funqcia. niSnebi<br />
aRniSnaven an warmoadgenen Cvens ideebs, azrebs, gancdebs iseTi gziT rom maTi<br />
“wakiTxva” dekodireba an interpretacia SeZlon sxvebma, daaxloebiT imave wesiT.<br />
ena amitom warmoadgens aRmniSvnel praqtikas. nebismieri reprezentaciuli<br />
sistema, romelic am gziT funqcionirebs, SeiZleba vTqvaT, rom efuZneba enis<br />
26
eprezentaciis principebs. aqedan gamomdinare, fotografiac reprezentaciuli<br />
sistemaa, romelic iRebs gamosaxulebas sinaTleze mgrZnobiare qaRaldze<br />
dasxivebis saSualebiT, rom warmoadginos fotografiuli mniSvneloba<br />
konkretul adamianis, movlenisa Tu scenis Sesaxeb. gamofena muzeumSi an<br />
galereaSi SeiZleba aRiqmebodes rogorc ena, ramdenadac is iyenebs gamofenil<br />
sagnebs imisaTvis, rom Seqmnas garkveuli mniSvnelobebi gamofenis Tematikis<br />
irgvliv. aseve rodesac fexburTis matCze saxe daxatulebi, sloganebiTa da<br />
transfarantebiT midian, esec garkveuli enaa, anu simboluri praqtika, romelic<br />
aZlevs mniSvnelobas an gamoxatulebas rom es pirebi miekuTvnebian nacionalur<br />
kulturas, an kidev identificirdebian TavianT qalaqTan Tu regionTan.<br />
reprezentacia aq mWidrod aris dakavSirebuli rogorc identobasTan, aseve<br />
codnasTanac. rTulia icode Tu ras niSnavs iyo ingliseli an frangi, an<br />
qarTveli Tu ar daveyrdnobiT am aRmniSvnel sistemebs, romelTa saSualebiTac<br />
xdeba Cvens garSemo arsebuli samyaros moazreba, da romelsac Cven kulturas<br />
vuwodebT.<br />
kulturisa da enis saSualebiT<br />
mniSvnelobis warmoeba da cirkulacia<br />
ena gvTavazobs erT zogad models Tu rogor muSaobs kultura da<br />
reprezentacia, gansakuTrebiT ki semiotikis sferoSi. semiotikas uwodeben<br />
“niSnebis mecnierebas”. es niSnebi warmoadgenen mniSvnelobis matareblebs<br />
kulturaSi. mniSvnelobiT dainteresebam gamoiwvia is, rom diskursis roli<br />
kulturaSi gaxda msjelobebis sagani. diskursi warmoadgens raRac konkretuli<br />
praqtikis sagnis garSemo codnis konstruirebas an am saganze msjelobis gzebs :<br />
kompleqsi (erToblioba) ideebis, gamosaxulebebis, da praqtikis, romelic<br />
dakavSirebulia garkveul TemasTan, socialur aqtivobasTan an instituticiasTan<br />
<strong>sazogadoeba</strong>Si. es diskursiuli Camoyalibebuli erTobliobebi,<br />
gansazRvraven ra aris da ra ar aris misaRebi ama Tu im konkretuli sagnis Tu<br />
socialuri aqtivobis Sesaxeb msjelobisas, ra codna aris aucilebeli da<br />
aqtualuri im mocemul konteqstSi da ra tipis individebi atareben am<br />
maxasiaTeblebs.<br />
arsebobs bevri msgavseba, magram, amave dros, gansxvavebebi semiotursa da<br />
diskursiul midgomebs Soris. erTi mniSvnelovani sxvaoba mdgomareobs imaSi,<br />
rom semioturi midgoma exeba Tu rogor xdeba warmodgena, Tu rogor qmnis ena<br />
mniSvnelobas, romelsac ewodeba “poetika”, maSin rodesac diskursiuli midgoma<br />
ufro Seexeba reprezentaciis Sedegebsa da efeqtebs — mis politikas. is ikvlevs<br />
ara mxolod rogor qmnian ena da reprezentacia mniSvnelobas, aramed codnas,<br />
romelsac warmoqmnis konkretuli diskursi da romelic ukavSirdeba<br />
Zalauflebas, aregulirebs qcevas, Seadgens an akonstruirebs identobebs da<br />
subieqtebs da gansazRvravs, Tu rogor unda moizrebodnen da gamoixatebodnen<br />
mocemuli sagnebi. fokusi diskursiul midgomaSi yovelTvis konkretuli <strong>for</strong>mis<br />
istoriul specifiurobazea an kidev gamoxatvis meqanizmze: ara enaze rogorc<br />
aseTze, aramed konkretul enebze an mniSvnelobebze da Tu rogor xdeba maTi<br />
gamoyeneba mocemul dros da mocemul adgilas.<br />
Cven ar gagvaCnia pirdapiri, martivi, racionaluri an pragmatuli<br />
damokidebuleba mniSvnelobebis mimarT. isini axdenen Zlieri rogorc pozitiuri<br />
aseve negatiuri grZnobebisa da emociebis mobilizirebas. maT xSirad<br />
urTierTsawinaaRmdego xasiaTi aqvT da xSirad Cvens identobebsac kiTxvis niSnis<br />
qveS ayeneben. Cven gviwevs maT dasacavad, an maT winaaRmdeg brZola, radgan isini<br />
mniSvneladia da maT seriozuli Sedegebi mohyveba. isini gansazRvraven, Tu ra<br />
aris “normaluri”, vin miukuTvneba mocemul socialur erTobliobas da vin ara.<br />
isini mWidrod aris dakavSirebuli Zalauflebis urTierTobebTan, imdenad,<br />
ramdenadac Cveni cxovrebebze did zegavlenas axdens is faqti, Tu rogor xdeba<br />
Semdegi cnebebis gansazRvra da xmareba kaci/qali, Savkaniani/TeTrkaniani,<br />
mdidari/Raribi, homoseqsuali/heteroseqsuali, axalgazrda/moxuci, moqalaqe/ucxo.<br />
mniSvnelobebis organizeba xSirad binarulia anerTmaneTs upiris-<br />
27
pirdeba. Tumca es binaruli xedva xSirad eWvis qveS dgeba, imdenad ramdenadac<br />
reprezentaciebi erTmaneTTan urTierTqmedeben, erTmaneTs cvlian. rac ufro<br />
Rrmad Sedixar reprezentaciis kvlevis procesSi, miT ufro kompleqsuri xdeba<br />
isda ufro rTulia aRsawerad.<br />
reprezentacia da mniSvneloba<br />
qvemoT ganvixilavT, Tu rogor akavSirebs reprezentaciis cneba<br />
mniSvnelobasa da enas. yuradRebas gavamaxvilebT sam sxvadasxva midgomaze Tu<br />
Teoriaze am sakiTxis Sesaxeb: refleqsurs, intencionalurs da konstruqtivistuls.<br />
ena ubralod asaxavs im mniSvnelobas, romelic ukve arsebobs<br />
sganebis, adamianebisa da movlenebis samyaroSi (refleqsuri); ena gamoxatavs<br />
mxolod molaparakis an mwerlis, an mxatvris saTqmels, maT mier Cadebul<br />
mniSvnelobas (intencionaluri); mniSvneloba iqmneba enis saSualebiT<br />
(konstruqtivistuli).<br />
jer daviwyebT reprezentaciis cnebis ganxilviT: ras niSnavs sityva<br />
reprezentacia. ras moicavs reprezentaciis procesebi da rogor muSaobs<br />
reprezentacia.<br />
reprezentacia aris mniSvnelobis warmoeba enis saSualebiT. oqs<strong>for</strong>dis<br />
inglisuri enis leqsikonSi am sityvas CvenTvis ori aqtualuri mniSvneloba aqvs:<br />
1. raRacas rom warmoadgen, niSnavs rom mas aRwer an gamosaxav, gonebaSi<br />
moixmob aRweris, warmosaxvis ZaliT, amsgavseb gonebiT an grZnobiT raRacas, mag.,<br />
winadadeba - es suraTi warmoadgens abelis mier kainis mkvlelobas;<br />
2. reprezentacia aseve niSnavs, rom xdeba raRacis simbolizacia, raRaca<br />
meore sagans warmoadgens an cvlis. mag., qristianobaSi jvari warmoadgens<br />
qristes tanjvasa da jvarcmas.<br />
figurebi naxatze kainis da abelis istoriias gamosaxaven, iseve rogorc<br />
jvari Sedgeba ori xis joxisgan, romlebic erTmaneTzea miWedebuli;<br />
qristianuli rwmenis konteqstSi ki jvari ufro bevri niSvnelobis matarebeli<br />
simboloa da es aris is cneba, romelic Cven SegviZlia aRvweroT sityvebiTa da<br />
gamosaxulebebiT.<br />
sityva niSnavs an warmoadgens raRac cnebas da isSeiZleba gamoyenebul iqnes<br />
rogorc referenti an kidev aRmniSvneli "namdvili” an warmosaxviTi obieqtis.<br />
mag., Cven SegviZlia voperirebdeT mxolod Wiqis cnebiT. rogorc lingvistebi<br />
amboben, ZaRlebi yefen, magram Tavad cneba "ZaRli" arc yefs da arc ikbineba. Cven<br />
ar SegviZlia visaubroT WiqiT, aramed am sagans vaniWebT garkveul sityvas — Wiqa<br />
— romelic warmoadgens lingvistur niSans, romelsac qarTulSi viyenebT im<br />
sagnebis mimarT saidanac SegviZlia davlioT wyali. swored aq Semodis<br />
reprezentaciis cneba, rac rogorc ukve zemoT aRiniSna warmoadgens cnebebis<br />
mniSvnelobebis warmoebas Cvens gonebaSi enis saSualebiT. is aris kavSiri<br />
cnebebsa da enas Soris, romelic saSualebas gvaZlevs visaubroT sagnebis,<br />
adamianebis, movlenebis "namdvil" samyaroze.<br />
aq gvaqvs ori procesi, reprezentaciis ori sistema. pirvel rigSi arsebobs<br />
sistema, romlis saSualebiTac sagnebis, adamianebisa da movlenebis dakavSireba<br />
xdeba cnebebis garkveuli kompleqtiT an kidev mentaluri reprezentaciebiT,<br />
romlebic arsebobs Cvens TavebSi. maT gareSe Cven ver movaxdendiT samyaros<br />
azrian interpretacias. pirvel rigSi, mniSvneloba efuZneba cnebebisa da<br />
gamosaxulebebis sistemas romelic <strong>for</strong>mirdeba Cvens azrebSi, romlebic<br />
aRniSnaven an warmosaxvven samyaros.<br />
es TavisTavad Zalian kompleqsuri procesis martivi axsnaa. martivia imis<br />
danaxva, Tu rogor vayalibebT cnebebs im sagnebisTvis, romelsac vxedavT —<br />
xalxi, materialuri sagnebi, mag. skamebi, magidebi. magram Cven aseve vayalibebT<br />
cnebebs ufro bundovani da abstraqtuli sagnebisTvis, romlebsac ver vxedavT,<br />
ver SevigrZnobT da ver vexebiT. mag., sikvdilis, megobrobisa Tu rwmenis cnebebi.,<br />
romlebic arasdros gvinaxavs da verc vnaxavT. Cven amas vuwodeT reprezentaciis<br />
sistemas, radganac is Sedgeba ara individualuri cnebebisgan, aramed cnebebis<br />
organizebis, Tavmoyris, klasifikaciis sxvadasxva gzebisgan da amyarebs maT<br />
28
Soris kompleqsur urTierTobebs. mag., Cven viyenebT msgavsebisa da<br />
gansxvavebulobis principebs, imisaTvis rom davamyaroT kavSiri cnebebs Soris an<br />
gavarCioT isini erTmaneTisgan. mag., me mgonia, rom garkveulwilad Citebi hgvanan<br />
TviTmrfrinavebs caSi, im faqtze dayrdnobiT, rom oriveni dafrinaven. Tumca<br />
amave dros isini gansxvavdebian erTmaneTisgan, imitom rom pirveli bunebas<br />
ekuTvnis, meore ki, adamianis xeliT aris gakeTebuli. swored cnebebs Soris<br />
amgvari kavSirebis safuZvelze Cven vayalibebT fiqrebs. mocemul magaliTSi<br />
pirveli daskvna emyareba frena/ar frenas Soris ganxvavebas, xolo meore exeba<br />
bunebrivsa da xelovnurs Soris gansxvavebas.<br />
arsebobs gansxvavebuli saxis organizaciis principi, romelic mag.,<br />
Tanmimdevrobazea agebuli — saqme gvaqvs imasTan, Tu romeli cneba romels<br />
mohyveba, an kidev kauzalobasTan, ra iwvevs ras. aq saubaria ara SemTxveviT<br />
Tavmoyril cnebebze, aramed cnebebze, romlebic klasificirebulia erTmenTTan<br />
mimarTebaSi.<br />
mniSvneloba emyareba samyaroSi sagnebsa da cnebobriv sistemas Soris<br />
urTierTobas, romlebic warmoadgenen maT mentalur repezentacias. magram,<br />
amave dros, Cven erTmaneTTan vamyarebT komunikacias imitom rom viziarebT erTi<br />
da imave konceptualur rukebs da met- naklebad msgavsad vaxdenT samyaros<br />
interpretacias. Tumca gaziarebuli cnebobrivi ruka ar aris sakmarisi. Cven<br />
aseve unda gvakavSirebdes saerTo ena. ena warmoadgens reprezentaciis meore<br />
sistemas. Cveni cnebebi da ideebi SesabamisobaSi rom movidnen konkretul<br />
daweril sityvebTan, warmoTqmul bgerebTan an vizualur gamosaxulebasTan<br />
amisaTvis mivmarTavT niSnebs.<br />
niSnebi organizebulia enebad da swored saerTo enebis arsebobis saSualebiT<br />
vaxdenT Cveni azebis, cnebebis Targmans sityvebad, gamosaxulebebad daa.S. rom<br />
SevajamoT, mniSvnelobis procesis SaugulSi, kulturaSi arsebobs ori<br />
erTmaneTTan dakavSirebuli “reprezentaciuli sistema”. pirveli saSualebas<br />
gvaZlevs mniSvneloba mivaniWoT samyaros sagnebs Cveni cnebobriv rukebs Soris<br />
Sesabamisobis, igiveobriobis damyarebis gziT. meore ki, efuZneba Cvens cnebobriv<br />
rukebsa da niSnebs Soris Sesabamisobis damyarebas.<br />
vizualuri niSnebi da gamosaxulebebi msgavsia im sagnebisa, romlebsac isini<br />
warmosaxaven; Tumca es niSnebi mainc niSnebad rCebian — isini garkveuli<br />
mniSvnelobis matareblebi arian da eqvemdebarebian interpretacias. imisaTvis,<br />
rom movaxdinoT maTi interpretacia, Cven unda gvqondes zemoT ganxiluli<br />
reprezentaciis or sistemas Soris kavSiri.<br />
magaliTad, rom warmovidginoT "cxvris" abstraqtuli naxati, mocemuli<br />
abstraqtuli naxatis wasakiTxavad Cven unda vflobdeT rTul cnebobriv da<br />
gaziarebul lingvistur sistemas. rodesac niSansa da mis referents anu<br />
aRsaniSns Soris kavSiri bundovania, maSin mniSvneloba eWvis qveS dgeba da<br />
gaurkvevloba isadgurebs, ar xdeba mniSvnelobis komunikacia calsaxad da<br />
naTlad. vizualur niSnebs — xatebi (imiji) ewodeba. xati <strong>for</strong>miT msgavsia im<br />
obieqtisa, romlis asaxvasac is cdilobs. werilobiTi da verbaluri niSnebi ki<br />
warmoadgenen "indeqsur" niSnebs.<br />
indeqsuri niSnebi aranair urTierTobaSi ar imyofebian im sagnebTan<br />
romlebzec isini msjeloben. magaliTad, asoebi s a x l i, ar hgavs Cvens garSemo<br />
arsebul saxlebs da arc bgerebis saSualebiT warmoTqmuli "saxli " aris msgavsi<br />
im obieqtisa, romelsac Cven vuyurebT.<br />
urTierTdamokidebuleba reprezentaciis am sistemebSi niSans, cnebasa da im<br />
obieqts Soris, romlis aRsaniSnavadac isini gamoiyenebian aris TviTneburi.<br />
"TviTneburSi" Cven vgulisxmobT, rom sxva nebismieri asoebis an bgerebis<br />
Tavmoyras SeiZleba imave warmatebiT gamoexata is sagani Tu obieqti, romelsac<br />
Cven vuwodebT saxls. mag., ingliselebi da qarTvelebi imave cnebas iyeneben,<br />
magram es cneba inglisurSi gamoixateba sityviT “house" qarTulSi, ki "saxliT”<br />
maSasadame, mniSvnelobis konstruireba xdeba reprezentaciis sistemebis<br />
saSualebiT. es konstruireba da Semdeg fiqsireba xdeba kodis saSualebiT,<br />
romelic amyarebs kavSirs Cvens cnebobriv sistemasa da Cvens enobriv sistemas<br />
Soris, ise rom yovel jerze, rodesac Cven vfiqrobT saxlze kodi gveubneba, rom<br />
unda gamoviyenoT qarTuli sityva saxli, Tu ki inglisur enovan qveyanaSi<br />
29
vimyofebiT, maSin es iqneba sityva “house” . aseve, amis sapirispirod kodi<br />
gveubneba, Tu romel cnebazea saubari rodesac Cven gvesmis an vkiTxulobT<br />
garkveul niSnebs. kodebi saSualebas gvaZleven vTargmnoT Cveni cnebebi<br />
garkveul enaze, rac Tavis mxriv, mniSvnelobis gadacemis meqanizmia molaparakis<br />
mxridan adresatisTvis. es mTargmnelobiTi meqanizmi ar aris mocemuli arc<br />
bunebrivad da arc RmerTis mier, aramed warmoadgens socialuri konvenciebis<br />
rezultats da fiqsirebulia socialurad kulturaSi.<br />
ingliseli, frangi, Tu qarTveli mosaubreni raRac drois ganmavlobaSi<br />
mividnen SeTanxmebamde rom TavianT erTmaneTisgan gansxvavebul enebSi,<br />
garkveuli niSnebi aRniSnaven garkveul cnebebs. swored amas swavloben bavSvebi<br />
da isini gardaiqmnebian ara mxolod biologiur individebad, aramed kulturuli<br />
subieqtebad. amitom, rodesac mivekuTvnebiT garkveul kulturas da Sesabamisad<br />
vflobT konkretul enobriv da cnebobriv sistemas, samyaros vxedavT garkveuli<br />
perspeqtividan.<br />
enis pirveli anTropologebi, werdnen rom Caketilebi varT garkveul<br />
kulturul "mentalitetSi" da ena aris saukeTeso gasaRebi Cveni cnebobrivi<br />
samyaros amosacnobad. sainteresoa, Tu ramdenad aris Cveni gamocdileba<br />
limitirebuli Cveni lingvisturi da cnebobrivi samyaros mier?<br />
Tu mniSvneloba warmoadgens rezultats imisa, rac ar aris mudmivad myari<br />
bunebaSi, aramed Cveni socialuri, kulturuli da lingvisturi konvenciebis<br />
Sedegia, maSin mniSvnelobis sabolood fiqsireba SeuZlebelia. Cven yvelani<br />
"vTanxmdebiT" rom garkveul sityvebs magaliTad axalgazrdebisTvis SeiZleba<br />
hqondeT gansxvavebuli mniSvneloba. Tumca, aucilebelia, rom moxdes<br />
mniSvnelobis fiqsireba, raTa erTmaneTis gvesmodes. sicialuri da lingvisturi<br />
konvenciebi icvleba droTa ganmavlobaSi. sityvebi cvdeba da axali frazebi<br />
ibadeba. zogierT kulturas ar moepoveba ama Tu im cnebis aRmniSvneli sityva,<br />
rac, magaliTad, Cvens kulturaSi SeiZleba farTod ixmarebodes.<br />
axla, ganvixiloT mniSvnelobis reprezentacisadmi sami midgoma.<br />
refleqsuri midgomis mixedviT, mniSvneloba devs saganSi, adamianSi,<br />
movlenaSi romlebic arsebobs "realur samyaroSi", xolo ena funqcionirebs<br />
rogorc sarke, romlic asaxavs im namdvil mniSvnelobas, romelic ukve arsebobs<br />
samyaroSi. Cv. w.-mde meoTxe saukuneSi berZnebma mimarTes mimezisis cnebas, raTa<br />
aexsnaT, Tu rogor asaxavda an bunebis imitirebas axdenda ena da naxati. isini<br />
magaliTad miiCnevdnen, rom homerosis iliada axdenda heroikuli movlenebis<br />
imitacias. Teorias, romelic ambobs rom ena ubralod axdens WeSmaritebis<br />
imitacias, romelic arsebobs fiqsirebuli saxiT gare samyaroSi, ewodeba<br />
mimeturi.<br />
WeSmaritebis garkveuli marcvali arsebobs reprezentaciisa da enis mimetur<br />
TeoriebSi. mag., vizualuri niSnebi garkveulwilad asaxaven im obieqtebis<br />
<strong>for</strong>masa da faqturas, romelebsac gamoxataven. Tumca, vardis organzomilebiani<br />
vizualuri gamosaxuleba warmoadgens mxolod niSans, da is ar unda agverios<br />
eklian mcenaresTan, romelsac specifikuri suni aqvs.<br />
intencionaluri midgomis mixedviT, mosaubre, avtori axdens Tavisi<br />
mnSvnelobis, azris komunikacias enis saSualebiT. sityvebi aRniSnaven imas, ra<br />
mniSvnelobasac avtori debs maTSi. es midgoma naklovania, ramdenadac Cven ar<br />
varT enaSi arsebuli mniSvnelobebis erTaderTi da unikaluri wyaro. ena,<br />
rogorc zemoT aRiniSna, efuZneba gaziarebul lingvistur konvenciebsa da<br />
kodebs.<br />
mesame midgoma — konstruqtivistuli - aRiarebs enis sazogadoebriv,<br />
socialur xasiaTs. am midgomis mixedviT, TviTon sagnebi arafers aRniSnaven: Cven<br />
vaxdenT mniSvnelobis konstruirebas reprezentaciuli sistemebis — cnebebisa<br />
da niSnebis saSualebiT. aq ar unda movaxdinoT materialuri samyaros aRreva<br />
simbolur praqtikasa da procesebTan. konstruqtivistebi ar uaryofen<br />
materialur samyaros. ubralod ara materialuri samyaros atarebs mniSvnelobas,<br />
aramed enobrivi sistema. socialuri subieqtebi iyeneven TavianTi<br />
kulturis cnebobriv sistemebs imisaTvis, rom samyaro garkveuli mniSvnelobis<br />
matarebeli gaxdes da sxvebisTvisac gasagebi iyos Cveni fiqrebi da azrebi.<br />
socialuri konstruqtivizmis Teoriis damfuZneblad iTvleba ferdinand<br />
30
sosuri (1857 —1913). sosurs Tanamdedrove lingvistikis mamad miiCneven. enis<br />
miseulma modelma safuZveli Cauyara semiotur midgomas reprezentaciis<br />
problemis mimarT. sosurisTvis ena warmoadgens niSnebis sistemas. man niSani or<br />
mniSvnelovan elementad dayo: <strong>for</strong>mad (TviTon sityva, gamosaxuleba, foto, a.S)<br />
da idead an cnebad Cvens TavebSi, romelTanac es <strong>for</strong>ma asocirdeba.<br />
pirvel elements sosurma aRmniSvneli uwyoda, xolo meores — aRsaniSni.<br />
orive aucilebelia mniSvnelobis warmoqmnisTvis, magram maT Soris<br />
damokidebuleba fiqsirebulia Cveni kulturuli da ligvisturi kodebis mier,<br />
romlebic reprezentaciis arsebobas SesaZlebels xdis. aseve, niSnebi<br />
warmoadgenen sistemis wevrebs da ganisazRvrebian erTmaneTTan mimarTebaSi.<br />
magaliTad, mamis cneba ganisazRvreba dedasTan da SvilebTan mimarTebaSi. ase<br />
rom, cnebebis gansazRvra xdeba gansxvavebulobis safuZvelze.<br />
sosuris mixedviT cnebebi (aRsaniSnebi) istoriis manZilze cvalebadobas<br />
eqvemdebareba, yoveli cvlileba ki, Tavis mxriv, iwvevs kulturis cnebobriv<br />
rukaSi cvilelebas, Sesabisad kulturebi istoriis gansxvavebul monakveTSi<br />
gansxvavebulad aRiqvamen samyaros. magaliTad, mravali saukunis manZilze<br />
dasavlur civilizaciaSi sityva Savi asocirdeboda yvelafer muqTan, borotTan,<br />
akrZalulTan, satanisturTan, saxifaTosTan, rac dRemde asea. Tumca,<br />
SesaZlebelia rom gansxvavebul kulturaSi an kulturul konteqstSi Savs<br />
radikalurad gansxvavebuli datvirTva hqondes.<br />
daskvnis saxiT, mniSvnelobebi iqmneba kulturisa da istoriis wiaRSi. ar<br />
arsebobs erTi, ucvleli, universaluri "WeSmariti mniSvneloba" radganac niSani<br />
mTlianad eqvemdebareba istorias da yoveli aRmniSvnelisa da aRsaniSnis<br />
kombinacia aris istoriuli procesis cvalebadi rezultati; anu mniSvneloba<br />
eqvemdebareba interpretaciis aqtiur process. imisaTvis, rom vTqvaT raime<br />
azriani, mniSvnelobis mqone, amisaTvis unda davixmaroT ena; ena ki matarebelia<br />
Cvenamde arsebuli bevri Zveli mniSvnelobis. Cven ar SegviZlia bolomde enis<br />
gawmenda da im dafaruli mniSvnelobebisgan gaTavisufleba, romlebmac SeiZleba<br />
Secvalon an daamaxinjos is risi Tqmac gvsurs. magaliTad, isev Savs rom<br />
davubrundeT, rodesac vkiTxulobT an gvesmis rom ama da am adamians Savi dRe<br />
gauTenda, aq ukve viciT Tu Savs ra mniSvneloba aqvs miniWebuli Cveni kulturis<br />
farglebSi. Tumca interpretaciis dros yovelTvis aris adgili<br />
cdomilebisTvis, sadac Cvens mier Cadebuli mniSvneloba ar esmiT an esmiT odnav<br />
sxvanairad, a.S.<br />
sosurma ena or nawilad gayo. pirveli Sedgeba lingvisturi sitemis zogadi<br />
wesebisa da kodebisgan, romlebic gaziarebulia enis yvela momxmareblis mier<br />
rogorc komunikaciis saSualeba. wesebi warmoadgens principebs, romlebsac Cven<br />
vswavlobT enis Seswavlis dros. sosuri enis struqturas, romelic saSualebas<br />
gvaZlevs sworad CamovayaliboT winadadebebi uwodebda langs (anu enobriv<br />
sistemas). meore nawili ki Sedgeba saubris, weris an xatvis konkretuli,<br />
personaluri aqtebisgan, romlebic langis struqturisa da wesebis gamoyenebiTiwarmoeba<br />
mosaubris an damweris mier. is mas paroles uwodebda. langi aris enis<br />
sistema, ena rogorc <strong>for</strong>mebis sistema, maSin rodesac parole warmoadgens<br />
konkretul saubars an weras, sadac saubris aqtebi SesaZlebeli xdeba enis mier.<br />
sosurisTvis wesebis da kodebis es struqtura warmoadgenda enis socialur<br />
nawils, romlis Seswavlac SesaZlebeli iyo mecnieruli sizustiT, ramdenadac es<br />
sitema daxuruli, SezRuduli bunebis gaxldaT.<br />
imdenad ramdenadac, sosuri gvTavazobda enis Rrma struqturebis Seswavlas,<br />
mas struqturalisti, xolod mis mier warmodgenili enis Seswavlis models<br />
struqturalisturi uwodes. enis meore naswili ki -parole iTvleboda enis<br />
"zedapirad". arsebobda paroles SeuzRudavi raodenoba da Sesabamisad paroles<br />
ar hqonda is struqturuli Taviseburebebi — daxuruli da SezRuduli<br />
variaciebi - romelic mis mecnieruli midgomiT Seswavlas SesaZlebels gaxdida.<br />
sosuris mixedviT, avtori wyvets Tu risi Tqma surs mas, magram amave dros igi<br />
unda daeqvemdebaros enis konkretul wesebs, Tu unda rom sxvebma gaigon misi<br />
saTqmeli. amitom ena socialuri fenomenia. misi wyaro devs <strong>sazogadoeba</strong>Si,<br />
kulturaSi, Cvens mier gaziarebul kulturul kodebSi da ara bunebasa Tu<br />
individualur subieqtSi.<br />
31
miuxedavad sosuris mier SemoTavazebuli modelis popularobisa,<br />
mogvianebiT mividnen im daskvnamde, rom enis Seswavla mecnieruli sizustiT<br />
SeuZlebelia. ena wesebs eqvemdebareba, magram is ar aris daxuruli sistema,<br />
romelic daiyvaneba <strong>for</strong>malur elementebze. ena gamudmebul cvalebadobas<br />
eqvemdebareba, is Riaa cvalebadobis mimarT — gamoCndnen mecnierebi, romlebmac<br />
sosuris modeli gaafarToves da SeimuSaves poststruqturalisturi midgoma<br />
enobrivi sistemebis mimarT.<br />
sosuris naazrevs misma studentebma Tavi mouyares naSromSi “kursi zogad<br />
lingvistikaSi (1960), sadac is ambobs, rom sasurvelia gaCndes mecniereba,<br />
romelic Seiswavlida niSnebs <strong>sazogadoeba</strong>Si — "me davarqmevdi mas semiologias,<br />
berZnuli sityva semion “niSnebi”, ganacxada sosurma. am zogad midgomas niSnebis<br />
kvlevisadmi kulturaSi ewodeba semiotika. semiotikis amosavali wertilia is,<br />
rom yvela kulturuli obieqti mniSvnelobis matarebelia da yvela kulturuli<br />
praqtika damokidebulia mniSvnelobaze. isini iyeneben niSnebs, amitom niSnebi<br />
iseve funqcionirebs rogorc ena da eqvemdebareba imave analizs, rogorsac<br />
sosoris mier SemoTavazebuli lingvisturi cnebebi (aRmniSvneli/aRsaniSni,<br />
ena/parole, kodebi da struqturebi da niSnis TviTneburi xasiaTi).<br />
frangi socialuri kritikosi roland barti Tavis wignSi "miTologiebi"<br />
(1972) ganixilavs Widaobis fenomens, greta garbos saxes, sarecxis fxvnilebs da<br />
sapons. man miuyena semiotikuri analizi sazogadoebis yoveldRiur movlenebs da<br />
garkveulli aqtivobebi da sagnebi aRiqva rogorc niSnebi, romlebic enis<br />
saSualebiT garkveuli mniSvnelobis komunikacias cdiloben. semiotur<br />
midgomaSi, ara mxolod sityvebsa da gamosaxulebebs eniWebaT niSnis mniSvneloba,<br />
aramed Tavad sagnebic funqcionireben rogorc aRmniSvnelebi da warmoqmnian<br />
raRac garkveul mniSvnelobas. magaliTad, tansacmeli ara mxolod sxeulis<br />
dasafaravad gamoiyeneba, aramed garkveuli in<strong>for</strong>maciis matarebelia — anu<br />
niSania. saRamos kaba SeiZleba niSnavdes "eleganturobas", jinsi ara<strong>for</strong>malur<br />
Cacmulobas, a.S.<br />
sosuris viwro lingvisturi midgomidan gadavdivarT ufro farTo<br />
kulturul midgomaze. eseSi “miTi dRes” barti gvaCvenebs, Tu rogor muSaobs<br />
reprezentacia ufro farTo kulturul doneze. franguli Jurnali pari matCis<br />
garekanze warmodgenilia axalgazrda Savkanianis foto, romelic frangul<br />
samxedro <strong>for</strong>maSi miesalmeba safrangeTis droSas. misi Tvalebi zeviT aris<br />
mimarTuli da, albaT, droSas uyurebs (1972). analizis pirvel doneze, Cven unda<br />
gavSifroT aRmniSnvelebi: mag., jariskaci, uni<strong>for</strong>ma, mklavi da Tvalebi aweuli,<br />
safrangeTis droSa. niSnebis es erToblioba gvauwyebs, rom Savkaniani miesalmeba<br />
safrangeTis droSas. aq barti ambobs, rom am fotos ufro farTo kulturuli<br />
mniSneloba aqvs da is ris komunikaciasac aRniSnuli foto cdilobs SeiZleba<br />
iyos Semdegi: rom safrangeTi didi da Zlieri imperiaa, rom yvela misi Svili,<br />
miuxedavad kanis ferisa, erTgulad msaxurobs misi droSis qveS, rac warmoadgens<br />
saukeTeso pasuxs imaTTvis, vinc bralad debs safrangeTs kolonializmSi;<br />
Savkaniani biWi erTgulad emsaxureba mis e. w. mCagvrelebs”<br />
barti aq ambobs, rom reprezentacias adgili aqvs ori sxvadasva, magram<br />
erTmaneTTan dakavSirebuli procesiT. pirvel procesSi, aRmniSnvelebi<br />
(gamosaxulebis elementebi) da aRniSnulebi (cnebebi —jariskaci, droSa)<br />
erTiandebian imisaTvis, rom Seqmnas raRac niSani martivi mesijiT: Savkaniani<br />
jariskaci miesalmeba safrangeTis droSas. meore doneze ki aRsaniSnavebis<br />
erToblioba dakavSirebulia franguli kolonializmis idologiur TemasTan.<br />
analizis swored es meore done warmoadgens miTis Seqmnis done, rasac barti<br />
uwodebs idologiurad Seqmnil mesijebsa Tu mniSnvelobas. amgvari wakiTxvis<br />
dros, safrangeTis imperializmi aris miTis mamoZravebeli. am cnebis saSualebiT<br />
mTeli axali istoria gadmocemuli miTis saxiT — safrangeTis kolonializmis<br />
istoria, awmyoSi arsebuli problemebi.<br />
rogorc davinaxeT, bartis naazrevSi sosuris lingvisturma modelma ufro<br />
farTo gamoyeneba pova da Seexo niSnebisa da reprezentaciebis ufro farTo<br />
sferos (reklama, fotografia, popularuli kultura, mogzauroba, moda)<br />
semiotur midgomaSi, repezentacia gaigeboda imis safuZvelze, Tu rogor<br />
funqcionirebdnen sityvebi rogorc niSnebi enaSi. maSin rodesac kulturaSi<br />
32
mniSnveloba xSirad damokidebulia im narativebze, gancxadebebze, gamosaxulebis<br />
jgufebze, mTlian diskursebze, romlebic operireben mravali teqstis<br />
farglebSi, codnis sferoebze, sadac subieqtma moipova farTo Zalaufleba.<br />
semiotika reprezenataciis process ganixilavda enis CarCoebSi da udgeboda<br />
rogorc daxurul, statikur sistemas. Semdegi naSromebi reprezentacias<br />
ganixilaven, rogorc socialuri codnis wyaros — rogorc ufro Ria sistemas,<br />
romelic mWidrod aris dakavSirebuli socialur praqtikasTan da Zalauflebis<br />
sakiTxebTan. semiotur midgomaSi subieqti enis centridan CamoSorebuli iyo.<br />
mogvianebiT, Teoretikosebi daubrundnen subieqtis sakiTxs. Tumca subieqti ar<br />
daubrunebiaT centrSi, rogorc mniSvnelobis avtori an wyaro. miuxedavad imisa,<br />
rom ena Cven gvalaparakebda, unda aRiniSnos rom konkretul istoriul<br />
momentebSi, zogierT adamians ufro meti Zalaufleba hqonda raTa esaubra<br />
garkveuli sakiTxebis irgvliv, vidre sxvebs (kaci eqimebi qali giJi pacientebis<br />
Sesaxeb 19 saukunis miwuruls). repezentaciis modelebs gansakuTrebuli<br />
yuradReba unda mieqciaT codnisa da Zalauflebis sakiTxebis SeswvlisTvis.<br />
fuko reprezentacias ufro viwro gagebiT iyenebda, vidre aq aris ganxiluli,<br />
Tumca man mniSvnelovani wvlili Seitana reprezentaciis problemis ganxilvaSi.<br />
mas ainteresebda codnis warmoeba (da ara mxolod mniSvnelobis) diskursis<br />
saSualebiT (da ara mxolod enis saSualebiT). misi amocana is iyo, rom<br />
gaeanalizebina, Tu rogoria adamianebis TviTSegneba Cens kulturaSi da rogor<br />
iqmneba Cveni codna socialuri sakiTxebis Sesaxeb, individebis Sesaxeb,<br />
gaziarebuli mniSvnelobebis sxvadasxva istoriul periodebSi. fukos naazrevi<br />
ufro istoriuli xasiaTis iyo, vidre sosuris an bartis; is yuradRebas aqcevda<br />
istoriul konkretul pirobebs.<br />
Cven ganvixilavT fukos mier SemoTavazebul sam ZiriTad cnebas: diskursis<br />
cneba, codnisa da Zalauflebis da subieqtis cneba. fukom diskursis cneba<br />
Semdegnairad gansazRvra "Sexedulebebis erToblioba, romelic qmnis<br />
salaparako enas - codnis gamosaxatavad konkretuli Temis garSemo konkretul<br />
istoriul momentSi. diskursi aris codnis warmoeba enis saSualebiT da<br />
ramdenadac yvela socialuri praqtika atarebs raRac mniSvnelobas, mniSvnelobebi<br />
gavlenas axdenen da a<strong>for</strong>mebebn Cvens qcevas — yvela qmedebas aqvs<br />
diskursiuli aspeqti” igive diskursi vlindeba teqstebSi, qcevis <strong>for</strong>mebSi,<br />
sazogadoebis instituciur sferoebSi. rodesac diskursiuli movlenebi exebian<br />
erTi da imave sagans, aqvT erTi da igive stili da iziareben erTsa da imave<br />
instituciur, administraciul an politikur strategias Tu qmedebis xazs.<br />
fukos mixedviT, isini miekuTvnebian erTi da imave diskursiul <strong>for</strong>mirebas.<br />
mniSvneloba da mniSvnelobiT datvirTuli qmedebis konstruireba xdeba<br />
diskursis farglebSi. fuko, iseve rogorc semiotikosebi iyvnen konstruqtivistebi.<br />
imis mtkiceba, rom diskursis gareT arafers aqvs mniSvneloba, erTi<br />
SexedviT, absurduli gancxadebaa, Tumca mniSvnelovani. fuko ar uaryofs rom<br />
sagnebs gaaCniaT namdvili, materialuri arseboba samyaroSi. is ubralod ambobs,<br />
rom sagnebi mniSvnelobas kargaven diskursis farglebs miRma. diskursis cneba ar<br />
exeba sagnebis arsebobas, aramed mniSvnelobis qmnadobis wyaros. idea fizikuri<br />
sagnebisa da qmedebebis Sesaxeb arsebobs, magram maT mniSvneloba eniWebaT da<br />
codnis obieqtebi xdebian mxolod diskursis farglebSi. mag., cnebebs sigiJe,<br />
dasja, seqsualoba mniSvneloba aqvT diskursis farglebSi. 1. mosazrebebi<br />
"sigiJis", dasjisa da seqsualobis Sesaxeb garkveul codnas gvaZlevs am<br />
sakiTxebTan dakavSirebiT. 2. wesebi, romlebic adgnen am sakiTxebze saubris<br />
gamarTlebul, swor wsebs da gamoricxaven gansxvavebul wesebs — anu gansazRvraven<br />
Tu risi Tqma da risi fiqri SeiZleba sigiJeze, dasjasa Tu<br />
seqsualobaze konkretul istoriul momentSi. 3. subieqtebi, vinc garkveulwilad<br />
axdenen diskursis personifikacias — giJi, isteriuli qali, kriminali,<br />
perverti. am subieqtebs garkveuli atributebi eqnebaT mocemul istoriul<br />
periodSi, gamomdinare arsebuli codnidan; 4. rogor iZens codna avtoritets,<br />
"WeSmaritebis" elfers mocemuli sakiTxis garSemo mocemul momentSi;<br />
fukos mixedviT, sagnebi iTvlebodnen "namdvilad" da "WeSmaritad" mxolod<br />
konkretul istoriul konteqstSi. misi azriT, erTi da igive fenomeni ar<br />
SeiniSneba sxvadasxva istoriul periodSi, anu diskursi romelic qmnis codnis<br />
33
garkveul <strong>for</strong>mebs, obieqtebs, subieqtebs, da codnis praqtikas gansxvavdeba<br />
sxvadasxva istoriul periodSi erTmaneTisgan. fukosTvis gonebrivi daavadeba<br />
ar warmoadgenda obieqtur faqts, romelic igive rCeboda yvela istoriul<br />
periodSi da erTsa da imaves niSnavda sxvadasxva kulturebSi. mxolod<br />
konkretul diskursiul <strong>for</strong>mirebaSi sagani "sigiJe" CaiTvleba mniSvelad da<br />
gasageb konstruqtad.<br />
fukos naSromebidan rom moviyvanoT magaliTi, seqsualuri urTierTobebi<br />
yovelTvis arsebobda. magram "seqsualoba", seqsualur vnebaze saubris konkretuli<br />
wesi, Seswavlis Tu regulirebis konkretuli meTodi, seqsualobasTan<br />
dakavSirebuli saidumloebebi da fantaziebi dasavlur civilizaciaSi gamoCnda<br />
mxolod konkretul istoriul momentSi (1978) aseve, yovelTvis arsebobda qcevis<br />
homoseqsualuri <strong>for</strong>mebi, magram "homoseqsuali" rogorc konkretuli<br />
socialuri subieqti Seiqmna moraluri, samarTlebrivi, samedicino da<br />
fsiqiatriuli diskursebis farglebSi, me -19 saukunis miwuruls konkretuli<br />
institucionaluri aparatisa da praqtikis CarCoebSi. aseve, magaliTad, wignSi<br />
“klinikis dabadeba” fuko gviCvenebs, Tu rogor Seicvala avadmyofobis xedva da<br />
gageba naxevar saukuneze nakleb droSi. arsebobda klasikuri xedva, romlis<br />
mixedviTac, avadmyofoba sxeulis gareT arsebobda. <strong>Tanamedrove</strong> gagebam ki<br />
radikalurad Secvala aseTi xedva da ganacxada rom adamianis sxeulis<br />
farglebSive SeiZleba aixsnas esa Tu is daavadeba. am diskursiulma cvlilebam,<br />
Tavis mxriv, gamoiwvia cvlilebebi samedicino praqtikaSi. ufro didi<br />
mniSvneloba mieniWa eqimis "mzeras", romelsac ukve SeeZlo waekiTxa avadmyofoba<br />
adamianis sxeulze, anatomiuri atlasis saSualebiT. SeZenilma codnam gazarda<br />
eqimis sameTvalyureo Zalaufleba pacientze.<br />
gviandel naSromebSi fuko dainteresda, Tu rogor xdeba codnis gamoyeneba<br />
diskursiuli praqtikis saSualebiT mocemul institucionalur sferoSi, raTa<br />
moxdes sxvaTa qcevis regulireba. man yuradReba gaamaxvila codnisa da<br />
Zalauflebis urTerTdamokidebulebaze da, Tu rogor operirebda Zalaufleba<br />
institucionaluri aparatis farglebSi da misi teqnologiebi (teqnika).<br />
magaliTad, dasjis aparatis cneba fukosTvis moicavda sxvadasxva lingvistur da<br />
ara lingvistur elements — "diskursebs, institutebs, arqiteqturul nagebobebs,<br />
wesebs, kanonebs, administraciul zomebs, mecnierul mosazrebebs,<br />
filosofiur wanamZRvrebs, moralurobas da a.S.<br />
aparati yovelTvis CarTulia Zalauflebis TamaSSi da aseve dakavSirebulia<br />
codnis garkveul koordinatebTan — aparati Sedgeba Zalebis urTierTobis<br />
strategiebisgan, romlebic codnis sayrdenis rols TamaSoben, codnis tipebic,<br />
Tavis mxriv, sayrdenis rols asruleben ZalauflebisTvis”. (fuko, 1980)<br />
aq fukos interesebi uaxlovdeba klasikuri sociologiis Teoriebs<br />
ideologiis Sesaxeb, gansakuTrebiT ki marqsizms. marqsizmi cdilobda<br />
gamoevlina klasobrivi poziciebi da interesebi, romlebic dafaruli iyo<br />
codnis garkveul saxeebSi. fukoc ganixilavs msgavss Temebs, Tumca is uaryofs<br />
klasikuri marqsistuli ideologiis problematikas. marqsis mixedviT yovel<br />
epoqaSi ideebi asaxaven sazogadoebis ekonomikur safuZvels da rom mmarTveli<br />
klasis ideebi warmarTaven kapitalistur ekonomikasa da gamoxataven dominantur<br />
interesebs. fukos mTavari argumenti klasikuri marqsisituli Teoriis<br />
sawinaaRmdegod iyo, is rom mas codnasa da Zalauflebas Soris urTierToba<br />
dayavda klasobriv Zalauflebaze da klasobriv interesebze. fuko ar uaryofda<br />
klasebis arsebobas, magram is ekonomikuri an klasobrivi reduqcionizmis<br />
winaaRmdegi iyo, rasac marqsistuli ideologiis Teoria efuZneboda.<br />
aseve, fukos mixedviT marqizmi buruJuaziuli codnis "damaxinjebul<br />
saxeebs” upirispirebda marqsistuli mecnierebis mier SemoTavazebul "WeSmaritebas".<br />
fuko Tvlida, rom azris arc erT <strong>for</strong>mas ar hqonda "WeSmaritebaze"<br />
pretenziis gamocxadebis ufleba, radganac arcerTi Teoria ar iyo diskursis<br />
gavlenisgan Tavisufali. azris yvela politikuri da socialuri <strong>for</strong>ma codnisa<br />
da Zalauflebis urTierTqmedebis gavlenis qveS eqceva. aqedan gamomdinare, misi<br />
naazrevi uaryofs tradiciul marqsistul kiTxvas romeli klasis intersebSi<br />
operirebs ena, reprezentacia da Zalaufleba?"<br />
mogvianebiT, italielma antonio gramSim, romelic marqsis gavlenas<br />
34
ganicdida, Tumca marqsisgan gansxvavebiT uaryofda klasobriv reduqcionizms,<br />
ganaviTara "ideologiis" cneba. gramSis "ideologiis" cneba exmaureba fukos<br />
pozicias, magram mainc did yuradRebas uTmobs klasTan dakavSirebul sakiTxebs.<br />
gramSis mixedviT, socialuri jgufebi brZolis sxvadasxva xerxs mimarTaven,<br />
maT Soris ideologiurs, raTa moipovon sxva jgufebTan konsensusi da miaRwion<br />
maTze garkveul Zalauflebas, rogorc Sexedulebebis sferoSi, aseve praqtikaSi.<br />
Zalauflebis am <strong>for</strong>mas ewodeba hegemonia da qvemoT ufro dawvrilebiT<br />
ganvixilavT mas.<br />
hegemonia ar aris mudmivad stabiluri da ar daiyvaneba ekonomikur<br />
interesebze an kidev sazogadoebis martiv klasobriv modelze. fukos pozicia<br />
diskursis, codnisa da Zalauflebis Sesaxeb gansxvavdeba Semdegi kuTxiT: fuko<br />
ambobda, rom codna ara mxolod Zalauflebis garkveul <strong>for</strong>mas warmoadgens,<br />
aramed Zalaufleba gansazRvravs Tu ra dros da rogor moxdeba codnis<br />
gamoyeneba praqtikaSi. codnis gamoyeneba da misi efeqturoba, fukos mixedviT,<br />
ufro mniSvnelovani iyo vidre am codnis WeSmaritebis mtkiceba.<br />
codna dakavSirebulia ZaluflebasTan da ara mxolod "WeSmaritebis”<br />
avtoritets iZens, aramed Seswevs Zala gaamarTlos sakuTari Tavi. nebismieri<br />
codna, rodesac is mieyeneba realur samyaros da moaqvs realuri Sedegebi, iZens<br />
"namdvilis, WeSmaritis" statuss. codna rodesac gamoiyeneba sxvebis samarTavad,<br />
moicavs SezRudvas, marTvasa da disciplinarul praqtikas.<br />
fukos mixedviT, codna ar operirebs vakuumSi. codna operirebs garkveuli<br />
strategiebis saSualebiT, gansakuTrebul situaciebSi, istoriul konteqstSi da<br />
institucionalur reJimebSi. imisaTvis rom SeviswavloT dasjis fenomeni unda<br />
davakvirdeT Tu diskursi-Zalis kombinaciam — Zala/codnis kombinaciam rogori<br />
gageba Seqmna danaSaulisa da kriminalis, rac TavisTavad gavlenas axdens im<br />
realur Sedegebze, rac moaqvs am faqtorebis aqtualobas damnaSavisTvis da<br />
sasjelis gamomtanisTvis.<br />
aqedan gamomdinare, fuko mivida daskvnamde, rom yoveli diskursiuli<br />
<strong>for</strong>macia aris garkveuli WeSmaritebis reJimis matarebeli. WeSmariteba ar<br />
arsebobs Zalauflebis gareT. WeSmariteba am samyaros miekuTvneba. is iqmneba<br />
SezRudvis mravalnairi <strong>for</strong>mis saSualebiT da iwvevs Zalauflebis garkveul<br />
periodul Sedegebs. yovel <strong>sazogadoeba</strong>s aqvs Tavisi WeSmaritebis reJimi,<br />
WeSmaritebis Tavisi "zogadi politika"; anu diskursis tipebi, romlebsac is<br />
iRebs da funqcionirebads xdis, rogorc marTals, SeimuSavebs meqanizmebsa da<br />
magaliTebs, romelTa saSualebiTac xdeba marTali da mcdari Sexedulebebis<br />
gamijvna erTmaneTisgan, sanqcirebis meqanizmebis dadgena, imaTi statusis<br />
gansazRvra, vinc ambobs Tu ra iTvleba WeSmaritad.<br />
Zalauflebis axali koncefciebi<br />
fukom SeimuSava Zaluflebis axali cneba. Cven Zalauflebas ganvixilavT<br />
rogorc yovelTvis zemodan momavals erTi mimarTulebiT, da erTi wyarodan —<br />
mmarTveli, saxelmwifo, mmarTveli klasi. fukosTvis Zalauflebas ufro<br />
moZravi, wriuli xasiaTi aqvs. is arasdros aris erTi centris mier<br />
monopolizirebuli da qseluri tipis organizaciis matarebelia. es ki niSnavs,<br />
rom garkveulwilad Cven yvelani varT monawileebi — erTdroulad warmovadgenT<br />
rogorc mCagvrelebs, aseve Cagrulebs. Zalauflebis urTierTobebi<br />
ganmsWvalaven socialuri arsebobis yvela dones da funqcionireben socialuri<br />
cxovrebis yvela sferoSi — ojaxisa da seqsualobis privatul sivrceebSi, iseve<br />
rogorc politikis sazogadoebriv sivrceebSi, ekonomikasa da samarTalSi. ufro<br />
metic, Zalauflebas ara mxolod negatiuri, mCagvrelobiTi xasiaTi aqvs,<br />
romelic eZebs kontrolis ganxorcielebis SesaZleblobas, aramed is aseve<br />
produqtiulia. Zalaufleba awarmoebs sagnebs, moaqvs siamovneba, akonstruirebs<br />
codnis <strong>for</strong>mebs, qmnis diskurss. is SeiZleba ganvixiloT rogorc produqtiuli<br />
qseli, romelic mTel socialur sxeulSi operirebs.<br />
magaliTad, damsjeli sistema qmnis wignebs, xelSekrulebebs, wesebs,<br />
kontrolis axal strategiebs, debatebs parliamentSi, treningis sistemas cixis<br />
35
TanamSromlebisTvis.<br />
seqsualobis kontrolis mcdelobebi ki qmnis garkveul diskurss —<br />
Sexedulebebs, dialogs seqsis Sesaxeb, satelevizio da radio programebs,<br />
kanonmdeblobas, saJurnalo statiebs, samedicino konsultaciebs, seqsualur<br />
praqtikas (mag., usafrTxo seqsi) da porno industrias. fuko ar uaryofs rom<br />
saxelwifos, kanons, mmarTvels an dominant klass uWiravs Zalauflebis<br />
dominanturi poziciebi, aramed is migviTiTebs imisken, rom arsebobs aseve<br />
Zalauflebis ufro lokalizebuli qselebi, taqtika da meqanizmebi — anu<br />
Zalauflebis "mikro fizika”.<br />
ibadeba kiTxva. Tu sad aris am ganazrebebSi subieqtis adgili. sosurma uaryo<br />
subieqtis roli reprezentaciis sakiTxTan mimarTebaSi. ena gvalaparakebs, Tqva<br />
man. subieqti mxolod indviduluri saubris aqtis (paroles) avtoria. fukoc<br />
garkveulwilad eTanxmeba am pozicias. misi azriT, diskursi da ara subieqti qmnis<br />
codnas. codna/Zalauflebis funqcionirebisTvis ar aris saWiro "subieqtis"<br />
moZieba. fuko ar eTanxmeboda subiqtis cnebis tradiciul moazrebas, romlis<br />
mixedviTac subieqti, rogorc individi, warmoadgens cnobierebis matarebel,<br />
avtonomiur da stabilur substancias, "me-s", mniSvnelobisa da moqmedebis<br />
damoukidebl, namdvil wyaros.<br />
rogorc davinaxeT, enisa da repezentaciis konstruqtivistuli moazreba<br />
subieqts CamoaSorebs privilegirebul pozicias. fukos mixedviT, ara subieqtebi<br />
laparakoben, aramed garkveuli diskursi alaparakebT maT. subieqtebs SeuZliaT<br />
garkveuli teqstebis warmoeba, magram isini epistemes CarCoebSi moqmedeben,<br />
gamomdinare garkveuli WeSmaritebis reJimis perspeqtividan, mocemuli<br />
periodisa da kulturis sazRvrebs Soris moqceulni. subieqti SeuZlebelia<br />
idges raRac garkveuli diskursis farglebs gareT rogorc codnis<br />
damoukidebeli wyaro da avtori.<br />
amave dros, diskursi qmnis subieqtisTvis adgils (mag., mkiTxveli an<br />
mayurebeli, romelic aseve eqvemdebareba diskurss), saidanac mocemuli codna<br />
da mniSvneloba xdeba gasagebi. yvela individi konkretul periodSi SeiZleba<br />
gaxdes diskursis subieqti da, aqedan gamomdinare, Zalaufleba/codnis<br />
matarebeli. amisaTvis saWiroa sakuTari Tavi movaTavsoT iseT poziciaSi,<br />
saidanac CvenTvis diskursi gasagebi gaxdeba da am gziT gavxdeT garkveuli<br />
mniSvnelobebis, Zalauflebisa da regulaciis subieqtebi. yvela diskursi aseTi<br />
saxiT qmnis subieqt poziciebs, saidanac isini gasagebi xdebian.<br />
am Teoriis mixedviT, kacebisTvis Seqmnili pornografia, qalebisTvis<br />
mxolod maSin iqneba gasagebi, Tu qali Tavs kacis "subieqt poziciis" adgilas<br />
daayenebs.<br />
yovelive zemoT xsenebuli rom SevajamoT, konstruqciuli midgomis<br />
mixedviT, reprezentacia moicavs mniSvnelobis warmoebas sagnebis sam sxvadasxva<br />
wesrigs Soris damyarebuli kavSirebis saSualebiT: sagnebis, xalxis, movlenebisa<br />
da gamocdilebis samyaro, konceftualuri samyaro — mentaluri cnebebi,<br />
romlebic Cven TavSi gvaqvs da niSnebi, mowesrigebuli enebad, romlebic am<br />
cnebebis komunikacias axdenen.<br />
Tu gvinda rom davamyaroT kavSiri gansxvavebul sistemebs Soris, fiqsireba<br />
movaxdinoT am kavSirebs Soris garkveuli periodiT mainc, ise rom xalxma icodes<br />
- erT sistemaSi mocemuli elementi Seesabameba meore sistemis mocemul<br />
elements, maSin unda vflobdeT raRacas, rac Targmnis saSualebas mogvcems — anu<br />
imas rac migviTiTebs, Tu romeli sityva unda gamoviyenoT konkretuli cnebis<br />
aRsaniSnavad. am aucileblobidan momdinareobs kodebis arseboba.<br />
mniSvnelobis warmoqmna damokidebulia interpretaciaze da rom<br />
interpretacia funqcionirebs kodebis saSualebiT — Cven viyenebT kods — anu<br />
vaxdenT gaSifvras — enkodings, xolo meore adamiani axdens Cvens mier kodSi<br />
Cadebuli mniSvnelobis dekodirebas. aqedan gamomdinare, mniSvnelobebi<br />
yovelTvis icvleba da xelidan gvisxlteba. kodebi operireben rogorc<br />
socialuri konvenciebi da ara rogorc mudmivi kanonebi.<br />
36
televizualuri mesijebis warmoeba da gavrceleba<br />
stuart holis esse “enkodireba, dekodireba” Seexeba mesijebis warmoebasa da<br />
gavrcelebas. holis analizi efuZneba semiotikur paradigmas, mis naSroms<br />
teqstualuri, aseve eTnografiuli saxe aqvs. holis mosazrebebi ZiriTadad<br />
televizias exeba. igi gvTavazobs komunikaciis oTx etapian Teorias: warmoeba,<br />
cirkulacia, gamoyeneba (romelsac igi uwodebs distribucias an moxmarebas) da<br />
reproduqcia. holis azriT, TiToeuli safexuri “SedarebiT avtonomiuria”<br />
sxvebisgan. es niSnavs rom mesijis kodireba ar akontrolebs mis miRebas da ara<br />
gamWvirvale saxiT, TiToeul safexurs aqvs Tavisi sazRvrebi da SesaZleblobebi.<br />
SedarebiTi avtonomiis koncefcia saSualebas aZlevs mas isaubros polisemiaze,<br />
romelic ar unda moiazrebodes rogorc pluralizmi. mesijebi ar eqvemdebarebian<br />
nebismieri saxis interpretacias an gamoyenebas — radganac TiToeuli<br />
safexuri mocemul wreSi zRudavs meoris SesaZleblobebs.<br />
<strong>sazogadoeba</strong>Si, mesijebs aqvT "dominaciis kompleqsuri struqtura"<br />
ramdenadac TiToeul safexurze isini eqcevian institucionaluri Zalauflebis<br />
urTierTobebis gavlenis qveS. ufro metic, mesijis miReba SesaZlebelia mxolod<br />
im SemTxvevaSi Tu mas cnobadi xasiaTi aqvs an SesabamisobaSi modis garkveul<br />
warmodgenebTan -- Tumca yovelTvis rCeba patara sivrce im mesijis gasagebad,<br />
romelic ar Seesabameba saerTo warmodgenebs. komunikaciuri wre yovelTvis<br />
axdens Zalauflebis reJimis reproduqcias.<br />
telesamauwyeblo struqturebma enkodirebuli mesijebi unda warmoadginon<br />
mniSvneladi diskursis farglebSi. institucia — produqciis socialuri<br />
urTierTobebi unda daeqvemdebaron enis diskursiul wesebs, raTa moxdes maTi<br />
produqtis realizacia. es TavisTavad mocemuli <strong>for</strong>maluri diskursisa da enis<br />
wesebs ZalauflebaSi amyofebs. enkodirebuli mesijebis dekodirebis Sedegad<br />
isini asruleben garkveul funqcias — gavlenis moxdenis, garTobis, dajerebis —<br />
rasac Tavis mxriv moyveba kompleqsuri aRqmiTi, kognituri, emociuri,<br />
ideologiuri da qceviTi Sedegebi. gansazRvrul momentSi struqtura iRebs<br />
kods da qmnis mesijs. Semdeg momentSi, mocemuli "mesiji” dekodirebis<br />
saSualebiT socialuri praqtikis struqturebis Semadgenel nawilad iqceva.<br />
tipuri procesebi, romlebsac ikvlevs pozitivisturi meTodi — Sedegebi,<br />
gamoyeneba, "kmayofileba" — Tavad aris moqceuli gagebis struqturis CarCoebSi<br />
da warmoiqmneba socialuri da ekonomikuri urTierTobebis Sedegad, romlebic<br />
gansazRvrul <strong>for</strong>mas aZleven mesijis miRebis <strong>for</strong>mas, da SesaZleblobas iZlevian<br />
rom mniSvnelobebi, romlebic figurirebs diskursis farglebSi gadavides<br />
socialur cnobierebasa Tu praqtikaSi (imisaTvis rom maT mieniWoT socialuri<br />
Rirebuleba an politikuri gavlena moipovon).<br />
enkodirebisa da kodirebis kodebi ar aris simetriuli. anu "gagebisa" da<br />
"arasworad gagebis" xarisxi komunikaciur gacvlaSi damokidebulia simetria/asimetiriaze,<br />
romelic damyarebulia enkoderis- mwarmoebelsa da dekoders/mimRebs<br />
Soris. magram es TavisTavad damokidebulia identobis an ara<br />
identobis xarisxze kodebs Soris, romlebic avad Tu kargad axdenen in<strong>for</strong>maciis<br />
gadacemas, Sewyvetas Tu damaxinjebas.<br />
kodebs Soris Seusabamoba asaxavs prodiuserebsa da mayureblebs Soris<br />
struqturul gansxvavebulobas. aseve, es SeiZleba gamowveul iyos kodebis<br />
wyarosa da mimRebs Soris arsebuli asimetriiT. "damaxinjeba" an "gaugebroba"<br />
gamowveulia am or mxares Soris komunikaciuri gacvlis dros arsebuli<br />
ekvivalentobis ararsebobiT.<br />
televizualuri niSans kompleqsuri xasiaTi aqvs. igi Sedgeba ori tipis<br />
diskursis - vizualurisa da xmovanis kombinaciisgan. amave dros, is<br />
gamosaxulebis (xatis) niSania, ramdenadac mas aqvs im sagnis niSan-Tvisebebi,<br />
romlis warmosaxvasac axdens. am sakiTxma gaugebroba gamoiwvia vizualuri enis<br />
Seswavlis sferoSi. imdenad ramdenadac, vizualuri diskursi samganzomilebian<br />
samyaros organzomilebianad gardaqmnis, mas ar SeuZlia iyos imis referenti an<br />
idea, rasac warmoadgens. realoba arsebobs enis gareT, magram misi gaSualeba<br />
xdeba yovelTis eniT; rogorc ukve iTqva, rac viciT da rasac vambobT xdeba<br />
konkretuli diskursis farglebSi. diskursiuli codna warmoadgens ara enaSi<br />
37
"nadmvilis", gamWvirvale reprezentacias, aramed enis gamoyenebas realur<br />
urTierTobebTan da pirobebTan mimarTebaSi.<br />
Sesabamisad, kodis moqmedebis gareSe ar arsebobs gasagebi diskursi.<br />
vizualuri niSnebi amrigad warmoadgenen kodirebul niSnebs — miuxedavad imisa,<br />
rom aq kodebi gansxvavebulad moqmedeben. enaSi ar arsebobs nulovani aTvlis<br />
wertili. naturalizmi da "realizmi" — warmoadgens reprezentaciis erTgulebas<br />
im sagnis Tu ideis mimarT romlis warmosaxvac xdeba — da aris enis "realobasTan"<br />
mimarTebaSi konkretuli gamoyenebis wesi, anu diskursiuli praqtikis<br />
rezultati. Tumca, garkveuli kodebi imdenad farTod arian gavrcelebuli<br />
konkretul <strong>sazogadoeba</strong>sa Tu enaSi, rom isini bunebriobis iluzias badeben.<br />
analogiurad, xSirad martiv vizualur niSnebs universaluri xasiaTi eZlevaT.<br />
umberto ekos mixedviT, "xati" niSnebi gamoiyurebian rogorc sagnebi realur<br />
samyaroSi, imitom rom isini axdenen mayurebelSi aRqmis pirobebis (kodebis)<br />
reproducirebas. "aRqmis es pirobebi" warmoadgens dekodirebis rezultats da<br />
kodirebuli, nawilobriv aracnobieri operaciebis erTobliobis. es exeba<br />
rogorc fotografiul an televizualur gamosaxulebas, ise nebismier sxva<br />
niSans.<br />
reprezentaciebi da media - fiqcia<br />
sityva fiqcia gulisxmobs realuri cxvorebidan mowyvetas. novelis kiTxva,<br />
kinoSi siaruli, teleserialis yureba gvaZlevs warmosaxviT samyaroSi<br />
mogzaurobis saSualebas, romelic gvTavazobs yoveldRiuri cxovrebis aqtivobebisgan<br />
Tvisebrivad gansxvavebul gamocdilebas.<br />
1930iani wlebidan daaxloebiT 100000 saaTi daeTmo teleserialebs aSS-s<br />
tleviziebisa da radios eTerSi. es statistika adasturebs imias, Tu ramdenad<br />
warmoadgens teleserialebis fenomeni cxovrebiseul faqts.<br />
kviraSi orjer, samjer da xSirad yoveldRiuradac teleserialebi<br />
mayurebels sTavazoben fiqciur gamocdilebas, sadac yovelRiuroba da fiqcia<br />
erTmaneTSia gadajaWvuli, imdenad rom teleserialis fiqciuri gmirebis<br />
cxovrebebSi momxdari mTavari movlenebi qveyanaSi momxdar axal ambadac<br />
SeiZleba aRiqvan. sainteresoa, ganvixiliT is procesebi, romlebic moicavs<br />
fiqciasa da socialur samyaros Soris urTierTgacvlas: rogor Sedis<br />
socialuri cxovreba fiqciur diskursSi da ra mosdis iq mas; rogor mimarTaven<br />
sxvadasxva Janrebi sxvadasxva auditorias da rogor iTxoven maT<br />
CarTuloba/monawileobas. ganvixiloT teleserialebis mier Seqmnili genderuli<br />
principiT dayofili reprezentacia da mniSvnelobebi da mniSvnelovani da<br />
xSirad ignorirebuli siamovnebis miRebis fenomeni.<br />
rodesac ganvixilavT programebis <strong>for</strong>mas yuradReba unda mieqces Semdegs: 1.<br />
teleserialis buneba, rogorc garkveuli samauwyeblo Janri;<br />
2. naratiuli struqtura, rogorc konkretuli epizodi da teleseriali -<br />
rogorc gangrZobiTi seriali; 3. kadrebis organizacia — vizualuri kompozicia<br />
da montajis struqturebi; 4. personaJebi; 5. gamoxatvis saxeebi mag., melodrama,<br />
komedia da realizmi da 6. mayureblebis mier gansakuTrebuli esTetikis<br />
matarebeli audio-vizualuri dramatizebuli fiqciis miReba, sadac scenari da<br />
vizualuri organizacia, xmebi da dramatuli Sexvedrebi exebian mayureblis<br />
grZnobebsa da emociebs.<br />
zemoT xsenebuli aspeqtebi qmnian an gamoxataven mniSvnelobebs, romlebic<br />
Semdeg "mesijebad" gvevlinebian. swored am aspeqtebs unda mivaqcioT<br />
yuradRebas, radgan gavarkvioT, Tu ratom xdeba teleseriali mravalricxovani<br />
mayureblebis cxovrebis ganuyofeli nawili.<br />
qalebis kultura da kacebis kultura<br />
masobrivi kulturis anomaliur niSans, feministebis azriT, warmoadgens<br />
garkveuli kulturuli sivrcis gamoyofa, romelsac ewodeba qalis sivrce, mag.,<br />
38
qalebis gverdi Jurnal-gazeTebSi, qalebisTvis gankuTvnili filmebi, qalebis<br />
Jurnalebi.<br />
feministuri azri amtkicebs, rom dasavlur <strong>sazogadoeba</strong>Si mamakacebi adgenen<br />
imas Tu ra iTvleba adamianurad da ra ara; amitom qalebis kultura calke<br />
kulturad aris gamocxadebuli. analogiuri ideologiis farglebSi, sityva<br />
"kaci" SeiZleba aRniSnavdes rogorc kacs aseve qals. magaliTad, inglisur enaSi<br />
xSirad him (mamrobiTi sqesis aRmniSvneli nacvalsaxeli) aRniSnavs her-sac<br />
(mdedrobiTi sqesis aRmniSvneli nacvalsaxeli).<br />
kulturis genderuli saxe ar aris pirdapir gamokveTili. centralur,<br />
damkvidrebul Rirebulebebs universaluri xasiaTi aqvT da genderuli<br />
gamijvnisgan Tavisuflad ganixilebian. genderi mxolod maSin miiCneva<br />
problematuri sakiTxad, rodesac qalebi, rogorc specifikuri kategoria,<br />
dadgenili normis farglebs scildeba.<br />
magaliTad, teleserialebis kultura iTvleba Zalian mdare xarisxis mqone<br />
kulturad, romelsac ZiriTadad qali mayureblebi hyavs, rac niSnavs, rom xdeba<br />
damkvidrebuli kulturuli Rirebulebidan (anu maskulinuri Rirebulebebidan)<br />
gadaxra. 1970-ian wlebSi, erTma Jurnalistma teleserialebs uwoda "emociuri<br />
porno" frustrirebuli diasaxlisebisTvis. gancda da emocia, iseve rogorc<br />
ojaxuri kera, qalebis kulturul <strong>for</strong>mebTan identificirdeba, amitomac kacebs<br />
ar uyvarT, rodesac maT teleserialebis mayureblebs miaTvlian.<br />
ibadeba Semdegi kiTxvebi: rogor xdeba genderis konstruireba<br />
reprezentaciis dros? ra gavlena aqvs genders kulturul <strong>for</strong>mebze romelTa<br />
saSualebiTac xdeba konstruireba? riTi gansxvavdeba qalebisTvis gamoyofili<br />
sivrce maskulinuri normebisgan?<br />
qalebisa da "namdvili qalebis" gamosaxulebebi<br />
“qalebis” zogadi kategoria ar arsebobs, imdenad ramdenadac qalebi ar<br />
warmoadgenen erTgvarovan socialur jgufs, romelsac yvela qali miakuTvnebda<br />
Tavs. genderi kveTavs socialuri identobebis iseT Semadgenel nawilebs,<br />
rogoric aris garkveuli erovneba, eTnikuroba, asaki, socialuri jgufi,<br />
seqsualuri orientacia, socialuri statusi.<br />
aqedan gamomdinare, is Sexeduleba, rom reprezentacia unda warmoaCendes<br />
“namdvil qalebs” mcdaria. kiTxva ismis, Tu vis realobaze aq saubari, rogor<br />
realobaze (daTrgunuli qalebis, dadebiTi personaJebis, msxverpli qalebis), da<br />
vis mixedviT aris realoba aseTi da ara sxvagvari?<br />
stuart holis mixedviT, "qalis" da "kacis" aRmniSvneli sityva, Tu<br />
gamosaxuleba warmoadgens kulturul aRmniSvnelebs, romlebic genderul<br />
gansazRvrebebs, mniSvnelobebsa da identobebs ki ar asaxaven, aramed axdenen maT<br />
konstruirebas. rac ar unda "bunebrivad" gveCvenebodes aRniSnuli cnebebi, isini<br />
warmoadgnen qalisa da mamakacis winaswar mocemuli arsis simbolur reprezentacias.<br />
kulturuli <strong>for</strong>mebisTvis genderis mniSvnelobis miniWeba da konkretuli<br />
kulturuli <strong>for</strong>mebisTvis privilegirebuli statusis micema SeiZleba<br />
ganvixiloT rogorc patriarqalur kulturasTan dapirispirebis erT-erTi<br />
gamovlineba "realobis" gansazRvris procesSi. am dapirispirebas ki Semdegi<br />
sqematuri saxe SeiZleba mivceT:<br />
masobrivi kultura/garToba- feminuroba<br />
popularuli Janris konvenciebi;<br />
romantizirebuli stereotipebi;<br />
brWyviala brwyinvaleba;<br />
emociebi;<br />
eqspresiuli per<strong>for</strong>mansi;<br />
grZnobebis Sesaxeb saubari;<br />
fantazia;<br />
39
ealobidan gaqceva;<br />
kerZo Sinauruli sivrce;<br />
siamovneba;<br />
teleseriali.<br />
maRali kultura/xelovneba — maskulinoba<br />
realizmi;<br />
samganzomilebiani fsiqologiuri daxasiaTeba;<br />
simkacre;<br />
azri;<br />
gaumJRavnebeli, naklebad eqspresiuli qmedeba;<br />
gadamwyveti qmedeba;<br />
namdvili problemebi;<br />
problemebis daZleva;<br />
sazogadoebrivi sivrce;<br />
siZneleebi;<br />
vesterni.<br />
zemoT mocemuli kulturuli dapirispirebebi farTod aris gavrcelebuli.<br />
maRali kulturis perspeqtividan masobrivi garToba naklovania da asocirdeba<br />
Sinaganad feminur TvisebebTan, maSin rodesac kulturuli realizmis maRali<br />
standarti maskulinur RirebulebebTan asocirdeba. es ar miuTiTebs imaze, rom<br />
qalebi ar monawileoben maRali kulturis sferoSi, ubralod rodesac isini amas<br />
akeTeben, iTvleba rom qalebi maskulinur teritoriaze iWrebian da Sedegi<br />
feminuri Tvisebebis daTrgunvaa. am hegemoniuri urTierTdaZabulobis fonze<br />
zemoT moyvanili CamonaTvali ar warmoadgens myarad fiqsirebul opoziciebs,<br />
aramed faseulobebs, romlebic erTmaneTTan uTanxmoebaSi modian da icvlebian<br />
urTierTqmedebis dros.<br />
Sesabamisad, kodebi, romlebic warmoadgenen realobas ar arian mudmivi da<br />
stabiluri, aramed socialuri realobis konstruirebisaTvis brZolis procesSi<br />
xdeba maTi modifikacia; icvleba warmodgenebi imis Sesaxeb, Tu ra iTvleba<br />
feminurad da ra maskulinurad.<br />
ra kuTxiT SeiZleba teleseriali CaiTvalos qalebisTvis damaxasiaTebel<br />
kulturul <strong>for</strong>mad? rogorc feministebi amboben, teleseriali bolos da<br />
bolos iqmneba im samyaros mier, sadac mamakacebs aqvT Zalaufleba, im<br />
diskursiuli praqtikis CarCoebSi, sadac xdeba maskulinobis, rogorc<br />
dominanturi normis konstruireba.<br />
sainteresoa, rogor axdens masmedia qaluri sivrcis Seqmnas? ra normebi<br />
arsebobs, romlebic xels uwyoben teleserialis rogorc feminuri samyaros<br />
produqtis warmoqmnas? rogor mimarTaven teleserialebi maT ufro da ufro<br />
Sereul mayureblebs?<br />
teleseriali 1930 - ian wlebSi Seiqmna amerikuli komerciuli radio da<br />
sareklamo industriebis mier. am industriebis mizans dRis ganmavlobaSi saxlSi<br />
myofi diasaxlisebisTvis produqtebis gasaReba warmoadgenda. teleserials<br />
hqonda sareklamo datvirTva da ufro efeqturad anacvlebda radiosa da<br />
Jurnal gazeTebSi qalebisTvis gamoyofili svetebis <strong>for</strong>mats. programis<br />
Semqmnelebi cdilobdnen iseTi fiqciuri samyaros Seqmnas, romelic qalebisTvis<br />
iqneboda advilad amosacnobi, sasiamovno da martivad aRsaqmeli, rac saSualebas<br />
miscemda maT paralelurad daelagebinaT saxli da miexedaT bavSvebisTvis.<br />
teleserialis fiqciuri samyaro xasiaTdeba garkveuli opoziciebisa da<br />
gansxvavebulobebis struqturiT. mag., qalebis samyaro moiazreba rogorc<br />
piradi, ojaxur kerasTan da samezoblosTan dakavSirebuli, laparakis<br />
moyvaruli; maSin, rodesac kacebis samyaros damaxasiaTebeli niSan Tvisebia:<br />
sazogadoebrivi saqmiT dakavebuli, samuSaoSi CarTuli, qmediTunariani,<br />
individualisti.<br />
teleserialebSi monawile qali personaJebi TavianT cxovrebas ageben<br />
garkveuli principebis mixedviT; zemoT moyvanili opoziciebis struqtura<br />
40
maTTvis garkveuli gzamkvlevis rols asrulebs genderis gansazRvris procesSi.<br />
amave dros, teleserialis naratiuli Taviseburebebi mniSvnelovania, iseve<br />
rogorc teleserialis serialuri <strong>for</strong>ma. Tematika, Txrobis mravali xazi da<br />
gadauWreli narativebi gavlenas axdens qali personaJebis tipebze.<br />
produqtis Seqmnis procesSi, prodiuserebi iTvaliswineben im faqtors, Tu<br />
ra tipis momxmarebelzea maTi produqti orientirebuli da Sesabamisad,<br />
produqts (am SemTxvevaSi teleserials) garkveuli <strong>for</strong>ma eZleva.<br />
teleserialis ganmsazRvreli Taviseburebaa - laparaki/dialogi. laparaki<br />
kulturis CarCoebSi moiazreba rogorc feminuri da moicavs im unarebisa da<br />
gagebis wesebis gamoyenebas, romelic rogorc wesi qalebs axasiaTebT konkretul<br />
socialur da istoriul viTarebaSi. aqedan gamomdinare, dialogs teleserialSi<br />
centraluri roli eniWeba. teleserialis ganuwyveteli seriebi mayurebels<br />
aiZulebs mudmivad adevnos Tvali am seriebs, anu damokidebuli gaxados am<br />
seriebze. es ki reklamis mimcemebis, investorebisa da dominanti ideologiis<br />
interesebSi Sedis. teleseriali gadaiqceva samezoblo samyarod, misi gmirebi<br />
cocxldebian da mezoblebis statuss iZenen.<br />
tradiciulad, swored qalebi qmnidnen da amyarebdnen samezoblos da Temis<br />
socialur qselebs: maRaziebsa da supermarketebSi, klinikebsa da skolebSi.<br />
diasaxlisi Cveulebisamebr, socialurobis moTxovnilebis dakmayofilebas<br />
mezoblebisgan iRebda. teleserialis qali mayurebeli amgvarad erTveba sxva<br />
TemSi, fiqciurSi marTalia, magram iseT paralelur samyaroSi, romelic<br />
xasiaTdeba realobis msgavsi problemebiTa da dilemebiT, isini drois<br />
zemoqmedebas ganicdian iseve rogorc mayurebeli, cxovrebis msgavs etapebs<br />
gadian: Relaven, warmatebas aRweven, imedi ucruvdebaT da a.S.<br />
am wesiT, teleseriali ukavSirdeba qalebis auditorias, ramdenadac rogorc<br />
ukve aRiniSna, Txrobis gamoyenebuli <strong>for</strong>mebi qalebis kulturasTan asocirdeba.<br />
sainteresoa, Tu ra xdeba mas Semdeg rac auditoria miiRebs mowvevas, rom<br />
Seabijos teleserialis samyaroSi.<br />
feministuri analizis mixedviT, mayurebeli uyurebs kameras, romelic<br />
uyurebs gmirs, romelic uyurebs qals; fsiqoanalitikur Teoriaze dayrdnobiT,<br />
holivudis filmebis TxrobiTi <strong>for</strong>ma da vizualuri <strong>for</strong>ma Camoyalibda<br />
oidiposis fantaziebisa da mamakacebis aracnobieri tendenciebis zegavleniT.<br />
mzerasa da mzeris mimarTulebas kinoSi, rogorc malvei da sxvani weren,<br />
maskulinuri buneba axasiaTebs, anu subieqti, romelic iqmneba warmoadgens<br />
maskulinuri mzeris Sedegs.<br />
qalis gamosaxulebiT tkboba xdeba mamakacis poziciidan, vizualur<br />
kontrols mamakacis personaJi axorcielebs. xSirad, qali kadris centrSia<br />
moTavsebuli da statikuria, maSin rodesac mamakaci personaJi Tavisuflad<br />
moZraobs rogorc kadrSi, aseve kadrs miRmac. aseTi tipis xedvas didi gavlena<br />
hqonda genderisa da seqsualuri identobebis Camoyalibebaze.<br />
teqstisa da auditoriis urTierTobas gansazRvravs wakiTxvadobis<br />
kompetencia, rac warmoadgens semiotur cnebas. es cneba exeba ganaTlebis gziT<br />
mopovebul interpretaciul CarCoebs da kiTxvis unars, romelic sxvadasxva<br />
socialuri jgufebis mier gamoiyeneba, rata moaxdinon niSnebisa da<br />
reprezentaciebis dekodireba.<br />
kompetenturoba aq ar niSnavs koreqtulobasa da efeqturobas, aramed yofiT<br />
codnasa da perspeqtivebs, romelic gaziarebulia konkretuli wamkiTxvelebis<br />
mier. mocemul socialur jgufebs gansakuTrebuli kulturuli kompetenciebis<br />
floba axasiaTebT; verbaluri an vizualuri enis niSnebi xSirad iReben iseT<br />
mniSvnelobas, rac gasagebia erTi jgufisTvis, xolo gaugebari meoreTaTvis.<br />
gamomdinare iqidan, Tu romel klass, eTnikur an sqesobriv jgufs<br />
miekuTvneba, Tu ra ganaTleba an samuSao gamocdileba aqvs mas miRebuli, adamians<br />
Sesabamisad uyalibdeba garkveuli kulturuli kompetenciebi.<br />
frangma kulturis sociologma pier burdiem ganaviTara kulturis<br />
kapitalis cneba, romelic finansuri kapitalis analogiurad socialuri<br />
diferenciaciis wyaroa. finansuri kapitali adamians aZlevs ekonomikuri<br />
usafrTxoebisa da statusis SegrZnebas. finansuri kapitalis msgavsad,<br />
kulturul kapitals Cven imisTvis viyenebT, rom garkveuli codna miviRoT<br />
41
samyaros Sesaxeb; SeviZinoT is praqtikuli kompetenciebi, romlebic safuZvlad<br />
udevs Cvens statussa da pozicias da gvexmareba Cveni Tavis sxvebisgan<br />
gasamijnavad, romlebic naklebad kulturulad kompetenturni migvaCnia.<br />
magaliTad, iseve rogorc tarkovskis filmis gageba Cvengan moiTxovs<br />
kulturuli kapitalis garkveuli <strong>for</strong>mebis flobas — specifikuri artistuli,<br />
lingvisturi, politikuri da kino-diskursebis Sesaxeb elementaruli<br />
in<strong>for</strong>maciis qonas, aseve teleserialebis gagebac moiTxovs Sesabamis kulturul<br />
kompetencias.<br />
Sarlota burnsdonma qalis kulturuli kompetencia uwoda qalebisTvis<br />
damaxasiaTebeli problemebis gagebas, mag., rogoric aris ojaxi, ojaxuri sivrce,<br />
personaluri urTierTobebi — problematika ris Sesaxebac teleserialebi<br />
gviyvebian. teleserialebi, rogorc wesi, mimarTaven im kulturul kodebs,<br />
romlebic ZiriTadad qalebis mier gamoiyeneba.<br />
mamakacebze orientirebuli klasikuri filmi ki struqturizebulia mTavari<br />
makontrolirebeli figuris garSemo, romelTanac mayurebeli axdens identifikacias.<br />
teleserialebi ki xazs usvamen individualuri cxovrebis umniSvnelobas.<br />
klasikur filmSi mayureblis mier mTavar gmirTan identifikacia<br />
iwvevs imas, rom mayurebelic gmirTan erTad garkveuli Zalis matarebeli xdeba.<br />
teleserialSi ki mraval sxvadasxva personaJTan identifikacia mayurebels<br />
piriqiT auZlurebs.<br />
mayurebeli ver identificirdeba im personaJTan, romelic dausrulebuli<br />
qmedebis avtoria. imis magivrad, rom mas mieweros erTi Zlieri ego, romelic<br />
saqmis warmmarTvelia, teleseriali gvTavazobs mraval limitirebul egos,<br />
romelic konfliqtSi imyofeba sxvebTan da sul warumatebelia Tavisi qmedebis<br />
dros, ramdenadac arasdros icis bolomde sxvebis gegmebis, motivaciebisa da<br />
strategiebis Sesaxeb.<br />
amitom qalebis uZlureba/uunarobas am donezec vlindeba. teleserialis<br />
subieqti/mayurebeli warmoadgens idealuri dedis xats: adamiani, romelic ufro<br />
met cxovrebiseul sibrZnes flobs, vidre yvela misi Svili, da romlis<br />
TanagrZnobac moicavs misi ojaxis yvela dapirispirebul mxares (is yvelasTan<br />
axdens identifikacias). am gmirs sakuTari moTxovnilebebi da survilebi ar<br />
gaaCnia. teleserialebi axdenen ojaxis prioritetulobisTvis xazgasmas, ara<br />
idealuri ojaxis warmoCinebiT, aramed ojaxisa, romelic ganuwyvetel krizisSi<br />
imyofeba. teleserialebSi mxolod is sakiTxebi ganixileba, romelTa moTmenac an<br />
patiebac SeiZleba. xolo iseTi sakiTxebi rogoric aris qalebis mier<br />
gamovlenili karieristuli ambiciebi, aborti, qorwinebamde da qorwinebis gareT<br />
seqsi, alkoholizmi, mentaluri da fizikuri Zaladoba, homoseqsualoba an<br />
uaryofidaT fasdeba, an kidev, rogorc wesi, saerTod ignorirebulia.<br />
Tumca, teleserialebis zrdadi ricxvi da popularoba, iseve rogorc<br />
teleserialebis <strong>for</strong>matSi mamakacebze orientirebuli tele/kino <strong>for</strong>mebis<br />
gamoyeneba miuTiTebs imaze, rom teleseriali sxva JanrebisTvisac kulturuli<br />
resursad gadaiqceva.<br />
maskulinobis xatis warmoqmna<br />
1980-iani wlebis SuaSi nel-nela iwyeba "axali mamakacis" xatis Seqmna,<br />
romelic warmoadgenda maskulinobis axal versias. kacis tansacmlis axali<br />
dizainis saSualebiT masobriv reprezentanciebSi kodirebuli iyo "axali<br />
mamakacis" xati. "axali mamakacis" warmoCineba ZiriTadad xdeboda kacis<br />
tansacmlis maRaziebsa da am maRaziebis vitrinebSi, Jurnal-gazeTebsa da<br />
televiziis saSualebiT ganTavsebul reklamaSi.<br />
sainteresoa ganvixiloT, Tu ra kulturuli mniSnveloba hqonda "axali<br />
mamakacis” xats, romelic, Tavis mxriv, mWidrod iyo dakavSirebuli dasavlur<br />
kulturaSi damkvidrebul maskulinobis ideasTan.<br />
pirvel rigSi, kidev erTxel unda aRiniSnos, rom genderuli identobebi ar<br />
aris erTgvarovani da fiqsirebuli, aramed eqvemdebareba socialur da<br />
istoriul cvlilebebs. maskulinuri maxasiaTeblebis CamoyalibebaSi repre-<br />
42
zentaciuli sistemebis rolis ganxilvisas, iseve rogorc vizualuri<br />
reprezentaciebis analizis dros, gasaTvaliswinebelia frangi filosofosis<br />
miSel fukos mosazrebebi diskursis cnebasTan mimarTebaSi.<br />
adreuli naSromebi mamakacebis Sesaxeb, ZiriTadad, iZleoda im Tvisebebisa da<br />
atributebis suraTs, romelic maskulinobas ganixilavda rogorc problemur<br />
kategorias. wignebSi mag., mamakacebis seqsualoba (metkalfi da hamfri, 1985)<br />
avtorebi aRwerdnen maskulinobas, romelsac axasiaTebda agresia, konkurencia,<br />
emociuri uunaroba, sicive da mxolod orgazmze, sakuTar dakmayofilebaze<br />
orientirebul seqsze aqcenti. Tumca, amave dros, aRiniSneboda, rom mamakacebi<br />
kritikulad udgebodnen TavianT maskulinobas — isini garkveuli SiSiT, dardiTa<br />
da tkiviliT ekidebodnen maTTvis winaswar mocemul maskulinobis scenarebs,<br />
romlebsac isini unda damorCilebodnen; mamakacebs aRelvebdaT TavianTi<br />
seqsualuri unarebis gamovlineba, emociebisgan gaucxoeba, mamebTan cudi<br />
urTierToba. Sesabamisad, ixateboda maskulinobis winaaRmdegobrivi suraTi.<br />
erTi mxriv, warmoCenili iyo maskulinobis farTod gaziarebuli idea,<br />
romelic asocirdeboda mamakacebis ZalauflebasTan qalebTan mimarTebaSi,<br />
meore mxriv ki, maT Sesaxeb arsebuli kulturuli warmodgenebi mamakacebs<br />
tvirTad awveboda. mogvianebiT mividnen im azramde, rom maskulinobis cnebis<br />
calsaxad da erTgvarovnad moazreba aramarTebulia, rom arsebobs maskulinobis<br />
gamovlinebis sxvadasxva <strong>for</strong>ma.<br />
rogorc viksi aRniSnavs (viksi, 1981, 1985), daiwyo iseTi sakiTxebis xelaxla<br />
ganxilva rogoric iyo seqsi, politika, <strong>sazogadoeba</strong> da seqsualoba.<br />
seqsologebis da medicinis warmomadgenlebis mier gabatonebuli diskursis<br />
gadasinjvam ubiZga viqtorianuli periodis maskulinobis Sesaxeb arsebuli<br />
warmodgenebis Sesusteba.<br />
homoseqsualobis nebismieri niSnis gamovlineba mamakacebSi iTvleboda, rom<br />
isini "namdvili” maskulinobis SeZenas verasdros moaxerxebdnen. homoseqsualobas<br />
mesame sqesad ganixilavdnen. viksis mixedviT, maskulinobis moazrebisTvis<br />
aucilebelia istoriuli viTarebis gaTvaliswineba. <strong>Tanamedrove</strong> Teoretikosebi<br />
ki iseT faqtorebs aqceven yuradRebas, rogoric aris klasi, "rasa" eTnikuroba<br />
da Taoba. swored am faqtorebis gadakveTisas warmoiSoba maskulinobis<br />
garkveuli tipebi.<br />
aseve, maskulinobis gansazRvra xdeba feminurobasTan mimarTebaSi.<br />
davidovis da holis wignSi, "ojaxuri realiebi" (1987) naCvenebia Tu rogor<br />
wamoiSva inglisuri saSualo klasi 1780 - 1850 wlebis periodSi. analizi emyareba<br />
saSualo klasis warmomadgeneli mamkacebisa da qalebis pirad Canawerebs.<br />
avtorebi xazs usvamen imas, rom am periodSi warmoqmnili saSualo klasis<br />
maskulinobis moazreba xdeboda ara marto muSaTa klasisa da aristokratuli<br />
fenebis mier gagebuli maskulinobis sapirispirod, aramed zogadad genderuli<br />
gansxvavebulobis fonze. mamakacebis da qalebis Tvisebebi radikalurad<br />
emijneboda erTmaneTs, rac aseve arsebiTi iyo saSualo klasis mamakacebSi maTi<br />
maskulinuri TviTSefasebisTvis.<br />
saSualo fenis profesionalizacia aseve mniSvnelovani faqtoria. saSualo<br />
klasis mamakacebis CarTuloba warmoebaSi, mSeneblobaSi, buRalteriasa da<br />
dazRvevaSi moiTxovda garkveul unarebsa da codnas, romelTa flobac xSirad<br />
gansazRvravda maT maskulinobas. es unarebi aseve upirispirdeboda ara mxolod<br />
aristokrati mamakacebis unarebs (sporti, seqsualuri miRwevebi, azartuli<br />
TamaSebis codna), aramed muSaTa klasis da saSualo klasis qalebisTvis<br />
damaxasiaTebel unarebs.<br />
mamakacobis gancdis gamyareba xdeboda mTeli rigi <strong>for</strong>maluri da<br />
ara<strong>for</strong>maluri institutebis saSualebiT (mag., mecnieruli da profesiuli<br />
sazogadoebebi, mamakacebis klubebSi gamarTuli Tavyrilobebi). es adgilebi<br />
warmoadgendnen sazogadoebriv sivrceebs, sadac xdeboda maskulinobis<br />
ganmtkiceba. bevrisTvis mag., eklesiaSi siaruli da qristianuli ritualebis<br />
dacva pirdapir iyo dakavSirebuli saSualo fenis Sromisadmi TavdadebasTan,<br />
ramdenadac religiis protestantuli xedva gulisxmobda RmerTis mowodebis<br />
danergvas am samyaroSi. biznesis da sawarmoebis warmatebuli gaZRola<br />
iTvleboda RmerTis nebis ganxorcielebad.<br />
43
am rwmenam, mamakacebis tansacmelzec ki pova asaxva. Cacmis stili ufro<br />
uemocio da mkacri gaxda da sagrZnoblad gaemijna qalebis Cacmis stils. 18<br />
saukunis mamakacis Cacmuloba radikalurad gansxvavdeba muqi, mZime, mkacri,<br />
u<strong>for</strong>mo da viwro tansacmlisgan, romlis tarebasac iwyeben mamakacebi gviandel<br />
periodSi.<br />
me-18 saukuneSi da me-19 saukunis dasawyisSi saSualo klasis ojaxuri keris<br />
Seqmnam aseve gansazRvra saSualo klasis mamakacis Taviseburebebis Camoyalibeba.<br />
mkacrad gaimijna erTmaneTisgan sazogadoebrivi da piradi sivrceebi. am dros<br />
Camoyalibda saSualo klasisTvis damaxasiaTebeli saxlisa da ojaxuri keris<br />
konkretuli tipi. qalaqis centrisgan moSorebuli saxlebi aseve Sors iyo<br />
samuSaosa da klasobrivi struqturebisgan. qalebs ekisrebodaT ojaxis Seqmna da<br />
momsaxureba, maSin rodesac saSualo fenis mamakacebi TavianTi maskulinobis<br />
gamovlenas ZiriTadad sazogadoebriv sferoSi axdendnen. saSualo klasis<br />
qalebis moqmedebis arealad piradi, ojaxuri samyaro gadaiqca. ojaxuri kera,<br />
mamakacebis maskulinobis erT-erT gamovlinebadac iTvleboda. isini Tavs ar<br />
zogavdnen, radgan gaweuli Sromis safasurad ojaxuri harmonia moepovebinaT.<br />
maT visac ojaxis rCena SeeZloT, isini damoukideblad iTvlebodnen da<br />
sazogadoebrivi Rirseba ematebodaT, Sesabamisad ojaxis finansurad uzrunvelyofis<br />
SesaZleblobas Zalian mniSvnelovani roli eniWeboda saSualo fenis<br />
mamakacebisTvis.<br />
maskulinobaze rodesac vmsjelobT, yovelTvis unda gaviTvaliswinoT<br />
maskulinursa da feminurs Soris arsebuli dinamika. genderuli urTierTobebis<br />
sfero Zalauflebis urTierTobebs moicavs, rac zogierTi avtorisTvis<br />
miuTiTebs patriarqatis garkveul sistemaze. Tumca aqve unda aRiniSnos, rom<br />
rodesac Zalauflebis urTierTobaze vsaubrobT, unda gaviTvaliswinoT<br />
maskulinobis sxvadasxva <strong>for</strong>mebs Soris arsebuli dominaciis, daqvemdebarebisa<br />
da dapirispirebis gamoxatulebebi.<br />
aseve, rogorc ukve zemoT iTqva, maskulinoba ar warmoadgens cnebas,<br />
romelic apriori aris mocemuli - qali da feminuroba, mamakaci da maskulinoba<br />
gamogonili kategoriebia; es cnebebi kulturuli mniSvnelobebis produqts<br />
warmoadgenen, romelic moicavs garkveul atributebs da qcevis <strong>for</strong>mebs<br />
konkretul istoriul periodebSi. Tumca, miuxedavad maTi gamogonilobisa, am<br />
cnebebs Cvenze didi gavlena aqvs. Cven gvWirdeba isini, rogorc simyaris gancdisa<br />
da identobis garantia, rac gvexmareba sakuTari Tavis moazrebaSi sxvebTan<br />
mimarTebaSi.<br />
aq unda gavixsenoT enis rogorc struqturis roli, romlis wiaRSic xdeba<br />
mniSvnelobebis warmoeba da aseve diskursis fukoseuli gageba. fukos mixedviT,<br />
diskursi warmoadgens im wesebsa da praqtikas, romlebic gansazRvraven mocemul<br />
istoriul momentSi aqtualur da Semecnebad sakiTxebs.<br />
fukos argumenti diskursiul <strong>for</strong>mirebebTan dakavSirebiT saSualebas<br />
gvaZlevs SeviswavloT ara mxolod erTi an ori privilegirebuli “axali<br />
mamakacis” imiji, aramed davinaxoT regularuli xasiaTis msgavsebebi, romlebic<br />
am axali mamakacis gamoxatulebis sxvadasxva gmovlinebasTan aris dakavSirebuli,<br />
reprezentaciis mraval sxvadasxva adgilas. mag., axali mamakacis<br />
gamosaxuleba, rogorc zemoT iTqva, ara mxolod satelevizio reklamebSi<br />
gamoCnda, aramed plakatebze, Jurnalebis ydebsa da JurnalebSi da a.S.<br />
aseve yuradReba unda mieqces specifikur diskursiul kodebs da normebs,<br />
romelTa saSualebiTac maskulinoba aRiniSneba gamocemebis dros, tansacmlis<br />
dizainis Seqmnisa da reklamirebisas. es kodebi exebian sxeuls, gamosaxulebas da<br />
individualur momxmareblur tendenciebs, romlebic Semdeg maskulinobis<br />
garkveul xats qnian.<br />
fukos interesi Zalauflebis urTierTobebis mimarT aseve dagvexmareba am<br />
xatebis SeqmnaSi monawile Zalauflebis dinamikis rolis gaanalizebaSi: romel<br />
kulturul kodebs irCeven maskulinobis xatis agebisas da razea aqcenti<br />
vizualuri siamovnebis miRebis dros.<br />
levi strausis 501 jinsis reklamebSi xazi gasmuli aqvs ara imdenad<br />
mamakacebis kunTian aRnagobas, aramed maTi aRnagobis pasiur seqsualobas.<br />
mamakacis sxeuli aSkarad iTxovs vnebiT aRsavse mzeras. ukanaskneli 10-15 wlis<br />
44
Jurnalebis modis fotografiam Seqmna maskulinobis axali kodebi. SeiZleba<br />
gamovyoT axali mamakacis sami yvelaze mniSvnelovani "imiji", romelic 80-ian<br />
wlebSi Seiqmna. es aris "quCis stili", "italiur-amerikuli tipi" da<br />
"konservatiuli ingliselis tipi".<br />
stilis SerCeva xdeboda modelis Sesabamisi fizikuri Tvisebebis SerCevis<br />
saSualebiT. modeli aq axalgazrda iyo, Zlieri, kargad gamokveTili nakvTebiT.<br />
es elementebi biWur sinazes warmoqmnida; maskulinoba vlindeboda mkacri<br />
nakvTebis da mag., saxeze tatuirebuli simbolos xarjze. quCis stili Seexeboda<br />
"biWurobisa" da "simagre — siZlieris" kombinacias, rac TavisTavad maskulinurobis<br />
moazrebis erT-erT winaaRmdegobas warmoadgenda; anu sensualoba da<br />
hiper - maskulinoba — es orive Tviseba asocirdeboda am stilTan.<br />
meore, italiur-amerikuli stilis gansazRvrisas, wina planze idga<br />
eTnikuroba, rogorc am axali mamakacis gansazRvreli mTavari elementi.<br />
italiuri warmoSobis amerikeloba niSnavda muqi TeTri feris kans, gamokveTil<br />
nakvTebs da xazgasmul sensualobas (savse tuCebi gansakuTrebiT aRsaniSnavia<br />
SerCeul modelebs Soris). quCis stilis msgavsad, italiur amerikuli stili<br />
gulisxmobda sensualobisa da simagris sinTezs, sensualoba asocirdeboda kanis<br />
muq ferTan, TvalebTan da savse tuCebTan, romlebic gamokveTili nikapisa da<br />
cxvirebis fonze italiel-amerikeli "maCos" imijs qmnida.<br />
konservatiuli ingliselobis warmoCenisas modelebs mkrTali TeTri kani,<br />
saxis nazi nakvTebi da Ria Tmis feri unda hqonodaT. Tmis stili gansakuTrebiT<br />
mniSvnelovani iyo konservatiuli ingliselobis xazgasasmelad. Tma aWrili iyo<br />
gverdebze, kefaze ki sakmarisad grZeli, rata misi ukan gadavarcxna SesaZlebeli<br />
yofiliyo. Tma modelebs ise hqondaT SeWrili, rom odnav win gadmovardniliyo,<br />
rac grZeli Tmis iluzias qmnida, maSin rodesac maskulinuri disciplinis iers<br />
ar kargavda da civilurad mowesrigebul iers inarCunebda.<br />
samive SemTxvevaSi, tansacmeli romelic modelebs ecvaT maskulinuri iyo da<br />
xSirad xazs usvamda mkvriv aRnagobas. modelebis gamometyveleba da dgomis<br />
manera miuTiTebda maT damoukideblobasa da TviTrwmenaze, iseve rogorc<br />
narcisistul TviTSefasebaze.<br />
am gamosaxulebebis adresati mamakaci identificirdeboda modelTan da<br />
cdilobda msgavsi imiji Seeqmna.<br />
maRaziebi mamakacebs maskulinobis am kodebis realizaciis saSualebas aZlevda.<br />
maT SeeZloT moesinjaT da moezomaT tansacmeli, komunikacia daemyarebinaT<br />
maRaziaSi momuSavebTan — rac tansacmlis yidvis procesis ganuyofeli nawilia.<br />
maRaziis interieri da vitrina amgvarad warmoadgens mamakacebisTvis Tavisi<br />
Tavis movlis/Seqmnis privilegirebul sivrces, sadac axali mamakacis xati<br />
iqmneba. vizualuri siamovnebis miReba xdeboda tansacmlis esTeturad gamofenis<br />
Sedegad, magram amave dros zRvari bundovani iyo, Tu vis uyurebdnen surviliTa<br />
da vnebiT- im produqts, romelsac modeli reklamirebas uwevda, Tu Tavad<br />
modelsac, romlis maskulinur sensualobasac xazi hqonda gasmuli. aseTi mzera<br />
Tu istoriulad mxolod homoseqsualuri orientaciis mamakacebis<br />
prerogativad iTvleboda, mogvianebiT yvelas Seexo.<br />
miSel fukos mixedviT, diskursi individebisTvis, subieqtisa (agentis) da<br />
identobis mravali istoriulad specifikuri poziciis matarebelia. rogorc<br />
ukve iTqva, swored es subieqt-poziciebi individebs saSualebas aZleven<br />
imoqmedon an codna SeiZinon mocemul socialur praqtikasTan dakavSirebiT.<br />
amgvarad, popularul warmosaxvaSi xdeba mamakacebis axali subieqti-poziciis<br />
damkvidreba modasTan, stilTan da indivudualur moxmarebasTan mimarTebaSi.<br />
magram sainteresoa, Tu rogor moxda am subieqt poziciebis dakaveba mamakacTa<br />
mTeli jgufebis mier. fukos ainteresebs individualobis <strong>Tanamedrove</strong> <strong>for</strong>mebis<br />
warmoSoba axali codnisa da Zalauflebis qselebis saSualebiT.<br />
centraluri mqanizmi, romlis saSualebiTac fuko cdilobs gaigos is<br />
procesi, romelic xels uwyobs istoriul individebs daeqvemdebaron garkveul<br />
diskursiul poziciebs aris Zalauflebis funqcionireba diskursis CarCoebSi.<br />
fuko Tvlis, rom qcevis kodebis normad damkvidreba, rac individebze sazRvrebs<br />
awesebs, aseve qmnis subieqtisa da individualobis konkretul <strong>for</strong>mebs.<br />
interviuSi Zalauflebisa da codnis Sesaxeb (1980) fuko saubrobs<br />
45
subieqtivizaciaze an daqvemdebarebaze, sadac Zalauflebas isev centraluri<br />
roli eniWeba. Zalauflebis urTierTobebs SeuZliaT materialurad imoqmedon<br />
subieqtze subieqtis sakuTari reprezentaciebis mediaciaze damokidebulebis<br />
gareSe. individebs garkveuli poziciebi ukaviaT garkveul diskursSi, isini<br />
warmoadgenen Zalauflebis produqtebs. magaliTad, Zalauflebis urTierTobebis<br />
zemoqmedebam individebis sxeulze SeiZleba gamovlineba povos sxeulisTvis<br />
miniWebuli siamovnebis gaZlierebis gziT, sxeulis Weris manera, moZraoba da<br />
garkveuli praqtikis danergva dakavSirebulia swored dominanti diskuris<br />
zegavlenasTan.<br />
diskursisa da individis urTierTmimarTeba warmoadgens produqtiul<br />
urTierTobas, Zalaufleba Seadgens individis bunebasa da individis qcevas.<br />
fukos aseTi mosazrebebi sagulisxmoa rodesac reprezentaciaze vsaubrobT,<br />
Tumca fuko nakleb yuradRebas uTmobs im faqts, rom individebma SeiZleba<br />
pasiurad ar miiRon maTTvis Tavs moxveuli qcevis wesebi da SeewinaRmdegon<br />
Zalauflebis urTierTobebs, romlebic maT garkveuli poziciisken ubiZgebs.<br />
gviandel naSromebSi fuko exeba "me"- s teqnologiebs, an praqtikas. is ambobs, rom<br />
subieqts Seadgens simboluri sistema. ara mxolod simboloebiT TamaSis<br />
saSualebiT xdeba subieqtis warmoqmna, aramed is warmoiqmneba realur<br />
praqtikaSi.<br />
eseSi "me"-s teqnologiebi (1988) fuko gamoyofs oTxi tipis teqnologias<br />
(warmoeba-produqciis, niSanTa sistemis, Zalauflebisa da "me"-s). "me"-s<br />
teqnologiebi saSualebas aZleven individebs rom sakuTarive saSualebebiT an<br />
sxvebis daxmarebiT Caataron garkveuli operaciebi TavianT sxeulebze da<br />
sulebze, azrebze, qcevaze da yofaze, rom moaxdinon sakuTari Tavebis gardaqmna<br />
bednierebis, siwmindis, sibrZnis, srulyofilebisa da ukvdavebis mopovebis<br />
mizniT. teqnologiebi, an sxva sityvebiT rom vTqvaT, me-s teqnikebi warmoadgenen<br />
garkveul teqnikas an praqtikas, romlis saSualebiTac subieqtis poziciebi<br />
ukaviaT individebs.<br />
aq fuko istoriul individebs ufro farTod moiazrebs da Tvlis, rom maTi<br />
urTierToba diskursebTan dinamikur process atarebs. Tumca, isini mainc<br />
Zalaufleba- codnis sferoebSi yalibdebian, konkretuli diskursebis<br />
farglebSi.<br />
amrigad, miSel fukos midgoma sainteresoa Semdegi kuTxiT, rom "axali<br />
mamakacis" xatebi aRviqvaT rogorc reprezentaciis garkveuli reJimi; rom<br />
yurebisa Tu mayureblis reJimi iqmneba garkveuli adgilebis saSualebiT, sadac<br />
es xatebi mniSvnelobs, rogoric aris maRaziebi, masmediis saSualebebi, a.S.<br />
swored am adgilebSi ganxorcielebuli qmedebebiT xdeba "axali mamakacis"<br />
rogorc istoriuli identobis Seqmna.<br />
fsiqoanalizi da subieqti<br />
kulturis mkvlevrebisTvis fsiqoanalizma aseve saintereso msjeloba<br />
Semoitana, romelic exeba imas, Tu ra gavlena aqvT reprezentaciul sistemebs<br />
namdvil istoriul individebze. mniSvnelovania - fsiqoanalizidan aRebuli sami<br />
cneba: identifikaciis, skopofiliisa da narcisizmis. samive cneba gvexmareba<br />
ukeTesad gavigoT genderuli identobebis Camoyalibeba reprezentaciebis<br />
CarCoebSi, da Tu ra mniSvneloba aqvs yurebasa da mayureblobas, romlebic am<br />
process garkveul <strong>for</strong>mas aZleven.<br />
identifikacia warmoadgens ZiriTad cnebas am sam cnebas Soris. esseSi<br />
“jgufis fsiqologia da egos analizi”, froidi (1977) erTmaneTisgan ganasxvavebs<br />
ori tipis urTierTobas, romlebSic individebi Sedian. erTis mxriv, arsebobs<br />
urTierToba obieqtTan, romelic moicavs libidinaluri energiebis fokusirebas<br />
(seqsualuri impulsebi) meore adamianze. meore tipis identifikaciis dros xdeba<br />
proeqcia gamomdinare msgavsebidan individsa da meore pirs Soris, rasac moyveba<br />
sakuTari egos morgeba Tu mimsgavseba meore adamianis egoze. froidi Tvlis, rom<br />
es gansxvavebuloba aris ori tipis survilis sxvaoba: survili rom<br />
gyavdes/gekuTvnodes meore adamiani (romelsac is uwodebs katexiziss - obieqts)<br />
46
da survili iyo meore adamiani (identifikacia).<br />
aq yuradReba unda mivaqcioT ori tipis process — katexiziss, obieqtis<br />
mesakuTrisa da gamoyenebiT aspeqts da destruqciul, asimilaciur tendencias<br />
identifikaciis dros. es mesakuTreuli da agresiuli dinebebi obieqt-katexizisa<br />
da identifikaciaSi aSkarad iCens Tavs oidiposis kompleqsSi. oidiposis<br />
kompleqsi bavSvis ganviTarebis procesSi gadamwyvet fazas warmoadgens. swored<br />
am momentSi genderul identobasa da seqsualobas (an seqsualuri obieqtis<br />
arCevas) fiqsirebuli saxe aqvs. aseve am periodSive xdeba sxva ori cnebis<br />
gamovlena, esenia skopofiliisa da narcisizmis cnebebi.<br />
naSromSi, “sami esse seqsualobis Teoriis Sesaxeb” froidi ambobs, rom<br />
siamovnebis miReba yurebisas aris adamianuri seqsualobis Semadgeneli nawili.<br />
siamovneba yurebisas anu skopofilia SeiZleba warimarTos sxvadasxva arxebiT,<br />
erT-erTi maTgania - adamianis <strong>for</strong>miT tkboba. froidma am tkbobas narcisizmi<br />
uwoda, rac mas identifikaciis meqanizmis axsnaSi daexmara. froidis mixedviT,<br />
identifikaciis tendenciis narcisistul gamovlinebas ufro aracnobieri saxe<br />
hqonda da scildeboda individis TviTcnobierebis farglebs.<br />
identifikacia froidisTvis ara mxolod skokofiliuri tendenciis<br />
narcisistuli komponentebis organizebas axdenda, aramed aseve moicavda<br />
gaorebis process rac vlindeba froidis mier aRweril oidiposis dramaSi.<br />
oidiposis krizisis procesSi da Semdeg mis warmatebiT gadalaxvis dros — "biWi"<br />
irCevs maskulinur identifikacias mamasTan da am procesSi xdeba mamis mimarT<br />
arsebuli adreuli agresiuli fantaziebis Canacvleba. Tumca es maskulinuri<br />
identifikacia, xels uSlis Semdeg "biWs" moaxdinos feminuri identifikacia<br />
dedasTan. oidiposis scenarSi, froidi xazs usvams seqsualuri gansxvavebulobis<br />
da seqsualuri identobis <strong>for</strong>macias arCevanis gakeTebis dros ganxorcielebul<br />
identifikaciasa (biWis SemTxvevaSi maskulinuri) da im identifikacias Soris,<br />
romelic uariyofa (feminuri). froidis mixedviT, xdeba uaryofili identifikaciis<br />
aqtiuri represireba, rac Semdeg sul Tan sdevs adamians. fsiqoanalitikuri<br />
xedvidan gamomdinare, fiqsirebul seqsualuri identobasa da seqsualur<br />
gansxvavebulobas yovelTvis arastabiluri xasiaTi aqvT da bolomde maTi<br />
miRweva ar xdeba. subiqti rCeba gaorebuli, erTianobis msxvrevadi SegrZnebiT.<br />
froidis mier arCevanis gakeTebis periodis dros identifikaciis<br />
ganxorcieleba warmoadgens frangi Teoretikosisa da fsiqoanalitikosis Jak<br />
lakanis Teoriis centralur komponents. lakani ToTo bavSvis mier sakuTari<br />
Tavis aRqmas (sarkis safexuri, rogorc me-s funqciis ma<strong>for</strong>mirebeli), mis pirvel<br />
TviTidentifikacias gansazRvravs ToTo bavSvis sarkeSi gamosaxulebis aRqmis<br />
saSualebiT — rodesac bavSvi uyurebs Tavis anarekls sarkeSi, an kidev dedis<br />
TvalebSi areklil sakuTar Tavs. lakani ambobs, rom am dros bavSvi sakuTar Tavs<br />
aRiqvams rogorc sarkis gamosaxulebas. swored am dros xdeba pirveladi<br />
narcisuli identifikacia, romelic warmoadgens yvela momavali identifikaciis<br />
safuZvelsa da prototips.<br />
mayureblad yofnis fenomeni<br />
ra aris mniSvnelovani froidisa da lakanis mier identifikaciis moazrebaSi —<br />
narcisizmisa da skopofiliis fenomenebis aRwerisas — es aris identifikaciis<br />
struqturebis vizualuri xasiaTi. 1970-ian wlebis kinos TeoriaSi, Teoretikosebma<br />
ganaviTares froidisa da lakanis Sexedulebebi da maTi Teoria miuyenes<br />
kino-reprezentaciebis analizs. isini xazs usvamdnen vizualuri enis Zalas<br />
vizualuri kulturis momxmareblebze da SemogvTavazes yurebisa da<br />
identifikaciis genderuli dayofa.<br />
lora melvi, Tavis eseSi “vizualuri siamovneba da naratiuli kino”<br />
aanalizebs yurebis fenomens. melvis mixedviT, naratiuli kino axdenda<br />
skopofiliuri instiqtis (ego libido) narcisistuli aspeqtebis mobilizebas da<br />
voieristuli da fetiSisturi komponentebis (obiqti-katexizisi) xazgasmas. misi<br />
azriT, adgili aqvs mayureblis fenomenis specifikur organizebas skopofiliur<br />
survilebTan mimarTebaSi, ris mixedviTac yurebis dros siamovnebis miReba<br />
47
dayofilia aqtiur/maskulinur da pasiur/feminur komponentebad.<br />
melvim ganasxvava sami tipis mzera: kinokameridan movlenisken an scenaze<br />
mimarTuli mzera; mzera mayureblidan ekranze ganxorcielebuli movlenis<br />
mimarTulebiT da filmSi personaJebs Soris urTierTgacvliTi mzera. melvis<br />
mixedviT, es sami tipis mzera organizebulia swored zemoT xsenebuli<br />
dixotomiis irgvliv. erTi mxriv, mamakacebi warmoadgenen am mzeris matareblebs<br />
(aqtiuri Tvali) filmSi, feminuri ki kodirebulia rogorc vizualuri sanaxaoba<br />
(pasiuri obieqti romelsac uyureben) meores mxriv, mayureblis Tvali<br />
identificirdeba mamakac personaJTan. aqedan gamomdinare, malvi Tvlis, rom<br />
Seimcneva genderuli disbalansi, gamomdinare iqidan, Tu rogor arian<br />
warmosaxuli mamakaci personaJebi filmis siuJetSi. mamakacebis warmosaxva<br />
ekranze erotiuli, sanaxaobiTi mniSvnelobisgan daclilia. mamakaci akontrolebs<br />
mzeris dinamikas.<br />
aq xorcieldeba individis adgil-mdebareobis gansazRvra, konkretuli subieqtis<br />
poziciad Camoyalibeba, romelic mocemulia garkveuli reprezentaciis<br />
farglebSi; es reprezentacia ki organizebulia skokofiliuri survilebisa da<br />
aracnobieri identifikaciebis safuZvelze. rac TavisTavad warmoadgens im<br />
process, romelic axdens seqsualuri Tu genderuli gansxvavebulobis<br />
imitacias.<br />
roland barti: miTebi da niSnebi<br />
roland barti, Sveicarel lingvist ferdinand sosuris naazrevze<br />
dayrdnobiT Seecada gamoevlina kulturuli fenomenis TviTneburi xasiaTi da<br />
yoveldRiuri cxovrebis dafaruli mniSvnelobebi. barts ar ainteresebda kargis<br />
cudisgan gamorCeva <strong>Tanamedrove</strong> maskulturaSi, aramed mas surda eCvenebina<br />
<strong>Tanamedrove</strong> burJuaziuli sazogadoebebis erTi mxriv, spontanuri <strong>for</strong>mebi da<br />
ritualebi rogor ganicdian sistemur damaxinjebas, da meore mxriv, rom<br />
nebismier momentSi e.w. bunebrivad aRiarebuli <strong>for</strong>mebis deistorizacia aris<br />
mosalodneli, maTi miTad qcevis saSualebiT.<br />
“mTeli safrangeTi am anonimuri ideologiis monawilea: Cveni presa, filmebi,<br />
Teatri, literatura, ritualebi, sasamarTlo sistema, diplomatia, saubrebi,<br />
Cveni Sexedulebebi amindis, mkvlelobis, sasamarTlos, qorwilis, samzareulos,<br />
samoseli, romelic Cven gvacvia, yvelaferi yoveldRiur cxovrebaSi<br />
damokidebulia im gamosaxulebaze, anu reprezentaciaze, romelsac burJuazias<br />
aqvs da aseve Cvenc Tavs gvaxvevs samyarosa da adamianebs Soris damokidebulebasTan<br />
mimarTebaSi (barti, 1972).<br />
bartis mier Camoyalibebuli kulturis cneba biblioTekas, operasa da<br />
Teatrs scildeba da moicavs yoveldRiurobas. Tumca es yoveldRiuroba<br />
bartisTvis muqariT aris aRsavse da ufro sistemurad organizebuli xasiaTi<br />
aqvs. bartisTvis “miTi warmoadgens laparakis tips”. is Tavis naSromSi,<br />
miTologiebi gansazRvravs wesebis, kodebisa da konvenciebis dafarul<br />
erTobliobas, romlis saSualebiTac garkveuli socialuri jgufebisTvis (e.i.<br />
visac Zalaufleba gaaCnia) mniSvnelobebi xdeba universaluri da "winaswar<br />
mocemuli" mTeli sazogadoebisTvis.<br />
barti miuTiTebda iseT fenomenebze, mag., rogoric aris saWidao matCi,<br />
mwerloba, turizmi. bartis mixedviT, am fenomenebs xelovnuri buneba<br />
axasiaTebT, gaaCniaT garkveuli ideologiuri sayrdeni. TiToeuli maTgani erTsa<br />
da imave ritorikis farglebSi Camoyalibda (is rac normalurad miRebulia — am<br />
ritorikis farglebSi) da gadaiqca miTad, anu “semiologiuri sistemis meoradi<br />
wesrigis” ubralo elementad (barti 1972). qvemoT, ufro detalurad ganvixilavT<br />
bartis mier Jurnal "pari matCis" garekanze dabeWdil fotos, sadac zangi<br />
jariskaci salutiT dgas frangul droSasTan; fotos gaaCnia pirveladi da<br />
meoradi wesrigis konotacia : pirvel SemTxvevaSi, saluti erTgulebis Jestad<br />
SeiZleba CaiTvalos, magram, amave dros, imasac viTvaliswinebT, rom safrangeTi<br />
aris udidesi imperia, da yvela misi Svili, kanis feris miuxedavad erTgulad<br />
unda emsaxuros safrangeTs.<br />
48
artis mier am lingvistikuri meTodis gamoyenebam enis gareT arsebuli sxva<br />
diskursiuli sistemebis mimarT (moda, kino, saWmeli) axali SesaZleblobebi<br />
ganaviTara <strong>Tanamedrove</strong> kulturul kvlevebis sferoSi. gaCnda imedi, rom<br />
semiotikuri analizis saSualebiT SesaZlebeli gaxdeboda enas, gamocdilebasa<br />
da realobas Soris SeumCnveveli zRvari dafiqsirebuliyo da gaanalizebuliyo;<br />
rom zRvari gaucxoebul inteleqtualsa da “namdvil” samyaros Soris<br />
mniSvneladi gaxdariyo da amave dros gamqraliyo. semiologiuri analizi<br />
saSualebas iZleoda momxdariyo kulturis ori dapirispirebuli gansazRvrebis<br />
Serigeba — moraluri Sexedulebebisa (am SemTxvevaSi bartis marqsistuli<br />
Sexedulebebi) da popularuli Temebis : sazogadoebis cxovrebis wesis Seswavla.<br />
amisaTvis saWiro iyo axali analitikuri midgomebis SemuSaveba. am<br />
Teoretizaciis procesSi cnebam “ideologia” farTo mniSvneloba miiRo. bartma<br />
dainaxa, rom “anonimuri ideologia” ganmsWvalavda socialuri cxovrebis yovel<br />
SesaZlo dones, da vlindeboda yvelaze yofiT ritualSic ki da sazRvravda<br />
yvelaze ara<strong>for</strong>malur socialur Sexvedrebs. magram rogor SeiZleba ideologia<br />
iyos anonimuri? da rogor SeiZleba mas mieniWos farTo mniSvneloba?<br />
ideologia<br />
“germanul ideologiaSi” marqsi aCvenebs, rom kapitalisturi ekonomikuri<br />
struqturis safuZveli dafarulia warmoebis subieqtebis cnobierebisgan.<br />
ideologiis axali gagebis mixedviT, moCvenebiTis miRma namdvili urTierTobebis<br />
danaxvis warumatebloba ar aris gamowveuli imiT, rom TiTqos SeniRbvis mizniT<br />
xdeba garkveuli operaciebi, romlebic tardeba individebis, socialuri<br />
jgufebis an institutebis mier. amis sawinaaRmdegod, ideologia warmoadgens<br />
cnobierebis miRma arsebul fenomens. “normaluri xedvis” doneze, ideologiuri<br />
CarCoebi yvelaze mtkiced kristaldeba da yvelaze efeqturic aris, radganac<br />
maTi ideologiuri xasiaTi yvelaze ufro kargad ifareba swored am doneze.<br />
rogorc stuart holi ambobs, ideologiis gamWvirvaloba, bunebrioba,<br />
uaryofa imisa, rom moxdes im winapirobebis gadasinjva, romelsac ideologia<br />
efuZneba, misi winaaRmdegoba cvlilebis an koreqciis mimarT, misi pirdapir<br />
cnobadobis efeqti da Caketili wre, romelSic is moZraobs, "Cveulebriv aRqmas"<br />
aniWebs rogorc “spontanur”, aseve ideologiur da aracnobier xasiaTs. Tqven ar<br />
SegiZliaT, Cveulebrivi gziT, gaigoT sinamdvileSi ras warmoadgenen sagnebi:<br />
Tqven mxolod gaarkvevT, sad unda iyvnen isini sagnebis raRac erTobliobis<br />
farglebSi. am gziT xdeba status quo -s dakanoneba da ideologiis mediumad<br />
gadaqceva, sadac winapirobebi moCvenebiTi gamWvirvalobis miRma SeumCneveli<br />
xdeba. (holi, 1977)<br />
imdenad ramdenadac ideologia ganmsWvalavs yoveldRiurobis diskurss<br />
“Cveulebrivi, saRi azris” <strong>for</strong>miT, misi gamijvna yoveldRiurobisgan rTuli<br />
xdeba; is warmoadgens TviTkmari “politikuri mosazrebebis” an “mikerZoebuli<br />
Sexedulebebis” erTobliobas. misi arc msoflmxedvelobebis abstraqtul<br />
ganzomilebebamde dayvana SeiZleba da arc marqsistuli perspeqtividan<br />
gamomdinare “yalb cnobierebad” monaTvla. aramed rogorc lui alTuzerma<br />
miuTiTa:<br />
“ideologias bevri araferi akavSirebs “cnobierebasTan”. is siRrmiseulad<br />
aracnobieri fenomenia. ideologia warmoadgens reprezentaciis sistemas, magram<br />
umeteswilad es reprezentaciebi “cnobierebasTan” kavSirSi ar imyofeba, aramed<br />
isini warmoadgenen gagebul-miRebul-gancdil kulturul obieqtebs, romlebic<br />
funqciurad moqmedeben adamianebze raRac procesis saSualebiT, romelsac<br />
adamianebi ver acnobiereben” da Sesabamisad eqcevian garkveul struqturebSi<br />
TavianTi “cnobierebisgan” damoukideblad. (alTuzeri, 1969).<br />
miuxedavad imisa, rom aq alTuzeri saubrobs im struqturebze, rogoric aris<br />
mag., ojaxi, kulturuli da politikuri institutebi, a.S. Cven aseve SeiZleba<br />
moviyvanoT fizikuri struqturis magaliTi. ganaTlebis yvelaze <strong>Tanamedrove</strong><br />
institutebi, maTi moCvenebiTi neitralurobis miuxedavad, implicituri<br />
idologiuri Sexedulebebis matarebelni arian, romlebic Semdeg myari<br />
49
arqiteqturis saxes iReben. yvelaferi winaswar gawerilia, sagnis Sinaars rom<br />
arc ki SevexoT. es gansazRvrulobani ara mxolod imas svams CarCoebSi Tu ra<br />
iswavleba, aramed Tu rogor iswavleba. saswavlo Senobebi pirdapiri<br />
mniSvnelobiT dominanti ideologiuri cnebebis warmoebas axdenen, pirvel rigSi,<br />
Tu ra aris ganaTleba; swored am procesis saSualebiT saganmanaTleblo<br />
struqtura, romelic Tavisi bunebiT cvalebadia kiTxvis niSansa Tu daeWvebas<br />
aRar eqvemdebareba da gvevlineba rogorc winaswar mocemuli garemoeba (anu<br />
ucvlelis saxiT).<br />
socialuri urTierTobebi da procesebi Semdeg miewodeba individebs<br />
garkveuli, winaswar gansazRvruli <strong>for</strong>mebis saxiT; es <strong>for</strong>mebi rogorc<br />
aRvniSneT ar aris gamWvirvale. isini Semosilia “sayovelTaod miRebuli azris”<br />
niRbiT, rac maT validurobas aZlevs da amave dros mistificirebas ukeTebs.<br />
swored am <strong>for</strong>mebis gaSifrva surs semiologiur analizs. kulturis yvela<br />
aspeqts semiologiuri faseuloba gaaCnia da yvela mocemuli Tu miRebuli<br />
fenomeni funqcionirebs rogorc niSani: rogorc sakomunikacio sistemaSi<br />
arsebuli elementi, romelic imarTeba semantikuri wesebisa da kodebis mier, rac<br />
TavisTavad gamocdilebaSi ar fiqsirdeba. es niSnebi arian iseTive gaumWvirvale,<br />
rogorc is socialuri urTierTobebi, romlebic maT warmoSobs da Semdeg maT<br />
gamoxatulebas warmoadgens. sxva sityvebiT rom vTqvaT, yvela aRmniSvnels<br />
ideologiuri ganzomileba gaaCnia:<br />
niSani ar arsebobs ubralod rogorc realobis nawili — is asaxavs da Semdeg<br />
ganasaxierebs sxva realobas. amitom man SeiZleba daamaxinjos an swored<br />
warmoaCinos mocemuli realoba, an kidev gansakuTrebuli kuTxiT dagvanaxos is.<br />
yvela niSani eqvemdebareba ideologiuri Sefasebis kriteriumebs; ideologiis<br />
sfero emTxveva niSnebis sferos. sadac niSani arsebobs, iqve arsebobs ideologiac.<br />
yvelafer ideologiurs aqvs semioturi mniSvneloba” (volosinovi, 1973)<br />
niSnebis ideologiuri ganzomilebis gamosavlenad, Cven unda gavSifroT<br />
kodebi, romelTa saSualebiTac xdeba mniSvnelobis organizeba. “konotaciur”<br />
kodebs gansakuTrebuli mniSvneloba eniWebaT. stuart holis mixedviT, isini<br />
socialuri cxovrebis saxes faraven da warmoadgenen mas rogorc klasificirebad,<br />
gasageb da mniSvnelad rames”.<br />
holi am kodebs “mniSvnelobis rukebs uwodebs”, romlebic produqciis<br />
arCevans gansazRvraven. kodebi dominireben potenciuri mniSvnelobebis fonze<br />
da Sedegad zogierTi mniSvneloba ufro xelmisawvdomi xdeba, vidre sxva. Cven<br />
vcxovrobT am rukebis farglebSi iseve darwmunebulebi, rogorc “realur “<br />
samyaroSi: isini Cven mogviazreben iseTive wesiT rogorc Cven maT moviazrebT. es<br />
TavisTavad bunebrivi procesia. yvela adamianuri <strong>sazogadoeba</strong> Tavisi Tavis<br />
kvlav warmoebas axdens “naturalizaciis” procesis saSualebiT. am procesiTve —<br />
socialuri urTierTobebis konkretuli <strong>for</strong>mebi, samyaros organizebis<br />
konkretuli gzebi gveCveneba rogorc universaluri da maradiuli.<br />
magaliTad, alTuzeri ambobs, rom ideologias ar aqvs istoria, da rom<br />
ideologiis es farTo gageba yovelTvis iqneba nebismieri socialuri <strong>for</strong>maciis<br />
Semadgeneli aucilebeli elementi. Tumca, iseT kompleqsur <strong>sazogadoeba</strong>Si,<br />
rogoric dasavleTis <strong>sazogadoeba</strong>a, romelic funqcionirebs kargad klasificirebuli<br />
dayofili muSa xelis saSualebiT, kiTxva ismis, Tu ra konkretul<br />
ideologiebzea aq saubari, romeli jgufebis interesebs warmoadgenen es<br />
ideologiebi, da ra momentSi an ra situaciaSi warmoCindeba isini. am sakiTxis<br />
gasarkvevad Cven, pirvel rigSi, unda ganvixiloT rogor aris dasavlur<br />
<strong>sazogadoeba</strong>Si Zalaufleba ganawilebuli; anu sazogadoebis romeli jgufebi an<br />
klasebi axdenen socialuri samyaros definicias, mowesrigebasa da<br />
klasifikacias. magaliTad, im saSualebebis xelmisawvdomoba, romelTa gziTac<br />
ideebi vrceldeba <strong>sazogadoeba</strong>Si (mas mediis saSualebebi) ar warmoadgens erTsa<br />
da imaves yvela klasisTvis. zogierT jgufs ufro metis Tqmis ufleba aqvs, sxvani<br />
wesebs adgenen, mniSvnelobebs gansazRvraven, maSin rodesac garkveul nawils<br />
naklebi Zalaufleba gaaCnia imisTvis rom Tavisi wesebi samyaros mowyobis Sesaxeb<br />
Tavs moaxvion danarCenebs.<br />
sainteresoa, rogor funqcionirebs specifikuri ideologiebi, rogor<br />
moipovebs zogierTi Zalauflebas, xolo sxvebi ki rCebian marginalebad. Cven<br />
50
vxedavT, rom ganviTarebuli dasavleTis demokratiul qveynebSi, ideologiuri<br />
sfero ar aris netraluri. konotaciur kodebs rom davubrundeT, isini<br />
mniSvnelobiT arian datvirTuli da warmoadgenen dominanturi diskursebis<br />
Semadgenel nawils, anu dominantur ideologiebs, dominanturi jgufebis<br />
interesebs <strong>sazogadoeba</strong>Si.<br />
marqsi: mmarTveli klasis ideebi yvela epoqaSi mmarTvel ideebs warmoadgenen;<br />
anu klasi, romelic warmoadgens sazogadoebis materialur mmarTvel<br />
Zalas amave dros aris mmarTveli inteleqtualuri Zala. klasi, romelic flobs<br />
materialuri warmoebis saSualebebs, aseve flobs mentaluri warmoebis<br />
saSualebebsac. mmarTveli ideebi warmoadgenen dominanturi materialuri<br />
urTierTobebis idealur gamoxatulebas da aRiqmebian rogorc ideebi saidanac<br />
gamomdinareobs urTierTobebi, romlebic klass mmarTvel klasad aqceven.<br />
mmarTveli klasi ki, Tavis mxriv, dominanturi ideebis matarebeli xdeba (marqsi<br />
da engelsi 1970).<br />
antonio gramSis hegemoniis Teoria asaxavs Tu rogor xdeba dominantobis<br />
SenarCuneba ganviTarebul kapitalistur sazogadoebebSi.<br />
hegemonia: hegemoniis cneba Seexeba iseT situacias, romelSic socialuri<br />
jgufebis garkveuli kavSiris Sedegad xdeba totaluri socialuri Zalauflebis<br />
ganxorcieleba sxva daqvemdebarebul jgufebze, ara mxolod iZulebis an<br />
mmarTveli ideebis pirdapiri Tavsmoxvevis gziT, aramed Tanxmobis mopovebisa da<br />
saerTo Sexedulebebis <strong>for</strong>mirebis saSualebiT, ise rom dominanturi jgufebis<br />
Zalauflebas legitimuri da bunebrivi saxe eZleva.<br />
hegemoniis SenarCuneba SeiZleba manamde, sanam dominanti klasebi warmatebiT<br />
axerxeben ZiriTadi mniSvnelobebis gansazRvras erTi mocemuli CarCos<br />
farglebSi, ise rom daqvemdebarebuli jfugebi Tu ar kontrolirdebian, maSin<br />
erT ideologiur sivrceSi mainc arian moqceuli. es ideologiuri sivrce ar<br />
unda Candes rogorc mkveTrad ideologiuri, aramed hqondes mudmivobisa da<br />
bunebriobis saxe, iyos istoriis gareT da konkretuli interesebis miRma.<br />
bartis mixedviT, miTologia asrulebs naturalizaciisa da normalizaciis<br />
vitalur funqcias. gramSi mniSvnelovan detals amatebs: misi azriT, hegemoniis<br />
Zala, swored imitom rom mas sWirdeba daqvemdebarebuli umvravlesobis<br />
Tanxmoba arasdros ganxorcieldeba erTsa da imave adamianTa jgufis mier.<br />
hegemonia ar aris universaluri da winaswar mocemuli konkretuli<br />
klasisTvis, rom maT marTon; aramed hegemonia, pirvel rigSi, mopovebul unda<br />
iqnes, eqvemdebarebodes kvlavwarmoebas da hegemoniis SenarCunebisTvis<br />
mmarTveli jgufi unda iRvwodes. hegemonia warmoadgens “moZrav wonasworobas”,<br />
romelic moicavs Zalebis urTierTqmedebas, romlebic an keTilad arian<br />
ganwyobili ama Tu im tendenciis mimarT, an ara.<br />
aqedan gamomdinare, <strong>for</strong>mebi ar SeiZleba permanentulad normalizebuli<br />
iyos. maTi dekonstruireba da demistifikacia yovelTvis aris SesaZlebeli;<br />
magaliTad, iseTi “miTologis” mier, rogoric aris roland barti. ufro metic,<br />
sagnebis Tavidan mopoveba yoveldRiur cxovrebaSi yovelTvis aris SesaZlebeli;<br />
maT xSirad winaaRmdegobrivi mniSvnelobebi eniWebaT imave jgufebis mier,<br />
romlebmac sagnebi Seqmnes. simbiozi, romelSic ideologia da socialuri<br />
wesrigi, warmoeba da kvlav warmoeba erTmaneTs ukavSirdeba, ar aris stabiluri<br />
da arc garantirebuli. is Riaa cvlilebebisTvis. konsensusi SeiZleba<br />
danawevrdes, Seicvalos da misi validuroba kiTxvis niSnis qveS moeqces. xolo<br />
ZalauflebaSi myofi jgufebis mimarT winaaRmdegobas yovelTvis ver gavuwevT<br />
ignorirebas an kidev avtomaturad ver CavrTavT mas Cven sistemaSi. Tumca,<br />
lefebres mixedviT, Cven vcxovrobT im <strong>sazogadoeba</strong>Si sadac meoradi buneba<br />
pirveladis adgils ikavebs — aRqmadi realobis Tavdapirvel fenas (lefebvre<br />
1971). yovelTvis aris winaaRmdegobebi da dapirispirebebi, romlebic niSansa da<br />
sagans Soris, warmoebasa da kvlavwarmoebas Soris napralis amovsebas uSlian<br />
xels.<br />
brZola sxvadasxva diskurss , sxvadasxva definiciasa da mniSvnelobas Soris<br />
ideologiis farglebSi, yovelTvis atarebs signifikaciis sferoSi arsebuli<br />
51
uTanxmoebis xasiaTs: es aris brZola niSnis kvlav mopovebisTvis, romelic<br />
vrceldeba yoveldRiurobis yvelaze yoveldRiur sferoebzec ki.<br />
subkultura/stili<br />
subkulturis da stilis mniSvneloba xSirad urTierTsawinaaRmdego<br />
cnebebiT ganisazRvreba. aqedan gamomdinare, es Tavi daeTmoba im process,<br />
romlis saSualebiTac garkveul sagnebs raRac mniSvneloba eniWebaT, kerZod, ki<br />
stili erqmevaT subkulturis farglebSi.<br />
dik hebdijis wigni (1979) subkultura — stilis mniSvneloba warmoadgens<br />
subkulturaze daweril wignebs Soris klasikas. hebdiji subkulturis fenomenis<br />
ganxilvisas iyenebs altuzeris, gramSis, bartisa da praRis skolis mier<br />
SemuSavebuli semiotikis midgomebs. 70-iani wlebi iyo is periodi, rodesac<br />
britaneTSi bevri subkultura arsebobda an kidev maTi SemCneva ufro martivi<br />
iyo, vidre sxvagan. ai, magaliTad, arsebobdnen Semdegi subkulturebi : tedebi,<br />
skinhedebi, pankebi, bouvitebi (devid bouvis mimdevrebi), hipebi, dredebi da a.S.<br />
hebdiji gramSis or termins iyenebs subkulturis analizisTvis; pirveli aris<br />
gaerTianeba, xolo meore konkretuloba, rac niSnavs, rom TiToeuli<br />
subkultura warmoadgens gamorCeul “moments”, konkretul pasuxs konkretuli<br />
viTarebis mimarT.<br />
subkulturebi warmoiSva gviani xanis industriuli kulturis ufro farTo<br />
sistemasTan komunaluri da simboluri urTierTqmedebis Sedegad. isini<br />
ganpirobebuli arian, Tumca ara calsaxad - asakiTa da klasiT da gamoirCevian<br />
gansxvavebuli stiliT. es stilebi ki warmoiqmneba konkretuli istoriuli da<br />
kulturuli “Tanxvedrebis” dros; isini ar SeiZleba ganixilebodes, rogorc<br />
mxolod hegemoniis an kidev socialuri daZabulobis gadamwyveti saSualeba,<br />
rogorc amas miiCnevdnen adreuli Teoretikosebi.<br />
subkulturebi axdenen im periodSi gavrcelebuli "imijebisa" da arsebuli<br />
meterialuri kulturis safuZvelze stilebis erTad Tavmoyras, im mizniT, rom<br />
Semdeg maT Seqmnan gansxvavebuli identobebi. axali identobebi iqmneba im mizniT<br />
rom subkulturis wevrebma am gziT moipovon “SedarebiTi avtonomia” socialuri<br />
wesrigis farglebSi, romelic, Tavis mxriv, klasificirebulia klasis, samuSaos,<br />
Taobebs Soris gansxvavebebis safuZvelze.<br />
hebdijma gviandel naSromSi (1998) sxvagvarad moiazra Tavisi meTodi da<br />
ganacxada, rom man saTanado mniSvneloba ar mianiWa komerciuli kulturis Zalas,<br />
romelsac SeuZlia kontrhegemonuri stilebis gamoyeneba da Seqmna.<br />
panki warmoadgenda avangarduli kulturuli strategiis, marketinguli<br />
unarebis da muSaTa klasis daumorCileblobis gansakuTrebul sinTezs, romelic<br />
Seiqmna im dros, rodesac britaneli axalgazrdobisTvis samomxmareblo bazari<br />
ar iyo martivad xelmisawvdomi. zRvari subkulturas, rogorc protests da<br />
subkulturas, rogorc komerciul kulturas Soris rTuli gasavlebia,<br />
ramdenadac orive siamovnebis momtania da hegemoniis iaraRia, gansakuTrebiT<br />
maSin rodesac axalgazrdebze orientirebul bazars exeba saqme.<br />
magaliTad, sainteresoa britaneTSi arsebuli Savkaniani mosaxleobisa da<br />
muSaTa klasis warmomadgeneli axalgazrdobis ganxilva subkulturebis<br />
warmoqmnasTan dakavSirebiT. SavkanianTa kulturuli <strong>for</strong>mebi (mag., musika)<br />
yovelTvis TamaSobda ganmsazRvrel rols subkulturuli stilebis<br />
warmoqmnisas. aq xazi unda gaesvas urTierTobas subkulturebsa da im sxva<br />
jgufebs Soris (mSoblebi, maswavleblebi, policia, “respeqtabeluri<br />
moqalaqeebi”, a.S. da ufrosi muSaTa klasi da saSualo klasis kulturebi),<br />
romlebsac am subkulturebis warmomadgenlebi gaemijnen. meore msoflio omis<br />
Semdeg britaneTSi Zveli tradiciuli cxovrebis stili gadafara axalma,<br />
zedapirulad naklebad klasobrivma sistemam. miuxedavad imisa, rom klasobrivi<br />
struqtura ar gamqrala, is <strong>for</strong>mebi, romlis saSualebiTac klasi gamoixateboda<br />
kulturaSi Seicvala. masmediis ganviTarebam, ojaxis konstituciis Secvlam,<br />
skolisa da samsaxuris organizaciam da samuSaosa da dasvenebis statusis<br />
Secvlam muSaTa klasi gaanaxevra da misi polarizeba gamoiwvia, ris Sedegadac<br />
52
Seiqmna ramdenime marginaluri diskursi klasobrivi urTierTobebis farTo<br />
CarCoebSi.<br />
axalgazrduli kulturis ganviTarebamac Seuwyo xeli polarizaciis am<br />
process. muSaTa klasis warmomadgeneli axalgazrdobis msyidvelunarianoba<br />
gaizarda; axalgazrdebs ukve SeeZloT ekonomikuri ganviTarebis Sedegad<br />
warmoebuli produqciis yidva. ganaTlebis sistemaSic moxda cvlilebebi, ramac<br />
xeli Seuwyo TaobaTa cnobierebis Camoyalibebas axalgazrdebs Soris. es<br />
cnobiereba klasis gamocdilebas emyareboda, Tumca ukve gansxvavebuli<br />
<strong>for</strong>mebiT gamoixateboda, romlebic xSirad upirispirdeboda Zvel tradiciul<br />
<strong>for</strong>mebs.<br />
klasis fenomeni imdenad meore xarisxovnad iTvleboda imdroindeli da<br />
Semdgomi kvlevebis dros, rom bevrma socialurma Teoretikosma axalgazrdebi<br />
CaTvala rogorc axali klasi. isini axalgazrdebSi xedavdnen<br />
aradiferencirebul Tineijer momxmareblebs. subkulturis kvleva britaneTSi<br />
daefuZna urbanul eTnografias, romelic jer kidev me-19 saukuneSi ganviTarda<br />
(henri meihius da tomas arCeris naSromebi, Carlz dikensisa da artur morisonis<br />
novelebi). Tumca subkulturis kvlevisadmi ufro mecnieruli midgoma, Tavisi<br />
meTodologiiT (CarTuli dakvirveba) 1920-ian wlebamde ar aRmocenebula,<br />
rodesac sociologebisa da danaSaulis SemswavlelTa jgufma CikagoSi daiwyo<br />
in<strong>for</strong>maciis Segroveba quCis axalgazrda dajgufebebze da kriminogenur<br />
jgufebze. CarTuli dakvirveba isev aqtualuria, Tumca analitikuri da axsniTi<br />
amosavali wertilis ararsebobis gamo mas sociologiis ZiriTad nakadSi<br />
marginaluri statusi eniWeba.<br />
1950-ian wlebSi albert koeni da volter mileri Seecadnen Teoriuli<br />
perspeqtivis Semotanas; isini Seiswavlidnen dominant da daqvemdebarebul<br />
RirebulebiT sistemebs. koeni dainteresda muSaTa klasis axalgazrda<br />
warmomadgenlebiT, romlebic kargad ver swavlobdnen skolaSi. isini Tavisufal<br />
dros erTiandebodnen dajgufebebSi da am wesiT axdenden TviTRirebulebis,<br />
TviTrwmenis alternatiuli wyaros Camoyalibebas. dajgufebaSi ar cnobdnen<br />
<strong>sazogadoeba</strong>Si miRebul iseT Rirebulebebs rogoric iyo simkacre, ambicia,<br />
kon<strong>for</strong>mizmi, a.S. am Rirebulebebis sawinaaRmdegod dajgufebis wevrebi<br />
mniSvnelobas aniWebdnen hedonizms, avtoritetis arafrad Cagdebas, “sacemi<br />
subieqtebis” Ziebas, a.S.<br />
axalgazrdebis dajgufebebis RirebulebaTa sistemis kvlevisas, mileri xazs<br />
usvams dajgufebasa da mSoblebis kulturas Soris msgavsebebs; mileris<br />
mixedviT, devianti jgufis bevr Rirebulebas ubralod damaxinjebuli an<br />
maqsimalisturi xasiaTi aqvs, Torem sxva mxriv is warmoadgens muSaTa klasis<br />
ufrosi warmomadgenlebis faseulobebs.<br />
1961 wels matsa da saiksma subkulturis Seswavlisas gamoiyenes termini<br />
subteraniuli Rirebulebebi, raTa aexsnaT legitimuri da devianturi<br />
axalgazrduli kulturebi. maTac aRiares rom axalgazrdebis kulturaSi<br />
damkvidrebuli subteraniuli Rirebulebebi (riskis, garTobis Zieba) mWidrod<br />
ukavSirdeba Sromis eTikas (dakmayofilebis gadavadeba, rutina). mogvianebiT, am<br />
Teoriebis Semowmeba moxda britanuli savele samuSaoebis dros.<br />
1960 wels piter vilmotma gamoaqveyna kvleva im kulturuli<br />
SesaZleblobebis Sesaxeb, romlebic xelmisawvdomi iyo muSaTa klasis<br />
biWebisTvis londonis ist-endSi (aRmosavleT londonSi). vilmotmac daaskvna,<br />
rom uklaso axalgazrduli kulturis idea jer kidev udroo da uazro iyo. misi<br />
dakvirvebiT, Tavisufali drois gamoyenebis sxvadasxva SeesaZlebloba<br />
axalgazrdebisTvis gansazRvruli iyo im winaaRmdegobebiTa da danawevrebiT,<br />
romelic axasiaTebs uklaso <strong>sazogadoeba</strong>s. man subkultura gansazRvra rogorc<br />
"kompromisuli gadawyvetileba" or urTierTdapirispirebul moTxovnilebas<br />
Soris: Seqmnisa da avtonomiurobis moTxovnileba da mSoblisagan<br />
gansxvavebulobis damtkiceba da mSoblis identifikaciebis SenarCunebis<br />
moTxovnileba.<br />
am analizis mixedviT, skinhedebisa da tedebis stili intepretirebuli iyo<br />
rogorc mediaciis mcdeloba gamocdilebasa da tradicias, nacnobsa da axals<br />
Soris. kohenisTvis, subkulturis latentur funqcias warmoadgenda “gamoexata<br />
53
da gadaeWra, albaT, ufro jadosnuri gziT is winaaRmdegobebi, romlebsac an<br />
dafaruli saxe aqvT, an kidev gadauWreli rCeba mSoblebis kulturaSi”<br />
subkulturis ganxilvam mogvianebiT mxedvelobaSi miiRo ideologiuri,<br />
ekonomikuri da kulturuli faqtorebi, romlebic gansazRvraven ama Tu im<br />
subkulturis arsebobas. kohenma klasis cnebac CarTo Tavis analizSi da<br />
ganacxada - imis magivrad, rom klasi warmodgenil iqnes rogorc garegani<br />
gansazRvrulobebis abstraqtuli erToblioba, mas aqvs materialuri Zala da<br />
gamoxatvas povebs stilis, gamocdilebisa da xatebis Seqmnis <strong>for</strong>miT. klasisa da<br />
seqsualobis garSemo arsebuli interesi da problematika, kon<strong>for</strong>mizmsa da<br />
devicias Soris winaaRmdegoba, ojaxi da skola, muSaoba da Tavisufali dro<br />
Tavmoyril iqna iseTi <strong>for</strong>miT, romelic, erTi mxriv, SesamCnevi iyo, meore mxriv<br />
ki dafaruli, magram amave dros iZleoda istoriis rekonstruirebisa da<br />
dafaruli mniSvnelobebis gamovlinebis saSualebas.<br />
stili: stili subkulturaSi mniSvnelobiT aris damuxtuli. misi<br />
trans<strong>for</strong>macia “bunebrivis winaaRmdeg” midis da "normalizaciis" procesSi<br />
iWreba. stils Seadgens iseTi Jestebi, sityvebi, romlebic Seuracxyofs “mdumare<br />
umravlesobas”, eWvis qveS ayenebs erTianobis princips da konsensusis miTs<br />
ewinaaRmdegeba.<br />
sainteresoa im faruli mesijebis garkveva, romlebic kodirebuli saxiT<br />
gvevlineba stilis zedapirze; mocemul farul mesijebs analizis dros<br />
“mniSvnelobis rukebis” saxe eniWebaT, romlebic Tavis TavSi moicaven im<br />
winaaRmdegobebs, romelTa gadaWra an dafarvac warmoadgens kodebis funqcias.<br />
stilis moazrebam, rogorc kodirebulma pasuxma <strong>sazogadoeba</strong>Si mimdinare<br />
cvlilebebze, axalgazrduli kulturis kvlevisadmi midgomebi radikalurad<br />
Secvala. gramSis hegemoniis cnebis gamoyenebiT, avtorebi axalgazrduli<br />
kulturuli stilebis interpretacias axdenen rogorc protestis simbolur<br />
<strong>for</strong>mebs, rogorc ufro farTo da zogadad dafaruli disidenturi<br />
suliskveTebis TvalsaCino simptomebs, rac axasiaTebda meore msoflio omis<br />
Semdgom periods dasavleT evropaSi.<br />
stili, rogorc mizanmimarTuli komunikacia<br />
"me vlaparakob tansacmlis saSualebiT" — (umberTo eko, 1973 )<br />
nebismieri subkultura xasiaTdeba cikliT, romelsac mivyavarT opoziciuri<br />
ganwyobidan neitralur poziciamde, protestidan gawevrianebamde/CarTulobamde.<br />
kerZod, ris komunikacias axdens subkulturuli stili? igive kiTxva exeba<br />
modis kulturasac. am kiTxvaze pasuxis gasacemad Semdegi ori kiTxva warmoiSoba:<br />
rogor xdeba subkultura gasagebi Tavad misive wevrebisTvis? da rogor<br />
gamoxatavs uwesrigobas? “gamosaxulebis ritorikaSi” roland barti adarebs<br />
"mizanmimarTuli" sareklamo gamosaxulebas ufro "umanko" reportaJul fotos.<br />
orive gamosaxuleba warmoadgens specifiuri kodebisa da praqtikis rTul<br />
gamoxatulebas, magram reportaJuli foto ufro "bunebriv" da gamWvirvale<br />
xasiaTs atarebs, vidre reklama. is wers, rom "imijis mniSvneloba namdvilad<br />
mizanmimarTulia.. sareklamo gamosaxuleba naTelia, emfaturia” bartis es<br />
gansxvaveba SeiZleba gamoviyenoT subkulturisa da "normalur" stilebs Soris<br />
gansxvavebis aRsaniSnavad. subkulturul stilistur kombinaciebs — Cacmis,<br />
musikis, cekvis, da a.S. iseTive damokidebuleba aqvT ufro konvenciur <strong>for</strong>mebTan<br />
(normaluri pijakebi da halstuxebi, ara<strong>for</strong>maluri samoseli), rogorsac<br />
sareklamo imiji atarebs naklebad cnobierad agebul sareportaJo fotosTan<br />
SedarebiT.<br />
rogorc semiotikosebi aRniSnaven, signifikacia ar aris saWiro, rom iyos<br />
mizanmimarTuli. umberto ekos Tvlis rom ara mxolod gamiznulad komunikaciis<br />
matarebeli obieqti SeiZleba ganixilebodes rogorc raimes niSani, aramed<br />
nebismeiri obieqti warmoadgens niSans (eko, 1973). magaliTad, Cveulebrivi<br />
Cacmuloba, romelsac atarebs saSualo mamakaci da qali quCaSi, SerCeulia maTi<br />
finansuri SesaZlebobebidan gamomdinare, "gemovneba" Tu ris Cacmas rodis<br />
54
amjobineb, a.S. Zalian mniSvnelovania TavisTavad. maTi arCevani bevr rameze<br />
metyvelebs. TiToeul sinTezsa Tu kombinacias, gansxvavebulobis Sida sistemaSi<br />
Tavisi adgili ukavia — konvenciuri normebisgan Semdgari diskursi - Seesabameba<br />
socialurad aRiarebul rolebsa da SesaZleblobebs. es arCevani Seicavs<br />
mesijebs, romelTa gadacemac xdeba mTeli rigi maxasiaTeblebis saSualebiT —<br />
statusi, TviT imiji, mimzidveloba, profesia. sxva Tu araferi, isini gamoxataven<br />
"normalurobas" "deviaciurobis" sapirispirod (anu isini gamoirCevian TavianTi<br />
SedarebiT aragamomwvevi, uCinari CacmulobiT, "bunebriobiT") Tumca, mizanmimarTul<br />
komunikacias gansxvavebuli xasiaTi aqvs. is gamoirCeva Tavisi<br />
konstruqciiT da warmoadgens mniSvnelobiT datvirTuli arCevanis Sedegs,<br />
yuradRebas ipyrobs da iTxovs rom is waikiTxon.<br />
subkulturuli stilebi warmoaCenen TavianT specifikur kodebs (mag.,<br />
pankebis daxeuli maisurebi) an kidev miuTiTeben rom kodebi Seqmnilia imisTvis,<br />
rom isini SemoqmedebiTad gamoiyenon. amitom subkulturuli stilebi<br />
gansxvavdebian <strong>sazogadoeba</strong>Si aRiarebuli da miRebuli stilebisgan, romelTa<br />
mTavar maxasiaTebels, bartis mixedviT, warmoadgens maTi bunebrioba da<br />
"normalizebuli" xasiaTi, ris Sedegadac realoba ise gveZleva, TiTqos es<br />
yvelaferi eqvemdebarebodes bunebrivi wesrigis kanonebs.<br />
subkultura, iseve rogorc moda scildeba am kanonebs, radgan axdens<br />
mocemuli nivTebis gadanacvlebasa da gansxvavebul konteqstSi moTavsebas. maTi<br />
sayovelTaod aRiarebuli moxmareba nivelirdeba da Cndeba maTi moxmarebis<br />
axali gzebi. subkulturuli stilisti kiTxvis niSnis qveS ayenebs "yoveldRiuri<br />
cxovrebis cru bunebriobas" (alTuzeri 1968) da nivTebs aniWebs gansxvavebul,<br />
winaaRmdegobriv mniSvnelobas Tu wakiTxvadobas.<br />
mniSvnelovani gansxvavebulobis komunikacia devs yvela mniSvnelovani<br />
subkulturis stilis ukan. es stili warmoadgens mesijs, romelic TavisTavad<br />
bevri sxva mesijis matarebelia. sainteresoa, Tu rogori struqtura aqvT<br />
individualur subkulturebs da Tu konkretulad risi Setyobineba da reklama<br />
xdeba individualuri subkulturis mocemuli, mizanmimarTuli komunikaciis<br />
saSualebiT.<br />
stili, rogorc brikolaJi<br />
subkulturebs bevri saerTo maxasiaTebeli aqvT. isini momxmareblur<br />
kulturasac warmoadgenen — maSinac ki rodesac pankebi da skinhedebi<br />
uaryofdnen garkveuli sagnebis yidva-moxmarebas — swored moxmarebis<br />
specifiuri ritualebis gziT, stilis saSualebiT subkultura erTis mxriv<br />
axdenda Tavisi "saidumlo" identobis warmoCenas da gvatyobinebda akrZalul<br />
mniSvnelobebs. am gziT subkulturis wevrebi warmoaCendnen Tu rogor xdeboda<br />
nivTebis gamoyeneba mocemul subkulturaSi, da amiT ganasxvavebdnen<br />
subkulturas ufro farTod aRiarebuli kulturuli warmonaqmnebisgan.<br />
brikolaJis cneba dagvexmareba subkulturuli stilebis Seqmnaze saubris<br />
dros. levi strosi, Tavis cnobil naSromSi "veluri cnobiereba", wers rom<br />
magiuri gzebi, romlebic gamoiyeneba primitiuli xalxebis mier (crurwmena,<br />
jadoqroba, miTebi) SeiZleba davinaxoT rogorc erTi SexedviT gamaognebeli,<br />
magram erTiani, logikuri, urTierT-damakavSirebeli sistemebis arseboba,<br />
romlebic konkretul sagnebs erTmaneTTan akavSireben da Sesabamisad<br />
amartiveben garSemo samyaros moazrebas. gaerTianebis am jadosnur sistemebs<br />
axasiaTebT erTi saerTo niSani: maT SeuZliaT usasrulod gafarTovdnen,<br />
radganac bazisuri elementebis gamoyeneba SeiZleba bevr sxvadasxva<br />
improvizirebul kombinaciaSi; Sedegad xdeba axali mniSvnelobebis generireba<br />
mocemuli sistemebisve farglebSi.<br />
brikolaJi aRiwereba rogorc "konkretulis mecniereba", rac mis<br />
Tavdapirvel anTropoligiur mniSvnelobas ufro azustebs:<br />
brikolaJi exeba im saSualebebs, romelTa gamoyenebisas veluri cnobiereba<br />
urTierTobas amyarebs garSemo samyarosTan. es procesi moicavs "konkretulis<br />
mecnierebas" (gansxvavebiT Cveni "civiluri" abstraqtuli mecnierebisgan),<br />
55
omelic frTxilad da zustad awesrigebs da struqturebad awyobs fizikuri<br />
samyaros detalebs CvenTvis ucxo logikis saSualebiT.<br />
amgvarad, improvizirebuli struqturebi warmoadgenen garemoSi arsebuli<br />
movlenebis mimarT droebiT pasuxs; Semdeg xdeba garkveuli sagnebis<br />
erTmaneTTan gaerTianeba, bunebisa da sazogadoebis Tvisebebs Soris analogiebis<br />
povna rac maT exmarebaT icxovron iseT samyaroSi, romelic axsnas eqvemdebareba<br />
(houki, 1977).<br />
jon klarkma brikolaJis struqturuli improvizaciebis Sedegi gamoiyena<br />
subkulturis Teoriis ganxilvisas, romelic aseve warmoadgens komunikacias<br />
garkveul sistemas. klarkma gamoikvlia, Tu rogor xdeba diskursis<br />
(gansakuTrebiT modis) radikalurad adaptireba, destabilizacia da ganvrcoba<br />
subkulturuli brikoles saSualebiT:<br />
sagani da mniSvneloba erTad Seadgenen niSans, xolo Semdeg garkveuli<br />
niSnebis erToblioba gadaiqceva diskursis maxasiaTebel <strong>for</strong>mebad; es procesi<br />
nebismier kulturas axasiaTebs; magram, rodesac brikole axdens mniSvnelovani<br />
sagnis gadaadgilebas da mas adgilmdebareobas ucvlis mocemuli diskursis<br />
farglebSi, niSnebis igive repertuaris gamoyenebiT, an kidev rodesac is obieqti<br />
geZleva sxva kombinaciis farglebSi - Sedegad iqmneba axali diskursi da<br />
gadaicema gansxvavebuli mesiji. (klarki, 1976)<br />
aqve SegviZlia moviyvanoT umberto ekos fraza "semioturi saomari<br />
moqmedebebi", imisaTvis rom aRvweroT subkulturebTan kavSirSi arsebuli<br />
destabilizaciuri qmedebebi. saomari moqmedebebi SeiZleba ganxorcieldes<br />
mocemuli subkulturis calkeuli wevrebis cnobierebis miRma (miuxedavad imisa<br />
rom subkultura aseve warmoadgens gamiznul komunikacias).<br />
magaliTad, dadasa da surealizmis radikaluri esTetika — sizmrebTan<br />
dakavSirebuli namuSevrebi, kolaJebi, yofiTi moxmarebis nivTebi —warmoadgenen<br />
"anarqistuli" diskursis klasikur meTodebs. bretonis manifestoebma (1924 da<br />
1929) Camoayalibes surealizmis mTavari amosavali wertili: rom axali<br />
"sueraloba" warmoiqmneboda Cveulebrivi gonis destabilizaciiT, dominanti<br />
logikuri kategoriebis SeryeviT (mag., sizmari, realoba, samuSao/TamaSi) da<br />
aranormalurisa da akrZalulis zeimiT. es yovelive miiRweoda "ori<br />
erTmaneTisgan Sors mdgari realobis erTad warmoCinebiT" (reverdi 1918).<br />
naSromSi "sagnis krizisi", bretonma moaxdina "kolajis esTetikis"<br />
Teoretizireba; is werda rom yoveldRiuri cxovrebis sintaqsze ieriSis mitana,<br />
romelic gveubneba Tu rogor unda iqnes gamoyenebuli Cveulebrivi sagnebi,<br />
ubiZgebda ...sagnis mTliani revoluciisken: obieqts Camoacilebda Tavdapirvel<br />
mniSvnelobas da miscemda axal saxelsa da niSans. trans<strong>for</strong>macia da de<strong>for</strong>macia<br />
unda momxdariyo umiznod, trans<strong>for</strong>maciisa da de<strong>for</strong>maciisave mizniT.<br />
obieqtebis aseTi gadawyobiT, maTi rolebis Secvlis saSualebiT isini miiRebdnen<br />
gansxvavebul saxes (bretoni, 1936).<br />
yovelive es saTaves iRebs brikolaJis cnebaSi. subkulturuli brikoleri,<br />
iseve rogorc surealisturi kolaJis avtori, rogorc wesi axdens ori erTis<br />
mxriv SeuTavsebeli realobis erT sibrtyeze moTavasebas (mag., droSa, qurTuki,<br />
savarcxeli: iaraRi) da swored aq xdeba "am sagnebis feTqebadi gadakveTa" (maqs<br />
ernsti 1948). pankuri moZraoba anarqistuli suliskveTebis subkulturuli<br />
gamoyenebis yvelaze karg magaliTs warmoadgens. pankuri moZraobis wiaRSi<br />
mniSvnelobis reorganizaciisa da Seferxebis mizniT xorcieldeboda "trans<strong>for</strong>macia<br />
da de<strong>for</strong>macia".<br />
stili, rogorc ajanyebis gamomsaxveli: pankebi<br />
frangi xelovani marsel duSanis msgavsad, romelic "ukve arsebul nivTebs"<br />
xelovnebis nimuSebad naTlavda, radgan mas ase surda, pankebisTvisac modas an<br />
antimodas warmoadgenda yvelaze umniSvnelo da Seusabamo sagnebi — qinZisTavi,<br />
saparsi britva, tualetis Casarecxi jaWvebi, parkebi, televizoris nawilebi.<br />
pankebi am nivTebs aTavisuflebdnden TavianTi Cveuli konteqstisgan da<br />
xmarobdnen yelis, yurebisa da tuCebis samkaulebad. maTi wesi martivi iyo: Tu<br />
56
qudi ar gergeboda, is aucileblad unda getarebina. musikac gansxvavdeboda<br />
farTod aRiarebuli rokisa da popisgan. is erTgvarovnad bazisuri da pirdapiri<br />
iyo an gamiznulad an kidev araprofesionalizmis gamo. pankis midgoma<br />
harmoniuli musikis mimarT Semdegi iyo: Cven qaosis momxre varT da ara musikis.<br />
pankebma ara mxolod Cacmulobis, aramed yvela aqtualuri diskursis<br />
destabilizacia moaxdines. mag., cekva, romelic britanuli rokisa da popis<br />
kulturaSi gamomsaxvelobiT mediums warmoadgenda, pankma is robotebis<br />
moZraobad aqcia. cekvis ritualis tradiciuli maxasiaTeblebi, rogoric iyo<br />
flirti miuReblad CaiTvala. scenasa da mayureblebs Soris zRvari gaqra.<br />
pankebi arRvevdnen arsebul etikets da auditoria da xelovani erTmaneTSi<br />
ireoda.<br />
arc erT subkulturas ar ucdia dakanonebuli da bunebrivad winaswar<br />
mocemuli normalizebuli <strong>for</strong>mebisgan sakuTari Tavis gamijvna, ise rogorc<br />
pankebs. maT amisTvis sazogadoebis didi nawilisgan gakicxva daimsaxures.<br />
pankebi, magaliTad, ara mxolod pirdapir reagirebdnen britaneTSi sul ufro<br />
mzard umuSevrobaze, cvalebad moralur standartebze, siRaribesa da<br />
depresiaze, a.S. aramed isini axdendnen imis dramatizirebas, rasac Semdeg daerqva<br />
“britaneTis dacema”.<br />
pankebma Seqmnes ena, romelic rokis istebliSmentis ritorikis sapirispirod<br />
bevrad ufro aqtualuri da miwieri iyo. maT gamoiyenes krizisis ritorika,<br />
romelic im periodSi intensiurad Suqdeboda radioebisa da Jurnal-gazeTebis<br />
mier. pankebma moaxdines am ritorikis Targmna ufro xelSesaxebi da SesamCnevi<br />
gziT.<br />
1970-iani wlebis apokalipsuri atmosferos dros, rodesac umuSevrobas<br />
masiuri saxe hqonda da londonis sxvadasxva ubnebSi Setakebebi daiwyo — pankebis<br />
mier sakuTari Tavis rogorc absoluturi degeneratebis warmosaxva kargad<br />
ewereboda saerTo suraTSi. es ufro imis maniSnebeli iyo, rom Seqmnili situacia,<br />
socialuri struqturebis rRveva kargad ganasaxierebda didi britaneTis<br />
atrofirebul mdgomareobas.<br />
pankebis mxridan gakeTebuli "gancxadebebi" Zalian aqtualuri iyo, anu ena<br />
romelsac isini iyenebdnen gamoirCeoda <strong>Tanamedrove</strong>obiT, droulobiT rogorc<br />
subkulturis wevrebisTvis, aseve misi openentebisTvisac. pankebis mier<br />
gaTavisebuli sxvadasxva stili gamoxatavda agresias, frustraciasa da SfoTvas.<br />
pankebis subkulturas garkveuli sanaxaobiTi buneba hqonda, magram amave dros<br />
pankebi kargad axdenden imdroindeli problemebis warmoCenas. am gziT maT bevri<br />
mimdevari gaiCines. uwesrigobis komunikaciisTvis saWiroa Sesabamisi enis<br />
SerCeva, imis gaTvaliswinebiT, rom mosalodnelia am enis ignorireba an<br />
represireba.<br />
pankebis subkultura gvexmareba avxsnaT mag., musikosi devid bouvis kultis<br />
arseboba, romelic exeboda ara klasTan dakavSirebul sakiTxebs, aramed<br />
sqesTan/genderTan. bouvitebi, rogorc maT uwodebdnen, ar axdendnen nacnobi<br />
problematikis deklarirebas, mag., protesti avtoritetebis winaaRmdeg — maTi<br />
pativiscema, a.S); isini cdilobdnen moexdinaT azriani saSualo sivrcis moZieba<br />
mSoblebis kulturasa da dominantur ideologias Soris.: sivrce, sadac<br />
aRmoCenili da gamovlenili iqnebodnen alternatiuli identobebi. am mxriv,<br />
isini eZebdnen avtonomiis garkveul xarisxs, romelic axasiaTebs yvela<br />
axalgazrdul da kontrkulturas.<br />
skinhedebisgan gansxvavebiT, bouvitebi upirispirdebodnen ufro aSkara<br />
sakiTxebs (seqsualuri, klasobrivi, teritorialuri) da eZebdnen am sakiTxebis<br />
irgvliv arsebuli diskursebis Secvlas, gadagdebas. isini cdilobdnen eWvs qveS<br />
daeyenebinaT tradiciuli muSaTa klasis puritanizmi da mas mediis mier muSaTa<br />
klasis warmosaxva puritanebad; bouvitebi aseve axdenden masmediis saSualebiT<br />
xelmisawvdomi imijebis, stilebisa da ideologiebis adaptacias alternatiuli<br />
pirovnebis Camoyalibebis mizniT, romelic gamorCeuli iqneboda Tavisi<br />
gansxvavebulobiT. bouvitebi, pirvel rigSi, kiTxvis niSnis qveS ayenebdnen<br />
klasobrivi da genderuli stereotipebis gardauvalobasa da bunebriobas.<br />
57
<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>: istoriuli konteqsti<br />
<strong>Tanamedrove</strong> da postmodernistuli sazogadoebis sociologiuri Teoriebi<br />
ara mxolod aRweren an asaxaven samyaros garkveuli wesiT, aramed garkveulwilad<br />
Tvlian, rom samyaros aumjobeseben. am kuTxiT isini warmoadgenen<br />
ara mxolod Teoriebs, aramed normatiul proeqtebs, romlebsac axasiaTebT<br />
faseulobebi, idealebi, istoriis grandiozuli Teoriebi da momavlis<br />
winaswarmetyveleba. amitom, rodesac vkiTxulobT da vaxdenT sociologiuri<br />
Teoriis interpetacias unda gavarCioT ra tipis Teoriul siZneleebTan gvaqvs<br />
saqme, rodesac normatiul proeqtebs vexebiT. aseve Tu Teoriis praqtikaSi<br />
gamoyeneba gvsurs, unda amovirCios Teoriis is nawili Tu mxare, romelzec<br />
movaxdenT koncentracias.<br />
modernistulsa da postmodernistuls Soris gansxvavebas xSirad bundovani<br />
saxe aqvs. modernistuli Teoriebi, rogorc wesi, gamomdinareoben obieqtivisturi<br />
(xandaxan pozitivisturi) epistemiologiidan, maSin rodesac postmodernistuli<br />
Teoriebi ZiriTadad subieqtivisturia; modernistuli Teoriebi<br />
sazogadoebis zrdas ganmartaven rogorc diferenciaciis process, maSin<br />
rodesac postmodernistebi dediferenciaze saubroben; modernistuli Teoriebi<br />
ZiriTadad cdiloben sazogadoebis saerTo, ganzogadebuli modelebi<br />
SemogvTavazon, postmodernistebi ki mraval sxvadasxva perspeqtivas ganixilaven.<br />
rac Seexeba normatiul proeqtebs, romlebic am TeoriebTan asocirdeba:<br />
modernistebi racionaluri dialogis saSualebiT eZeben eTikur principebze<br />
dafuZnebul universalizms anu miiswrafian garkveuli eTikuri principebis<br />
erTobliobis irgvliv SeTanxmebisken; maTi azriT, mocemuli principebis er-<br />
Tobliobas argumentirebuli/gamarTlebuli saxe unda hqondes da miznad<br />
isaxavdes sazogadoebrivi urTierTobebis regulirebas; postmodernistebi ki<br />
cdiloben kulturuli pluralizmis SenarCunebas, ris farglebSic isini TanaugrZnoben<br />
da tolerantulad arian ganwyobilni sxvebis moralurobis/eTikis<br />
mimarT da kamaTis SemTxvevaSi upirispirdebian maT "TamaSis <strong>for</strong>miT".<br />
ra iyo ganmanaTlebloba?<br />
li da niubais mixedviT, "ganmanaTleblobis ideali" da misi mniSvneloba<br />
mdgomareobs “racionalurad moazrebul adamianur istoriaSi, rodesac<br />
SesaZlebeli xdeba politikuri sazogadoebis gaumjobeseba. TviTon socialuri<br />
mecnierebis idea am Sexedulebis gagrZelebas warmoadgenda; sociologiis<br />
zogierTi damfuZneblis naSromebi swored imis mcdelobas warmoadgens, rom<br />
ganmanaTleblobis ideali daecvaT araracionaluris Semotevisgan”.<br />
lord aqtoni kidev ufro pompezurad da saxasiaTod aRwers "axali saukunis"<br />
dadgomas: “im istoriul periodSi, kolumbma Secvala Sexedulebebi samyaros<br />
Sesaxeb da moaxdina warmoebis pirobebis, simdidrisa da Zalauflebis radikaluri<br />
gardaqmna; makiavelma xelisufleba gaaTavisufla kanonis SezRudvebisgan;<br />
erazm roterdamelma Zveli yaidis swavleba gadaiyvana profanulidan<br />
qristianul msoflmxedvelobaze; martin luterma Searyia avtoritetis jaWvisa<br />
da tradiciis uZlieresi kavSiri; kopernikma Seqmna Seuryeveli rwmena, romelmac<br />
samaradisod daukavSira progresi im momavals romelic modioda. yovelive<br />
warmoadgenda axali cxovrebis dasabams; samyarom daiwyo manamde ucnob<br />
orbitaze brunva, rac ganpirobebuli iyo manamde ucnobi zegavlenebiT”.<br />
entoni gidensi, zemoT moyvanil paragrafze dayrdnobiT ganmartavs, Tu ras<br />
niSnavda yovelive es istoriis gagebisTvis: “ istoriis mecnierebis arseboba..<br />
winapirobad aRiqvams cvalebadi samyaros arsebobas, sadac warsuli<br />
garkvulwilad gadaiqca tvirTad, romlisganac adamianebi ganTavisuflebas<br />
cdiloben. <strong>Tanamedrove</strong> xanaSi, adamianebi aRar aRiqvamen cxovrebis im pirobebs<br />
bunebrivad da fiqsirebulad, ra pirobebSic isini daibadnen, aramed cdiloben<br />
TavianTi nebiT gavlena moaxdinon realobaze. am mcdelobiT adamianebi momavals<br />
iseT <strong>for</strong>mas aZleven, romelic daakmayofilebs maT survilebs (kapitalizmi da<br />
58
<strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoria, 1971, gidensi)<br />
zigmund baumani ki Tvlis, rom, “...im adreul xanaSi (romelsac xSirad pre-<br />
<strong>Tanamedrove</strong>s uwodeben) socialuri gansxvebulobebisa da dayofebis<br />
SenarCunebas hqonda TavisTavadi saxe, arsebuli socialuri struqtura drois<br />
gareT moiazreboda rogorc ucvleli da adamianis Carevisgan Tavisufali.<br />
socialuri elementebi ganixilebodnen rogorc "RvTaebrivi kosmosis” Semadgeneli<br />
nawilebi, sadac yvelafers da yvelas sul mudam Tavisi winaswar<br />
gansazRvruli adgili eqneboda. daaxloebiT me-16 saukunis bolos, dasavleTi<br />
evropis garkveul nawilebSi samyaros es harmoniuli da monoliTuri suraTi<br />
iwyebs rRvevas... nel-nela naTeli xdeba rom socialuri wesrigi adamianur<br />
produqts warmoadgens da imdenad, ramdenadac is adamianuri produqtia,<br />
SeiZleba misi an gaumjobeseba an gauareseba. rogoric ar unda iyos, sociums<br />
TviTneburi da xelovnuri xasiaTi eniWeba; adamianuri wesrigi xelovnebis,<br />
codnisa da teqnologiis sagani xdeba”.<br />
1789 wels ganxorcielebuli safrangeTis revoluciis mniSvnelobaze<br />
saubrisas, entoni gidensi Tvlis, rom revoluciam erTmaneTs daupirispira<br />
privilegirebuli, aristokratuli wesrigi da axali sazogadoebis xedva,<br />
romelSic ganxorcieldeboda samarTlianobisa da Tavisuflebis zogadi principebi.<br />
adamianebis uflebebis deklaracia (1789), acxadebda, rom "adamianis<br />
uflebebis ucodinaroba, upativcemuloba da siZulvili warmoadgens sazogadoebrivi<br />
ubedurebis erTaderT mizezs". amrigad, safrangeTis revoluciam<br />
gaafarTova 16-17 saukuneebis sekularuli racionalizmi da is adamianuri<br />
sazogadoebis sferod aqcia. (kapitalizmi da <strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoria ,<br />
gidensi, 1971)<br />
li da niubais mixedviT, safrangeTis da amerikis revoluciebma garkveul<br />
sakiTxTa kristalizeba moaxdines, ramac ganapiroba "<strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis"<br />
warmoSoba da ganviTareba. es sakiTxebi/dapirispirebebi Semdegia:<br />
tradicia/racio;<br />
religia/saxelmwifo;<br />
sakuTrebis xasiaTi (e.i. sakuTrebis Tavisuflad gamoyenebis ufleba);<br />
socialur klasebs Soris urTierTobebi (samarTlebrivi kontraqti);<br />
Tanasworuflebianoba.<br />
Tumca, marqsi safrangeTis revoluciaze werda, rom Tu revolucia, romelic<br />
ansaxierebs yvela istoriul "qmedebas" warmoadgenda marcxs, es marcxi<br />
ganpirobebuli iyo imiT, rom revolucia ar gascda gansazRvruli masis<br />
saxovrebeli pirobebis gaumjobesebis farglebs, ar iyo yovlis momcveli.<br />
revoluciam ver gamoiwvia masis "enTuziazmi" da "interesi", ramdenadac masebis<br />
mravalricxovani nawili, romelic Zalian gansxvavdeba burJuaziisgan ver<br />
xedavda Tavis namdvil interess revoluciis principebSi da ar gaaCnda Tavisi<br />
revoluciuri principi, aramed mxolod "idea" da, aqedan gamomdinare, mxolod<br />
droebiTi enTuziazmi da egzaltacia" (istoriis meterialisturi koncefcia,<br />
maklelanis redaqtorobiT)<br />
robert nisbeti marqsiseul safrangeTis revoluciis interpretacias<br />
afarToebs da ganmartavs, Tu ratom iyo safrangeTis revolucia mniSvnelovani<br />
ara mxolod <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis dabadebisTvis, aramed <strong>Tanamedrove</strong><br />
socialuri azrisTvisac:<br />
“dasavleT evropis mravalricxovani inteleqtualebis azriT, miuxedavad<br />
maTi radikaluri, liberaluri Tu konservatiuli ganwyobebisa, revolucias<br />
safrangeTSi epoqaluri xasiaTi hqonda, ramac kvali daamCnia mTel dasavleT<br />
evropas. arcerT <strong>Tanamedrove</strong> movlenas, garda SeiZleba bolSevikuri<br />
revoluciisa ruseTSi, ar hqonda ufro didi da grZelvadiani gavlena<br />
filosofiur, literaturul, politikur, socialur Tu ekonomikur ideebze,<br />
vidre safrangeTis revolucias”.<br />
59
manqana<br />
<strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoretikosebis umravlesobisTvis, <strong>Tanamedrove</strong><br />
sazogadoebis materialur an ekonomikur fesvebs Zalian didi mniSvneloba aqvT.<br />
es ara mxolod marqsistuli midgomaa, aramed igive azrs iziarebs veberi<br />
(romelic wers did da kompleqsur bazrebze) da durkheimi (romelic ganixilavda<br />
Sromis ganawilebis kompleqsur struqturas). <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis<br />
dabadebaSi gadamwyveti roli iTamaSa industriulma revoluciam. sociologiurad<br />
moxda ori yvelaze fundamenturi cvlileba:<br />
1) xeliT warmoeba Secvala manqanurma warmoebam; 2) ojaxi — qarxanam, rogorc<br />
warmoebis erTeulma.<br />
ZiriTad cnebas aq warmoadgens Sromis rTuli ganawileba (diferenciaciis<br />
<strong>for</strong>ma), razec werdnen adam smiti da Semdeg durkheimi. Tumca,<br />
gasaTvaliswinebelia, rom industriuli revolucia ar warmoadgenda movlenas,<br />
aramed araTanabar process (iseT <strong>sazogadoeba</strong>Si, rogoric iyo britaneTi, aseve<br />
safrangeTisa da germaniis gansxvavebul sazogadoebebSi).<br />
gidensis mixedviT, mxolod me-19 saukunis Suidan SeiZleba ewodos britanul<br />
<strong>sazogadoeba</strong>s "industriuli <strong>sazogadoeba</strong>". situacia safrangeTsa da germaniaSi<br />
gansxvavdeboda. garkveul sferoebSi, magaliTad kulturul miRwevebSi,<br />
gansakuTrebiT literaturaSi, xelovnebasa da filosofiaSi orive qveyana win<br />
uswrebda britaneTs. magram me-18 saukunis Suidan safrangeTi da germania<br />
britaneTs CamorCebodnen ekonomikur ganviTarebaSi da mxolod saukunis<br />
dagvianebiT daewivnen britaneTs.<br />
sakamaToa industrializaciis SefardebiTi mniSvneloba kapitalizmis<br />
ganviTarebasTan dakavSirebiT <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis dabadebaSi (kamaTi<br />
damokidebuli iqneba ramdenad viwrod an farTod movaxdenT TiToeuli cnebis<br />
gansazRvrebas, magaliTad, veberis mier kapitalizmis gansazRvreba ufro<br />
farToa vidre marqsis).<br />
li da niubais mixedviT, industriuli revolucia Tavisi xasiaTiT kapitalisturi<br />
iyo, miuxedavad imisa rom industrializmi da kapitalizmi SeiZleba<br />
moviazroT rogorc calke cnebebi. kapitalizmis gavrcelebas industriaSi<br />
iseTive efeqti hqonda socialur urTierTobebze, rac industrializacias<br />
manamde provinciaSi.<br />
urTierToba industriis damqiraveblebsa da daqiravebulebs Soris<br />
ZiriTadad efuZneboda fuls — jamagirs — jamagiris arapersonalur xasiaTs;<br />
aseve xdeboda mokle vadiani interesebis konfliqti jamagirsa da mogebas Soris<br />
— am faqtorebs Tavisuflad SeeZloT gamoewviaT socialuri da politikuri<br />
vnebaTaRelva, rac Tan axlda industriul revolucias.<br />
qalaqi<br />
urbanizacias mniSvnelovani adgili uWiravs <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis<br />
warmoSobisa da ganviTarebis procesSi. klasikos-Teoretikosebs Soris,<br />
urbanizaciis obieqturi Sedegebi gamoikvlies durkhaimma da veberma. zimelis<br />
naSromi ki qalaqis dinamikas subieqturi gamocdilebidan ganixilavs. aq<br />
ganxilulia gaucxoebisa da socialuri cxovrebis impersonalizaciis sakiTxebi,<br />
romlebic aqtualuri gaxda industrializaciasTan erTad, urbanizaciuli<br />
procesebis dros.<br />
miuxedavad imisa, rom qalaqi ar iyo axali socialuri organizmi, arsebobda<br />
farTod aRiarebuli Sexeduleba, rom qalaqebi mxolod droebiT saWiroebas<br />
warmoadgenden da maT ar eqnebodaT mudmivi xasiaTi. lis da niubais mixedviT,<br />
amis dasabuTeblad, magaliTebis moyvana SeiZleba klasikuri da bibliuri<br />
literaturidan, sadac moTxrobilia qalaqi saxelmwifoebis aRzevebisa da<br />
dacemis, civilizaciebis Tanamdevi gadagvarebis Sesaxeb.<br />
iTvleboda, rom qalaqma moitana pirovnuli urTierTobebisa da socialuri<br />
kontrolis <strong>for</strong>mebis rRveva, romlebic klasebs Soris urTierTobas axasiaTebda<br />
provinciaSi. me -19 saukunis warmomadgenel mesakuTre klasebs eSinodaT, rom<br />
60
qalaqis ganviTareba gamoiwvevda "sazogadoebis dakargvas" da Sedegad<br />
<strong>sazogadoeba</strong> gaxdeboda arastabiluri.<br />
gidensis mixedviT, unda ganvasxvavoT tradiciuli da <strong>Tanamedrove</strong> qalaqebi a)<br />
urbanul/soflur urTierTobasTan mimarTebaSi (am mimarTebis <strong>Tanamedrove</strong><br />
versia ufro farToa) da b) Zalauflebis koncentracia (tradiciuli qalaqisaxelmwifoebis<br />
Zalaufleba gadaeca <strong>Tanamedrove</strong> erovnul saxelmwifoebs)<br />
sityva "qalaqi” gamoiyeneba farTo mniSvnelobiT, romelic exeba rogorc<br />
urbanul dasaxlebebs tradiciul saozogadoebebSi, aseve im adgilebs sadac<br />
kapitalistur-industriuli wesrigia Camoyalibebuli. qalaqis aseTi farTo<br />
mniSvnelobiT gamoyeneba xSirad damabnevelia, ramdenadac <strong>Tanamedrove</strong><br />
industria, romelsac mohyveba urbanizmis gavrceleba ar aris erT adgilze<br />
mibmuli. tradiciuli qalaqi ki warmoadgens klasobriv sazogadoebebSi<br />
dixciplinaruli Zalauflebis ganxorcielebis mTavar adgils, romelic sofels<br />
emijneba rogorc simbolurad, aseve xSir SemTxvevaSi fizikuradac galavnis<br />
saSualebiT" (sazogadoebis konstitucia, gidensi).<br />
zimelis mixedviT, qalaqi saSualebas gvaZlevs fokusi movaxdinoT<br />
gacvlaze/urTierTgacvlaze (marqsisgan gansxvavebiT, romelic ZiriTad<br />
yuradRebas warmoebas uTmobda), rogorc <strong>Tanamedrove</strong> socialuri cxovrebis<br />
ZiriTad maxasiaTebelze. zimeli Tvlis, rom qalaqebi moicaven socialuri<br />
asociaciis mdidar <strong>for</strong>mebs, Tumca mas ambivalenturi damokidebuleba aqvs im<br />
rezultatis mimarT, rac moaqvs individisTvis qalaqur cxovrebas <strong>Tanamedrove</strong><br />
<strong>sazogadoeba</strong>Si:<br />
metropolisi pirovnuli arsebobis yvelaze individualuri <strong>for</strong>mebis Seqmnis<br />
saSualebas iZleva — imisda miuxedavad - rogoria Seqmnili <strong>for</strong>ma - koreqtuli<br />
Tu warmatebuli. <strong>Tanamedrove</strong> kulturis ganviTareba xasiaTdeba obieqturi<br />
sulis dominaciiT subieqtur sulze; enaSi, kanonSi, warmoebis teqnikaSi, iseve<br />
rogorc xelovnebasa da mecnierebaSi, yofiT sagnebSi, Cadebulia iseTi saxis<br />
suli, romlis yoveldRiur ganviTarebas arasrulyofilad mihyveba da CamorCeba<br />
individis inteleqtualuri ganviTareba" (individualobasa da socialuri<br />
<strong>for</strong>mebis Sesaxeb, zimeli).<br />
erovnuli saxelmwifo<br />
erovnuli saxelmwifos fenomeni Zalian mniSvnelovania <strong>Tanamedrove</strong><br />
sazogadoebisa da <strong>Tanamedrove</strong> sociologiisTvis. klasikosi Teoretikosebidan,<br />
veberi <strong>Tanamedrove</strong> saxelmwifos ganviTarebas <strong>Tanamedrove</strong> industriuli<br />
kapitalizmis ganviTarebis yvelaze mniSvnelovan winapirobad miiCnevs. es<br />
Sexeduleba rTuli da mraval plastiania, Tumca saxelmwifos biurokratizacia<br />
— magaliTad saxelmwifos sabuRaltro da finansuri sistemebi ganmsazRvrel<br />
rols TamaSoben. es argumentebi veberis mier racionalizaciis moazrebis farTo<br />
konteqstSi unda davinaxoT.<br />
“racionalizaciis mTeli procesi rogorc qarxanaSi, aseve nebismier sxva<br />
adgilas, gansakuTrebiT ki saxelmwifo biurokratiul aparatSi mesakuTris<br />
xelSi materialuri elementebis Tavmoyris paralelurad mimdinareobs.<br />
disciplina dominirebs iseT farTo sferoebSi, rogoric aris politikuri da<br />
ekonomikuri moTxovnebis dakmayofileba rac ufro da ufro metad<br />
racionalizebuli xdeba. es universaluri fenomeni qarizmis mniSvnelobas da<br />
individualurad gansxvavebul qcevas zRudavs (ekonomika da <strong>sazogadoeba</strong>)<br />
gidensi wers, rom <strong>Tanamedrove</strong> erovnuli saxelmwifos ganviTarebaSi<br />
mniSvnelovani roli Seasrula omis industrializaciam:<br />
“omis industrializacia Tan sdevda erovnuli saxelmwifos Casaxvas da<br />
erovnuli saxelmwifos sistemas garkveuli <strong>for</strong>ma misca. Sedegad Seiqmna<br />
msoflio samxedro wesrigi, romelic kveTs pirvel, meore da mesame qveynebs<br />
Soris gansxvavebulobebs” (erovnuli saxelmwifo da Zaladoba).<br />
61
<strong>sazogadoeba</strong> rogorc moraluri Zala?<br />
<strong>Tanamedrove</strong> sociologia ZiriTadad exeboda wesrigis problemas im sazogadoebebSi,<br />
sadac individualizmi, Temis dakargva, avtoritetis decentralizacia<br />
da sekularizacia safrTxes uqmnida garkveuli sazogadoebebis<br />
arsebobis gagrZlebas. zigmund baumanis mixedviT:<br />
“wesrigis cneba, rogorc movlenebis regularuli Tanmimdevrobisa, rogorc<br />
kargad SeTanxmebuli nawilebis harmoniuli erTobliobisa, rogorc situaciisa,<br />
sadac sagnebi rCebian iseTebad, ra molodinic aris maTgan ar dabadebula<br />
<strong>Tanamedrove</strong> periodis CasaxvasTan erTad.<br />
Tumca, gamorCeulad <strong>Tanamedrove</strong> fiqrs warmodgens wesrigis Sesaxeb fiqri,<br />
gancda rom raime swrafad unda moimoqmedon, SiSi imisa Sesabamis zomebs Tu ar<br />
miiReben, maSin wesrigi qaosad gadaiqceva... iseTi STabeWdileba iqmneba, rom<br />
<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si mxolod adamianuri urTierTobebis frTxili<br />
menejmenti yofs wesrigs qaosisgan (sociologiurad fiqri).<br />
sakiTxisadmi aseTi damokidebuleba vlindeba durkhemis naazrevSic.<br />
naSromSi, Sromis ganawileba, durkhemi wers specializaciis (Sromis ganawilebis)<br />
moralur Sedegebze. durkhemisTvis specializaciis fenomeni ar izRudeba<br />
ekonomikuri cxovrebiT (igi amiT upirispirdeba marqsizms). misTvis<br />
specializacia ekonomikur konteqsts scildeba da socialuri cxovrebis sxva<br />
sferoebisTvisac aqtualuri xdeba. adgili aqvs samuSaos saxlisgan gamijvnas:<br />
politika, ganaTleba iqceva specializirebul sferoebad. mecnierebac<br />
specializirebul mimarTulebebad iyofa. am farTo fragmentaciam, Sromis<br />
socialurma dayofam Secvala individis damokidebuleba moraluri wesrigis<br />
mimarT. amitomac durkhemi <strong>sazogadoeba</strong>s moralur Zalad miiCnevs:<br />
“<strong>sazogadoeba</strong> warmoadgens moraluri samyaros arsebobis pirobas.<br />
<strong>sazogadoeba</strong> individebis ubralo Tavmoyra ki ar aris, romlebsac <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />
gawevrianebis dros Tavisi Sinagani moraluroba SeaqvT <strong>sazogadoeba</strong>Si; aramed<br />
adamiani warmoadgens moralur arsebas mxolod imitom rom is cxovrobs<br />
<strong>sazogadoeba</strong>Si, ramdenadac moraluroba dakavSirebulia jgufTan solidarobis<br />
gancdasTan da icvleba arsebuli solidarobidan gamomdinare. socialuri<br />
cxovrebis gaqrobasTan erTad moraluri cxovrebac gaqreboda, ramdenadac mas<br />
aRar eqneboda mizani" (Sromis ganawileba; rCeuli nawerebidan).<br />
baumani Tvlis, rom <strong>Tanamedrove</strong> xedva imisa, rom TiTqos <strong>sazogadoeba</strong>m unda<br />
gaxados individi "civilizebuli" mcdaria. aseTi xedva efuZneba durkheimis mier<br />
individTan mimarTebaSi sazogadoebis rogorc moraluri da SemzRudveli Zalis<br />
moazrebas. sociologia da socialuri mecnierebebi wamoadgenen am rwmenis<br />
inteleqtualur gamoxatulebas da amitom saWiroa maTi gadafaseba postmodernistuli<br />
sazogadoebis farglebSi, sadac individs eniWeba prioriteti<br />
<strong>sazogadoeba</strong>sTan SedarebiT.<br />
sociologiam unda Seicvalos damamkvidreblis roli <strong>sazogadoeba</strong>sa da<br />
sazogadoebriv eTikasTan mimarTebaSi da gaxdes interpretaciuli gansxvavebuli<br />
individualuri perspeqtivebis gaTvaliswinebiT. ufro meti yuradReba unda<br />
daeTmos piradi moralurobis Seswavlasac. aqedan gamomdinare, postmodernistuli<br />
sociologiis mTavari amocanaa politikasa da kulturaSi waaxalisos da<br />
SeinarCunos pluralizmi. baumanis normatiuli argumenti efuZneba sazogadoebriv<br />
eTikasa da indivudualur moralurobas Soris gansxvavebas. is Tvlis,<br />
rom <strong>Tanamedrove</strong> sociologiis gadmosaxedidan garkveuli undobloba arsebobs<br />
individis mimarT (da individualuri moralurobis mimarT) rac aseve<br />
ukavSirdeba sazogadoebrivi eTikis legitimurobas rogorc imis SesaZlebobas,<br />
rom moagvaros (racios saSualebiT) Tu rogor unda wavmarToT kargad Cveni<br />
cxovrebebi. baumani cdilobs socialuri Teoriis mimarT gansxvavebuli<br />
midgomis damkvidrebas (da ufro farTod sazogadoebis "marTvisa" da socialuri<br />
urTierTobebis mimarTac) romelic axdens moralurobis re-personalizacias,<br />
rac damokidebulia intuiciasa da emociaze da ara mxolod racioze (baumani<br />
amjobinebs "interpretaciuli racios" cnebas am konteqstSi — cneba, romelic<br />
man dilTaisgan aiRo). baumani ganaviTarebs <strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoriis<br />
iseTi sakiTxebis mimarT ufro intuitur da garegnulad moralistur midgomas,<br />
62
omlebic eqvemdebarebian racionalur dialogs, maSin rodesac postmodernistul<br />
TeoriaSi (liotari) TamaSis farglebSi xdeba maTi ganxilva.<br />
rogorc baumani aRniSnavs - "Cven vcxovrobT <strong>sazogadoeba</strong>Si, Cven varT<br />
<strong>sazogadoeba</strong>, iqidan gamomdinare, rom varT moralurebi”.<br />
postmodernistuli <strong>sazogadoeba</strong>:<br />
postmodernuli xana: postmodernizmi<br />
terminebi postmodernistuli, postmodernuli xana da postmodernizmi<br />
erTmaneTs cvlian literaturaSi, miuxedavad imisa, rom postmodernizmi<br />
SeTanxmebisamebr ZiriTadad esTetikas exeba. es terminebi mravali sxvadasxva<br />
fenomenis aRsaniSnavad yofila naxmari: sazogadoebebi (<strong>Tanamedrove</strong> dasavluri<br />
evropa, gansakuTrebiT ki aSS), socialuri praqtika ("Sopingi”, mobiluri<br />
telefonebis, internetis moxmareba, turizmi); socialuri Teoriebi (bodriari,<br />
baumani, liotari); filosofiuri argumentebi (riCard rorti, derida);<br />
skulptura/instalaciebi (demien hersti, treisi emini..) muxika (Snitke, praimal<br />
skrimi); mxatvroba (vorholi, devid hakni), Senobebi (loidi, rem kulhaasi, demien<br />
da hercogi), fuli (plastikuri baraTebi, evro); mecniereba (klonireba), garToba<br />
(virtualuri realoba), da a.S.<br />
Tu postmodernuli fenomenebis es sia raimeTi mainc aris erTmaneTTan<br />
dakavSirebuli, maSin Semdegi Temebi SeiZleba iyos aqtualuri:<br />
konteqstualizacia — sxvadasxva stilisa da midgomis “Sereva”, romlebic<br />
adre erTmaneTisgan gamoirCeodnen (mag., arqiteqtura, moda, religia);<br />
Sereva, “melt dauni” — "gaerTianebisa" da fragmentaciis gancda (imitacia<br />
dizainsa da reklamaSi)<br />
pastiSi — stilebisa da midgomebis ironiuli kopireba (mag., komediaSi);<br />
zedapiri — siRrmis nakleboba, "realobasa" da realobis "reprezentacias"<br />
Soris gansxvavebis uaryofa.<br />
sociologiuri terminebis gamoyenebiT, es Temebi SeiZleba gagebul iqnes<br />
rogorc dediferenciaciis procesi, romelic atrialebs da cvlis socialuri<br />
diferenciaciis process, romliTac xasiaTdeba <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis<br />
ganviTareba (parsonsi, habermasi). sxva sityvebiT rom vTqvaT, xdeba sazRvrebis<br />
rRveva: sazRvrebi an ganxvavebebi romlebic Seiqmna socialuri diferenciaciis<br />
Sedegad areulia postmodernistul <strong>sazogadoeba</strong>Si: mag. sazRvari maRal da<br />
dabal kulturas Soris, ralobasa da realobis reprezentacias Soris<br />
televizorSi (an filmSi, mxatvrobaSi, literaturaSi), politikasa da reklmas<br />
Soris, ekonomikur cxovrebasa da kulturas Soris; warmoebasa da gacvlas Soris,<br />
xelovnursa da adamianur gonebas Soris, dasavluri da aRmosavluri rwmenis<br />
sistemebs Soris. es idea safuZvlad udevs postmodernistul socialur<br />
TeoriaSi fragmentaciis Temas. de-diferenciaciis cneba gulisxmobs rom ukve<br />
SeuZlebeli xdeba sazogadoebis rogorc integrirebuli sistemis moazreba, an<br />
kidev rogorc erTi mTlianobis (marqsi da durkhemi).<br />
postmodernis sxva gansazRvrebebi xSirad xmaroben sityva "axals" da ar<br />
ganmartaven, Tu ras warmoadgens axali — <strong>sazogadoeba</strong>s exeba es, socialur<br />
Teorias Tu xelovnebis nimuSs. ritceri amis magaliTia: postmodernistuli xana<br />
Seexeba istoriul epoqas, romelic rogorc wesi ganixileba rogorc <strong>Tanamedrove</strong><br />
periodi; postmodernizmi Seexeba kulturul produqtebs (xelovnebaSi,<br />
filmebSi, arqiteqturaSi da a.S), romlebic ganxvavdebian <strong>Tanamedrove</strong><br />
kulturuli produqtebisgan.. postmoderni moicavs axal istoriul epoqas, axal<br />
kulturul produqtebs da a.S. yovelive amaT aerTianebT is axali, rac moxda<br />
bolo wlebis manZilze da ukve veRar mieyeneba sityva “<strong>Tanamedrove</strong>”, ramdenadac<br />
axali etapebi cvlian <strong>Tanamedrove</strong> realobas. (sociologiis Teoria, mexuTe<br />
gamocema)<br />
kiTxva ismis - konkretulad ra xdeba "axali"? da konkretulad rodis, "bolo<br />
wlebSi"? postmodernistuli sazogadoebis ufro zusti definiciisTvis unda<br />
aRvniSnoT, rom 1960 ian wlebSi gaCnda socialuri institutebisa da socialuri<br />
cxovrebis reorganizaciis iseTi <strong>for</strong>mebi, romlebic ZiriTadad Sedgeba<br />
63
in<strong>for</strong>maciuli teqnologiebis ganviTarebisgan, globaluri komunikaciuri<br />
mediisgan da momsaxurebis seqtorisgan; momxmareblur <strong>sazogadoeba</strong>Si, aseve<br />
ganxorcielda gacvliTi urTierTobebis da finansuri bazrebis eqspansia;<br />
gaizarda kulturuli pluralizmi.<br />
Tu postmodernistuli socialuri Teoria cdilobs gamoikvlios am cvlilebebis<br />
mizezebi da Sedegebi, sainteresoa, ras warmoadgens postmodernistuli<br />
periodi rogorc normatiuli proeqti?<br />
normatiuli cnebebis moSveliebiT, <strong>Tanamedrove</strong>obis (modernistuli) proeqti<br />
ZiriTadad exeba sinTezis miRwevas an kidev universalur konsensuss. Tu<br />
arsebobs iseTi proeqti, romelic asocirdeba postmodernistul xanasTan, is<br />
pirvel rigSi exeba pluralizms ufro metad vidre universalizms da<br />
gansxvavebulobis SenarCunebas, vidre sinTezis miRwevas. mTavari gansxvaveba<br />
<strong>Tanamedrove</strong> da post<strong>Tanamedrove</strong> Teoriebs Soris, iseve rogorc <strong>Tanamedrove</strong>obasa<br />
da post<strong>Tanamedrove</strong>obas rogorc normatiul proeqtebs Soris<br />
aris is, rom xdeba racios interpretacia, gansakuTrebiT ki racios urTierToba<br />
kulturasa da <strong>sazogadoeba</strong>sTan.<br />
<strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoriis farglebSi, goni, racio moazrebulia rogorc<br />
socialuri Teoriis epistemiologiuri safuZveli da rogorc <strong>Tanamedrove</strong>obis<br />
proeqtis CarCo, romelic scildeba kulturas. postmodernistul<br />
socialur TeoriaSi, racio SeiZleba ganixilebodes rogorc kulturasTan<br />
igiveobrivi, romelsac aZlierebs Zalaufleba; racio ar warmoadgens kulturis<br />
safuZvels, aramed Teoretikosebis damaxinjebul mcdelobas axsnan samyaro.<br />
Tu racio, kulturis farglebs scildeba, is SeiZleba gamoyenebul iqnes<br />
rogorc kargi sazogadoebis ganxorcielebis safuZveli, sadac moxdeba<br />
dapirispierbuli perspeqtivebisa da rwmenebis gasamarTleba. Tu goneba<br />
kulturis nawilia an gaWuWyianebulia kulturis elementebis mier, maSin mas amis<br />
ufleba ar gaaCnia: Cven ver vflobT gasamarTlebis saSualebebs da amitom ara<br />
mxolod unda vicxovroT pluralistul samyaroSi, aramed gaviTavisoT is.<br />
istoriuli konteqsti: postindustrializmi<br />
post industrializmis cneba, rogorc wesi, asocirdeba daniel belis<br />
naazrevTan 1960-ian da 1970-ian wlebSi. beli gamoyofs industriul <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />
momxdar xuT ZiriTad cvlilebas: 1) post<strong>for</strong>distuli warmoebis<br />
teqnika; 2) axali da gafarToebuli profesiuli da teqnikuri klasis warmoSoba;<br />
3) ufro meti Teoriuli codnis gamoyeneba rogorc politikisa da inovaciis<br />
safuZveli; 4) zrdadi orientacia momavalze teqnologiebis marTvis dros; 5)<br />
organizaciuli da in<strong>for</strong>maciuli Teoriis mzardi ndoba.<br />
daniel beli postindustrializms ganixilavs politikurad memarjvene<br />
poziciidan, xolo alen tureni memarcxene poziciidan. misi ZiriTadi argumenti<br />
Semdegia:<br />
warmoiSva axali post industriuli codnis klasi, romelic <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />
atarebs inovaciis ZiriTad pasuxismgeblobas da romelsac aqedan gamomdinare<br />
xelSi uWiravs mniSvnelovani Zalaufleba; Tumca SedarebiT naklebad aris<br />
SezRuduli warmoebis urTierTobebiT da amitom momavalSi iqneba ufro<br />
radikaluri, vidre Zveli industriuli proletariati.<br />
kidev erTi "postindustriuli moazrovnis” andre gorcis mixedviT, romelic<br />
ufro axlos dgas turenTan, vidre belTan, warmoiSva axali postindustriuli<br />
araproletariati romelic Sedgeba umuSevrebisa da kavSirebSi naklebad<br />
gaerTianebeli adamianebisgan. es adamianebi iqnebian gamanTavisuflebeli<br />
politikis adresati, romelic naklebad aris SezRuduli industriuli<br />
korporaciebis mier (umuSevrebi) an kidev ufro institucionalizebuli (da<br />
aqedan gamomdinare, ufro "usafrTxo") koleqtivisturi <strong>for</strong>mebis mier (naklebad<br />
gaerTianebuli kavSirebSi).<br />
magram ratom unda gaviTvaliswinoT zemoT moyvanili aspeqtebi<br />
postmodernistul TeoriaSi?<br />
imitom rom: postindustrializmi asocirdeba ekonomikur cxovrebaSi<br />
64
in<strong>for</strong>maciis rolis eqspansiasTan da aqedan gamomdinare <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />
struqturisa da kulturis SerwymasTan. postindustrializmi aseve dakavSirebulia<br />
Zireul cvlilebebTan socialur stratifikaciaSi rogoric aris mzardi<br />
saSualo klasi, rac gulisxmobs momxmarebluri sazogadoebis mniSvnelobis<br />
zrdas. momxmarebloba aq ganxilulia ara rogorc mxolod aqtivoba, aramed<br />
rogorc socialuri identobis ganmsazRvreli mniSvnelovani wyaro.<br />
margaret arCeri am arguments Semdegnairad ajamebs: momsaxureobiT<br />
dakavebuli klasis warmoSobasis paralelurad, uprecedento koleqtiurma<br />
mobilobam ganapiroba umravlesobis CarTva industriul <strong>sazogadoeba</strong>Si;<br />
momxdarma cvlilebebma umravlesobas SesZina materialuri interesebi,<br />
romlebic gansakuTrebiT mzard momxmareblobaSi (konzumerizmSi) gamoixata da<br />
Sesabamisad Seamcira maTi ideologiuri dapirispirebani da utopiuri xedvebi.<br />
postpolitikurma da postideologiurma xanam aseve gvauwya axali<br />
teqnoracionalurobis fenomeni kulturaSi, ramac darCenil socio-politikur<br />
problemebs teqnikuri sakiTxebis statusi mianiWa, romelTa teqnikuri<br />
gadawyvetac momavalSi moxdeboda (Teoria, kultura da post-industriuli<br />
<strong>sazogadoeba</strong> — maik federstoni, red).<br />
duglas kelneri ganavrcobs teqno kulturis Sesaxeb zemoT moyvanil am<br />
Sexedulebas (Tumca kelneri ar warmoadgens postmodernists, aramed kritikuli<br />
Teoretikosia); duglas kelneris mixedviT, teqnokultura masobrivi kulturisa<br />
da momxmarebluri sazogadoebis erTianobas warmoadgens, sadac samomxmareblo<br />
sagnebi, kino, televizia, masobrivi imijebi da kompiuterizirebuli in<strong>for</strong>macia<br />
kulturis dominantur <strong>for</strong>mad gadaiqcevian ganviTarebul msoflioSi da aseve<br />
sul ufro mzardi gavlena aqvT ganviTarebad qveynebzec.<br />
teqnokulturaSi, imijebi, sanaxaoba da esTetizirebuli samomxmareblo<br />
sagnebi, an kidev "samomxmareblo sagnebis esTetika" kulturis axal <strong>for</strong>mebs<br />
Seadgenen, romlebic axdenen yoveldRiuri cxovrebis kolonizirebas da<br />
politikas, ekonomikasa da socialur urTierTobebs gardaqmnian. yvela am<br />
sferoSi teqnologia sul ufro da ufro centralur rols TamaSobs (kritikuli<br />
Teoria , marqsizmi da moderni, kelneri)<br />
istoriuli konteqsti : momxmarebloba (konzumerizmi)<br />
momxmareblobis (konzumerizmis) fenomeni xidis rols TamaSobs erTis mxriv<br />
postindustrializmisa da in<strong>for</strong>maciuli sazogadoebis Teoriebsa da meore<br />
mxriv globalizaciisa an/da globaluri kapitalizmis Teoriebs Soris.<br />
skot laSisa da jon uris mixedviT, Cven vcxovrobT <strong>sazogadoeba</strong>Si, romelic<br />
organizebulia momxmarebluri tendenciebis irgvliv (gasaTvaliswinebelia<br />
finansuri bazrebis uzenaesoba industriul korporaciebTan da gacvlasTan<br />
mimarTebaSi), rac warmoadgens ekonomikuri aqtivobis gabatonebul <strong>for</strong>mas da<br />
gamoirCeva (anu postmodernuli xasiaTi aqvs) socialur identobasa da<br />
organizaciaze Tavisi zemoqmedebiT.<br />
laSisa da uris mosazreba Semdeg argumentebs moicavs: mwarmoebluri<br />
industria dasavleTis qveynebSi Sesustda da gadainacvla mesame msoflioSi<br />
(post industrializmi). es procesi ganxorcielda soflis industrializaciis<br />
<strong>for</strong>mebis paralelurad, ramac, Tavis mxriv, socialur mobilobaSi farTo<br />
cvlilebebi gamoiwvia.<br />
am cvlilebma ki Seamcira metropolisebis mniSvneloba socialuri identobis<br />
gansazRvra/CamoyalibebaSi. socialuri identoba fragmentuli gaxda, rac<br />
nawilobriv ganapiroba momxmarebluri aqtivobis zrdam da moxmarebis<br />
sagnebisTvis specializirebuli bazrebis ganviTarebam.<br />
es procesi, Tavis mxriv, ki niSnavs, rom moxmarebis sagnebis warmoeba imitaciis,<br />
pastiSisa da stilisturi sazRvrebis aRrevis principebze dayrdnobiT<br />
mimdinareobs. ufro meti yuradReba eqceva stils, vidre Sinaarss rogorc<br />
faseulobis indikators (rasac bodriliari uwodebs — niSan - faseulobas).<br />
rogorc postindustrializmis Teoriebi, konzumerizmis Teoriebi Seexeba<br />
dasavleTis sazogadoebebSi ganxorcielebul urTierTdamokidebul struqtu-<br />
65
ul da kulturul cvlilebebs. es Teoriebi ZiriTadad efuZnebian or amosaval<br />
arguments: rom sabazro kapitalizmi aris "uzenaesi" <strong>for</strong>ma da rom am etapze ar<br />
arsebobs politikuri ekonomiis alternatiuli sistemebi; da rom im<br />
sazogadoebebis ricxvi, romelTac SeiZleba ewodoT liberalur-demokratiuli<br />
izrdeba. es Sexedulebebi mWidrod aris dakavSirebuli zogad postmodernistul<br />
ideasTan, rom dasavleTis sazogadoebebSi adgili hqonda reprezentaciis<br />
kriziss da rom Cven mivaRwieT istoriis dasasruls (fukuiama, bodriliari).<br />
robertsonma SemogvTavaza im fenomenebis sia, romelic dasavluri sazogadoebis<br />
istoriaSi gaurkveveli fazis arsebobas amtkicebs:<br />
dawyebuli 1960-ian wlebSi krizisuli tendenciebi aSkara gaxda adreul 1990-<br />
ianebSi. mesame msoflios inkluzia da globaluri cnobierebis amaRleba 1960-ian<br />
wlebSi. mTvareze adamianis gagzavna. "post-materialisturi” Rirebulebebis<br />
xazgasma. civi omis dasasruli da atomuri iaraRis gavrceleba. globaluri<br />
institutebisa da moZraobebis ricxvis gazrda. sazogadoebebi sul ufro da<br />
ufro xSirad dgebian multikulturuli da polieTnikuri problemebis winaSe.<br />
individebis TviTmoazreba rTuldeba gamomdinare genderuli, eTnikuri da<br />
rasobrivi aspeqtebidan. adamianis uflebebi. saerTaSoriso sistema ufro<br />
labiluri xdeba — bipolaroba dasrulda. kacobriobis bedis Sesaxeb fiqri<br />
gaZlierda. interesi gaCnda msoflio samoqalaqo sazogadoebisa da msoflio<br />
moqalaqeobis ideis mimarT. moxda globaluri media sistemis konsolidacia.<br />
(globaluri viTarebis CarCoebSi moqceva — federstoni)<br />
postindustrializmis koncefcia, konzumerizmis ideasTan erTad<br />
mniSvnelovan rols TamaSobs pirovnebis identobisa da popularuli kulturis<br />
<strong>for</strong>mirebaSi, rac gvibiZgebs iqiTken, rom kapitalisturi <strong>sazogadoeba</strong> veRar<br />
moiazreba gamomdinare marqsistuli Sexedulebidan ekonomikuri sistemis<br />
Sesaxeb, rom socialuri cvlilebas mxolod warmoebis Zalebi ganapirobeben.<br />
gacvla, niSan-faseulobebis simboluri samyaro ufro mniSvnelovania vidre<br />
warmoeba, manqanebisa da sagnebis "namdvili" samyaro. warmoebis paradigmis<br />
uaryofa mxars uWers postmodernistul mcdelobas gaauqmos gansxvaveba<br />
namdvils, materialur samyarosa da simbolur- reprezentaciul samyaros Soris.<br />
aqedan ki gamomdinareobs mniSvnelovani Teoriuli azri, rom istoriul<br />
ganviTarebas ar gaaCnia raime garkveuli logika an xazi. am azrs ki, Tavis mxriv,<br />
mivyavarT Semdeg daskvnamde - istoriam amowura Tavisi Tavi an kidev sxva<br />
sityvebiT rom vTqvaT, dasrulda.<br />
<strong>sazogadoeba</strong> da individi<br />
antoni gidensis da ulrix bekis SromebSi ZiriTad cnebas refleqsuroba<br />
warmoadgens. gidensi refleqsurobas Semdegnairad ganmartavs:<br />
refleqsuroba: socialuri cxovrebis nakadisTvis Tvalyuris devneba.<br />
moqmedebis pirobebis Sesaxeb in<strong>for</strong>maciis rogorc saSualebis gamoyeneba,<br />
rom moxdes mocemuli moqmedebis gadafaseba da sxvanairad moazreba; refleqsuroba,<br />
aris imis wesi Tu rogor vaxdenT Cveni socialuri aqtivobis<br />
monitorings, rogorc monawileebi da Sesabamisad vayalibebT da vcvliT am<br />
qcevis xasiaTs dinamikaSi. (sazogadoebis konstitucia)<br />
bekis mixedviT, ki refleqsuroba aris gaucnobierebloba: “rac ufro<br />
<strong>Tanamedrove</strong> xdeba <strong>sazogadoeba</strong>, miT ufro winaswar ganusazRvreli Sedegebi<br />
moaqvs mas, xolo rodesac xdeba am Sedegebis gamJRavneba da gacnobiereba, isini<br />
industriuli modernizaciis safuZvlebs eWvis qveS ayeneben" (demokratia<br />
mtrebis gareSe)<br />
refleqsuroba — aucileblobis SegrZneba rom SenSi SemouSva "garegani<br />
codna”, miiRo "garegani gamocdileba".<br />
rac Seexeba gidensisa da bekis midgomebs Soris gansxvavebas, gidensisTvis<br />
refleqsuroba yovelRiuri socialuri praqtikis codnis gamoyenebisa da<br />
reproduqciisgan Sedgeba. aqedan gamomdinare, codna socialuri moqmedebis<br />
wyarod gadaiqceva da aseve warmoadgens moqmedebis Secvlis saSualebas.<br />
bekisTvis ki, refleqsurobas Seadgens Cvens codnaSi arsebuli carieli<br />
66
adgilebi, romlebsac igi uwodebs ucodinarobas. ucodinaroba ara mxolod is<br />
aris rac ar viciT, aramed warmoadgens SeuZleblobas rom vicodeT.<br />
kiTxva ismis - ramdenad aris es ori ganxvavebuli midgoma erTmaneTis<br />
Sesabamisi? imisaTvis rom ufro naTlad gavigoT, Tu ra Teoriul principebs<br />
efuZneba gidensis mier refleqsurobis cnebis gamoyeneba, unda mokled<br />
mimovixiloT misi adreuli mcdeloba gadaeWra struqtura /moqmedebis dilema<br />
sociologiaSi.<br />
dilemis mixedviT, unda moxdes moqmedebis, mniSvnelobisa da subieqturobis<br />
cnebebis dakonkreteba da am cnebebis mimarTeba struqturisa da SezRudvebis<br />
cnebebTan. Tu interpretaciuli sociologia emyareba subieqtis uzenaesobas,<br />
funqcionalizmi da struqturalizmi afuZneben socialuri obieqtis<br />
uzenaesobas.<br />
gidensi Tvlis, rom am dilemis gadaWra Semdegnairad unda moxdes: yvela<br />
sociologiurma axsna-ganmartebam unda socialuri qmedebis interpretacia<br />
moaxdinos ise, rom gaTvaliswinebul iyos moqmedebis ganmaxorcieleblis<br />
perspeqtiva; amitom "struqturis" cneba unda moicavdes ara mxolod<br />
institutebs, aramed socialur praqtikasac.<br />
amitom, sciologiuri miznebisTvis, struqtura unda warmoadgendes ara<br />
Senobis karkass, aramed socialur "struqturebs"; unda gaaCndes sistemuri<br />
niSan-Tvisebebi, rac niSnavs rom socialuri struqturebs/sistemebs dinamikuri<br />
xasiaTi gaaCniaT da Sedgebian garkveuli drois periodSi socialuri praqtikis<br />
reproduqciisgan.<br />
aq ismis kiTxva: romelia "struqturul/sistemuri" elementebi da romelia<br />
"qmedebis" Semcveli elementebi? gidens amazec aqvs pasuxi: es aris reproduqciis<br />
procesi da ara faqti rom <strong>sazogadoeba</strong> garegania moqmedebis subieqtebTan<br />
mimarTebaSi, romlebic socialur praqtikas struqturizebul xasiaTs aniWeben.<br />
struqturul/sistemur elementebs gidensi wesebs uwodebs, romlebic normebis<br />
msgavsia. Tumca wesebi ara mxolod moqmedebis SezRudvas (norma rasac<br />
gulisxmobs) axdenen, aramed moTamaSeebs SeuZliaT wesebis, rogorc moqmedebis<br />
resursis gamoyeneba.<br />
wesebi, Tavis mxriv, codnis kompleqsisgan Sedgeba, risi codnac Cven<br />
gvWirdeba, raTa SevideT socialur urTierTobaSi da vpasuxobdeT socialur<br />
viTarebas; aqedan gamomdinare, wesebi da ara normebi Seadgenen sazogadoebis<br />
sistemur niSan-Tvisebebs. yovelive zemoT Tqmuli gvaaxlovebs refleqsurobis<br />
cnebasTan: refleqsurobis cneba mniSvnelovania, ramdenadac wesebis rogorc<br />
resursebis gamoyeneba individebs saSualebas aZlevs monitoringi gauwion da<br />
Sesabamisad garkveuli drois ganmavlobaSi moaxdinon socialuri moqmedebis<br />
nimuSebis reproduqcia. isini warmoadgenen im mediums, risi saSualebiTac<br />
urTierTobebi SesaZlebeli xdeba. gidensis mixedviT, <strong>sazogadoeba</strong> zRudavs<br />
individebs mxolod imdenad, ramdenadac arsebobs codnis naklovaneba. Tumca, am<br />
naklovanebam SeiZleba gamoiwvios socialuri moqmedeba, romelsac gauTvleli<br />
Sedegi moyveba.<br />
aqve ibadeba kiTxva, rom Tu refleqsuri monitoringis mixedviT, nebismieri<br />
<strong>sazogadoeba</strong> axdens Tavisi Tavis reproduqcias, maSin ratom axasiaTebs is<br />
mxolod gviandel <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s? gidensi pasuxobs, miuxedavad<br />
imisa, rom refleqsuroba yvela adamianuri qmedebis ganmsazRvreli<br />
maxasiaTebelia, misi institucionalizacia gviandeli <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis<br />
specifikur niSans warmoadgens. es niSani nawilia imisa, rac safuZvlad udevs<br />
sistemur reproduaqcias, iseTi gziT, rom azri da qmedeba gamudmebul<br />
urTierTqmedebaSi imyofebian erTmaneTTan.<br />
gviandeli <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />
an meore/Semdgomi <strong>Tanamedrove</strong>oba<br />
gidensis da bekis mixedviT, gviandeli <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong> xasiaTdeba<br />
iseTi procesiT, romelsac isini refleqsur modernizacias uwodeben. refleqsuri<br />
modernizacia <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis ZiriTadi institucionaluri<br />
67
maxasiaTeblebis ganviTarebis aCqarebasa da radikalizacias warmoadgens. es<br />
maxasiaTeblebia: kapitalizmi, industrializmi, saxelmwifo administracia,<br />
samxedro Zala.<br />
gidensi da beki aCqareba/radikalizaciis gamomwvev faqtorebad droisa da<br />
sivrcis erTmaneTisgan daSorebas asaxeleben, rac, Tavis mxriv, gamowveulia<br />
Semdegi meqanizmebiT: simboluri niSnebiT — fuliT da eqspertuli sitemebiT,<br />
romlebic funqcionireben eqspertebis damoukideblad, vinc es sistemebi Seqmna,<br />
mag., transportSi, organizaciebsa da telekomunikaciebSi.<br />
refleqsuri monitoringis procesi <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si arsebuli<br />
institutebis organizaciuli aspeqtebis ganmsazRvreli faqtori gaxda. Sedegad,<br />
institutebi — da Cveni TviTidentoba daeqvemdebara cvlilebis ganuwyvetel<br />
process. subieqturi perspeqtividan gamomdinare es SemaSfoTebelia.<br />
refleqsuri modernizacia yovelTvis gvemuqreba imiT rom erT mSvenier dRes is<br />
kontrols aRar daeqvemdebareba. refleqsurobis principi da mudmivi monitoringi,<br />
romelsac is gulisxmobs qmnis gaurkveveli momavlis SegrZnebas.<br />
bekisTvis, refleqsuri modernizacia modernizaciuli procesis meore<br />
talRas warmoadgens, romlis drosac industrializmi demistifikaciis process<br />
ganicdis, iseve rogorc Tavis droze industrializaciam pre-<strong>Tanamedrove</strong><br />
msoflios demistifikacia moaxdina. pre<strong>Tanamedrove</strong> msoflios demistifikacia<br />
ki ganapirobes industriuli ganviTarebis Sedegebma an kidev gauTvlelma<br />
ukuCvenebam, rogoric aris magaliTad dabinZureba: Cven aRar vcxovrobT<br />
industriuli warmoebis <strong>sazogadoeba</strong>Si, aramed industriuli warmoebis Sedegebs<br />
winaSe vdgevarT, rac warmoadgens am sazogadoebis negatiur sarkisebur imijs.<br />
beki postmodernistuli sazogadoebis analizs eTanxmeba imdenad ramdenadac, es<br />
analizi aRiarebs, rom industriuli <strong>sazogadoeba</strong> dakninebulia. magram<br />
industrializmi martivad ar Caunacvlebia mikroeleqtronikisa da<br />
gafarToebuli servisis seqtoris teqnologiebs; industriuli sazogadoebis<br />
etapi damTavrda yovelgvari dagegmarebisa da revoluciis gareSe.<br />
rom SevajamoT, <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>m im etaps miaRwia, romlis drosac<br />
moxda refleqsurobis intstitucionalizacia, rac niSnavs rom <strong>Tanamedrove</strong><br />
sazogadoebis yoveli ganzomileba kritikulad ganixileba am sazogadoebisave<br />
wevrebis mier. Tumca es ar warmoadgens kritikuli TviTrefleqsiis kargad<br />
mowesrigebul da teleologiur process, aramed <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s<br />
ufro eqsperimentuli xasiaTi aqvs; yoveli CvenTagani iZulebulia TviTon<br />
gaakeTos arCevani da ar iyos damokidebuli politikosebze, eqspertebze an im<br />
Zalebze, romlebsac isini efuZnebian.<br />
riskis fenomeni rogorc gidensis aseve bekis naazrevSi centralur cnebas<br />
warmoadgens, gansakuTrebiT ki bekis naSromebSi. beki Tvlis, rom Cven vcxovrobT<br />
Seqmnili riskis xanaSi. anu is riski, romlis winaSec Cven yoveldRiurad<br />
vgdgavarT, Cveni xaniTvis specifikuria da ar warmoadgens bunebriv risks. is<br />
warmoqmnilia eqspertTa sistemebis mier da ar aris Cveni qmedebebiT ganpirobebuli.<br />
Seqmnili riski codnazea damokidebuli da iTxovs Cvengan<br />
warmovidginoT ararsebuli, momavali viTarebebi rogorc Cveni gadawyvetilebebis<br />
an kanonmdeblobis miRebis safuZveli. amitomac dRevandel<br />
<strong>sazogadoeba</strong>s beki riskis <strong>sazogadoeba</strong>s uwodebs.<br />
zedmetad ganviTarebuli warmoebis Zalebis pirobebSi, 21 saukunis<br />
dasawyisSi, mecniereba xSirad warmoadgens rogorc ganmaTleblobas, aseve<br />
antiganmanaTleblobas, WeSmaritebasa da mis dafarvas, memkvidreobiT miRebuli<br />
SezRudvebisagan ganTavisuflebas erTi mxriv da SezRudvas, meore mxriv, Cvens<br />
mierve Seqmnili obieqturi sazRvrebis farglebSi. mecnierebis rogorc<br />
apologetebi, aseve kritikosebi erTmaneTs ekamaTebian swored am ori<br />
poziciidan gamomdinare. Tumca, cal-calke aRebuli orive pozicia mcdaria.<br />
bekis Tvlis, rom sakiTxis dayeneba — mecnierebis saSualebiT an mecnierebis<br />
gareSe — aramarTebulia; Seqmnili riski imanenturad aris politizirebuli, rac<br />
ganpirobebulia imiT, rom riskis marTva, gamomdinare am fenomenis<br />
kompleqsurobidan da riskis Sesafaseblad saWiro codna gadaiqca eqspertebis<br />
prerogativad. eqspertebi efeqturad uvlian gverds politikur sistemas da<br />
Sedegad xdeba rogorc beki uwodebs qve-politikuri sferos <strong>for</strong>mireba.<br />
68
subpolitika arsebobs <strong>for</strong>maluri demokratiuli sivrcis gareT an qveS.<br />
specialuri interesebis dakmayofileba ZiriTadad masmediisa da mosamarTleebis<br />
mier xdeba, rac iwvevs politikuri debatebis mimarT fragmentul<br />
midgomas. es aseve saxelmwifos ekonomikuri daRmavlobis gamoxatulebaa, razec<br />
mianiSnebs ara mxolod socialuri uzrunvelyofis nakleboba, aramed isic rom<br />
mTavrobebi finansurad ver axerxeben sazogadoebis farTo maStabian monitorings.<br />
ufro zogadad, aRniSnuli viTareba miuTiTebs imaze, rom moxda gadasvla<br />
masobrivi politikuri partiebidan konkretuli problematikis garCevaze.<br />
globalizaciis procesebi riskis Temis analizTan mWidro kavSirSia. gidensi<br />
globalizacias gansazRvravs rogorc msoflio socialuri urTierTobebis<br />
gaintensiurebas, rac Soreul geografiul wertilebs akavSirebs erTmaneTTan<br />
ise rom lokalur movlenebs xSirad mravali aTasi kilometris daSorebiT<br />
momxdari ganapirobebs. rac niSnavs, rom globalizacias dialeqtikuri saxe aqvs :<br />
erT adgilas momxdarma movlenebma SeiZleba gamoiwvion gansxvavebuli an<br />
sapirispiro xdomilebebi meore adgilas. am fenomens gidensi lokalur/globalur<br />
kavSirs uwodebs.<br />
gidensisTvis globalizaciis procesi dakavSirebulia TviTidentobis trans<strong>for</strong>maciasTan,<br />
rac warmoadgens refleqsuri modernizaciis gafarToebas "me"-s<br />
mimarTulebiT. adamianuri gamocdileba igive refleqsuri modernizaciis<br />
process eqvemdebareba, rasac eqvemdebarebian <strong>Tanamedrove</strong> institutebi. Tumca<br />
eqspertuli codnis praqtikaSi gamoyenebiT individebis cxovrebebi icvleba,<br />
seqsualobis, janmrTelobisa da sulierebis, a.S. sferoebSi. magaliTad,<br />
fsiqoTerapia im dislokaciebsa da gaurkvevlobebs gamoxatavs, romlebic moicaven<br />
refleqsuri modernizaciis subieqtur gamocdilebas. TerapiasTan dakav-<br />
Sirebuli ideebis gamoyeneba seqsualobaSi, seqsualuri urTierTobebis gamijvna<br />
ganayofierebisgan gavlenas axdenen intimurobis mniSvnelobis sxvanairad<br />
moazrebaze. refleqsuri modernizaciis mTavari gamovlinebas am etapze<br />
warmoadgens intimuri urTierTobis damyarebisken swrafva, rac ufro did<br />
prioritets aniWebs emociur da seqsualur dakmayofilebas, vidre xangrZlivobas.<br />
qalebi gansakuTrebiT gaZlierdnen. xelmisawvdomi in<strong>for</strong>maciis raodenoba<br />
da mravalferovneba gvibiZgebs imisken, rom Cveni cxovrebebi miRebuli<br />
in<strong>for</strong>maciis WrilSi ganvixiloT. eqspertuli codna ar efuZneba raime<br />
tradicias da ar arsebobs realuri rekomendacia imisa, Tu rogori arCevani unda<br />
gavakeToT an kidev rogori Sefaseba SeiZleba mivceT eqspertTa mosazrebas.<br />
Sedegad momavlis Riaoba dgas rogorc SesaZleblobebis, aseve safrTxis winaSec.<br />
generaciuli politika<br />
gidensisTvis da bekisTvis normatiuli proeqts, romelic refleqsuri<br />
modernizaciis Teoriidan gamomdinareobs aqvs mZafri moTxovnilebis <strong>for</strong>ma.<br />
posttradiciul <strong>sazogadoeba</strong>Si iSleba yvela erT dros myari parametri,<br />
romelic arsebobda <strong>sazogadoeba</strong>sa da bunebas Soris urTierTobaSi, ojaxis<br />
struqturaSi, rwmenasa da klasobriv cnobierebaSi. am process Tan sdevs<br />
individualizacia, romelic riskis kulturaSi TiTqmis aucileblobis saxe aqvs.<br />
arc erTi CvenTagani individualizaciis procesisgan dazRveuli ar aris;<br />
individualizacia inkluziis garkveul <strong>for</strong>madac SeiZleba iqnes ganxiluli.<br />
<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, arsebuli definiciebis safuZvelze energiuli<br />
<strong>sazogadoeba</strong>a, sadac individebi da jgufebi met-naklebad iZulebulebi arian,<br />
rom Zlieri pozicia daikavon sakuTari cxovrebis xarisxis mimarT. imdenad<br />
ramdenadac cxovrebis xarisxs SeiZleba globaluri safrTxe daemuqros, TviTon<br />
am poziciac globaluri xasiaTi eZleva. aucileblobidan gamomdinare Cven<br />
gaviareT privatulobis etapi da rTulia Tavi avaciloT aqtiur politikur<br />
CarTulobas.<br />
sainteresoa, ra warmoadgens am aucileblobis wyaros. orive<br />
TeoretikosisTvis, es aucilebloba ganpirobebulia faseulobebis globaluri<br />
gaerTianebiT, rac TavisTavad gamowveulia SiSisa da safrTxis globaluri<br />
69
xasiaTiT.<br />
faseulobebis Tanxvedras empiriuli xasiaTi aqvs. is emyareba SiSs; amitom<br />
negatiuria. magram gidensisa da bekisTvis, SiSis saerToobas sawinaaRmdego<br />
Sedegic aqvs — saerTo imedi da saerTo leqsika. bekisTvis am leqsikas ZiriTadad<br />
ekologiuri xasiaTi aqvs, Tumca SeiZleba gadaizardos socialuri uzrunvelyofisa<br />
da janmrTelobis sferoebSi. gidensisTvis, gaziarebuli leqsika<br />
sicocxlis sakralur faseulobas exeba, adamianis uflebebs, cocxali arsebebis<br />
gadarCenasa da momavlisTvis zrunvas.<br />
gidenss da beks ar sWirdebaT, zemoT aRniSnuli, universaluri faseulobebis<br />
gamogoneba an Tavs moxveva, ramdenadac isini realurad arseboben da ara<br />
TeoriaSi. riskis kulturis pirobebSi, romelmac gamoiwvia arastabiluroba da<br />
SiSi, Cven iZulebulebi gavxdiT movaxdinoT politikis gadasinjva. gidensis<br />
mixedviT, politikis gadafasebas mivyavarT generaciul politikamde.<br />
gidensi socializms miiCnevs aramdgradad, radganac is efuZneba<br />
sazogadoebis kibernetikul models. sazogadoebis es modeli gulisxmobs, rom<br />
sazogadoebis marTva da kontroli SesaZlebelia maRali inteleqtis mier (anu<br />
saxelmwifos mier). aseTi midgoma Zvel samyaros axasiaTebs, dRes ki <strong>Tanamedrove</strong><br />
dasavlur <strong>sazogadoeba</strong>s funqcionirebisTvis sWirdeba adgilobrivi da ara<br />
centraluri in<strong>for</strong>maciis wyaroebi.<br />
gidensi politikis gadasinjvisTvis Semdeg gzebs (mesame gza) gamoyofs:<br />
- politikuri Zalis decentralizacia;<br />
- individebisa da adgilobrivi sazogadoebrivi gaerTianebebis avtonomia im<br />
mizniT, rom moxdes arsebuli in<strong>for</strong>maciuli nakadis mimarTva moqmedi<br />
subieqtidan mmarTveli struqturebisken, refleqsuri monitoringis<br />
saSualebiT;<br />
- aqtiuri ndobis damkvidreba politikuri sazogadoebis farglebSi ("aqtiurSi"<br />
igulisxmeba mudmivad warmoebadi, monitorings daqvemdebarebuli da<br />
SeTanxmebuli).<br />
kiTxva ismis, Tu ratom uwodebs gidensi zemoTxsenebul rekomendaciebs<br />
mesame gzas, memarcxeneobisa da memarjveneobis miRma?<br />
generaciuli politikis idea asaxavs bazarsa da saxelmwifos Soris arsebuli<br />
klasikuri dixotomiisgan Tavis aridebis mcdelobas. amitom individebisa da<br />
jgufebis SesaZleblobas Seqmnan da awarmoon TavianTi Tavi politikur sazogadoebebad<br />
gadamwyveti roli eniWeba. generaciuli politika “uzrunvelyofs<br />
materialur pirobebs da organizaciul struqturebs im socialur-politikuri<br />
gadawyvetilebebisaTvis, romlebsac iReben individebi da jgufebi farTo<br />
socialuri wesrigis farglebSi”. (gidensi)<br />
racios cneba mWidrod aris dakavSirebuli gidensis refleqsurobis<br />
cnebasTan, aqedan gamomdinare ki, generaciuli politikis <strong>for</strong>masTan, ris<br />
advokatirebac igi eweva. gidensisTvis racio meToduri eWvis ganxorcielebis<br />
saSualeba xdeba. Cveni xanis mTavar princips unda warmoadgendes meToduri eWvi,<br />
romelic saTaves dekartes filosofiaSi iRebs. gidensi da beki Tvlian, rom<br />
universalizmi da ara pluralizmi warmoadgens momavlisken svlis erTaderT<br />
gzas, radganac SiSebisa da sadardebeli problematikis Tanxvedras mivyevarT<br />
faseulobebis Tanxvedramde.<br />
<strong>Tanamedrove</strong> procesebis gasagebad beki, iseve rogorc baumani Tvlis, rom<br />
saWiroa axali sociologiuri cnebebis danergva, romlebic ufro adekvaturi<br />
iqneba axal samyaroze saubrisas. Tumca es arc ise martivi saqmea.<br />
magaliTad, beki wers, rom tradiciis cnebis magivrad unda dainergos<br />
detradicionalizaciisa da posttradiciis cnebebi. modernizaciis magivrad is<br />
mimarTavs refleqsuri modernizaciis cnebas, romelsac beki, agreTve uwodebs<br />
“ganmanaTleblobis ganmanaTleblobas”. xolo, industriuli sazogadoebis<br />
cnebas industriuli Sedegebis sazogadoebiT anacvlebs. baumanisgan gansxvavebiT,<br />
beki post<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s warmogvidgens rogorc <strong>Tanamedrove</strong><br />
sazogadoebis sapirispiros da ara rogorc <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebisgan<br />
Tvisebrivad gansxvavebuls.<br />
70
dro, sivrce da arqiteqtura<br />
edvard soia gvTavazobs "geografiuli da sivrcobrivi" warmosaxvis<br />
ganviTarebas Teoriul naSromebSi. misi azriT, akademikosebi <strong>Tanamedrove</strong> xanaSi<br />
dros da istorias ufro aniWebdnen privilegirebul pozicias, vidre sivrcesa da<br />
geografias. <strong>Tanamedrove</strong>oba ganixileboda rogorc tradiciebis damangreveli an<br />
Semcvleli sxva faseulobebiT — maSin, rodesac soias mixedviT, <strong>Tanamedrove</strong>oba<br />
unda ganixilebodes rogorc droiTi da sivrculi urTierTobebis kompleqsuri<br />
reorganizacia. magaliTad, <strong>Tanamedrove</strong>obis damaxasiaTebeli Tvisebaa cvlilebebis<br />
sinqronuli xasiaTi globalur doneze, gansakuTrebiT ki teqnologiur<br />
da ekonomikur sferoebSi.<br />
postmodernistuli socialuri trans<strong>for</strong>maciebi moicaven sivrculi<br />
wesrigis gansxvavebul moazrebas: siswrafe da xelmisawvdomoba distanciis<br />
problemas aqrobs da Sesabamisad xdeba samyaros dapataraveba, rac, Tavis mxriv,<br />
iwvevs periferiebsa da centrebs Soris mkacri SezRudvebis aRmarTvas.<br />
fukos mixedviT, sivrces sazogadoebrivi cxovrebis nebismieri <strong>for</strong>misTvis,<br />
iseve rogorc Zalauflebis ganxorcielebisTvis centraluri mniSvneloba aqvs.<br />
fukom Seqmna "heterotopiis" cneba im sivrceebis aRsaniSnavad, romlebic<br />
moiazreba garkveuli socialuri sivrceebis nawilad da romelTa funqcia<br />
gansxvavdeba an kidev upirispirdeba sxvebisas.<br />
fuko Tvlis, rom arqiteqtura garda misi zedapiruli gansazRvrebisa, axdens<br />
adamianebis gadanawilebas sivrceSi, maTi cirkulaciis garkveul arxebSi<br />
moTavsebas, iseve rogorc urTierTobebis kodirebas. amitom arqtiteqtura ara<br />
mxolod sivrcis elementia, aramed gavlenas axdens socialuri urTierTobebis<br />
sferoze, rasac konkretuli Sedegebi moaqvs sociumisTvis.<br />
xelovneba da urbanuli sivrceebi - dena l. hovsi<br />
ra urTierTmimarTeba arsebobs xelovnebasa da urbanul sivrceebs Soris.<br />
sainteresoa gavixiloT is sakiTxebi, romlebic ukavSirdeba xelovnebas. Tu<br />
rogor SeiZleba sazogadoebriv sivrceSi moTavsebuli xelovnebis nimuSi<br />
sazogadoebisTvis sasargeblos momtani iyos, xazi gausvas mniSvnelovani<br />
sakiTxebis irgvliv socialuri TviTSegnebis amaRlebas. sazogadoebriv xelovnebas<br />
aseve SeuZlia sazogadoebisTvis zianis motana, mag., rodesac xlovnebiT<br />
gadacemuli mesiJi miuRebelia sazogadoebis mniSvnelovani nawilisTvis, aman<br />
SeiZleba gamoiwvios sazogadoebis gaTiSva. sazogadoebrivma xelovnebam aseve<br />
SeiZleba Seqmnas socialuri konfliqti garkveuli politikuri da socialuri<br />
Rirebulebebis waxalisebiT, romlebic ewinaaRmdegebian momxdar socialur<br />
cvlilebebs.<br />
jansaR urbanul sdazogadoebaSi kulturuli identobebi iqmneba rogorc<br />
Zalis, uflebebis mopovebis sawyisi, qalaqis mcxovreblebs SeuZliaT<br />
monawileoba miiRon da kvali daamCnion qalaqis <strong>for</strong>masa da qalaqis sivrcis<br />
gamoyenebas. amave dros, is artistebi romlebic muSaoben sazogadoebrivi<br />
xelovnebis sferoSi, kiTxvis niSnis qveS ayeneben qalaqis ideis gamefebul<br />
koncefciebs da rTaven xalxs adgilobriv politikaSi rom amiT safuZveli<br />
Caeyaros socialur kritikas. urbanuli sivrcis dagegmarebaSi CarTulma<br />
adamianebma da xelovanebma unda Seqmnan iseTi urbanuli dinamika, romelic<br />
asaxavs am sivrceSi macxovrebeli xalxis Rirebulebebs, miswrafebebs.<br />
konfliqtebis gadaWris sakiTxze msjeloba urbanuli sirvrcidan<br />
gamomdinare, imdenad aris aqtualuri ramdenadac 2005 wels msoflio<br />
mosaxleobis naxevarze meti cxovrobs qalaqebSi. sacxovrebeli adgilebi mravalnairia<br />
— dawyebuli SeZlebuli xalxisTvis gankuTvnili vilebiT, damTavrebuli<br />
barakebiT da kardonis yuTebiT. am mega qalaqebs xSirad ar aqvT centri an<br />
principi, ris garSemoc isini arian organizebulni; isini xSirad dayofilebi<br />
arian simdidrisa da siRaribis zonebad, usafrTxoebisa da Zaladobis — es Zalis<br />
dinamika yovelTvis ar aris TvalsaCino da aSkara saSualo moqalaqisTvis. Cndeba<br />
kiTxva, Tu ra warmoadgens qalaqs da visi keTildReobisTvis iqmneba qalaqi —<br />
71
am kiTxvidan gamomdinareobs urbanuli sivrcis sakiTxebi, urbanuli dizainisa da<br />
sazogadoebrivi xelovnebis perspeqtividan sazogadoebrivi sivrcis konstruqcia.<br />
sazogadoebrivi xelovneba SeiZleba iyos socialurad sasargeblo da<br />
Seasrulos konfliqtis gamaneitraleblis roli, Tuki is exmaureba qalaqis<br />
macxovreblebis moTxovnebs — aTavisuflebs maT warmosaxvas, wvlili Seaqvs<br />
qalaqis dizainSi da iwvevs socialur kritikas, romelic xels uwyobs<br />
sazogadoebrivi sivrcis Camoyalibebas. amgvarad: xelovnebis roli urbanuli<br />
sivrcis simyarisTvis ormagia: gamoyenebiTi xelovneba rogorc urbanuli<br />
dizainis ganuyofeli aspeqti, romelsac SeiZleba hqondes rogorc saxaliso,<br />
aseve funqcionaluri aspeqti; da xelovneba rogorc socialuri procesi,<br />
Cagvris sawinaaRmdego, sazogadoebrivi interesebis gamtarebeli,<br />
sazogadoebrivi da saSinao sivrceebis sazRvrebis transcedenturi.<br />
monumentebi<br />
monumentebi iqmneba damkvidrebuli faseulobebis CarCoebis farglebSi da<br />
erovnuli kulturuli identobis SeqmnaSi Seaqvs wvlili. monumentebi da<br />
sazogadoebrivi xelovnebis nimuSebi — skulpturebi nawilobriv arian faseulobebis<br />
konsensusis matareblebi. isini kulturuli obieqtebis kategorias<br />
miekuTvnebian, ganasaxiereben stabilurobas, romelic sazogadoebis Sinagani<br />
winaaRmdegobis dafarvas axdens. sazogadoebrivi xelovneba xandaxan ver uZlebs<br />
istoriul cvililebebs (mag., postsabWoTa qveynebSi bevri komunisturi lideris<br />
qandakeba Camoxsnes)<br />
amis yvelaze naTeli magaliTia Tavisuflebis qandakeba (1886), amerikis<br />
SeerTebuli Statebis, Tavisuflebisa da demokratiis simbolo. qandakeba Cans<br />
elisis kunZulidan, sadac milionobiT emigranti eloda amerikaSi Sesvlas<br />
romelic Tavisuflebis miwad iyo aRiarebuli.<br />
monumentebi da skulpturebis ageba xSirad xdeba garkveuli jgufis mier<br />
Zalauflebis demonstraciis mizniT. Zaladoba xSirad monumentis Ziridadi<br />
koncefciaa, ramdenadac bevri memoriali, triumfaluri TaRi, qandakebebi,<br />
warsuli dapyrobebis amRvniSvnel simboloebs warmoadgenen.<br />
monumentis Zalas xSirad iseTi wona aqvs, rom mosaxleobis da samoqalaqo<br />
institutebis umravlesoba iRebs im winaaRmdegobebs, romlebsac monumentebi<br />
warmoaCenen maT <strong>sazogadoeba</strong>Si da am gziT monumenti xdeba socialuri<br />
kontrolis meqanizmi, rasac ufro faruli xasiaTi aqvs, vidre Zalis aSkara<br />
demonstrirebas.<br />
kulturis gamoyeneba socialuri wesrigis SenarCunebisTvis, burJuaziuli<br />
sazogadoebis zogadi maxasiaTebels warmoadgens, im kuTxiT rom faseulobis<br />
gadatana xdeba esTetikur sivrceSi, xelovnebisa da cxovrebis dualobas xazi<br />
esmeba da Zalauflebisa da fuli ZalaSi eWvis Setana aRar xdeba, an kidev maT<br />
mimarT damokidebuleba naklebad kritikulia. me-19 saukunis monumentebi<br />
imperiisa da patriarqatis mesijs atareben, aseTi tipis mesiJi <strong>Tanamedrove</strong><br />
sazogadoebriv xelovnebaSic xSirad Cans. magram aris SemTxvevebi, rodesac<br />
monumentTan dakavSirebuli normebi irRveva da monumenti "ubralo xalxs"<br />
eZRvneba, an kidev "antimonumentis" kategorias miekuTvneba. magaliTad,<br />
vaSingtonSi agebuli vietnamis omis veteranTa memoriali eZRvneba omis<br />
istorias. gaprialebul, Savi qvis zedapirze wawerilia 58.000 mkvdari an<br />
brZolaSi dakarguli (1959-1975) amerikelis saxeli. xelovanma maia linma<br />
memorials "miwis Wriloba" uwoda, misi azriT momeriali cdilobs im Wrilobis<br />
Sexorcebas, romelic omis winaaRmdeg protestma gamoiwvia. memoriali kiTxvis<br />
niSnis qveS ayenebs Zalauflebis struqturebs <strong>sazogadoeba</strong>Si, struqturebs<br />
romlebmac gamoiwvies omi, miuxedavad imisa es winaaRmdegobebi gadaWrialia Tu<br />
ara an miviwyebuli. sakamaTo sakiTxia, vietnamis veteranTa memoriali anti<br />
monumentis xasiaTs atarebs Tu ara, ramdenadac aRmarTuli qvis Semyure xalxi<br />
acnobierebs, Tu ramdeni adamiani daiRupa vietnamis omSi, rodesac sakuTar<br />
anareklTan erTad xedavs memorialur dafaze aTasobiT amerikeli moqalaqis<br />
72
saxels da gvars.<br />
1960 ian wlebSi, amerikis SeerTebul StatebSi, xelovanebi uaryofdnen<br />
nivTebis privilegirebul statuss da xelovnebis elitarulobas, isini sazogadoebis<br />
samsaxurSi ewerebodnen, erTvebodnen aqtivizmSi da TanamSromlobdnen<br />
<strong>sazogadoeba</strong>sTan. amis Sedegad moxda sazogadoebrivi sivrcis gadafaseba,<br />
fizikuri adgilis ufro farTod moazreba. sazogadoebisTvis gankuTvnili<br />
skveri Tu parki asaxavs mocemuli sazogadoebis kulturas da TviTcnobierebas.<br />
Sesabamisad, sazogadoebrivi sivrcis dizaini da sazogadoebrivi xelovnebis<br />
SerCeva asaxavs sazogdoebis damokidebulebasa da faseulobebs, Tu ramdenad<br />
iTvaliswinebs qalaqi mravalferovnebas da adamianebis keTildReobazea<br />
mimarTuli. mravalferovnebis da gansxvavebulobis gacnobiereba da gaTaviseba<br />
ki mSvidobiani sazogadoebis Senebis ganuyofeli nawilia.<br />
dRevandel dRes, sazogadoebrivi xelovneba msoflios bevr kuTxeSi gascda<br />
cxenze amxedrebuli gmiris aRmarTvas sazogadoebiv sivrceebSi. amis sanacvlod<br />
xdeba sazogadoebis mier ganxilva imisa, Tu vis da ras warmoadgens gmiri<br />
xalxisTvis 21-e saukuneSi. magaliTisTvis SeiZleba moviyvanoT barbara krugeri,<br />
romelic komunikaciis bevr sxvadasxva saSualebas mimarTavs, rom moaxdinos<br />
Tavisi ideebis gavrceleba sazogadoebriv sivrceSi. mag., mis xelovnebas aqvs<br />
bilbordebis, maisurebis, asanTebze dabeWdili sloganebis, plakatebis saxe.<br />
plakatebi ikvreba satelefono jixurebze da Senobebze. krugeris namuSevrebi<br />
reklamas ar warmoadgens, ramdenadac is aranair komerciul interess ar<br />
emsaxureba. arc propagandistulia, radganac ar aris nakarnaxevi, xelmZRvanelobis<br />
mier. krugeri ubralod vizualur strategiebs iyenebs rom miipyros<br />
xalxis yuradReba da daafiqros Tavis namuSevarSi Cadebul mniSvnelobaze.<br />
krugeris namuSevrebi moiTxoven qalsa da mamakacs Soris Tanasworobas, misi<br />
gamosaxulebebi da teqsti xazs usvams qalebisa da mamakacebis stereotipul<br />
rolebs, rom TvalsaCino gaxdes genderTan dakavSirebuli stereotipebis<br />
safuZvlad mdebare dapirispireba. krugeri aseve exeba sityvis Tavisuflebis,<br />
religiuri tolerantobis, omis, momxmarebluri sazogadoebis, ojaxuri<br />
Zaladobis sakiTxebs.<br />
riCard seras proeqti — skulptura "gadaxrili arka" kargi magaliTia imisa,<br />
Tu rogori konfliqti SeiZleba gamoiwvios sazogadoebrivma xelovnebam da<br />
saerTod sazogadoebrivi sivrcis gamoyenebam. 1980 wels riCard seram, cnobilma<br />
amerikelma modernistma xelovanma, qalaq niurkis xelmZRvanelobis dakveTiT<br />
aago skulptura did sazogadoebriv skverSi, romelsac gars ertya<br />
dawesebulebebis Senobebi. sanam skulpturas aagebdnen, aravis mosvlia azrad<br />
Sexvdrebis mowyoba sazogadoebis wevrebTan, romlebic muSaobdnen am skveris<br />
garSemo da ar ukiTxavT maTTvis Tanaxmani iyvnen isini Tu ara rom aegoT<br />
mocemuli qandakeba. seras spilenZis qandakeba 90 futis simaRle iyo. qandakebis<br />
agebis faqtma gamoiwvia uaryofiTi Sefaseba sazogadoebis mxridan, ramdenadac<br />
am qandakebam Seamcira skveris farTobi da saseirno gza da bevri mas uSnod<br />
miiCnevda. qandakebis irgvliv warmoSobilma konfqliqtma moaxdina sazogadoebis<br />
polarizeba. Sedegad skulptura sxva adgilas gadaitanes.<br />
sainteresoa monumentebis xasiaTi saqarTveloSi. rogorc daiana holi<br />
aRniSnavs, misi dakvirvebiT TbilisSi ZiriTadad mamakacebis skulpturebia<br />
aRmarTuli. qalebi ki mxolod miTiuri arsebebi arian. magaliTad, filarmoniasTan<br />
aRmarTuli muzis qandakeba da qarTlis deda. kiTxva ismis, Tu<br />
ramdenad SemTxveviTia es faqti, Tu SeiZleba aq garkveuli mniSvneloba veZioT :<br />
rom namdvili xalxi, romelic pativiscemas imsaxurebs mamakacebi arian. daiana<br />
holi Tvlis, rom sakiTxis aseTi dasma, feministur midgomas ar gulisxmobs,<br />
ramdenadac xelovnebis istoriaSi qalebic rom iyvnen Seyvanilni es ar<br />
warmoqmnida feministuri xelovnebis istorias. qalebis aryofna xelovnebis<br />
istoriaSi asaxavs patriarqalur <strong>sazogadoeba</strong>s, romelmac warmoqmna es istoria,<br />
iseve rogorc zogadma istoriam daamtkica sidiadis, sikargisa da heroikulobis<br />
maskulinuri konstruqciebi, rac kargad aisaxeba sazogadoebriv xelovnebaSi<br />
rogorc saqarTveloSi, aseve evropasa da amerikaSi.<br />
73
arqiteqturuli diskursebi<br />
magali sarfati larsoni ganixilavs arqiteqturas rogorc kulturuli<br />
warmoebis profesiul konteqsts. aq aisaxeba modernistulidan postmodernistul<br />
arqiteqturaze gadasvla meoce saukunis bolo meoTxedSi. arqiteqturis<br />
diskursi emyareba im winapirobas, rom mas yovelTvis mtkicebiTi xasiaTi aqvs.<br />
arqiteqturis kritikosebi, istorikosebi da praqtikosebi im Sexedulebidan<br />
gamodian, rom mxolod legitimuri arqiteqtorebis namuSevrebi iTvleba<br />
xelovnebad, rac unda miekuTvnebodes arqiteqturul diskurss. Tumca, am<br />
profesias axasiaTebs winaaRmdegoba. arqiteqturis diskursi avtonomiurad<br />
igeba, im eqspertebis mier, romlebic sxva eqspertebs uweven angariSs. imisaTvis<br />
rom moxdes "axali ideebis SemoTavazeba", disciplinebma unda aCvenon Tu rogor<br />
xdeba SemuSavebuli wesebis kanonebad Camoyalibeba, arqiteqturis kanoni ki<br />
Sedgeba lamazi da inovaciuri samSeneblo <strong>for</strong>mebisgan.<br />
Senobebi ver iqneba mxolod arqiteqtoris avtonomiuri codnisa da talantis<br />
nayofi. aramed arqiteqtori damokidebulia klientebze da mSeneblobis sxva<br />
specialistebze, iqnebian isini konkurenti eqspertebi Tu Semsruleblebi. am<br />
damokidebulebas heteronomias uwodeben, ramdenadac is upirispirdeba<br />
avtonomiis cnebas, rac ganixileba profesiis ganmsazRvrel atributad.<br />
ramdenadac arqiteqturis diskursi saboloo jamSi efuZneba praqtikas, xolo<br />
praqtikasTan dakavSirebuli momentebi heteronomiasTan aris dakavSirebuli,<br />
diskursisa da praqtikis dialeqtika (avtonomiisa da heteronomiis)<br />
mniSvnelovania arqiteqturaSi, gansakuTrebiT ki diskursiuli cvlilebis<br />
analizisas.<br />
meoce saukuneSi, dasavlur arqiteqturaSi orjer moxda mniSvnelovani<br />
cvlilebebi rogorc diskursSi, aseve praqtikaSi. istoriografiul CanawerebSi,<br />
stilisturi cvlilebebis nakadma orivejer elituri dizainerebis arqiteqturuli<br />
koncefciebis Camoyalibeba gamoiwvia. miuxedavad arqiteqturisTvis<br />
damaxasiaTebeli investorebze da klientebze damokidebulebisa, arqiteqturis<br />
istoriebi cvlilebis wyarod ganixilaven Tavad diskursSi cvlilebebs,<br />
arqiteqturis ideebsa da TeoriebSi.<br />
pirveli da yvelaze radikaluri cvlileba arqiteqturis diskursSi 1920-iani<br />
wlebis <strong>Tanamedrove</strong> evropul moZraobaSi moxda. adaptirebuli evropuli<br />
modernizmi meore msoflio omis Semdgom periodSi saerTaSoriso kapitalizmis<br />
arqiteqturuli stili gaxda. meore cvlileba ganapiroba mdare xarisxis<br />
arqiteqturis mimarT protestma, romelic modernizmidan gamomdinareobda. es<br />
moicavda modernizmSi universalur rwmenas romlis mixedviTac postmodernistuli<br />
xedva uaryofda <strong>for</strong>malur da ideologiur erTianobas. erTi mxriv,<br />
postmodernizmi dakavSirebulia arqiteqturul diskursTan: rac mouvida<br />
evropul modernizms, romelic gadaiqca postmodernistuli Setevebis samizned<br />
jer amerikis SeerTebul StatebSi da Semdeg danarCen msoflioSi; modernizmi<br />
aseve warmoadgenda antiTezas, rac postmodernizms Tavisebur Sinaarss aniWebda.<br />
meore mxriv ki, cvlilebebi ideebsa da stilSi Seesabameba im struqturul<br />
cvlilebebs, romlebsac ganicdidnen strategiulad ganTavsebuli garkveuli<br />
jgufebi. rTulia winaswar mtkiceba, empiriuli gadamowmebis gareSe, magram<br />
kulturuli cvlileba SeiZleba aseve Seesabamebodes socialur struqturaSi<br />
momxdar farTo cvlilebebs. am hipoTezidan gamomdinare, arqiteqtorebs Soris<br />
esTetikasa da gemovnebaSi cvlilebebi aris ara modurobisa da TviTneburi<br />
survilebis gamoxatuleba, da arc idealisturi orientaciis ganxorcieleba,<br />
aramed arqiteqtorebis mier TavianTi profesiuli rolis xedvis gadafaseba da<br />
maTi praqtikis pirobebis gansxvavebulad danaxva. postmodernistul diskursSi,<br />
evropuli modernizmis modeli dakavSirebulia rogorc arqiteqtoris rolis<br />
praqtikul mosazrebebTan, aseve Tu rogor SeiZleba Semosavlis Zieba da maTi<br />
<strong>for</strong>maluri warmosaxva.<br />
arqiteqturuli skolebi da konkretuli pedagogiuri mimarTuleba,<br />
profesiuli organizaciebi da Jurnalebi, bazris mier Seqmnili specializaciebi<br />
da asociaciebi, sazogadoebrivi interesi, romelic gamowveulia presis mier —<br />
yovelive es warmoadgens arqiteqturuli ideebis cirkulaciisa da<br />
74
eproduqciis arxebs, rac iwvevs garkveuli stilisturi tendenciebis<br />
imitaciasa da win wamowevas. magram es ar aris amomwuravi sia. ramdenadac<br />
profesiuli identoba yalibdeba ara mxolod zemoT CamoTvlili faqtorebis<br />
safuZvelze, aramed arqiteqturis rogorc xelovnebis ganxilvis Sedegad.<br />
Cveulebrivi arqiteqturuli praqtika orientirebulia servisze da komerciul<br />
interesebze, rac TavisTavad heteronomiulia da xSirad eqvemdebareba<br />
gareSe faqtorebs. am daqvemdebarebis sakompensaciod, arqiteqtorebma yurad-<br />
Reba miaqcies TavianTi xelobis SemoqmedebiT mxares.<br />
arqiteqturis diskursiul sferoSi ikveTeba ori saxis dapirispireba. pirvels<br />
— specializirebuli saxe aqvs da aqtualuria mxolod am sferos<br />
warmomadgenlebisTvis da ara klientebisTvis. Sida dapirispirebas da diskusiebs<br />
eqspertTa Soris moaqvs konkretuli Sedegebi da gavlenas axdens am sferoSi<br />
arsebul Sinagan ierarqiaze, gavlenis qselebze, statusebze — yvela im<br />
strategiul poziciaze, romelTa saSualebiTac frangi sociologi burdies<br />
mixedviT simboluri kapitali yalibdeba da Zalauflebisa da simdidris<br />
resursebi moiTxoveba.<br />
debatebi, romlebic warmoiSoba dizainis elitis sxvadasxva fraqciebs Soris<br />
arqiteqturul diskursSi, qmnian konfliqtur situaciebs, an piriqiT kavSirebs,<br />
koaliciebs. arqiteqturisTvis damaxasiaTebeli is aris rom klientebs aq<br />
garkveuli rolis TamaSi SeuZliaT.<br />
meore saxis kulturul dapirispirebas gadavyevarT ufro farTo da<br />
bundovan sazRvrebSi; mas Tavisi ena da miznebi gaaCnia da motivaciac garedan<br />
modis. konkretul istoriul pirobebSi, kulturis <strong>Tanamedrove</strong> politika<br />
TamaSdeba didi socialuri konfliqtebis fonze, saidanac gansazRvruli<br />
sferoebi sesxuloben intensiurobasa da substancias. eseni wamoadgenen<br />
dasavluri xelovnebis avangardis Tavisebur momentebs. erTi mxriv, <strong>for</strong>maluri<br />
esTetikuri CarCoebi politikur da moralur dapirispirebas asaxavs. meore<br />
mxriv ki, debatebs axasiaTebT ezoTeruli ena da ganixilaven specializirebul<br />
sakiTxebs rac moyveba did moZraobebs: disidentebi, romlebic ar kmayofildebian<br />
mxolod arsebul diskursTan dapirispirebiT, cdiloben<br />
Zalauflebis urTierTobebSi cvlilebebi Seitanon, rogorc TeoriaSi, aseve<br />
praqtikaSi da sazRvrebis gadafasebas iTxoven.<br />
me-20 saukunis arqiteqturis modernistuli faza idologiiis dabadebiT<br />
xasiaTdeba da naTlad aCvenebs politikur-esTetikur avangardSi warmoSobil<br />
kamaTs. 1920-ian wlebSi arqiteqturis axalma xedvam gamoiwvia diskursSi arsebuli<br />
Sida dayofebis gadalaxva da praqtikis axali institutebis Seqmna.<br />
arqiteqturis sazogadoebrivma xasiaTma ki arsebul dapirispirebebs meta<strong>for</strong>uli<br />
mniSvneloba mianiWa, gansxvavebiT xelovnebis sxva dargebisgan da zogadad<br />
sxva profesiebisgan. arsebobs mosazreba, rom arqiteqturi novatorebis ideebma<br />
Taviseburi kvali daamCnia <strong>Tanamedrove</strong>obis sazogadoebriv saxes.<br />
gvian 1960-ian da adreul 1970-ian wlebSi arqiteqturuli diskursis gadafaseba<br />
daemTxva profesiis farglebSi arsebul kamaTs, romelic Seexeboda<br />
arqiteqtoris Zalauflebisadmi daqvemdebarebas. arqiteqtori-aqtivistebis<br />
sxvadasxva jfugebi dogmatur modernizms ganixilavdnen rogorc TavianT<br />
saerTo mters.<br />
amerikis SeerTebul StatebSi, modernizmi - rogorc modernizacia, pirvel<br />
rigSi, Seexeboda farTo maStabis urbanistul ganaxlebas, romelic daiwyo 50-ian<br />
wlebSi. 70 - ian wlebSi ki ekonomikur kriziss moyva uZravi qonebiT spekulaciis<br />
talRa da arqiteqturul revizionizmi daaCqara. klientebi, romelTac ufro<br />
meti statusi hqondaT, vidre kapitali, moiTxovdnen rom maT Senobebi<br />
yofiliyvnen simdidris, TamaSis, da gansxvavebulobis simboloebi. menejerebma<br />
aRmoaCines dizainis Zala da male safuZveli Caeyara "arqiteqtorebis xelweras",<br />
rac gansazRvravda produqtis konkretuli dizainis molodins, garkveuli<br />
imijis Seqmnas da vizualur mravalferovnebas.<br />
arqiteqtorebisTvis SekveTebis micemasa da didebaze, romelic asocirdeboda<br />
profesiasTan, 1980-ian wlebSi gavlena iqonia finansurma deregulaciam<br />
da Semosavlis redistribuciam Raribi da saSualo fenidan mdidrebze. rodesac<br />
arqiteqtorebi da kritikosebi dascinian tradiciul postmodernizms rogorc<br />
75
eiganis xanis “arqiteqturas", isini ZiriTadad gulisxmoben stils; Tumca im<br />
periodis arqiteqturisTvis damaxasiaTebeli niSani stils naklebad exeboda,<br />
aramed ZiriTadad aq saubaria uamrav saofise da komerciul sivrceze, feSenebelur<br />
sastumroebze, mdidarTa saxlebze da elitisTvis gamiznul kulturul<br />
dawesebulebebze.<br />
modernistuli arqiteqturis gadafasebis dros, warmoiSva konfliqti<br />
arqiteqturis "imijsa" da "realobas" Soris. es cnebebi exeba koncefciasa da<br />
koncefciis ganxorcielebas Soris uTanxmoebas, ramdenadac arqiteqtorebi<br />
yovelTvis axdenen imijis dizains, maSin rodesac sxvebi ageben Senobas. swored es<br />
imiji da realoba ikavebda centralur adgils postmodernistul SejibrSi, rac<br />
niSnavda rom raRac icvleboda, nebsiT Tu uneblied arqiteqtoris Zireul<br />
socialur identobaSi.<br />
arqiteqturuli dideba, profesiuli ideologia romelic aRiarebda dizains<br />
dizainis gulisTvis 70-ian wlebSi aRmocenda. Tavdapirvelad, is Seecada<br />
dabruneboda modernizmis avtonomiur TviTgansazRvrebas, magram ukve gvian iyo.<br />
modernizmis mimdevrebs aRar hqondaT profesiuli Zalaufleba aRedginaT<br />
modernizmi nawilobriv ganviTarebuli esTetikuri SesaZlebobis saSualebiT.<br />
ameve dros, garemos "xelis SeSlis winaaRmdeg" ganwyobili Zlieri saSualo<br />
klasis moZraoba iTxovda rom SenarCunebuliyo ukve damaxinjebuli urbanuli<br />
qsovili. Tumca am moZraobamac daigviana. arsebulma modernistulma imitaciebma<br />
gamoiwvies nostalgiuri ltolva SenarCunebuliyo Zveli ubnebi, rac<br />
asorcirdeboda usafrTxoebasTan da normalur cxovrebasTan.<br />
tradiciuli modernizmis uaryofa 80 - iani wlebis meore nawilSi mZlavr<br />
tendenciad iqca arqiteqtorebs Soris. qalaqSi mcxovrebi muSaTa klasi da<br />
Raribebi dazaraldnen ganaxlebisgan ufro metad, vidre restavraciebisgan;<br />
konteqstis gaTvaliswineba, pativiscema labirinTuli struqturis quCebis<br />
mimarT da sacxovrebeli qalaqebis mravalferovani konstruqcia tradiciuli<br />
postmodernizmis yvelaze pozitiur da mniSvnelovan wvlils warmoadgenda.<br />
postmodernizmis arsi mdgomareobda imaSi, rom aRiarebuli iyo ara erTi stili,<br />
aramed mravali ena.<br />
swored postmodernizmis damkvidrebis Sedegad, ufro da ufro metma<br />
arqiteqtorma ipova sxvadasxva gemovnebis klienti, rac xels uwyobda<br />
mravalferovani proeqtebis ganxorcielebas. es sxvadasxva klientebi<br />
stilistur siaxles moiTxovdnen an kidev xdeboda maTi darwmuneba rom axali da<br />
Tvisobrivad gansxvavebuli arqiteqturuli enebi misaRebi iyo.<br />
Sesabamisad, krizisi arqiteqturaSi gadailaxa da fokusi gasworda —moxda<br />
arqiteqtoris rogorc artistis tradiciuli identobis aRdgena, <strong>for</strong>malizmi ki<br />
daexmara dizainerebs rom Tavis sasargeblod gamoeyenebinaT indivudualisturi<br />
proeqtebi.<br />
80-ian wlebSi, aSS-Si socialuri SekveTebi da demokratiulad orientirebuli<br />
sazogadoebrivi arqiteqtura gaqra. ideologiuri kom<strong>for</strong>ti,<br />
romelsac <strong>for</strong>malizmi sTavazobda arqiteqtorebs srulyofilebas moiTxvoda;<br />
srulyofilebas srulyofilebis gamo, rac ukve damkvidrebuli ekleqturi<br />
diskursis Semadgenel nawils warmoadgenda. 80-ian wlebSi arqiteqturam dakarga<br />
erTiani xedva da erTiani stili. arc erT jgufs gaaCnda sakmarisi Zalaufleba an<br />
gavlena erTi konkretuli mimarTulebis, an/da saerTo standartebis<br />
dasamkvidreblad sxvadasxva profesiuli praqtikebisTvis.<br />
amrigad, XX saukuneSi, arqiteqturuli modernizmi gadaiqca teqnokratiuli<br />
socialuri inJineriidan korporaciuli Zalauflebis samsaxurSi myofad.<br />
socialuri stimulis dakargviT, esTetikurma xedvam rutinuli xasiaTi miiRo.<br />
diskursis doneze daZabulobebi da gadafasebebi gamravlda da daaCqara<br />
esTetikuri dezintegracia. rodesac aqtivistma Taobam ufro mwvave xasiaTi<br />
misca profesiis farglebSi mimdinare kritikas, praqtikis prioritetulobam<br />
tradiciebis mimdevrebi aiZula arqiteqtorTa praqtikis mravalferovneba<br />
eRiarebinaT. am kuTxidan danaxuli, postmodernistuli pluralizmi 1960 - iani<br />
wlebis antiavtoritatuli politikis memkvidreobas warmoadgens.<br />
76
arqiteqtura da kulturuli cvlilebebi<br />
arqiteqturis Seswavla miuTiTebs im faqtze rom cvlilebebs konkretul<br />
kulturul diskursSi lokaluri xasiaTi aqvT. aseve specializirebuli diskursebis<br />
farglebSi araTanamimdevruli dinebebi yovelTvis ar aris pasuxi ufro<br />
farTo garegan araTanamimdevrulobebze.<br />
meore msoflio omis mier gamowveuli statikurobis, destruqciisa da<br />
rekonstruqciis garemoebebma gamoiwvia is rom modernistuli moZraoba<br />
gardaiqmna mcire jfufisTvis damaxasiaTebeli xedvidan universalur da yovlis<br />
momcvel stilad. Sesabamisad, banaluri da gamofituli modernizmis masobrivma<br />
triumfma, Tavis mxriv, gamoiwvia arqiteqtorebis reaqcia. monotonuroba da<br />
mosawyeni erTgvarovneba, romelsac "<strong>for</strong>mebis amowurva" ewoda iTxovda esTetikur<br />
inovacias da Teoriul gadaxedvas. ara omis katastrofulma Sedegebma,<br />
aramed axalgazrda da ganaTlebulma xalxis aqtiurobam ganapiroba da Semdeg<br />
ganaxorciela warmoqmnili moTxovnebi.<br />
arqiteqtorebis axalgazrda Taoba da ganaTleba gadamwyvet rols ver<br />
Seasrulebdnen rom ara axalgazrda arqiteqtorebis didi raodenoba. swored<br />
arqiteqtorebis didma raodenobam gamoiwvia profesiis SigniT arsebuli<br />
konkurencia. konkurencia ki TavisTavad yovelTvis dakavSirebuli iyo kulturul<br />
inovaciasTan iseT mravalferovan viTarebaSi rogoric aris islamuri<br />
religia, me-19 saukunis franguli mxatvroba da meoce saukunis amerikuli<br />
mecniereba.<br />
aSS-s ekonomikurma ganviTarebam ki 50-ian da 60-ian wlebSi moaxdina<br />
arqiteqtorTa mzardi ricxvis dasaqmeba. Tumca 70-iani wlebis krizisis periodSi<br />
prioriteti eniWebodaT da elitarul jgufebad yalibdebodnen is arqiteqtorebi,<br />
romlebic prestiJuli saswavleblebis kursdamTavrebulebi iyvnen.<br />
isinive warmoadgendnen wamyvan eqspertebs gavlenian JurnalebSi, xelovnebis<br />
centrebSi da konkursebis JiuriSi.<br />
amgvarad arqiteqturuli postmodernizmi ganamtkicebs raodenobas,<br />
konkurenciasa da inovacias Soris arsebul urTierTmimarTebas kulturis<br />
mwarmoeblebis viwro rigebSi.<br />
aseve, daqiravebuli TanamSromlebis nawilobrivi Tanxvedra qmnis<br />
specializirebul kulturul sferoebsa da ufro farTo politikur da<br />
socialur moZraobebs Soris konkretul kavSirebs. ukanaskneli, ki STaagonebs<br />
dominanturi inteleqtualuri paradigmebisa da specialistebis rolebis<br />
garSemo arsebuli molodinebis gadafasebas.<br />
postmodernizms ar SeeZlo gaemeorebina 20-iani wlebis artistuli da<br />
politikuri avangardis gamiznuli da mtkice sinTezi, ramdenadac 1918 wlis<br />
revoluciuri viTareba ar arsebobda 60 iani wlebis im qveynebSi, romlebic<br />
imdenad mdidrebi iyvnen, rom arqiteqturiT dainteresebuliyvnen. Tumca<br />
arqiteqturul postmodernizmSi arsebuli dapirispirebuli Sinaarsi swored im<br />
periodSi warmoiSva rogorc aSS-Si, aseve evropaSi, rodesac axali memarcxeneebi<br />
aRzevdnen antiteqnokratiuli sloganiT.<br />
da bolos kulturuli specializaciis yvelaze mniSvnelovani Sedegi<br />
Semdegia: urTierqmedeba kulturis mwarmoeblebsa da maT potenciur<br />
auditorias Srois aris yovelTvis gaSualebuli mwarmoeblebis praqtikaSi<br />
arsebuli garemoebebiTa da istoriuli viTarebiT.<br />
postmodernistuli gardamavali periodis dros amerikuli dizainis elitis<br />
praqtikaSi ori momentis gamoyofa SeiZleba. pirveli warmoadgens<br />
arqiteqturuli amocanis kompleqsurobas, rac did wilad ganpirobebulia<br />
arqiteqturis ganxorcielebasTan dakavSirebuli ekonomikur da organizaciul<br />
siZneleebTan. aseve miuxedavad imisa, rom nageboba aRiqmeba stilisturi<br />
konvenciebis gziT, misi socialuri funqcia ufro farTod moiazreba da<br />
masisTvis ufro xelmisawvdomia vidre stili an esTetika.<br />
meore momenti warmoadgens kulturul industriebTan arqiteqturuli<br />
saqmis garkveuli aspeqtebis kavSirs.<br />
postmodernizmma aRniSna patara da saSualo firmebis gamravleba diskursis<br />
farglebSi da ara, magaliTad, amerikuli arqiteqturis biznesSi. maTi<br />
77
urTierToba organizaciul klientebTan exmaureba SemoqmedebiT-teqnikuri<br />
produserebis urTierTobas kulturuli industriebis organizaciul da<br />
menejerul nawilTan. musikosebis an televiziis damoukidebeli prodiuserebis<br />
msgavsad arqiteqturul firmebsac kontraqtis damTavrebis mere aRar aqvT<br />
urTierToba TavianT damkveTTan. ramdenadac patara firmebs danaxarji didi ar<br />
aqvT da sargebloben didi kompetenciiT (risTvisac maT qiraoben) maT srul<br />
pasuxismgeblobas aZleven produqciaze.<br />
arqiteqtorebi sTavazoben alternatiul winadadebebs klientebs da rogorc<br />
kulturul industriebSi menejerebi, didi klientebi asponsoreben garkveul<br />
nawils. didi samSeneblo firmebi ki yvelanair xerxs mimarTaven, rom maTi servisi<br />
popularuli gaxdes.<br />
elitaruli dizainerebi TviTon ukeTeben sakuTar Tavs marketings rom<br />
moiZion klientebi, didi komerciuli klientebi ki Tavis mxriv popularizacias<br />
uweven arqiteqtorebs, maT saxelebs, rogorc axali proeqtis komerciuli<br />
paketis organul nawils. arqiteqturaSi “modisa da tendenciebis” gavrceleba<br />
naklebad aris damokidebuli mas mediaze, specializirebul presaze, trening<br />
institutebis sitemaze. dizainis procesi imdenad rTuli da<br />
profesionalizebulia, xolo mSenebloba klientebisTvis da bankebisTvis<br />
imdenad Zviri rom xanmokle modas iSviaTad Tu vinme aitacebs.<br />
es miuTiTebs imaze, rom elitaruli arqiteqtorebi imijis Seqmnas uyureben<br />
rogorc kontrolis dakargvas mSeneblobis procesze. imijebis gamravleba,<br />
romelTa Sorisac klientebs arCevanis gakeTebis SesaZlebloba eZlevaT, mas<br />
mediis mier arqiteqtorebis "kulturul gmirebad” gamocxadeba iwvevs imas, rom<br />
stilisturi konvenciebi mokle droSi gacveTil tendenciebad iqceva. amitom<br />
arqiteqtorebi ufro da ufro xSirad warmoadgenen ara Senobas, aramed imijs.<br />
imiji ki <strong>for</strong>miT dauaxlovda modasa da kulturis industriebs. am imijebis<br />
mwarmoeblebi miiltvian siaxlisken an imitaciisken, ramdenadac gadamwyveti<br />
faqtori aris is, Tu riTi SeiZleba gaizardos msyidvelobiTi fasi.<br />
rogorc saqme, postmodernistuli arqiteqtura warmoadgens im materialuri<br />
Zalebis gansaxierebas, romlebic Slian gansxvavebas "maRal” da “dabal”<br />
kulturul produqcias Soris. arqiteqtorebs ukveTaven maTi SemoqmedebiTobis<br />
gamo da aZleven Tavisuflebas, rom gamoigonon, Tumca maTi SemoqmedebiToba<br />
klientis arCevaniT SeiZleba SeizRudos. sponsors Tavisi cvlilebebis Setana<br />
SeuZlia; es ki upirispirdeba diskursis avtonomias.<br />
aqve unda aRiniSnos, rom bevr kulturul sferoSi, mecnierebis eqspansia da<br />
ganaTlebuli auditoriis zrda iZleva diskursis farglebSi inovaciebis<br />
saSualebas. arqiteqtura warmoaCens dialeqtikas, romelic bevri kulturuli<br />
sferosTvis aris damaxasiaTebeli: diskursis avtonomia teqnikur produserebs<br />
axalisebs, rom gariskon praqtikaSi, maSin rodesac realizaciis xarji xSirad<br />
barieris rols TamaSobs. amitomac arqiteqturas filosofosebi da<br />
Teoretikosebi postmodernizmis xanas alegoriad miiCneven.<br />
78
Mariam Asatiani<br />
SOCIOLOGY OF CULTURE<br />
Course Summary<br />
Course Description and Objectives<br />
The theme of culture and empirical research on culture has grown immensely in<br />
sociology and the other social sciences over the last 25 years. Many disciplines have<br />
experienced the so-called ‘cultural turn.’ Beyond just recognizing that culture matters,<br />
scholars have developed a variety of theories of just what culture is and how it operates.<br />
Cultural processes and practices, and symbolic and classificatory systems, are constitutive<br />
elements of social life and important sites of, and vehicles <strong>for</strong>, political contestation. To<br />
speak of culture this way is to speak in terms of shared ways of life, shared repertoires of<br />
action, shared orientations to the world, shared widely shared specific attitudes, values,<br />
behaviors, and practices, shared ‘operating systems,’ shared webs of significance, and so<br />
on.<br />
We will discuss our relationship to the culture(s) in which we live, and the relationship<br />
between culture and power. We will consider how culture operates in micro-interactional<br />
settings on the basis of widely shared cultural beliefs, and how it can exist in more clearly<br />
delimited settings (<strong>for</strong> example, organizational cultures). Finally, we will examine how certain<br />
cultural industries, or venues <strong>for</strong> experiencing culture, such as film, popular music, books,<br />
high art, and fashion are organized and how they have changed over time in response to<br />
both larger social <strong>for</strong>ces and to each other.<br />
Introduction to the Sociology of Culture and the Place (Problem) of Culture in Modern<br />
Civilization<br />
The idea of culture is notoriously difficult to define and the concept seems all<br />
encompassing and ambiguous. However, most of the social scientists agreed to treat culture<br />
as the processes of meaning making. Cultural sociology, combining interdisciplinary<br />
influences with sociological presuppositions, examines meaning making processes, along<br />
three specific dimensions: meaning making in everyday action, the shared mental<br />
frameworks which are the tools of meaning making and the institutional production of<br />
meaning.<br />
Ruth Benedict presents some widely shared and important ideas about culture: the<br />
ideas that human societies cannot be explained simply by nature, that cultural possibilities<br />
are innumerable, that cultures are diverse, that different elements within a culture are<br />
interconnected, and that elements of culture must be understood by placing them in their<br />
context.<br />
In his essay, “Thick Description: Toward an Interpretative Theory of Culture”, Clif<strong>for</strong>d<br />
Geertz challenges reductionist social explanation which ignores the symbolic dimensions of<br />
social life, but also criticizes reified cultural analysis of abstract codes, preferring instead<br />
ethnography’s close examination of grounded, concrete sequences of action and their<br />
contexts. Geertz emphasizes that culture is public and collective, not simply an attribute of<br />
individuals; he also makes the important methodological point that cultural analysis should<br />
not be treated as idiosyncratic but rather that it should be assessed on criteria appropriate to<br />
the subject.<br />
One of the fundamental tools <strong>for</strong> analyzing culture is the concept of cognitive categories.<br />
As Zerubavel demonstrates, cognitive categories create meaning from a potentially<br />
undifferentiated flux of experience. Further, they vary according to time, place, and social<br />
context, and frequently generate dissent and debate. While categorical distinction is<br />
essential, people may classify in either rigid, fuzzy or flexible ways, creating or blurring gaps<br />
between mental entities to different degrees.<br />
Pierre Bourdieu argues that social explanation must take into account the subjective<br />
categories in which people understand their worlds, the pre-conscious practices in which<br />
those categories are articulated, the power exercised in social categorization, and the<br />
79
politics of categorical distinctions. Cultural categorization and the power of authoritative<br />
categorization are important stakes in social struggles and central to understanding of<br />
inequality and social change. Moreover, intellectuals and social scientists are not only<br />
analysts but also important participants in symbolic politics, and their work demands an ethic<br />
of reflexivity.<br />
Using the illustration of life in the modern city, George Simmel suggests here some<br />
distinctive features of culture in modern, complex societies (in contrast with the smaller, premodern<br />
societies, which anthropologists like Ruth Benedict mostly studied). In large and<br />
highly differentiated modern societies, the multiple social circles, the money economy, and<br />
the specialized division of labor lead to increasing rationalization and objectification in<br />
culture. Simmel also suggests that while the possibilities of individuality and individualism<br />
grow, individual experience becomes more shallow, and that objective cultural products<br />
multiply and come to dominate subjective meanings and values.<br />
Given the intuition that "shreds and patches" drawn from various places can be so<br />
organized into particular patterns that appear "unique" and "different" to an observer, the<br />
problem remains: how is this intuition to be grounded? Is it in fact more than an intuition to<br />
be dismissed on the basis of further analysis? Is it an "illusion" as gestalt experiments are<br />
often said to reveal? Or are we confronted here with essential aspects of all reality: mutually<br />
organized parts make new "wholes" <strong>for</strong> those who stand in particular relations to the parts.<br />
In fact, there is powerful evidence that the intuition of cultural integration that drove<br />
Benedict's work is not an illusion to be deconstructed but rather something to confront<br />
directly.<br />
Cultural Representations and Signifying Practices (Language)<br />
For many reasons, this should take us to a discussion of the importance of language in<br />
relation to culture. When we talk about culture, we refer to “shared meanings”. As <strong>for</strong> the<br />
language, it is the privileged medium in which we ‘make sense’ of things, in which meaning<br />
is produced and exchanged. Meanings can only be shared through our common access to<br />
language. So language is central to meaning and culture and has always been regarded as<br />
the key repository of cultural values and meanings. Language is also an ultimate metaphor<br />
<strong>for</strong> humanity ("In the beginning was the Word"); one the most obvious instance of human<br />
cultural activity to analyse <strong>for</strong> what it might teach us about humanity together. But how<br />
language construct meanings and how does it sustain the dialogue between participants<br />
which enables them to build up a culture of shared understandings and so interpret the world<br />
in roughly the same ways? Language is able to do this because it operates as a<br />
representational system. In language we use signs and symbols – whether they are sounds,<br />
written words, electronically produced images, musical notes, even objects – to stand <strong>for</strong> or<br />
represent to other people our concepts, ideas and feelings. Representation through<br />
language is there<strong>for</strong>e central to the processes by which meaning is produced.<br />
Language provides one general model of how culture and representation work,<br />
especially in what has come to be known as the semiotic approach – semiotics being the<br />
study or ‘science of signs’ and their general role as vehicles of meaning in culture. In more<br />
recent years, the preoccupation with meaning has taken a different turn, being more<br />
concerned, not with the detail of how ‘language’ works, but with the broader role of discourse<br />
in culture. Discourses are the way of referring to or constructing knowledge about a<br />
particular topic of practice: a cluster (or <strong>for</strong>mation) of ideas, images and practices, which<br />
provide ways of talking about, <strong>for</strong>ms of knowledge and conduct associated with, a particular<br />
topic, social activity or institutional site in society.<br />
These discursive <strong>for</strong>mations, as they are known, define what is and is not appropriate in<br />
our <strong>for</strong>mulation of, and our practices in relation to a particular subject or site of social activity;<br />
what knowledge is considered useful, relevant and ‘true’ in that context; and what sorts of<br />
persons or subjects embody its characteristics.<br />
We examine also, how representation is working in television soap opera. These are<br />
enormously popular sources of fictional narrative in modern life, circulating meanings<br />
throughout popular culture – and increasingly worldwide – which have been traditionally<br />
defined as ‘feminine’ in their appeal, reference, and mode of operation. Christine Gledhill, in<br />
Representation, Cultural Representations and Signifying Practices, unveils the way this<br />
gendered identification of a TV genre has been constructed. She considers how and why<br />
80
such a ‘space of representation’ should have opened up within popular culture; what genre<br />
and gender elements interact in the narrative structures and representational <strong>for</strong>ms; and how<br />
these popular <strong>for</strong>ms have been ideologically shaped and inflected.<br />
Marxism and Culture: Hegemony and Domination<br />
Addressing the matter of the maintenance of arbitrariness across the generations and<br />
when this arbitrariness is hard on large groups of individuals within a population opens<br />
question of power within social fields, societies, zones of interaction, etc.<br />
In one way of another, the classical versions of the models of sociability left aside the<br />
issue of differentiation within the body politic and inequalities in resources or power. More<br />
recent versions have tried to deal with it in a variety of fashions. This is Williams's concern.<br />
First we must understand the nature of the power. We can then explore one of the ways of<br />
doing this. According to Marx: the ideas of the ruling class are in every epoch the ruling<br />
ideas i.e. the class, which is the ruling material <strong>for</strong>ce of society, is at the same time its ruling<br />
intellectual<br />
<strong>for</strong>ce.<br />
The class, which has the means of material production at its disposal, has control at the<br />
same time over the means of mental production, so that thereby, generally speaking, the<br />
ideas of those who lack the means of mental production are subject to it. (The German<br />
Ideology (1970: 64))<br />
This is an analysis intended to move people to action (education). It is also an analysis<br />
that does not point at the principles guiding its moral choices. Underlying this statement is a<br />
classical puzzle in Euro-American political philosophy: how is one to understand political rule<br />
(outside of pure relationships of brute <strong>for</strong>ce) and how is one to constitute new <strong>for</strong>ms of<br />
political rule that are both grounded in the nature of humanity and in the moral choices in<br />
favour of individual freedom and self-actualisation that "we" have made?<br />
What happens when you start doubting that there are in fact no condition under which<br />
"consent" can be considered as given by all the governed? And, in particular, what happens<br />
in complex societies when it can be shown that people occupying different positions have<br />
different interests that must somehow conflict with each other if in fact these positions are<br />
mutually constituted through the division of labour (or even simple coexistence within the<br />
same geographical area)? What are the processes through which ruling classes (genders,<br />
ethnic or racial groups, etc.) impose their "ideas" to the ruled classes?<br />
Is it enough to hold political power in order to impose ideas? What are ideas anyway,<br />
and what role might they play in the reproduction of class (gender...) positions?<br />
Raymond Williams in his essay on Base and Superstructure challenges on of the most<br />
widespread assumptions about culture, the idea that meanings and values are determined<br />
by some more objective material reality (a model most well known from the Marxist theories<br />
of ideology Williams discusses but also implicit in many other theories of society). The book<br />
develops a more supple model of cultural determination which recognizes cultural elements<br />
in material production, material and structural elements of meaning and value, and a<br />
relationship of “limits and pressures” rather than strict causal determination between them.<br />
Williams regards culture as "active experiences and practices” leading to "studies of<br />
different types of institution and <strong>for</strong>mation in cultural production and distribution, and in the<br />
linking of these within whole social material processes.<br />
The problem may have to do, in Gramsci's writing with the appearance that the working<br />
classes do not "understand" their conditions. Given the theories of language, it should be<br />
clear that the appearance of non-understanding is mostly produced by the absence of a<br />
particular type of analytic language that is in fact only found among certain intellectual<br />
classes.<br />
The import of this critique is that it establishes that one cannot differentiate culture from<br />
society (motivation from action; personality psychology from the social sciences) (as this was<br />
done by Parsons). One is moving beyond the distinction between "what people say" and<br />
‘What people do”<br />
The concepts of hegemony and the related concept of habitus were partially developed<br />
in specific reaction against social theories that focused on the division of labour in society,<br />
81
and its implication <strong>for</strong> the development of classes and other such groupings within complex<br />
societies. These theories appeared: "static" in that they did not explicitly consider the<br />
possibility that classes arise historically through processes of struggle; classes are not in<br />
continuing struggle requiring specific work to maintain them. Unconcerned with the<br />
possibility of productive activity by the people involved; that is class position might be used<br />
as a variable explaining variation in behaviour, thereby preventing the analyst to consider<br />
that people in their local circumstances might be, or become aware of their limitations, and<br />
act on them. If this is thought possible then research can be conducted that makes of the<br />
people's awareness an independent variable.<br />
Such points had been made repeatedly but those who made them still had to deal with<br />
the historical fact that few among the classes or groups easily identifiable as "oppressed"<br />
seemed to act on the basis of the agency that they were granted.<br />
It would seem that something was preventing them from acting, and the concepts of<br />
hegemony or habitus might appear to do the trick by proposing that individuals came to<br />
accept the legitimacy of their position through the pedagogic activity of institutions such as<br />
the school (or the media).<br />
What Difference Gender?<br />
Men used to be the subject of the human sciences on the unexamined idea that what<br />
was discovered studying male human beings also had to apply to female human beings.<br />
Researchers moved to studies of women. Gender was “discovered” as a theoretical term:<br />
sex + cultural elaboration = gender. In linguistics, it was always accepted that gender is a<br />
convention, an artificial social construction, and that the relationship between a person or<br />
object and a gender is arbitrary in the Saussurian sense.<br />
The evidence that placing women in particular position (homemakers, nurses, teachers)<br />
was the result not only of undirected cultural evolution but also of specific political acts<br />
repeated over the years both at the local levels (girls and boys being tracked in families and<br />
schools) and at the national level (limitations on voting, etc.).<br />
The growing acceptance at the national political level (whether because of ideological<br />
shifts or because of economic trans<strong>for</strong>mations) that most <strong>for</strong>ms of "gendering" was<br />
illegitimate (which is a different thing than arbitrary).<br />
The self is considered as constructed implicitly through interaction (G.H. Mead) and also<br />
multiple (Derrida and desconstruction) and also explicitly affirmed through political<br />
affirmation (that is self-naming and associational patterns): one is not made "Chicana"<br />
through early enculturation but through specific public activities.<br />
Illustration of the objective conditions women face as they construct their public selves<br />
(Salzinger and Central American immigrant "maids" in the in<strong>for</strong>mation age), a focus on the<br />
political work produced by all actors ("dominant" males and "resisting" females) to reproduce<br />
and trans<strong>for</strong>m their positions in an agonistic rather than cooperative feedback process.<br />
The reconstitution of sex as difference that makes a difference (either through biology or<br />
very early enculturation): The radical deconstruction of all sciences by the demonstration<br />
that they are all social (cultural) and that human reasoning cannot free itself from its<br />
grounding in particular genders (races, historical conditions, etc.)<br />
In the development of gender studies in anthropology and related disciplines, it may be<br />
the last possibility that has been most determinedly explored, eventually producing radical<br />
critiques of the possibility of knowledge (and thereby ethnography). This aligned feminist<br />
studies with post-modern deconstruction, until it became clear that the implicit relativism<br />
(nihilism) in these trends was fundamentally inimical to the political (moral, ethical) agenda<br />
that had first triggered feminist scholarship.<br />
One way to clarify the evolution of the relationship between cultural positioning and<br />
knowledge is in terms of Plato's metaphor of the cave where human beings are locked,<br />
unable to see the objects except as shadows on the wall. I also imagine that the light plays<br />
through one, or many, lenses. The scientific task, in this perspective, is to reconstruct a<br />
model of the object by triangulating the play of the shadow, the direction of the light, etc.<br />
Given this analogy several problems can arise: while every human beings can potentially<br />
82
see equally well (they all see through the same lense), or badly, certain positions prevent<br />
easier access . Men have been handicapped by various matters, women scholars can now<br />
correct some improper generalizations.<br />
Not all human beings can see equally well, or they see equally well, but through different<br />
lenses, thus the knowledge each attain will remain incommensurate: they will never be able<br />
to agree on what it is that they are seeing; men and women are fundamentally different, they<br />
have different ways of knowing, and this produce different sciences.<br />
The lenses are really mirrors reflecting what is happening in the cave and all knowledge<br />
is grounded in the social relationships among those who look.<br />
There is fundamentally no way to produce a science that is not the product of gender<br />
(though how this would work is itself unknowable)<br />
There are no mirrors or lenses, no cave, no light, and no objects, it is all a personal<br />
(individual, "in the head") construction. This can easily be trans<strong>for</strong>med into an idealist or<br />
nihilistic approach that is radically inimical to any kind of systematic conversation.<br />
By implication gender itself is not an analytic category but rather a political ploy, and<br />
thus an illusion: feminism has thereby radically deconstructed itself.<br />
<strong>Social</strong> systems or cultures, however constraining, are also relatively open to exploitation<br />
by all persons, particularly around the areas of contradiction within the system (i.e. each<br />
culture has particular places where it is more vulnerable to cooptation, and possibly change)<br />
<strong>Social</strong> fields, to the extent that they place human beings in different positions, thereby<br />
gives them different interests, as well as different tools (weapons, etc.) in their struggle<br />
against those placed in other positions.<br />
Given a theory of internalization, this negates the principle of the "psychic unity of<br />
mankind." People in different positions, with different experiences, would be different. Taken<br />
seriously, this requires renewed interest in "objective" analyses of the structures of the fields.<br />
Systematic discussion must come back to the basic intuition, that is that sex,<br />
everywhere is culturally constructed in ways that are not directly predictable from the<br />
biological nature of sexuality, but does not ignore it either (see the initial discussion in this<br />
class of Lévi-Strauss's contribution to the theory of culture). Thus human sex, everywhere<br />
is "gender" constructed contrastively among the possibilities that cultural elaboration has<br />
built historically. Thus "gender" can never be explained by reference to a substance<br />
("women as different by men because they are women, biologically") but always in reference<br />
to what others make of them in a particular field, that is--paradoxically perhaps, and<br />
controversially certainly--men (just like men are made in reference to women, and all other<br />
possible genders).<br />
Media and Cultural Consumption<br />
Stuart Hall argues that the media appear to reflect reality whilst in fact they construct it.<br />
His work Policing the Crisis, reflects an analysis of the signifying practices of the mass<br />
media from the perspective of Marxist culturalist theory inflected through Gramsci's theory of<br />
hegemony, and 'an Althusserian conception of the media as an ideological state apparatus<br />
largely concerned with the reproduction of dominant ideologies', claiming relative autonomy<br />
<strong>for</strong> the mass media (Woollacott 1982: 110). For Hall et al. the mass media do tend to<br />
reproduce interpretations which serve the interests of the ruling class, but they are also 'a<br />
field of ideological struggle'. The media signification system is seen as relatively<br />
autonomous. 'The news' per<strong>for</strong>ms a crucial role in defining events, although this is seen as<br />
secondary to the primary definers: accredited sources in government and other institutions.<br />
The media also serve 'to rein<strong>for</strong>ce a consensual viewpoint by using public idioms and by<br />
claiming to voice public opinion' (Woollacott 1982: 109).<br />
Stuart Hall has also addressed theoretically the issue of how people make sense of<br />
media texts. In a key paper, 'Encoding/Decoding', Stuart Hall (1980), argued that the<br />
dominant ideology is typically inscribed as the 'preferred reading' in a media text, but that<br />
this is not automatically adopted by readers. The social situations of<br />
readers/viewers/listeners may lead them to adopt different stances. 'Dominant' readings are<br />
produced by those whose social situation favours the preferred reading; 'negotiated'<br />
83
eadings are produced by those who inflect the preferred reading to take account of their<br />
social position; and 'oppositional' readings are produced by those whose social position puts<br />
them into direct conflict with the preferred reading. Hall insists that there remain limits to<br />
interpretation: meaning cannot be simply 'private' and 'individual' (Hall 1980: 135). Hall's<br />
emphasis on ideology has been criticized <strong>for</strong> being at the expense of the importance of<br />
ownership and control (Stevenson 1995: 35).<br />
In their famous 1944 essay, “The Culture Industry: Enlightenment As Mass Deception”,<br />
Max Horkheimer and Theodor Adorno examine the rationalized, capitalist organization of<br />
cultural production in modern societies. Their analysis of mass culture and content, and its<br />
psychological and political consequences was among the most wide –ranging of scholars’<br />
attempts to come to grips with the impact of movies and radio, and continues to offer insights<br />
into later <strong>for</strong>ms of mass culture like television. For Horkheimer and Adorno, when art and<br />
entertainment are commodified <strong>for</strong> the mass market in concentrated, rationalized<br />
businesses, culture becomes <strong>for</strong>mulaic, commercialized, imaginatively limited, and critically<br />
stunted; and audiences become passive, con<strong>for</strong>mist, and uncritical. True individuality is<br />
absorbed, true human needs are repressed, and even intimacy is reified.<br />
Whereas many observers of modern culture have feared that current processes where<br />
leading to homogenization and mass production, Paul Dimaggio argues that such fears are<br />
exaggerated, because culture industries take a variety of organizational <strong>for</strong>ms, and the<br />
extent to which diversity and innovation are encouraged varies according to organizational<br />
<strong>for</strong>m and industry structure. Thus, homogenized mass culture is only one of several possible<br />
outcomes of culture industries.<br />
Most sociologists of culture agree that some <strong>for</strong>ms of cultural consumption serve as<br />
markers of social status. For instance, knowledge of fine arts, literature, and upper class<br />
etiquette signals wealth and prestige. Such knowledge may also serve as pass key <strong>for</strong><br />
entrance into elite social life. Bourdieu calls this passkey cultural capital because it is cultural<br />
knowledge that can be translated into real economic gains, <strong>for</strong> example by allowing access<br />
to elite social networks and clubs hire business deals often are made. By restricting access<br />
to resources, social status can be translated into market position and political status. This<br />
process can be seen as the results of two interrelated levels of exclusion. First, social<br />
exclusion is a process of social selection that is based on a previously determined set of<br />
cultural criteria and is exercised by people with high levels of income, education and<br />
occupational prestige. <strong>Social</strong> exclusion occurs at the level of social relations and is the sort<br />
of “social closure” that Weber addresses as the monopolization of resources and inclusion in<br />
social intercourse.<br />
Subculture<br />
In sociology, a subculture is a culture or set of people with distinct behavior and<br />
beliefs within a larger culture. The essence of a subculture, that distinguishes it from other<br />
social groupings, is awareness of style and differences in style, in clothing, music or other<br />
interests. Dick Hebdige, in his classic 1979 book Subculture: The Meaning of Style, used<br />
style as a subculture's fashions, mannerisms, activities, music, and interests. Subcultural<br />
styles are distinguished from mainstream styles by being intentionally "fabricated", their<br />
constructedness, as different from conventional. That was the world of “subcultures” more<br />
visible in Britain than anywhere else: teds, skinheads, punks, Bowie-ites, hippies, dreads.<br />
For Hebdige two Gramscian terms are especially useful in analyzing subcultures:<br />
conjuncture and specificity. Subcultures <strong>for</strong>m in communal and symbolic engagements with<br />
the larger system of late industrial culture; they’re organized around, but not wholly<br />
determined by age and class, and are expressed in teh creation of styles. These styles are<br />
produced within specific historical and cultural “conjunctures”, they are not to be read as<br />
simply rsisting hegemony or as magical resoultions to social tensions – as earlier thoerists<br />
had supposed. Ratehr subcultures hybridize styles out of the images and material culture<br />
available to them in the ef<strong>for</strong>t to construct identities which will confer on them “relative<br />
autonomy” within a social order fractures by class, generational differences, work.<br />
In his later work, Hebdige was to rework his method, admitting that he had<br />
underestimated the power of commercial culture to appropriate, and indeed, to produce,<br />
84
counter-hegemonic styles. Punk, in particular, was a unique mixture of an avant-garde<br />
cultural strategy, marketing savvy adn working class transtreasion in the face of a section of<br />
British youth’s restricted access to consumer markets. The line between subculture as<br />
resisteance and commercial culture as both provider of pleasures and an instrument of<br />
hegemony is in fact very hard to draw – especially when youth markets are in question.<br />
Cultural Production<br />
Given a concern with unavoidable diversity in the ways human beings appear to each<br />
other, and a concern not to reduce this diversity to universality prematurely, then it makes<br />
sense to wonder about where diversity comes from (causes and history, evolution, chance,<br />
necessity) the products of diversity (culture as product and objects - "cultures"), the activities<br />
that diversify human groups (culture as process -"Culture") the impact of group diversity on<br />
participating persons (enculturation and the construction of the self)<br />
Cultural anthropologists have above all been interested in the causes of human diversity<br />
(fighting racism, mechanism to emphasize the multiplicity of solutions human beings have<br />
given to similar conditions), and many have also been interested in the impact of "cultural"<br />
diversity on persons.<br />
With some exceptions (Levi-Strauss arguably being one, and Marx and some Marxists<br />
depending on where the emphasis is put in their work), it is only relatively recently that much<br />
work has been done emphasizing the processes that makes differences given an apparently<br />
homogeneous and coherent starting point. An early figure with a profound influence is that of<br />
the Russian Mikhail Bakhtin. Many of those have established the importance of "popular"<br />
culture in understanding how human beings make up their world.<br />
In many ways, the concern with "popular" culture (by contrast to "high" culture) is a<br />
paradoxical return to the universalistic concerns of the early philosophers of culture: to be<br />
concerned with popular culture is to be concerned with the productive aspect of humanity. It<br />
is to be concerned by all that human beings do, whatever it may be and whereever it may<br />
take place.<br />
Alternatively, to be concerned with humanity is to be concerned: individual human<br />
beings, their constitution and characteristics (the "pragmatist" orientation); what human<br />
beings have done and how it now constrains if not determine them (a "sociological"<br />
orientation with both Marxist and Durkheimian versions); what human beings are doing with<br />
each other and with what other human beings did in the past (the orientation to "resistance"<br />
and "popular" culture);<br />
This might also be presented as an evolution in the conversations about culture from: a<br />
concern with consensus (learning); a concern with social structure (and determination); a<br />
concern with continuing productivity (resistance); or from a concern with culture as history<br />
imposing itself on individuals; to culture as the activity of individuals in history;<br />
The latter summarizes Fiske's argument in Understanding popular culture. It concerns a<br />
confrontation with the "freedom" or at least ultimate indeterminacy of practical human action<br />
in historical conditions. Fiske makes his argument through a set of oppositions between<br />
popular culture vs. hegemonic culture; producerly text vs. writerly text; jouissance (carnival)<br />
vs. pleasure (discipline); Progressive politics vs. conservative politics.<br />
The central focus here is on the continuing production of every day life and on the<br />
relative freedom of people in the conduct of their everyday life to interpret that which they<br />
encounter or consume. The central concept is that of "appropriation" <strong>for</strong> particular purposes<br />
often not envisioned by the original "writers" of the texts.<br />
Producing art is a collective enterprise depending on an extensive division of labor and<br />
on shared conventions challenges the commonsense emphasis on individual artistic<br />
creativity and absolute aesthetic criteria. According to Becker, in his book on Art Worlds, art<br />
worlds enable and constrain artistic production – mobilizing resources, distributing products,<br />
assigning critical assessments, and influencing editing processes and artistic reputations –<br />
as well on the ways the state may influence art worlds, how different artistic roles are defined<br />
in relation to art worlds, and how art worlds change. Becker demonstrates that the<br />
“production of culture” perspective is not limited to understanding the outcomes of culture<br />
industries involving mass production <strong>for</strong> the market but also helps understand other sorts of<br />
social organization of artistic production.<br />
85
Here, we also examine architecture as a professional context <strong>for</strong> cultural production to<br />
account <strong>for</strong> the change from modernist to postmodernist architecture at the beginning of the<br />
last quarter of the twentieth century. Questions of discourse and practice, aesthetics,<br />
organization, and economic context are interweaved. The profession combines aspects of<br />
both “art world” and “culture industry”.<br />
Explanations of changes in popular music styles usually focus on changes in the<br />
audience, affecting demand, or on changes among creators and per<strong>for</strong>mers themselves.<br />
Peterson challenges such explanations of musical change from a “production-of-culture”<br />
perspective in this carefully focused analysis of how and why rock music attained it sudden<br />
popularity in the 1950s. Important but unrecognized “supply-side” factors like regulations,<br />
technology, industry structure, organization structure, and (not included here) types of<br />
occupational careers prompted the emergence of rock and roll as the basis of pop music.<br />
Finally, we look at how is social change possible when social structures pattern and<br />
constrain human action? Here, we refer among others to William Sewell who includes a<br />
cultural dimension- schemas in his concept of social structure, and by giving important<br />
theoretical weight to the cultural point that meanings <strong>for</strong> the same thing may vary. He<br />
redefines the idea of social structure as combining cultural schemas and resources,<br />
developing a theory of human agency as inherent in structures and articulating how social<br />
structures differ in depth and range. Of particular interest here is the way qualities of culture<br />
help make social structures changeable.<br />
86