12.05.2015 Views

Tanamedrove sazogadoeba - Center for Social Sciences

Tanamedrove sazogadoeba - Center for Social Sciences

Tanamedrove sazogadoeba - Center for Social Sciences

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

socialur mecnierebaTa seria<br />

kulturis<br />

sociologia<br />

momzadebulia socialur mecnierebaTa centris<br />

akademiuri stipendiis safuZvelze<br />

saleqcio kursi<br />

socialuri mecnierebebis magistraturisaTvis<br />

marika asaTiani<br />

Tbilisi<br />

2006


socialur mecnierebaTa seria<br />

mTavari redaqtori: marine CitaSvili<br />

enobrivi redaqtori: lia kaWarava<br />

dakabadoneba, ydis dizaini: giorgi bagrationi<br />

© socialur mecnierebaTa centri, 2006<br />

© <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> <strong>Sciences</strong>, 2006<br />

q. Tbilisi, 0108, T. WoveliZis q. # 10<br />

el. fosta: contact@ucss.ge<br />

internet gverdi: www.ucss.ge<br />

wigni momzadebulia da gamocemulia `socialur mecnierebaTa<br />

centris” (<strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> <strong>Sciences</strong>) mier, fondis OSI – Zug,<br />

budapeStis Ria sazogadoebis institutis umaRlesi ganaTlebis<br />

mxardaWeris programis (HESP) finansuri xelSewyobiT<br />

The book has been published by the <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> <strong>Sciences</strong>,<br />

sponsored by the OSI-Zug Foundation and the Higher Education<br />

Support Program (HESP) of the Open Society Institute-Budapest.<br />

ISBN: 99940 - 872 - 7 - 4


s a r C e v i<br />

kultura ................................................................................................................................................................... 5<br />

kultura, rogorc jgufebisa da sazogadoebebis maxasiaTebeli elementi.................. 5<br />

kultura, rogorc adamianuri gamoxatulebis gancalkevebuli samyaro ........................ 6<br />

kultura, rogorc mniSvnelobis gansazRvra ..................................................................................... 7<br />

kulturis sociologia, rogorc samuSao midgoma.......................................................................... 9<br />

kulturis SedarebiTi avtonomiis Sesaxeb......................................................................................... 9<br />

Tavdapirveli dixotomia .............................................................................................................................. 9<br />

klasikuri perspeqtivebi............................................................................................................................. 10<br />

parsonsi .................................................................................................................................................................. 11<br />

antonio gramSi ................................................................................................................................................... 12<br />

semiotika — ferdinand sosuri ................................................................................................................. 13<br />

funqcionalizmi ................................................................................................................................................ 15<br />

semiotika — roland barti ........................................................................................................................... 15<br />

dramaturgiuli midgoma............................................................................................................................... 17<br />

veberianizmi ........................................................................................................................................................ 18<br />

durkhemi.................................................................................................................................................................. 19<br />

marqsizmi da kultura.................................................................................................................................... 21<br />

postruqturalizmi da kultura — fuko, pier burdie ................................................................ 23<br />

daskvnis saxiT..................................................................................................................................................... 24<br />

ena da reprezentacia ..................................................................................................................................... 25<br />

mniSvnelobebis warmoqmna........................................................................................................................... 26<br />

kulturisa da enis saSualebiT mniSvnelobis warmoeba da cirkulacia ....................... 27<br />

reprezentacia da mniSvneloba ................................................................................................................ 28<br />

Zalauflebis axali koncefciebi............................................................................................................ 35<br />

televizualuri mesijebis warmoeba da gavrceleba .................................................................. 37<br />

reprezentaciebi da media - fiqcia ....................................................................................................... 38<br />

qalebis kultura da kacebis kultura................................................................................................. 38<br />

qalebisa da "namdvili qalebis" gamosaxulebebi ......................................................................... 39<br />

maskulinobis xatis warmoqmna.................................................................................................................. 42<br />

fsiqoanalizi da subieqti .......................................................................................................................... 46<br />

mayureblad yofnis fenomeni..................................................................................................................... 47<br />

roland barti: miTebi da niSnebi ............................................................................................................ 48<br />

ideologia ............................................................................................................................................................. 49<br />

subkultura/stili........................................................................................................................................... 52<br />

3


stili, rogorc mizanmimarTuli komunikacia................................................................................. 54<br />

stili, rogorc brikolaJi ........................................................................................................................... 55<br />

stili, rogorc ajanyebis gamomsaxveli: pankebi .......................................................................... 56<br />

<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>: istoriuli konteqsti...................................................................... 58<br />

ra iyo ganmanaTlebloba? ............................................................................................................................ 58<br />

manqana ...................................................................................................................................................................... 60<br />

qalaqi ....................................................................................................................................................................... 60<br />

erovnuli saxelmwifo .................................................................................................................................... 61<br />

<strong>sazogadoeba</strong> rogorc moraluri Zala? ............................................................................................... 62<br />

postmodernistuli <strong>sazogadoeba</strong>: postmodernuli xana: postmodernizmi .................. 63<br />

istoriuli konteqsti: postindustrializmi................................................................................. 64<br />

istoriuli konteqsti : momxmarebloba (konzumerizmi) .......................................................... 65<br />

<strong>sazogadoeba</strong> da individi............................................................................................................................. 66<br />

gviandeli <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong> an meore/Semdgomi <strong>Tanamedrove</strong>oba ................ 67<br />

generaciuli politika .................................................................................................................................. 69<br />

dro, sivrce da arqiteqtura ..................................................................................................................... 71<br />

xelovneba da urbanuli sivrceebi - dena l. hovsi......................................................................... 71<br />

monumentebi .......................................................................................................................................................... 72<br />

arqiteqturuli diskursebi ...................................................................................................................... 75<br />

arqiteqtura da kulturuli cvlilebebi .......................................................................................... 77<br />

SOCIOLOGY OF CULTURE...................................................................................................................................... 79<br />

4


kulturis sociologia Seexeba adamianis qcevasTan dakavSirebuli mniSvnelobis<br />

warmoebas. kulturis sociologebi ikvleven, Tu rogor xdeba mniSvnelobis<br />

warmoeba, ratom gansxvavdeba erTmaneTisgan is mniSvnelobebi rac ama<br />

Tu im qmedebis ukan igulisxmeba da ra gavlenas axdenen isini adamianebis qcevaze.<br />

sociologiis mocemuli sfero, aseve ganixilavs, Tu ra rols TamaSobs<br />

kulturuli simboloebi socialuri erTobis, dominaciisa da dapirispirebis<br />

procesebSi.<br />

masala, romelic aq aris Tavmoyrili bevr sxvadasxva Temas moicavs; aq<br />

ganxiluli iqneba kulturasa da Zalauflebas Soris damokidebuleba, kulturis<br />

funqcionireba mikro konteqstSi, rac, Tavis mxriv, efuZneba farTod aRiarebul<br />

kulturul faseulobebs.<br />

aseve ganvixilavT, Tu rogor xdeba kulturis sferoebis (mag. kino, musika,<br />

literatura, xelovneba, moda) konkretuli kulturuli industriis an institutis<br />

mier organizireba; rogor icvlebian kulturis es sferoebi droTa<br />

ganmavlobaSi ufro did socialur ZalebTan Tu erTmaneTTan urTierTqmedebis<br />

Sedegad — yovelive es xels gviwyobs gavarkvioT, ratom da rogor warmoiqmneba<br />

da mimdinareobs mniSvneladi, simboluri procesebi.<br />

moyvanili masala, agreTve, asaxavs <strong>Tanamedrove</strong> kulturis sociologiaSi<br />

mniSvnelovan perspeqtivebsa da Ziridad Temebs.<br />

kultura<br />

rodesac vsaubrobT an vfiqrobT adamianTa jgufebze, rogorc wesi, cneba<br />

kultura xSirad figurirebs da am cnebis gareSe operireba SeuZleblad migvaCnia.<br />

magram ras warmoadgens konkretulad kultura? Cveulebrivi gamoyenebis<br />

dros, am cnebas xSirad bundovani da winaaRmdegobrivi xasiaTi aqvs. imdenad,<br />

ramdenadac kulturis cneba Zalian farTo da mravalplastiania, socialuri da<br />

humanitaruli mecnierebebis warmomadgenlebi kulturas Tavisi gamokvlevebis<br />

sagnad iyeneben sxvadasxva meTodis gamoyenebiT. Tumca, kulturis cnebis<br />

sifarTovisa da gaurkvevlobis mizeziT, zogierTma mecnierma kulturis cnebis,<br />

rogorc samuSao midgomis, gamoyenebaze saerTod uari ganacxada.<br />

kulturis sociologebma gadawyvites zemoT xsenebuli problemuri sakiTxebi<br />

garkveulwilad mainc gadaelaxaT. aq CamovTvliT im aspeqtebs, rac<br />

sazogadod igulisxmeba, rodesac kulturaze vsaubrobT da SevecdebiT avxsnaT,<br />

Tu ratom arsebobs bundovaneba da winaaRmdegobebi kulturis cnebis<br />

gansazRvrebis dros.<br />

imisaTvis, rom gadaeWraT kulturasTan dakavSirebuli sawyisi gaugebroba,<br />

<strong>Tanamedrove</strong> humanitaruli da socialuri mecnierebebis mkvlevrebi SeTanxmdnen,<br />

rom kultura ganixilon rogorc mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebi.<br />

kulturis sociologia iTvaliswinebs interdisciplinarul midgomebisa da<br />

sociologiuri safuZvlebis sinTezs da, aqedan gamomdinare ikvlevs mniSvnelobis<br />

ganmsazRvrel procesebs sami mimarTulebiT:<br />

mniSvnelobis gansazRvra yoveldRiur qmedebaSi, mniSvnelobis institucionaluri<br />

warmoeba da saerTo mentaluri CarCoebi, romelTa saSualebiTac<br />

iqmneba mniSvneloba.<br />

kultura, rogorc jgufebisa da<br />

sazogadoebebis maxasiaTebeli elementi<br />

kultura xSirad moiazreba rogorc iseTi ram, rac gvakavSirebs Cveni jgufis<br />

sxva wevrebTan da am gansxvavebis safuZvelze Cven vemijnebiT sxva jgufis<br />

wevrebs. Tu Cven viziarebT garkveuli adamianebis msoflmxedvelobas,<br />

damokidebulebas ama Tu im sakiTxisadmi, cxovrebis wess, qcevas, Cven Tavs<br />

mivakuTvnebT imave kulturasa Tu subkulturas.<br />

aseve SegviZlia visaubroT ”kulturul sxvaobaze”, rodesac axal situaciaSi<br />

CavvardebiT an axal jgufTan gviwevs urTerToba da vxedavT, rom CvenTvis<br />

5


miRebuli samyaros Semecnebis gzebi da qmedeba gansxvavdeba maTgan. am kuTxiT<br />

danaxuli kultura SeiZleba warmoadgendes mTel jgufs an <strong>sazogadoeba</strong>s da<br />

amrigad Cven ganvasxvavebT erTmaneTisgan sxvadasxva xalxis kulturebs.<br />

kulturis aseTi gageba gamoikveTa me-19 saukunis evropaSi. am periodSi<br />

evropelebis mier wamowyebulma kvleviTma mogzaurobebma Tu dapyrobebma<br />

ganapiroba evropelebis dafiqreba kulturuli gansxvavebulobebis Sesaxeb,<br />

ramac Tavis mxriv xeli Seuwyo SedarebiTi azris ganviTarebas gansxvavebul<br />

sazogadoebebTan mimarTebaSi.<br />

SemdgomSi es tendencia <strong>Tanamedrove</strong> epoqaSi damkvidrda da gadamwyveti<br />

roli iTamaSa anTropologiis, rogorc disciplinis CamoyalibebaSi. kulturis<br />

anTropologiuri gagebiT, adamianebis cxovrebis wesi ganisazRvreba da<br />

gamoixateba maTi kulturiT. kultura vlindeba yvelaferSi, dawyebuli samuSao<br />

iaraRebidan, damTavrebuli religiiT.<br />

me —19 saukunis evropaSi kulturebi ganixileboda socialuri progresis<br />

Sesaxeb evropuli warmodgenebidan gamomdinare da Sesabamisad evropuli<br />

kulturebi msoflio ierarqiis yvelaze maRal safexurze Tavsdeboda. me-20<br />

saukuneSi evropuli kulturis upiratesobis Sesaxeb gancxadebebi gaiSviaTda. es<br />

ki ganapiroba kolonialurma da postkolonialurma socialurma urTierTobebma,<br />

dominantur da maT daqvemdebarebul jfufebs Soris urTierTdamokidebulebam.<br />

kulturuli ierarqiis cnebis uaryofiT, kultura gagebul<br />

iqna rogorc pluraluri da SedarebiTi fenomeni, gansxvavebul ”kulturebs”<br />

mieniWaT Tanabari mniSvneloba/faseuloba.<br />

kultura, rogorc adamianuri<br />

gamoxatulebis gancalkevebuli samyaro<br />

arsebobs kulturis gansxvavebuli gagebac. am SemTxvevaSi Cven kulturuls<br />

vuwodebT garkveul RonisZiebebs an materialur nivTebs. mag. opera, Teatri,<br />

xalxuri simRerebi, novelebi, xelovneba Tu Senobebis stili. kulturis cnebis<br />

aseTi gamoyenebis dros ”kulturisa”da socialuri cxovrebis sxva sferoebi<br />

erTmaneTs emijneba, miuxedavad imisa, Cven vadarebT Tu ara erTmaneTs<br />

gansxvavebul sazogadoebebs.<br />

gansakuTrebuli kulturuli praqtikisa da sagnebis saSualebiT garkveuli<br />

in<strong>for</strong>macia gadaecemaT sxva adamianebs Cvens Sesaxeb, anu Tu ra warmoadgens<br />

CvenTvis Rirebuls da gamoxatavs Cveni, rogorc jgufis identobas.<br />

kulturis anTropoligiuri gageba ukavSirdeba danarCen msoflioSi evropul<br />

eqspansias, kulturis meore mniSvneloba ki Seexeba mniSvnelovan socialur<br />

cvlilebebs. kulturas uwodebdnen kulturuli institutebis mier warmoebuli<br />

produqtebis garkveul sferos inglisSi, industriuli revoluciis dros.<br />

<strong>Tanamedrove</strong> socialur organizaciaze gadasvlam socialuri diferenciacia<br />

da dapirispirebebi gamoiwvia. movlenebis ganviTarebam mkveTrad gamijna<br />

erTmaneTisgan yoveldRiuri, pragmatuli, konfliqtebiT aRsavse ekonimikisa da<br />

politikis (kapitalizmis axali samyaro, industria, demokratia da revolucia)<br />

da xelovnebisa da moralis idealisturi wminda sferoebi. xelovnebisa da<br />

moralis sferoebi gamoxatavdnen ufro maRal adamianur SesaZleblobebsa da<br />

Rirebulebebs gansxvavebiT imisagan, rasac <strong>Tanamedrove</strong> ekonomikuri da<br />

politikuri cxovreba sTavazobda adamianebs.<br />

zogisTvis, kulturis es calke sferoebi <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis kritikis<br />

safuZvelia; isini sazogadoebisTvis destruqciuli da zedapiruli aspeqtebis<br />

gverdidan danaxvis da kritikis saSualebas iZleodnen. sxvebisTvis kultura<br />

warmoadgenda epifenomens da politikisa da ekonomikis materialurad xel-<br />

Sesaxebi sferoebisgan gansxvavebiT hqonda ufro feminuri xasiaTi. amgvarad,<br />

kulturis pirveli gageba asocirdeboda anTropologiasTan, xolo meore gageba,<br />

exeboda humanitaruli mecnierebebebis ramdenime sferos — literaturas,<br />

xelovnebasa da musikas.<br />

rodesac saubari xelovnebas, popularul kulturas, xalxur kulturas, an<br />

Tundac maskulturas exeba, Cven saqme gvaqvs kulturis Sesaxeb im<br />

6


warmodgenasTan, romelic gamoikveTa masiuri socialuri cvelilebebis asaxvis<br />

mizniT. aRniSnuli cvlilebebi evropul <strong>sazogadoeba</strong>Si <strong>Tanamedrove</strong> ekonomikuri<br />

da politikuri institutebis dabadebis procesSi moxda (maSin rodesac<br />

sxva, ufro naklebad diferencirebul sazogadoebebSi kultura ar ganixileboda<br />

rogorc cxovrebis calkeuli sfero).<br />

magaliTad, xSirad msjeloben garkveul kulturul praqtikasa da sagnebze<br />

(opera, qandakeba) — rogorc “maRali kulturaze”. aseTi msjeloba exmaureba me-<br />

19 saukuneSi Camoyalibebul warmodgenebs, romlebic gamoyofda praqtikisa da<br />

kulturuli sagnebis garkveul sferos da mas mijnavda yoveldRiuri<br />

ekonomikuri da politikuri cxovrebisgan.<br />

rodesac akritikeben maskulturas, maskulturisTvis damaxasiaTebeli<br />

komerciulobidan gamomdinare, amiT xazi esmeva kulturis, rogorc cxovrebis<br />

gancalkevebul da wminda sferos. aseve, SeiZleba es arapirdapir mianiSnebdes<br />

imisken, rom ”maRali” kultura warmoadgens mxolod SeniRbul pretenzias maRal<br />

socialur statusze da amiT xazs usvams imas, rom popularuli an xalxuri<br />

kulturis nimuSebs ufro mdabio statusi gaaCniaT.<br />

kultura, rogorc mniSvnelobis gansazRvra<br />

kulturis farTod gavrcelebuli mniSvneloba kargad asaxavs am cnebis<br />

istorias. erTi mxriv, yoveldRiur cxovrebaSi termini SeiZleba exebodes<br />

adamianebis saqmianobis im sferosa da specialur nimuSebs, romlebic<br />

gansxvavdeba praqtikuli socialuri cxovrebis yoveldRiuri samyarosgan an<br />

kidev exebodes jgufis, an mTeli xalxis cxovrebis wess. kulturis es arsebuli<br />

gansazRvrebebi am cnebas mTeli misi istoriis manZilze bundovanebas sZenda.<br />

rogorc sxva disciplinebi, kulturis sociologia Camoyalibda am tipis<br />

gansxvavebulobebis fonze da xeli Seuwyo kulturis cnebis gansazRvras.<br />

mecnierebi xazs usvamen kulturis gansxvavebul aspeqtebs, rogoric aris<br />

mniSvneloba, faseuloba, nimuSebi, ricxvebi, Cveulebebi, ritualebi, simboloebi,<br />

kodebi, ideebi, diskursi, msoflmxedveloba, ideologia Tu principebi; es<br />

CamonaTvali ar aris amomwuravi. kulturuli “sagnebis” nebismieri CamonaTvali<br />

yovelTvis iqneba arasruli, imdenad ramdenadac mniSvneloba da interpretacia<br />

aris aqtiuri da cvalebadi procesi. ufro metic, aseTi CamonaTvali Tavis TavSi<br />

moicavs mniSvnelovan Teoriul dapirispirebebs im mkvlevrebs Soris, romlebic<br />

xazs usvamen diskursebisa da kulturuli praqtikis mniSvnelobas, kognitur<br />

kategoriebs, faseulobebs, vinc aanalizebs konkretul produqtebs da Rma<br />

teqstualur nimuSebs, rom ar CavTvaloT amaTi SesaZlo kombinaciebi.<br />

magram bevri es winaaRmdegoba da kamaTi moixsneba, Tu Cven kulturas<br />

SevxedavT rogorc mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebis erTobliobas,<br />

romlebic sxvadasxva tipis socialur garemoSi mimdinareobs (specialur<br />

sferoebSi, Tu ufro zogadad) da asaxvas povebs gansxvavebul socialur<br />

praqtikasa, Tu socialur produqtebSi. dRes kulturis mkvlevarebis ZiriTad<br />

mizans warmoadgens mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebis gageba, sxvadasxva<br />

mniSvnelobebisa da maTi socialur cxovrebaze gavlenis Seswavla.<br />

aqedan gamomdinare, kulturis sociologebma SeiZleba gamoikvlion kultura,<br />

rogorc sazogadoebis calke sfero an kidev kultura, rogorc cxovrebis<br />

wesi - qvemoT moyvanili magaliTebi exeba orive aspeqts — isini cdiloben<br />

mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebis gagebas.<br />

<strong>Tanamedrove</strong> kulturis sociologia xSirad eyrdnoba anTropologias,<br />

istorias, feministur, media, kulturulogiur kvlevebs, literatur kritikas,<br />

politikur mecnierebas da socialur fsiqologias. kulturis sociologiaSi<br />

muSaoba gulisxmobsinterdisciplinaruli midgomebis gamoyenebas, rac<br />

saSualebas gvaZlevs SemoqmedebiTad movekidoT Cveni Seswavlis sagans.<br />

<strong>Tanamedrove</strong> kulturis sociologiaSi gamoikveTa sami mimarTuleba.<br />

TiToeuli maTganis Seswavlis sagania mniSvnelobis ganmsazRvreli procesebi<br />

sxvadasxva analitikur doneze.<br />

Cven SevexebiT rogorc mniSvnelobis gansazRvras ”safuZvelSi”, aseve<br />

7


ganvixilavT, Tu rogori urTierTobebi gansazRvravs da Seadgens mniSvnelobebs<br />

da Semdeg individebi rogor operireben am mniSvnelobebiT. esa Tu is mniSvneloba<br />

SeiZleba ar iyos gaziarebuli an logikuri mocemuli jgufis Tu mTlianad<br />

sazogadoebis yvela wevrisTvis. saerTo normebi, Rirebulebebi, kognituri<br />

CarCoebi da moqmedebis aRiarebuli gzebi ar SeiZleba iyos yvelasTvis<br />

gamWvirvale da sworxazovani. aramed, gamomdinare konteqstidan individebi da<br />

socialuri jgufebi eyrdnobian mocemuli mniSvnelobebis simbolur repertuarebs.<br />

Tumca, erTi da igive adamiani sxvadasxva dros SeiZleba gansxavebul<br />

qmedebebs irCevdes an kidev sxvadasxva xalxi erTsa da imave konteqstSi ar<br />

daeyrdnos analogiur simboloebs.<br />

meore xazi Seiswavlis mniSvnelobis gansazRvris procesebs, romlebic<br />

gvxvdeba instituciur sferoebSi an kulturuli prodiuserebis qselebSi. es<br />

midgoma kulturas ganixilavs rogorc socialur produqts da xazs usvams<br />

specifikur konteqstebs, sadac vxvdebiT kulturul warmoebasa da inovacias. aq<br />

ganixileba, Tu rogor iqmneba konkretul organizaciul konteqstSi xelovneba<br />

an kidev, Tu rogor xdeba musikis garkveuli stilis gavrceleba, an mecnierebis<br />

praqtikaSi danergva. yovelive es mniSvnelovan zegavlenas SeiZleba axdens<br />

kulturuli produqtis Seqmnaze. magaliTad, mogvianebiT saubari gveqneba<br />

postmodernistuli arqiteqturis ganviTarebaze, warmoadgens Tu ara is<br />

konkretuli profesiuli garemos produqts, Tu ufro farTo masStabis<br />

msoflio istoriuli cvlilebebiT aris ganpirobebuli. musikis sferos rac<br />

Seexeba, petersonis mixedviT, rok musikis warmoSoba miewereba industriaSi<br />

momxdar cvlilebebs da ara demografiul afeTqebas.<br />

mesame midgoma kulturis sociologiaSi gamoiZiebs mniSvnelobis ganmsazRvrel<br />

procesebs ”teqstSi”, eyrdnoba teqstualur analizs, rac ufro axloa<br />

humanitaruli mecnierebebTan, vidre kulturis sociologiasTan. kulturuli<br />

repertuarebi, obieqtebi da teqstebi analitikurad emijneba socialur konteqsts<br />

da ganixileba rogorc Seswavlis damoukidebeli obieqti. Tu kulturas<br />

enas SevadarebT, maSin masac aqvs Tavisi Sinagani struqtura; rac Seexeba<br />

mniSvnelobebis warmoqmnas am Sinagan struqturas Tanamimdevruli xasiaTi aqvs.<br />

kulturis sociologiebi mimarTaven sxva disciplinebis analitikur<br />

saSualebebs, raTa ukeT da siRrmiseulad iqnes gagebuli kulturis esa Tu is<br />

struqtura; magaliTad, cnebebi, romlebic farTod gamoiyeneba Semdegia:<br />

simboluri kodebi, niSnebis sistemebi, Janrebi, narativebi. diskursiuli<br />

analizisgan gansxvavebiT, romelic ZiriTadad teqstualur niSan-Tvisebebs<br />

ikvlevs, sociologebi, romlebic analogiur meTodebs mimarTaven, paralelebs<br />

avleben mocemul teqstualur niSan-Tvisebebsa da im gzebs Soris romelTa<br />

saSualebiTac individebi gavlenas axdenen am niSan-Tvisebebze da, piriqiT,<br />

eqcevian maTi gavlenis qveS.<br />

mniSvnelobis Seqmnis procesis Seswavla "safuZvelSi", "institucionalur<br />

sferoSi" , da "teqstSi" ar gamoricxavs erTmaneTs da analizi SeiZleba gakeTdes<br />

samive meTodis gamoyenebiT. Tuki mniSvnelobis warmoebas ganvixilavT rogorc<br />

samive doneze erTdroulad mimdinare process, maSin aseTi midgoma dagvexmareba<br />

gadavlaxoT kamaTi imis Sesaxeb, kultura Tanxmobas emyareba, Tu kulturaideologia<br />

asaxavs Zalauflebis urTierTobebs.<br />

pirvel rigSi, "safuZvlis" meTodis gamoyeneba saSualebas gvaZlevs<br />

ganvixiloT repertuarebis ganxorcieleba, rogorc socialur jgufebSi da<br />

jgufebs Soris arsebuli sxvaoba da konfliqti. Tumca, aseTi tipis analizi<br />

ewinaaRmdegeba im Sexedulebebs kulturis Sesaxeb, romlebic miiCneven, rom<br />

kultura aris ideologia — radganac kulturuli repertuarebi, individi,<br />

istoriuli cvalebadoba miuTiTebs imaze, rom kulturuli Zalaufleba ar aris<br />

adamianebis manipulireba maTi interesebis Seqmnis gziT. (anu marqsis mixedviT<br />

cru cnobierebis Seqmna). meore mniSvnelobis Seqmna “instituciur sferoSi da<br />

teqstSi” gvexmareba ganvsazRvroT variaciebisa da gaurkvevlobis wyaroebi, rac<br />

Tavidan agvacilebs Semdeg visaubroT kulturis konsensusisa da ideologiuri<br />

dominaciis Sesaxeb.<br />

8


kulturis sociologia, rogorc samuSao midgoma<br />

kulturis sociologiaSi empiriuli kvlevebis Catarebis dros Tu Teoriuli<br />

ganazrebebisas, gasaTvaliswinebelia Semdegi aspeqtebi:<br />

1. miuxedavad imisa, xdeba Tu ara konkretuli kulturuli diskursis<br />

miReba/gaziareba (mag, rogoric aris "kulturuli omebi", "individualizmi"),<br />

aseTi diskursebis farTo aRiareba da gavrceleba Tavad qmnis mniSvnelovan<br />

socialur faqtebs;<br />

2. gaTvaliswinebul unda iqnes, farTo masStabiani kulturuli inovaciisa<br />

da socialuri cvlilebebis Teoriebi;<br />

3. gaerTiandes ori potenciurad urTierTsawinaaRmdego kvlevis xazi<br />

kulturis sociologiaSi, romelic saTaves socialur fsiqologiaSi iRebs;<br />

pirveli kognicias exeba, meore ki emociebs;<br />

4. gafarTovdes mizez-Sedegobriobis cneba, romelic mniSvnelobis<br />

ganmsazRvrel procesebs ganixilavs, rogorc mizez-Sedegobriv meqanizms.<br />

5. gaTvaliswinebul iqnes kvlevebis Sedegebi kulturis politikis<br />

gatarebis dros<br />

zemoT CamoTvlils monaxazis xasiaTi aqvs. yvela es sakiTxi — diskursis<br />

socialuri Sedegebi, kulturuli difuzia socialur cvlilebaSi, kognicia da<br />

emocia mniSvnelobis ganmsazRvrel procesebSi, kauzaluri meqanizmebi, interpretaciuli<br />

kvlevebis Sefaseba da mniSvnelobis-Seqmna sociologiur praqtikaSi<br />

— xels Seuwyobs zogadi sociologiuri gagebis ganviTarebas da mianiSnebs im<br />

aspeqtebze, romlebic ufro Rrma empiriul da Teoriul Seswavlas moiTxovs.<br />

kulturis SedarebiTi avtonomiis Sesaxeb<br />

am TavSi visaubrebT kulturis mimarT arsebuli ZiriTadi midgomebis Sesaxeb.<br />

erTi mxriv, es iqneba SedarebiTi mimoxilva, meore mxriv ki, mas gaaCnia sistemuri<br />

mxare, romelic moicavs warmoSobili argumentebis erTobliobas.<br />

Tavdapirveli dixotomia<br />

mas Semdeg, rac safuZveli Caeyara sazogadoebebis mecnierul ganxilvas, ori<br />

Teoriuli ukiduresoba dominirebda moqmedebisa da wesrigis cnebebis analizis<br />

dros. moqmedebis meqanisturi xedva adamianis qcevas manqanas amsgavsebda,<br />

romelic prognozirebadia da reagirebs garemos mier SemoTavazebul stimulebze<br />

avtomaturad da obieqturad. wesrigi, romelic ukavSirdeba meqanikur<br />

qmedebas, Sesabamisad aris iZulebiTi da gavlenas axdens adamianis qcevaze misi<br />

zemoqmedebis Zalidan gamomdinare.<br />

zemoT xsenebuli xedvis sapirispirod Camoyalibda moqmedebisa da wesrigis<br />

subieqturi gageba. am Tvalsazrisis mixedviT, moqmedeba motivirebulia im<br />

raRaciT rac adamianSive Tavidanve arsebobs, magaliTad, grZnobiT, aRqmiT,<br />

gancdebiT. wesrigi, romelic aseT qmedebas emyareba ideuri xasiaTis aris, anu is<br />

warmoadgens iseT rames, rac adamianebis TavSia mocemuli. aq saqme gvaqvs<br />

subieqtur wesrigTan da ara mxolod subieqtur moqmedebasTan, ramdenadac<br />

subieturoba ganixileba rogorc sazRvrebi da ara ganzraxva, idea romelic<br />

zogadia da ara individualuri survilis Sesabamisi.<br />

mocemuli sazRvrebi ki ganixileba rogorc mravali interpretaciuli aqtis<br />

mizezi an Sedegi. gamocdilebasa da gamocdilebis mniSvnelobas gadamwyveti<br />

xasiaTi aqvs am midgomisTvis.<br />

9


kulturis cneba aq Semodis imdenad, ramdenadac mniSvneloba ganisazRvreba<br />

rogorc garkveuli gziT mowesrigebuli fenomeni. kultura warmoadgens<br />

"wesrigs", romelic Seesabameba mniSvnelad qmedebas. subieqturi, antimeqanisturi<br />

wesrigi moiazreba, rogorc nebayoflobiTi mizezebis safuZvelze<br />

arsebuli da ara aucileblobis ZaliT Camoyalibebuli, rasac meqanisturi,<br />

obieqturi xedva aviTarebda.<br />

marqssa da hegels Soris dapirispireba gvTavazobs meqanistursa da<br />

kulturul <strong>for</strong>mebs Soris arsebuli gansxvavebulobis pirvel <strong>for</strong>mas,<br />

romelsac xSirad eyrdnobian socialuri mecnierebebis warmomadgenlebi am<br />

Temebis irgvliv diskusiis dros. gonis fenomenologiaSi hegeli saubrobs<br />

istoriul ganviTarebaze, romelic ganpirobebulia im frustraciebiT,<br />

romlebic SeiniSneboda konkretul istoriul periodSi arsebuli SezRudvebis<br />

gamo. TiToeuli periodi xasiaTdeboda garkveuli sazRvrebiT romelTa<br />

farglebSic xdeboda mniSvnelobis moazreba. hegeli am yovlismomcvel<br />

sazRvrebs uwodebs gaists, anu saukunis gons, cneba romelic germanuli<br />

idealizmis konteqstSi kulturis <strong>Tanamedrove</strong> gagebis ekvivalenturia.<br />

imdenad, ramdenadac marqsi pirdapir ewinaaRmdegeba hegelis Teorias, misi<br />

Sexedulebebi saSualebas iZleva gansxvavebul WrilSi davinaxoT meqanisturi<br />

midgoma. istoriul materialisturi ganviTarebis Teoria, romelic marqsma<br />

SeimuSava Tavis gviandel naSromebSi aRiarebs hegelis Teorias, rom istoriis<br />

wina etapebi Seicavda istoriis Semdgom etapebs. Tumca marqsi ganviTarebis<br />

wyarod miiCnevs ara subieqtur frustraciebs, aramed racionaluri interesis<br />

obieqtur uaryofas. igi saubrobs ekonomikur da politikur wesrigze,<br />

romlebic, marqsis azriT, ar aris subieqturi. marqsi radikalurad gamijnavs<br />

erTmaneTisgan "superstruqturasa" da "baziss" cnobierebasa da socialur<br />

arsebas. kulturuli fenomenebi — samarTlebrivi kodebi, religiuri ritualebi,<br />

xelovneba da inteleqtualuri ideebi miewereba superstruqturas da ganixileba<br />

rogorc bazisis mier determinirebuli. imisaTvis, rom moxdes kulturuli<br />

fenomenis axsna, saWiroa ara maTi Sinagani struqturisa da mniSvnelobis<br />

Seswavla, aramed im materialuri elementebis dakvirveba, romlebsac isini<br />

asaxaven. ramdenadac kultura ganpirobebulia mis gareT arsebuli Zalebis mier,<br />

kulturas kauzaluri gagebiT ar aqvs avtonomia.<br />

marqsis meqanisturi Sexedulebebi ganavrco sxvadasxva socialur mecnierulma<br />

skolam rogorc meTodologiuri, aseve ideologiuri Sexedulebebis<br />

gaTvaliswinebiT. meTodologiurad cdilobdnen moeZiaT socialuri fenomenebis<br />

winaswar gansazRvris gzebi, gamoeaSkaravebinaT gazomvis "namdvili<br />

obieqtebi"; ideologiurad ki re<strong>for</strong>mis mxardamWeri radikaluri da liberaluri<br />

suliskveTeba gulisxmobda adamianuri tanjvis "realobis" mtkicebas<br />

meqanisturi perspeqtividan gamomdinare.<br />

meqanisturi moZraobis sawinaaRmdegod moqmedeba ganixileboda rogorc<br />

mniSvnelobiT datvirTuli, xolo kulturas ganmsazRvreli Zala eniWeboda.<br />

marqsma safuZveli Cauyara kulturis avtonomiis Sesaxeb kamaTs, miuxedavad<br />

imisa, rom ver gansazRvra am kamaTis rezultati. sazogadoebis meqanisturi<br />

xedvis oponentebi subieqtur midgomas icaven da Tvlian, rom kulturas ufro<br />

SefardebiTi "avtonomia" gaaCnia materialisturi <strong>for</strong>mebis fonze.<br />

klasikuri perspeqtivebi<br />

dilTaim hegelis religiuri Teoria naturalisturi goniT Caanacvla.<br />

dilTai xazs usvams adamianuri gamocdilebis centralurobas mniSvnelobis<br />

wyaros dadgenaSi, rogorc monawilesTvis, aseve mkvlevrisTvisac. dilTais<br />

azriT, urTierTgagebis saWiroebas mivyavarT individualuri gamocdilebis<br />

farglebs gareT saerTo ideebisken da sabolood kulturuli sistemebis<br />

mastruqturirebel ZalasTan.<br />

dilTai xazs usvams struqturuli sistemis Sinagan da subieqtur<br />

mdebareobas. es gansakuTrebuli mdebareoba specialur "hermenevtikul" meTods<br />

moiTxovs.<br />

10


hermenevtika warmoadgens interpretaciul midgomas, romelic gamoavlens<br />

Sinagani da subieqturi struqturebis bunebasa da maT mniSvnelobas. mniSvneloba<br />

mkvlevrebisTvis gasagebi xdeba im SemTxvevaSi, Tu isini kulturuli struqturebis<br />

interpretacias moaxdenen da ar Seecdebian, magaliTad, sxva Zalebis<br />

Sedegebis axsnas, rac warmoadgens meqanisturi midgomis meTodologiur<br />

impulss. interpretacia gamomdinareobs gagebidan da ara mxolod dakvirvebidan.<br />

dilTai bunebrivi mecnierebebis mier gamoyenebul meTodebs, dakvirvebas<br />

upirispirebs hermenevtikul meTods. is gvTavazobs kulturuli kvlevebis<br />

pirvel da erT-erT yvelaze filosofiur gamarTlebas, magram amas akeTebs<br />

dualisturi gziT, romelic asaxavs germanuli idealizmis calmxriv<br />

problematikas. dilTais miaCnia, rom socialuri fenomenis Seswavla unda moxdes<br />

mxolod da mxolod kulturuli perspeqtividan gamomdinare. is maTematikur,<br />

fizikur da biologiur mecnierebebs aniWebs gare meqanisturi wesrigis<br />

dakvirvebebis prerogativas. amgvarad, dilTai xazs usvams kulturis<br />

avtonomias, romelic ganxilulia idealisturi kuTxiT.<br />

Tu ramdenad mWidrod unda iyos dakavSirebuli hermenevtikuli midgoma<br />

kulturis cnebasTan dRemde warmoadgens kamaTis sagans.<br />

parsonsi<br />

me-20 saukunis socialuri Teoriis istoriaSi, talkont parsonsma<br />

SemogvTavaza socialuri meqanizmis Sesaswavli yvelaze daxvewili <strong>for</strong>maluri<br />

midgoma, romelic orTodoqsuli hermenevtikuli tradiciis farglebs scildeboda.<br />

sazogadoebis mimarT Tavis “funqcionalistur” midgomaSi, parsonsma<br />

konceptualurad moiazra kulturasa da materialur Zalas Soris urTierToba,<br />

rogorc analitikuri safexurebi erTian empiriul samyaroSi da ara rogorc<br />

Sinagani gamocdileba garegani determinaciis sapirispirod.<br />

parsonsis mixedviT, monawileebi iTaviseben mniSvnelad wesrigs (kulturuli<br />

sistema) romelic ufro zogadia, vidre socialur urTierTobaTa kompleqsi<br />

(socialuri sistema) da romelTa nawils isini aseve warmoadgenen. es analitikuri<br />

argumenti, erTi mxriv, niSnavs, rom yoveli socialuri aqti akonkretebs ufro<br />

farTo kulturul mocemulobas. socialuri qmedeba ar unda ganixilebodes<br />

meqanisturad, radganac misi kulturuli aspeqti yovelTvis aqtualuria. meore<br />

mxriv, moqmedeba aseve socialuria da ara mxolod kulturuli sistemis nawili;<br />

aq idealisturi perspeqtiva uariyofa. imdenad, ramdenadac parsonsi aseve<br />

aRiarebs mesame analitikuri sistemis arsebobas, romelsac warmoadgens<br />

pirovneba, is ambobs, rom verc kulturuli kodebi da verc socialuri<br />

determinizmi akninebs fsiqologiuri imperativebis mniSvnelobas.<br />

qmedeba aris simboluri, socialuri da motivaciuri erTsa da imave dros.<br />

sruli empiriuli analizis Casatareblad, mkvlevarma unda Seiswavlos samive<br />

analitikur sistemas Soris konkretuli urTierTmimarTeba. miuxedavad imisa,<br />

rom kulturis es analitikuri avtonomia mniSvnelovania nebismier empiriul<br />

“konkretul” momentSi, is mainc aris instituciuri faqtorebis gavlenis qveS.<br />

parsonsis xedva kulturuli, socialuri da fsiqologiuri sistemebis<br />

analitikuri avtonomiis Sesaxeb gvTavazobs erTgvar gamosavals meqanistursubieqtivisturi<br />

dixotomiidan. aq kulturas SedarebiT avtonomiuri sfero<br />

eniWeba, magram ara sruli avtonomia.<br />

Tumca problemebi male gamoikveTeba, rodesac aris am sxvadasxva doneebis<br />

erTmaneTisgan gamijvnis mcdeloba ara analitikur doneze, aramed realobaSi.<br />

arian Tu ara socialuri fenomenebi organizebuli meqanikurad da eqvemdebarebian<br />

aucileblobis kanonebs Tu mniSvnelobis wesebs? rogor unda moxdes<br />

realurad kulturuli da socialuri doneebis interpretacia?<br />

am dilemis pasuxad parsonsma uaRresad Tanamimdevruli rekomendacia<br />

SemogvTavaza. funqcionaluri analizi unda exebodes kulturis “institucionalizacias”,<br />

Tu rogor xdeba kultura socialuri sistemebis realuri<br />

struqturebis nawili. institucionalizaciaze es fokusi, parsonsis mixedviT,<br />

sagrZnoblad daaviwroebs sociologebis kulturul interess. isini Tavisi<br />

11


Seswavlis sagnad gaixdian Rirebulebebs da ara simbolur sistemebs. Rirebulebebi<br />

dagvexmareba simbolur-abstraqtuli <strong>for</strong>miT vimsjeloT centraluri<br />

institucionaluri problemebis Sesaxeb. isini Seexebian iseT sakiTxebs rogorc<br />

aris Tanasworba - uTanasworoba, spontanuroba — disciplina, avtoritetisadmi<br />

morCileba — kritikuli qmedeba, sazogadoebrivi sakuTreba - kerZo sakuTreba.<br />

parsonsis mixedviT, normatiuli warmodgenebi yalibdeba swored aseTi<br />

konkretuli sakiTxebis irgvliv. monawileebma arCevani unda gaakeTon realur<br />

alternativebs Soris. arCevanis gakeTebis Semdgom normatiuli an RirebulebiTi<br />

standartebi ikveTeba. institucionalizacia niSnavs, rom erTi an meore<br />

standarti gadaiqceva monawilis rolis damaxasiaTebel niSnad. individisTvis,<br />

jgufisTvis am institucionalizebuli Rirebulebidan gadaxveva sanqciiT<br />

regulirdeba/isjeba; xolo Rirebulebisadmi damorCilebas moyveba jildo.<br />

RirebulebiTi analizis perspeqtividan institutebis ganxilva bevris<br />

momcemia, Tumca ar unda moxdes kulturuli analizis Canacvleba am midgomiT.<br />

RirebulebiTi analizis dros, interpretacia Semoifargleba mxolod im<br />

mniSvnelobebiT romelTa institucionalizaciac aris SesaZlebeli. Sedegad, is<br />

cnebebi romlebsac RirebulebiTi analizi iyenebs, mniSvnelobis analizis dros<br />

eyrdnoba meqanistur, wmindad socialuri analizisTvis SemuSavebul leqsikas.<br />

antonio gramSi<br />

analogiuri problemebi da miRwevebi gaaCnia marqsizmsac, romelic aseve<br />

warmoadgens idealisturad gagebuli kulturis kritikas. gramSis naSromebis<br />

mixedviT revoluciuri da klasebze orientirebul Teoriis Sesaxeb msjeloba<br />

SeiZleba moxdes marqsis gviandeli naSromebis mecnieruli meTodologiis<br />

farglebs gareTac. gramSi marqsizms uwodebs "praqsisis Teorias". gramSim Tavisi<br />

kritikuli Teoria aago italiel hegelianel kroCestan dialogis procesSi. man<br />

hermenevtikuli tradiciis gavleniT apriori miiCnia, rom yvela moTama-<br />

Se/monawile aris inteleqtuali, da rom mniSvnelobiT daintereseba warmoadgens<br />

rogorc yoveli adamianuri qmedebis ganuyofel ganzomilebas, aseve socialuri<br />

wesrigis yovel istoriuli <strong>for</strong>mas.<br />

rogorc parsonsi, aseve gramSi emijneba idealizms da kulturas ganixilavs<br />

rogorc urTierTdakavSirebuls meqanistur institutebTan da ara rogorc maT<br />

Semcvlels. socialuri sistemis Zalebis analizi gancalkevebuli unda iyos maTi<br />

mniSvnelobis analizisgan. gramSisTvis, iseve rogorc parsonsisTvis, socialuri<br />

sistema kulturis mTavar sayrdens Seadgens. sazogadoebis “namdvili Zalebi”<br />

ewinaaRmdegebian an avseben kulturis mniSvnelad Zalas.<br />

gramSis kulturuli marqsizmi gansxvavdeba funqcionalizmisgan imiT, rom<br />

mas socialuri sistema da Sesabamisad kulturis adgili am sistemaSi<br />

gansxvavebulad aqvs moazrebuli. kulturuli procesebi, gramSis mixedviT,<br />

TvalsaCinoa mkacrad dayofil <strong>sazogadoeba</strong>Si, klasobrivi batonobis ierarqiaSi,<br />

romlis safuZvelsac politikuri Zala warmoadgens. kultura xdeba klasobrivi<br />

Zalauflebis procesis Semadgeneli nawili.<br />

gramSi Tvlis, rom maRali donis inteleqtualebic ki Tavisi Teoriebis<br />

amosaval wertilad warmoebis dominant models iReben da gamomdinare Tavisi<br />

susti institucionaluri poziciidan, iZulebulebi xdebian Seurigdnen arsebul<br />

Zalebs. maRali donis inteleqtualuri ideebi, romlebic gansazRvraven<br />

TiToeuli epoqis TviTcnobierebas vrceldeba masebamde ufro dabali donis<br />

kvaziinteleqtualebis mier, magaliTad, maswavleblebisa da Jurnalistebis mier,<br />

im moTamaSeebis mier, romlebic ufro “organulad” arian dakavSirebuli<br />

kapitalisturi sazogadoebis institutebTan. gramSis aq mohyavs analogia<br />

kaTolikur eklesiasTan; Teologebi ayalibeben abstraqtul kanonebs, maSin,<br />

rodesac mRvdlebi da moZRvrebi axdenen im doqtrinebis <strong>for</strong>mulirebas,<br />

romelic mimarTulia ubralo adamianebze da maT uxsnis tanjvis fenomens.<br />

inteleqtualebis ideologiur Zalauflebas gramSi "kulturul hegemonias"<br />

uwodebs. miuxedavad imisa, rom <strong>sazogadoeba</strong> Zalian ierarqiulia, gabatonebul<br />

klass ar SeuZlia sakuTari Tavis SenarCuneba mxolod Zalis saSualebiT.<br />

12


<strong>sazogadoeba</strong> ar aris mxolod ekonomikuri an politikuri wesrigi, aramed<br />

“moralur — politikuri bloki”, romelic Sekrulia gabatonebuli ideebisadmi<br />

nebayoflobiTi morCilebis Sedegad. gramSis saxiT gveZleva kulturis<br />

institucionalizebuli Teoria marqsistuli <strong>for</strong>miT. Tumca, es dominanturi<br />

kultura sabolood kritikis qveS eqceva. revoluciuri kulturuli<br />

ganviTarebis miseuli mosazreba aris iseTive damokidebuli “arsebul, namdvil<br />

realobaze”, rogorc misi gabatonebuli ideebis Teoria.<br />

imdenad, ramdenadac muSaTa klasi arsebobs eqspluatirebul obieqtur da<br />

konkretul viTarebaSi, gramSi Tvlis, rom maTi praqtikuli cnobierebis<br />

Camoyalibeba gardauvalia, da upirispirdeba burJuaziisa da aristokratiis<br />

idealizirebul cnobierebas. Tumca, gramSi acnobierebs rom es latenturi<br />

cnobiereba ver gamovlindeba, Tuki ar iqneba Camoyalibebuli da gamoTqmuli<br />

inteleqtualuri <strong>for</strong>miT. ubralod, praqtikuli cnobiereba uZluria<br />

gabatonebuli ideebis inteleqtualuri Zalis winaSe. alternatiuli ideologia<br />

jer unda Camoyalibdes, amocana, romelic Sesrulda marqsisa da sxva maRali<br />

socialurad moazrovne inteleqtualebis mier. "organuli" inteleqtualebis<br />

revoluciuri kadrebis <strong>for</strong>maciis Sedegad — politikuri partiis liderebi da<br />

mimdevrebi — romlebic ufro praqtikulebi arian da naklebad<br />

inteleqtualurebi - es ideebi xdeba ufro SesamCnevi da xelmisawvdomi.<br />

kulturuli marqsizmi scildeba funqcionalur analizs Tavisi normatiuli<br />

datvirTviT. is dainteresebulia ara mxolod kulturis axsniTa Tu<br />

interpretaciiT, aramed “kargi mniSvnelobis” da “cudi mniSvnelobis” SefasebadapirispirebiT.<br />

gramSi upirispirebs “racionalur cnobierebas” yoveldRiur<br />

cnobierebasa da religias. igi ar kmayofildeba kontrhegemonuri kulturis<br />

ganviTarebis axsniT, aramed aseve dainteresebulia, Tu rogor SeiZleba am<br />

kulturam migviyvanos ufro Tavisufal da damoukidebel cxovrebamde.<br />

kulturuli marqsizmi funqcionalur analizTan SedarebiT, ufro metad<br />

aRiarebs kulturis gavlenas socialur cvlilebaze. aseve xazs usvams<br />

kulturasa da Zalauflebas Soris kavSiris mniSvnelobas. Tumca kulturis<br />

Sesaxeb rogorc Zalauflebis msaxurze saubari, akninebs kulturuli Rirebulebebis<br />

rols Zalauflebis garkveuli kontrolis da regulaciis funqciis<br />

Sesrulebis procesSi.<br />

funqcionalistur TeoriaSi kulturisa da sazogadoebis gamijvnam pirvel<br />

adgilze Rirebulebebi daayena da ara simboloebi. kulturul marqsizmSi<br />

“klasobrivi cnobierebis” cneba iseTive rols TamaSobs rogorc Rirebulebebi.<br />

Tumca is ganisazRvreba kulturuli mniSvnelobis farglebSi da Tavad<br />

socialuri sistemis nawilia.<br />

cnobierebis marqsistuli analizis, iseve rogorc Rirebulebebis funqcionalisturi<br />

analizis dros xSirad xdeba socialuris upiratesobisken<br />

gadaxra da kulturis SedarebiTi avtonomiis nivelireba. es naTeli magaliTia,<br />

imisa Tu ra rTulia kulturisa da sazogadoebis urTierTdamokidebuli<br />

kavSiris moazreba.<br />

semiotika — ferdinand sosuri<br />

semiotika <strong>Tanamedrove</strong> kulturuli analizis erT-erT mniSvnelovani<br />

midgomaa. ferdinand sosuri ambobs, rom socialuri struqturis an qmedebis<br />

gageba SeuZlebelia kulturuli elementebis gaTvaliswinebis gareSe. rogorc<br />

lingvistvisTvis, misTvis enaa amosavali wertili. igi acnobierebs, rom laparaki<br />

TavisTavad socialuri qmedebaa, romelic fsiqologiurad aris motivirebuli<br />

da konkretul situaciur SezRudvebs eqvemdebareba. miuxedavad imisa, rom<br />

individebi SeiZleba CaiTvalon rogorc pasuxismgebelni TavianT salaparako<br />

aqtebze, maT realurad aranairi kontroli ar gaaCniaT im enaze, riTac isini<br />

axorcieleben mocemul salaparako aqtebs. molaparake individebs ar SeuZliaT<br />

im niSnebis gansazRvra, romlebsac isini mimarTaven laparakis dros. es niSnebi<br />

fiqsirebulia sazogadoebis mier mkacrad Camoyalibebuli CarCoebis farglebSi.<br />

rodesac sosuri saubrobs enis socialur determinaciaze, is ar miuTiTebs<br />

13


socialuri institutebis SedarebiT Zalaze. ena rogorc simboluri sistema,<br />

romelic uricxvi socialuri aqtis Tavmoyraa, warmoadgens damoukidebel Zalas.<br />

ena abstraqtuli kodia, romlis struqturac determinirebulia kanonebis mier,<br />

romlebic Sinagania TavisTavad da ara socialuri sistemis zewolis Sedegad<br />

mocemuli.<br />

sityvebi warmoadgenen niSnebs, romlebic iSleba aRmniSvnelad da aRsaniSnad.<br />

sosuri mkveTrad mijnavs aRmniSvnels, bgerasa Tu sityvis materialuri<br />

komponents aRniSnulisgan, cneba romelzec materialuri bgera aris mibmuli. is<br />

Tvlis, rom aRmniSvnelsa da aRniSnuls, materialursa da idealur komponentebs<br />

Soris damokidebuleba aris “TviTneburi”. ar arsebobs obiqturad aucilebeli an<br />

“namdvili” mizezi imisa, Tu ratom aRiniSneba esa Tu is cneba raRac garkveul<br />

bgeraTa SeTanxmebiT; maTi erTmaneTze mibma xdeba Cveulebis gamo.<br />

sosuri ufro Sors midis da amtkicebs, rom sityvis gageba rTulia, rodesac<br />

is namdvil socialur obieqts exeba da masTan xdeba dawyvileba enis saSualebiT.<br />

es urTierTobac aris TviTneburad ganpirobebuli Cveulebis mier. mniSvneloba<br />

gamomdinareobs urTierTobebidan — gansxvavebebi da msgavsebebi — romlebic<br />

yalibdeba sityvebs Soris, enobrivi sistemis niSnebs Soris. cvlilebebi am<br />

urTierTobebSi ar aris im socialur obieqtebSi momxdari cvlilebebis amsaxveli,<br />

romlebsac isini exebian. niSanTa sistema axlo momavalSi aris ucvleli. is<br />

viTardeba Sinagani kanonebis Sesabamisad. misi Semadgeneli nawilebis axlandeli<br />

ganlagebis gageba SesaZlebelia mxolod adreuli tradiciebis ganxilvis<br />

saSualebiT, romelTa wiaRSic isini Camoyalibdnen.<br />

Tu es nebayoflobiTi urTierToba arsebobs sityvebsa da sagnebs Soris enaSi,<br />

sosuris mixedviT, ratom ar unda arsebobdes igive yvela socialur institutSi<br />

da aqtivobaSi? misi azriT, lingvistika aris semiotikis qveganayofi, niSnebis<br />

ufro zogadi mecniereba. TiToeuli socialuri aqtivoba aris areuli niSanTa<br />

sistemasTan, romelic enis analogiurad muSaobs. arc istoriuli ganviTareba da<br />

arc socialuri urTierToba ar gansazRvravs niSanTa sistemis am struqturas.<br />

misi mniSvnelobis gageba SesaZlebelia mxolod institucionaluri kulturis<br />

Sinagani kodebis rekonstruqciis safuZvelze.<br />

semiotikur analizs miuxedavad mcdelobebisa, mainc calmxrivi xasiaTi aqvs.<br />

is exeba niSanTa sistemebs da ara sazogadoebebs. miuxedavad imisa, rom enaTa<br />

sistemebi socialuri institutebis msgavsia, semiotika gvTavazobs CavataroT<br />

“struqturuli analizi” da Tavi davaneboT interaqcionistuli da situaciuri<br />

SezRudvebis Seswavlas. semiotika amdenad gvabrunebs kulturis Zlieri<br />

avtonomiis gagebasTan, romelsac hermenevtika gvTavazobda. dilTais mixedviT,<br />

socialuri qmedeba mxolod Signidan unda Seswavliliyo. Tumca misTvis<br />

“Signidan” niSnavs subieqturi gmocdilebis mocemulobebisken dabrunebas.<br />

sosurisTvis ki sityvebis Sinagani urTierTobebis Seswavlas.<br />

semiotika <strong>for</strong>malurad udgeba niSanTa sistemebis struqturebis Seswavlas.<br />

struqtura Sedgeba analogebis da kontrastebis rTuli mocemulobebisgan,<br />

romlebic mkvlevarma unda gamoavlinos monawile individebis subieqturi<br />

gamocdilebis gaTvaliswinebis gareSe. es mosazreba rom gagveziarebina, maSin<br />

mniSvnelobis kvlevisTvis Tavi unda dagvenebebina, razec aris dafuZnebuli<br />

kulturuli analizi.<br />

yvela arsebuli <strong>Tanamedrove</strong> midgoma kulturis mimarT interesdeba<br />

mniSvneladi moqmedebiT da ara instrumentuliT, aseve aRiarebs simboluri<br />

sistemebis avtonomias da mijnavs mas arakulturuli saxis determinaciebisgan.<br />

Tumca kvlav sakamaToa, Tu ras moicavs simboluri sistemebis avtonomia,<br />

ramdenad damoukidebelia kultura, rogor unda damyardes maTi damokidebuleba<br />

kulturasTan. aseve uTanxmoeba sufevs kulturis Sinagani<br />

Semadgeneli elementebis irgvliv. romelia kulturis ZiriTadi komponentebi da<br />

rogor arian isini erTmaneTTan dakavSirebuli.<br />

14


funqcionalizmi<br />

funqcionalisturi midgomis mcdelobaa daukavSiros kulturuli gavlena<br />

socialuri qmedebis analizs.<br />

funqcionaluri Rirebulebebis analizis sisuste SemdegSi mdgomareobs:<br />

Rirebulebebi xSirad daiyvaneba socialur struqturebze, TiTqos maTi<br />

analitikuri avtonomia maTi regulirebis SesaZlebobas iZleodes.<br />

mertonma warmatebulad gansazRvra kulturuli elementebis mniSvnelovani<br />

kompleqsi da socialurma mecnierebma, romlebsac mertonis gavlena hqondaT<br />

detalurad daafiqsires am normatiuli struqturis zemoqmedeba mecnierul<br />

organizaciasa da moqmedebaze. problema isaa, rom, mertonis mixedviT, es<br />

Rirebulebebi SeiZleba warmoiSvan nebismier sferoSi da ara mxolod mecnieruli<br />

praqtikis wiaRSi. Rirebulebebisa da normebis kompleqsze saubris dros,<br />

mertoni mecnierul praqtikas ganixilavs ise TiTqos mecniereba SeiZleba<br />

moviazroT kulturisgan izolirebuli fenomeni da ara rogorc kulturuli<br />

aqtivoba. mertoni mecnierebas miakuTvnebs socialur da ara kulturul<br />

sistemas. is mecnierul Rirebulebebs moiazrebs rogorc realuri qcevisgan<br />

ganzogadebebs da ara rogorc mniSvneladi procesebis warmonaqmns, romlebic<br />

ganapiroben am qcevas.<br />

lifsetis kulturisa da politikis funqcionaluri analizis dros<br />

gamoikveTeba analogiuri Zlieri mxareebi da sisusteebi. parsonma dawera, rom<br />

socialuri Rirebulebis nimuSebi xuT ZiriTad dilemas emyareboda, an kidev<br />

socialuri mocemulobis cvladebs. lifsetma ki gamoiyena parsonsis mosazreba<br />

da aCvena, Tu rogor aris es sxvadasxva tipis instituciuri qceva erTmaneTTan<br />

dakavSirebuli. lifseti am cvladebs ufro zustad da argumentirebulad<br />

ayalibebs.<br />

universalizmsa da partikularizms Soris kompromisi, gvexmareba gavigoT,<br />

Tu ratom cdiloben garkveuli elitebi qveda safexurze mdgomi jgufebis<br />

gawevrianebas, sxvani ki piriqiT, mokveTas. ramdenadac frangi damqiraveblebi<br />

iyvnen partikularistebi, lifsetis mixedviT, isini profesiuli kavSirebis<br />

warmomadgenlebis moTxovnebs miiCnevdnen moralurad Seuracxmyoflad.<br />

rodesac lifseti safrangeTsa da germaniaSi ekonomikur da politikur<br />

Rirebulebebs Soris arsebuli daZabulobis SedarebiT daxasiaTebas axdens, is<br />

aCvenebs, rom Rirebulebis analizma SeiZleba gaaSuqos Sida kompleqsuroba da<br />

winaaRmdegoba.<br />

Tumca lifsetic frTxilad udgeba Rirebulebebis gamovlenas socialur<br />

struqturaSi. Rirebulebebis kompleqts is gamoyofs jgufebis realuri<br />

qmedebidan da ar ganixilavs maT rogorc kulturuli ganviTarebis Sida<br />

dinamikis interpretaciis Sedegs. aqedan gamomdinare, universalizmi danaxuli<br />

iyo iseve, rogorc mas 1789 wlis burJuaziuli revolucia warmogvidgenda da misi<br />

SezRudva gamomdinareobda im faqtidan, rom “revoluciis Zalebi ar iyvnen<br />

sakmarisad Zlieri”. germaniaSi, universalizmis ganviTarebas biZgi misca<br />

“ekonomikuri cvlilebebis mier motanilma zewolam da axali socialuri<br />

dajgufebebis momZlavrebam”, Tumca reaqciulma feodaluri dajfufebebma xeli<br />

SeuSales aseTi Rirebulebebis gavrcelebas.<br />

semiotika — roland barti<br />

meore msoflio omis Semdeg periodSi struqturalizmi da semiotika<br />

warmoadgenda funqcionalizmis alternativebs mniSvnelobis SeswavlasTan<br />

mimarTebaSi. struqturalistebisa da semiotikosebis Seswavlis sagani gaxda<br />

kulturuli sistema, rogorc aseTi.<br />

sosuris gavleniT, romlisTvisac ena iyo amosavali wertili da ara laparaki,<br />

semiotikosebi saubrobdnen simboluri organizaciis Sinagan integrirebulobaze<br />

da ambobdnen rom es organizacia unda iswavlebodes garegan procesebTan<br />

mimarTebis gareSe. amgvari midgoma moiTxovda abstraqciebs nebismieri konkretuli<br />

SezRudvisgan, iqneboda es individualuri cvalebadoba, Tu jgufuri<br />

15


interesi.<br />

aseTi abstraqcia SesaZlebobas aZlevda mkvlevars moexdina kodis simboluri<br />

struqturis ageba analitikurad damoukidebeli gziT. mxolod aseTi rekonstruqciis<br />

Semdeg aris SesaZlebeli drouli procesebis gamovlena, romelic<br />

SeiniSneba mniSvnelobis winaswar dadgenili <strong>for</strong>mebis CarCoebSi.<br />

magaliTad, roland bartis esse WidaobasTan dakavSirebiT ar niSnavs imas,<br />

rom semiotika aqtualuria mxolod egzotikis Sesaswavlad, romelic scildeba<br />

Cveulebrivi socialuri cxovrebis farglebs. barts surs, rom am analizs<br />

socialuri semiotikis paradigmuli saxe mieniWos. bartisTvis “Widaoba ar aris<br />

sporti, aramed sanaxaoba”. is ambobs, rom qmedeba aq kulturis struqturiT aris<br />

ganpirobebuli, Widaobis yureba ar gvainteresebs rogorc mimdinare cvalebadi<br />

konstruqti. rogorc enas aniWeben upiratesobas da ara laparaks, Widaoba unda<br />

ganixilebodes rogorc teqsti. am kuTxiT igi ar warmoadgens motivirebul<br />

qmedebas, aramed aris raRac dawerili, dramatuli nawarmoebi, romelic sruldeba.<br />

is exeba ara SezRudvebs am situaciaSi, aramed mniSvnelobebs, romlebic<br />

miRebul iqna didi xnis winaT, is mocemulobebi, romlebic moWidaveebma unda<br />

aiTvison imisaTvis, rom Semdeg "warmoadginon”.<br />

moTamaSeebi warmoadgenen niSnebs da ara pirovnebebs. Cven unda SeviswavloT<br />

ara maTi urTierToba, aramed maTi auditoria, sxva moTamaSeebi, romlebic<br />

ganisazRvrebian rogorc socialuri teqstis erTad Tavmoyrili mniSvnelobebis<br />

"mkiTxvelebi”. matCis Sedegebi am SemTxvevaSi araaqtualuria, imdenad ramdenadac<br />

Widaoba unda ganixilebodes ara rogorc movlena droSi, aramed<br />

rogorc mniSvnelobis maRal doneze struqturirebuli sistemis warmodgena.<br />

Sedegi winaswar gansazRvrulia, ramdenadac moWidaveebi arian warmodgenis monawileebi,<br />

warmodgenisa, romelic ukve dawerilia. matCi gvevlineba kulturuli<br />

sferos gamoxatulebad da ara socialuri sistemis motivirebul qmedebad.<br />

sahlinis naSromi amerikul <strong>sazogadoeba</strong>Si saWmlis SerCevasTan dakavSirebiT<br />

aCvenebs, Tu rogor gamoiyeneba semiotikuri midgoma Cveulebrivi cxovrebiseuli<br />

aspeqtebis Seswavlisas. analitikuri avtonomia miiRweva konkretuli<br />

qcevisgan abstragirebis gziT kulturul sferoSi. abstragirebis Sedegad<br />

socialuri elementebi, mag., saWmelebi gadaiqceva “simbolur sistemaSi urTierTqmed<br />

elementebad” da maTi ganxilva SesaZlebeli xdeba rogorc teqsturi<br />

elementebis, ricxvebis socialur sistemaSi. sahlinis mixedviT, saWmlis<br />

“warmoeba aris kulturuli struqturis funqcionaluri momenti”. aseve mis<br />

esseSi vxvdebiT semiotikuri Teoriis ufro sistemur gamoyenebas, romelic<br />

ayalibebs niSnebis aralingvisturi sistemebis maorganizebel bazisur wesebs.<br />

niSnebis sanimuSo sistemebi, iseve rogorc sxva logikuri urTierTobebi<br />

organizebulia analogiur da antionomiur urTierTobebad: mag. cxenis<br />

mimarTeba ZaRlTan, adamianisa - ara adamianTan, Sinaganis - gareganTan, maRlis -<br />

dabalTan, maRali statusis - dabal statusTan. semiotika aRiarebs kulturis<br />

Sinagani struqturis kompleqsur Sida struqturas da gvTavazobs simboluri<br />

kodebis Rirebulebebze Tu ideologiebze dayvanis Tavidan asacileblad<br />

garkveul gzebs. es aris Teoriuli mcdeloba, romelsac rogorc wesi moyveba<br />

kulturuli Rirebulebebis dayvana socialuri sistemebis meqanisturi<br />

Semadgeneli elementebis ganzogadoebamde. Tumca, amave dros, semiotikis Sinagan<br />

da <strong>for</strong>malur fokus warmoadgens misi ukiduresi kulturalizmi. kulturuli<br />

struqturebi ara mxolod in<strong>for</strong>macias aZleven socialur nimuSebs, aramed<br />

gansazRvraven kidevac maT. sahlini wers, rom “maqsimalizaciis cnobili logika”<br />

- kapitalisturi sazogadoebebis mogebis ZiriTadi principi — “mxolod<br />

gancxadebuli saxea sxva mizezebisa”, raSic igulisxmeba kulturuli faqtorebi.<br />

sahlinis mixedviT, amerikul <strong>sazogadoeba</strong>sa da kulturas Soris produqtiuli<br />

damokidebuleba rogorc erovnul aseve saerTaSoriso doneze “organizebulia<br />

im SefasebebiT Tu ra iWmeva da ra ar iWmeva”.<br />

socialuri sistemebis ekonomikur logikas aseve unda mieniWos analitikuri<br />

avtonomia. moxmareba ar aris mxolod kulturulad determinirebuli, iseve<br />

rogorc Widaobis matCebi araa mxolod simboluri movlena. aSkaraa, rom aseTi<br />

calmxrivi idealizmi rTuli SesanarCunebelia. rodesac, magaliTad, sahlini<br />

saubrobs xorcis mniSvnelobaze amerikul <strong>sazogadoeba</strong>Si, is eyrdonoba<br />

16


semiologiis miRma arsebul urTierTobebs da wers, rom amerikelebisTvis<br />

adamianis sicocxles sakraluri Rirebuleba aqvs da aseve amerikuli<br />

sazogadoebis ekonomikur da rasobriv ierarqiebsac mimoixilavs.<br />

dramaturgiuli midgoma<br />

Tu funqcionalizmi ganixilavs kulturis avtonomias, romelic privilegias<br />

aniWebs socialur sistemas (Tumca ar dayavs kultura socialur sistemaze), da<br />

Tu semiotika kulturul doneze axdens amis moazrebas, maSin dramaturgiuli<br />

midgoma kulturul avtonomiaze saubrisas gansakuTrebul adgils individs<br />

aniWebs. <strong>Tanamedrove</strong> sociologiaSi irving gofmani aRiarebulia wamyvan<br />

Teoretikosad individTa Soris urTierTobebis mikro samyaros sferoSi.<br />

dramaturgiuli Teoriis adreul versiebSi, gofmani normebs ganixilavda<br />

rogorc strategiuli moTamaSeebis proeqcias. Tumca, ufro gviandel naSromebSi<br />

man aRiara kulturis damoukidebeli statusi. igi aRniSnavs, rom<br />

socialuri interaqciis namdvil samyaroSi individebi gamudmebiT arian<br />

datvirTulebi stimuliT, garda imisa rac aris mocemuli gansazRvrul kulturul<br />

CarCoebSi. calkeul moTamaSeebs kargad aqvT ganviTarebuli unari<br />

ganaxorcielon uyuradReboba, da, amave dros, daafiqsiron, magram ignorireba<br />

gauwion an kidev dablokon is stimuli, romelic maT mocemuli moqmedebis<br />

CarCoebidan amogdebiT emuqreba.<br />

rodesac, magaliTad, mayureblebi raime sanaxaobas uyureben, maTi<br />

yuradrebis areSi eqceva aseve Teatraluri fenomenis miRma arsebuli<br />

momentebic, rogoric aris mag., Teatris personalis arseboba da msaxiobebis<br />

garkveuli Tvisebebi, romlebic maT rolSi ar ewereba.<br />

gofmanis mixedviT, CarCos miRma qmedebis unari vrceldeba uyuradRebobis<br />

farglebs gareTac. centraluri teqstis garSemo arsebobs mimarTulebis mimcemi<br />

elementebi, romlebic moTamaSeebma unda daicvan, radgan maTTvis gasagebi iyos<br />

vin gansazRvravs CarCoSi moqceul qmedebas da rodis. gofmani am elementebs<br />

uwodebs “damakavSireblebs" da rom es damakavSireblebi SeiZleba warmodgenili<br />

iyos rogorc teqstSi mocemuli punqtuaciis niSnebiT, aseve saxis<br />

JestikulaciiT saubris dros.<br />

gofmani aRiarebs gansakuTrebulad individualistur qmedebas kulturuli<br />

teqstis avtonomiis farglebSi, romelsac is winaswar mocemulad aRiarebs.<br />

geercs dramaturgiuli perspeqtiva Seaqvs SedarebiT damoukidebeli<br />

kulturuli <strong>for</strong>mis Seqmnis procesSi. rodesac is bolineziuri mamlebis<br />

orTabrZolaze wers, erTi SexedviT gvgonia rom iq semioturi analizia<br />

gamoiyenebuli, ramdenadac geerci xazs usvams im faqts, rom mamlebis<br />

orTabrZolis garSemo Seqmnili melodrama warmoadgens rTuli wesebisa da<br />

teqstebis mTel kompleqss. Tumca geerci aseT kodebs miiCnevs kulturuli<br />

davalebis Sesasruleblad arasakmarisad. is mniSnvelobas miiCnevs rogorc<br />

garedan Tavs moxvelulad da rom qmedeba eyrdnoba ara mxolod garSemo arsebul<br />

wesebs, aramed sxva fenomenebsac.<br />

mamlebis orTabrZola SeiZleba iyos an carieli (trivialuri, mosawyeni) an<br />

Rrma (mniSvnelobiT aRsavse, saintereso, dramatuli). mogebulze fulis dadeba<br />

warmoadgens saSualebas imisaTvis, rom es orTabrZola gaxdes ufro Rrma, rom<br />

gaizardos movlenis mniSvneloba. yovelive es gvaiZulebs mivmarToT siRmiseul<br />

sociologiur analizs da ar davkmayofildeT mxolod semiotikuriT. maRali<br />

Tanxis dadeba mxolod maRali klasis bolinezielebs SeuZliaT, erTi maRali<br />

Tanxa ki meores izidavs. TamaSis mniSvneloba Zlierdeba, radganac didi<br />

reputaciebi dgeba sasworze da Sedegi ki winaswar ar aris gansazRvruli. xolo<br />

rodesac mamlebi ekveTebian erTmaneTs sisxlian brZolaSi, aqve SegviZlia<br />

amovikiTxoT garkveuli in<strong>for</strong>macia bolineziuri sazogadoebis Sesaxeb.<br />

mamlebis orTabrZola ar warmoadgens arc statusis funqcionalur<br />

ganmtkicebas — xedva romelsac geerci miawers funqcionalizms — da arc<br />

teqstebidan avtomatur deduqcias. es aris aqtiuri, esTetikuri miRweva,<br />

xelovnebis <strong>for</strong>ma, romelic gazviadebulad dramatuli <strong>for</strong>miT Cveulebriv<br />

17


gamocdilebas xdis gasagebs. geerci Tvlis, rom moTamaSeebi da movlena qmnian am<br />

struqturas, da ara struqtura qmnis movlenas.<br />

funqcionalizmi, semiotika da dramaturgia ar warmoadgenen erTmaneTis<br />

mowinaaRmdege versiebs kulturis avtonomiis Sesaxeb. es zogadi orientaciebi<br />

Camoyalibda zemoT ganxiluli arqetipuli perspeqtivebis safuZvelze. ufro<br />

metic, am konteqstSi es orientaciebi gamokveTen kulturis avtonomiis garSemo<br />

arsebul sxvadasxva midgomas da xazs usvamen Rirebulebebs, <strong>for</strong>malur simbolur<br />

urTierTobebsa, da Sesabamisad esTetikur, SemoqmedebiT damokidebulebas.<br />

<strong>Tanamedrove</strong> kulturuli analizi veberianul, durkhemiseul da<br />

marqsistul <strong>for</strong>mebSi ganxvavdeba klasikuri orTodoqsuli persepqtivebisgan<br />

imdenad, ramdenadac isini aseve moeqcnen postklasikuri kulturuli aqcentis<br />

gavlenis qveS, romlebic Cven zemoT ganvixileT.<br />

veberianizmi<br />

veberis wvlili kulturisa da sazogadoebis gagebaSi tradiciulad<br />

moiazreba rogorc misi “protestantuli eTikis diskusia”. kiTxva isaa, ramdenad<br />

SeiZleba veberis argumentis gaziareba imis Sesaxeb, rom kalvinizmi da<br />

puritanizmi <strong>Tanamedrove</strong> kapitalizmis ganviTarebis aucilebel wanamZRvars<br />

warmoadgendnen. Tumca <strong>Tanamedrove</strong> kulturulogiuri azris gavleniT, veberis<br />

wvlili sxvanairad moiazra, da mas ufro zogadi xasiaTi mieca.<br />

insitucionalurad modelirebuli Rirebulebebisa da <strong>for</strong>maluri<br />

simboluri urTierTobebis sawinaaRmdegod, veberianelebi axlac moiazreben<br />

kulturas, rogorc Sinaganad generirebad simbolur sistemas, romelic<br />

aucilebel metafizikur saWiroebebze reagirebs. religiuri ideebi, xsnis<br />

Teologiuri koncefciebi da sxvadasxva gzebi, romlebic ganisazRvreba<br />

asketuri da mistikuri doqtrinebiT rCeba veberianuli kulturuli Teoriis<br />

yvelaze damaxasiaTebel niSnebad. Tumca, <strong>Tanamedrove</strong> naSromebSi, am ideebis<br />

mniSvneloba da gavlena ganixileba rogorc ufro meti vidre TviTdisciplinisa<br />

da racionaluri kontrolis sakiTxebi.<br />

xsnis sakiTxebi gaigeba ufro zogadi cnebebidan gamomdinare rogoric aris<br />

aqtivizmi, cnobiereba, Temi da individuacia. aseve maTi gavlena socialur<br />

institutebze farTod aris gagebuli, da ar Semoifargleba ekonomikuri<br />

aqtivobiT, an politikuri kontrolis sakiTxebiT, demokratiiT, statusobrivi<br />

da Sida jgufuri urTierTobebiT.<br />

rodesac maikl valceri cdilobs axsnas, Tu rogor Seuwyo xeli kalvinizmma<br />

gamrje da momavalze orientirebuli muSaxelis Camoyalibebas, is am gardamqmnel<br />

Zalas miakuTvnebs ara ekonomikur aqtivobas, aramed politikas. valceris<br />

mixedviT, puritanizmma Seqmna kritikurli aqtivizmi, rac safuZvlad udevs<br />

moqalaqeobis <strong>Tanamedrove</strong> gagebas. premodernistuli evropis socialuri<br />

amboxebebis periodSi, kalvini moiazrebda adamianebs, rogorc radikalurad<br />

gaucxoebulebs an rogorc rCeulebs, romlebsac unda SeesrulebinaT RmerTis<br />

instrumentebis roli sazogodoebis radikalurad gardaqmna rom momxdariyo.<br />

socialuri gardaqmnis transcedenturi moTxovnis rwmenam aRniSna ideologiis<br />

dasawyisi <strong>Tanamedrove</strong> gagebiT. am transcedenturi CarCos farglebSi, RmerTi da<br />

ara kacobrioba warmoadgens miwieri qcevis saboloo sanqcias. RvTaebrivi neba<br />

moqmedebs cnobierebis saSualebiT da ara miwieri simdidris an Zalauflebis<br />

ganawilebis gziT. is SeiZleba gamJRavndes adamianTa nebismier jgufSi,<br />

ajanyebulebSic ki.<br />

ingliseli puritanebisTvis, valceris mixedviT, "ofisi" gardaiqmna ekonomikuri<br />

da politikuri xelmZRvanelobis dagmobisTvis gamiznul saero<br />

<strong>for</strong>umad. mmarTveli klasis piradi interesi miiCneoda rogorc codviT aRsavse<br />

da garyvnili. puritanebi amoZravebdaT axali ufro abstraqtuli da kritikuli<br />

disciplina; isini gaxdnen revolucionerebi, romlebsac SeeZloT masiuri<br />

socialuri gardaqmnis moxdena. swored ase Caeyara safuZveli revoluciis <strong>Tanamedrove</strong><br />

siyvaruls, rac efuZneboda subieqtur interpretaciasa da mniSvnelobis<br />

farTo gagebas da ara obieqturi aucileblobis mimarT meqanistur pasuxs.<br />

18


piti aTvlis wertilad iRebs <strong>Tanamedrove</strong> dasavluri sazogadoebebis<br />

politikuri da ekonomikuri struqturebis Sesaxeb sazogadod gavrcelebul<br />

veberianul xedvas. misi azriT, am struqturebis gasagebad Cven unda ganvixiloT<br />

tradiciul qristianoba. Tumca piti ufro Sors midis da aviTarebs<br />

kaTolicizmis xsnis eTikas ufro Rrmad, vidre adreuli veberi. is saubrobs<br />

sxnis mistikur modelze, romelsac SeuZlia efeqturi metafizikuri funqciis<br />

Sesruleba <strong>Tanamedrove</strong> msoflioSi. piti religur simbolur sistemas ufro<br />

<strong>for</strong>malurad ganixilavs, vidre veberi, rac mas saSualebas aZlevs sistema<br />

moazrebul iqnes rogorc Tavisi Sinagani SezRudvebis mqone struqtura.<br />

puritanebisgan gansxvavebiT, romlebic cdilobdnen gamxdariyvnen<br />

abstraqtuli da momTxovni RvTaebrivi nebis racionaluri instrumentebi,<br />

kaTolicizmma ganapiroba, is rom frangebi miiltvodnen Serwymodnen sakralurs,<br />

rac vlindeboda ara mxolod eklesiis saxiT, aramed aseve bunebiTa da naciiT.<br />

aq sasurveli xdeba ara asketuri, aramed esTeturi gamocdileba.<br />

"keTilSobili" saqcielis CadeniT individebi cdiloben madlis mopovebas, rac<br />

gamoixateboda imiT, rom isini irCevdnen ara tradiciul mZime da gamrje Sromas,<br />

aramed spontanur da elegantur qcevas. es ki Tavis mxriv, asaxavda struqturebisa<br />

da principebis safuZvelSi mdebare ierarqiul mowesrigebulobas.<br />

tradiciulad unarianoba, kompetenturoba asocirdeboda frangul aristokratiasTan,<br />

romlebic axdendnen TavianTi keTilSobilebis demontracias<br />

siyvarulSi, omSi, CacmulobaSi, saxlis mowyobaSi, saubarSi, yvelaze ufro metad<br />

ki gemovnebaSi. es aristokratuli Rirebulebebi ar Seesabameboda industriuli<br />

kapitalizmis ZiriTad aspeqtebs da rogorc piti aRniSnavs aferxebda biznesis<br />

gafarToebas, imdenad, romdanadac sagnebis moxmarebas eniWeboda ufro didi<br />

upiratesoba, vidre maT warmoebas. keTilSobilebis kultura gvTavazobda<br />

burJuaziuli qcevis models, ramac franguli kapitalizmi ufro ierarqiul,<br />

politikurad orientirebuli mimarTulebiT waiyvana.<br />

semiotika Tavs aridebs Rirebulebis Teoriis socialurze dayvanas,<br />

simboluri sistemebis Sinagani elementebis <strong>for</strong>malizebis saSualebiT. Tumca<br />

Sinagani elementebis am <strong>for</strong>malizebiT, is emuqreba kulturis rogorc<br />

socialuri nimuSebisgan dacarielebas. funqcionalizmis mixedviT ki socialuri<br />

nimuSebi warmoadgens swored im elementebs, rac kulturas xdis aseT<br />

mniSvnelovan sferod instituciuri sferoebTan mimarTebaSi.<br />

veberianuli analizi ufro semiotikuria, vidre dramaturgiuli an<br />

funqcionaluri im niSniT, rom is aRiarebs simboluri sistemebis Sinagan logikas<br />

da amave dros ufro istoriuli da socialuri xasiaTi aqvs kulturasTan<br />

mimarTebaSi. Tu veberianuli kvlevebi exeba religiis Sinagan struqturebsa da<br />

procesebs, xsnis Sesaxeb ganazrebebs, is ukavSirebs sxnis sxvadasxva<br />

<strong>for</strong>mulirebebs konkretul politikur, ekonomikur da normatiul<br />

ganviTarebebs. am gziT, veberianuli Teoria kulturis avtonomias aRiarebs da<br />

gaurbis <strong>for</strong>malizms.<br />

durkhemi<br />

durkhemianistuli midgomebSic kulturis mimarT religias ZiriTadi adgili<br />

eniWeba. religiaze fokusi SesaZleblobas iZleva xazi gavusvaT simboluri<br />

sistemebis kompleqsurobasa da avtonomias. funqcionaluri da veberianuli<br />

Teoriebisagan gansxvavebiT, durkhemiseuli midgoma ar aris mxolod dainteresebuli<br />

kulturuli procesebis istoriuli gagebiT an kidev SedarebiTi<br />

midgomebiT maT socialuri da eTikuri kodebis mimarT. Seswavlis sagani xdeba<br />

mniSvneladi sistemis struqtura da procesi, romlebic ganixileba rogorc<br />

universaluri, miuxedavad maTi istoriuli droisa Tu adgilisa. am kuTxiT<br />

durkhemiseuli midgoma ufro hgavs semiotikursa da struqturalisturs.<br />

rogorc semiotika, durkhemiseuli Teoria kulturul sistemebs ganixilavs<br />

rogorc organizebuls simbolur antinomiebad. is am <strong>for</strong>malizms scildeba<br />

ramdenime mniSvnelovan aspeqtSi: upirveles yovlisa, durkhemiseuli midgoma<br />

miuTiTebs, rom es antiTezisebi warmoadgenen ara mxolod kognitur an logikur<br />

19


klasifikaciebs, aramed sakralursa da Cveulebrivs Soris axdenen gamijvnas.<br />

aseTi tipis dapirispirebebs emociuri da moraluri xasiaTi aqvs. kognituri,<br />

emociuri da moraluri dayofebi SeiZleba ganvixiloT rogorc organizebuli<br />

socialuri Temebis safuZveli, romelTa wevrebsac erTmaneTTan akavSirebT<br />

mWidro solidarobis gancda.<br />

durkhemiseuli midgoma xazs usvams imas, rom mediaciis rols simbolur<br />

dayofebsa da socialur solidarobebs Soris asrulebs rituali. ritualebi<br />

aris intensiurad emociuri urTierTobebi, romlebic sakralur simboloebze<br />

orientirdebian. isini SeiZleba warmoiSvan rogorc simboluri muqaris mimarT<br />

reagireba an kidev socialuri solidarobis Sesustebis Sedegi sazogadoebebsa<br />

Tu jgufebSi.<br />

mari duglasis meTodologia semiotikasa da funqcionalizms efuZneba,<br />

Tumca mis naSromSi simboluri dabinZurebis Zalis Sesaxeb — romelic STaagonebs<br />

moralur, fsiqologiur da egzistenciur SiSs — aSkaraa struqturalizmisa da<br />

funqcionalizmis elementebi. duglasi Tvlis, rom sakraluri da profanuli<br />

wamoadgenen simboluri klasifikaciis ara mxolod Sida kulturul wyaroebs,<br />

aramed Zlieri moraluri da emociuri CarTulobisa da socialuri kontrolis<br />

safuZvelsac warmoadgenen. rodesac saubaria “dabinZurebaze”, Cven ar<br />

vgulisxmobT higienur an materialur pirobebs. aramed dabinZurebulad iTvleba<br />

is, rac ar modis mmarTvel simbolur klasifikaciebTan SesabamisobaSi. siwminde<br />

ki sapirispirod aris is, rac Seexeba mocemulobis gamaZlierebel elementebs,<br />

xolo, is rac dabinZurebulia uwesrigobis wyaroa, anu uadgiloa.<br />

uwesrigoba ara qaoturobas gulisxmobs, aramed safrTxes. dabinZurebuli<br />

nivTebi asocirdeba Sav ZalebTan, profanulTan. dabinZureba aris iaraRi<br />

imisTvis, rom moaxdino dominanturi simboluri wesrigis gaZliereba. SeferxebisTvis<br />

adanaSauleb gareSe pirs, es aqti asaxavs imas, rom axali elementebi<br />

qmnian gaugebrobas, gaugebroba ki eWvs badebs gamefebul klasifikaciebTan<br />

mimarTebaSi. duglass martivi sazogadoebebidan moyavs magaliTi da aCvenebs,<br />

rom lideri, romelic Zalauflebas laxavs da legitimuri simboluri qcevis<br />

kodebze ieriSi miaqvs, ganixileba rogorc arakontrolirebadi Zalebisa da<br />

sulebis matarebeli, dabinZurebuli. dabinZureba SeiZleba gawmendil iqnes<br />

Sesabamisi ritualebiT, romelic SiZleba moicavdes aRiarebas, msxverplSewirvas<br />

an kidev kompleqsur kvlav legitimurad gaxdomis ceremoniebs.<br />

antistruqturalur fazaSi monawileebi ganixilebian rogorc sakuTari<br />

Tavis aseve sxvebis mier rogorc gaurkveveli, bundovani atributebis mqone.<br />

isini reagireben ufro struqturirebuli socialuri cxovrebis status niSnebze,<br />

xolo antistruqturul periodebSi moTamaSeebi ayalibeben erTmaneTTan<br />

mWidrod dakavSirebul TanasworuflebianTa sazogadoebebs. imdenad ramdenadac<br />

isini iZulebulebi arian uaryon TavianTi Zveli klasifikatoruli sistemebi,<br />

isini ganixilebian rogorc neofitebi, romlebic SeiZleba daeqvemdebaron<br />

axal masocializirebel procesebs. Sedegad monawileebi am ritualebSi<br />

iReben axal status poziciebs da isini amiT arsobrivad icvlebian.<br />

terners naTesaobis fenomenis ganxilvis dros, am argumentis naTelsayofad<br />

moaqvs zambiis mefis ndembus taxtze asvlasTan dakavSirebuli Zveli rituali.<br />

sanam is taxtze ava, mefem unda gairos arastruqturizebuli periodi, romlis<br />

drosac mas da mis cols ubralo xalxi ayenebs fizikur da sityvier<br />

Seuracxyofas. am iZulebiTi identifikaciis saSualebiT mdabio xalxTan,<br />

miiCneva rom adamiani romelic daikavebs maRal Tanamdebobas naklebad<br />

isargeblebs borotad Tavisi ZalauflebiT.<br />

magram terners, iseve rogorc duglass, sjera, rom am perspeqtivis gavlena<br />

cdeba ritualis Teoriis farglebs. iseve rogorc religia iqceva rTuli da<br />

stratificirebuli sazogadoebis mxolod erT segmentad, aseve antistruqturalizmi<br />

xdeba institucionalizebuli iseTive gziT, romelic “sustTa<br />

Zalauflebis” ganxorcielebis saSualebas iZleva rutinuli gziT.<br />

antistruqturalizmi aseve vlindeba saero warmodgenebSi usaxlkaro ucnobis<br />

misteriuli Zalebis Sesaxeb, romelic popularuli kulturis sxvadasxva<br />

JanrebSi gvevlineba, vesternebis gmirebis msgavsad, mas aqvs ufleba Semoitanos<br />

morali, wesrigi da gaaerTianos macxovreblebi im <strong>sazogadoeba</strong>Si, romelic<br />

20


alyaSi imyofeba.<br />

terneri saubrobs rom martivi reklasifikacia aris saWiro. antistruqturuloba<br />

SeiZleba warmoadgendes moqmedebis, socialuri aqtivobisa da<br />

cvlilebis stimuls, rogorc es moxda mag., komunisturi an religuri, an kidev<br />

iseTi marginaluri gjufebis dros rogoric iyvnen bitnikebi, hipebi, pankebi.<br />

maSin, rodesac orTodoqsuli durkhemiseuli Teoria ganixileboda rogorc<br />

apolitikuri an kidev konservatuli, karol smit rozenbergis feministurma<br />

gamokvlevebma uCvena, rom durkhemiseul <strong>Tanamedrove</strong> kulturalistur versiebs<br />

aqvT politikuri da ufro metad kritikuli elferi. smit rozenbergi iwyebs<br />

istoriuli problemiT: seqsualuri literaturis uprecendento afeTqebiT<br />

adreul me-19 saukuneSi. higienuri literature, romelic axalgazrda kacebs<br />

afrTxilebda masturbaciis da orgazmis yoveldRiur saSiSroebebze.<br />

smit rozenbergi eyrdnoba rogorc duglasis, aseve terneris naSromebs da<br />

gvafrTxilebs, rom amgvari literatura ar unda iqnes ganxiluli reduqciulad,<br />

rogorc namdvili seqsualuri praqtikis an qceviTi problemebis asaxva. aramed<br />

diskusia gagebul unda iqnes rogorc SedarebiTi avtonomiuri kulturuli<br />

<strong>for</strong>mebi, romlebic warmoadgenen Rirebulebebisa da socialuri sakiTxebis<br />

simbolur re<strong>for</strong>mulacias. rogorc ki fsiqologiisa da higienis sakiTxebi<br />

gverdze gadaideba, aSkara xdeba, rom es naxevrad isteriuli diskusiebi<br />

warmoadgenda gabatonebuli kulturuli sistemebisadmi arsebuli muqaris<br />

saSiSroebis regulirebis mcdelobas.<br />

mamakacis orgazmi ganixileboda rogorc binZuri, arakontrolirebadi Seteva<br />

Camoyalibebuli urTierTobebis winaaRmdeg, rasac SeiZleba miveyvaneT avadmyofobebamde<br />

da sikvdilamde. isini vinc "arakontrolirebad" masturbaciasa da<br />

"mgznebare" seqsualur urTierTobas misdevnden, maT miewerebodaT antistruqturuli<br />

adgili maskulinursa da feminurs Soris. aseTi damokidebuleba<br />

mogvagonebs <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebebSi, mamakaci homoseqsualebisTvis<br />

miweril stereotipebs.<br />

smit rozenbergis mixedviT, moxda is rom kulturuli da ara racionaluri<br />

logikiT, mamakacis fizikuri organizmi warmoadgenda adreuli me -19 saukunis<br />

amerikis socialuri organizmis simbolos. safrTxe rom Selaxuliyo ierarqia,<br />

wesrigi da am sazogadoebis balansi — izrdeboda mas Semdeg, rac daiwyo<br />

tradiciulidan komerciul da demokratiul <strong>sazogadoeba</strong>ze gadasvlis procesi<br />

— es procesi, Tavis mxriv emuqreboda janmrTelobisa da maskulinobis<br />

gabatonebul cnebebs.<br />

am simboluri perspeqtividan gamomdinare, kacebis seqsualuri cxovrebis<br />

represirebas hqonda kulturuli datvirTva, imdenad ramdenadac bazris axal<br />

samyaroSi, Segirdebis sistema, romelic awesrigebda da ritualizriebul<br />

xasiaTs aZlevda axalgazrdebis ufrosebis samyaroSi gadasvlas, gaqra.<br />

Tu kacis orgazmi WuWyis matarebelia, maSin ra iyo gankurnebis meTodi?<br />

imdenad ramdenadac jadosnuri Zalebis moxmoba ufro da ufro rTuli xdeboda<br />

saero kulturaSi, qalis saxem puritanul literaturaSi SeiZina erTdroulad<br />

macduri roskipis da wminda danonas Tvisebebi. simboluri ekvivalenti wminda da<br />

TviTSemzRudveli kacisa iyo frigiduli qali, romelic ojaxuri kerisa da<br />

saxlis erTguli iyo.<br />

marqsizmi da kultura<br />

marqsizmis orTodoqsulma versia xeli Seuwyo kulturisadmi avtonomiuri<br />

midgomis Camoyalibebas. me-20 saukunis manZilze, Teoriis farglebSi gaCenilma<br />

Sida revizionistulma midgoma Seecada marqsizmi am meqanisturi elementisgan<br />

gaeTavisuflebina.<br />

kulturul Teorias rac Seexeba, aq gramSi gvevlineba mniSvnelovan<br />

revizionistad, romelmac burJuaziuli kultura moiazra rogorc socializmis<br />

zrdis damoukidebeli barieri da, aqedan gamomdinare, axali klasis kulturis<br />

ganviTareba daisaxa rogorc upirvelesi da yvelaze mniSvnelovani revoluciuri<br />

mizani. <strong>Tanamedrove</strong> marqsistulma midgomebma kulturis mimarT gramSis Teoriis<br />

21


gadafaseba moaxdina da Sedegad miviReT kulturasa da ekonomikur cxovrebas<br />

Soris urTerTdamokidebulebis naklebad reduqcionistuli xedva.<br />

e. p. tompsonis “inglisuri muSaTa klasis Seqmna” warmoadgens axali<br />

kulturuli marqsizmis yvelaze cnobil magaliTs meore msoflio omis Semdgom<br />

periodSi. tompsonTan ara mxolod gramSis gavlena igrZnoba, aramed veberisa da<br />

durkhemisac, igi ara mxolod klasebze saubrobs, aramed kodebze da Rirebulebebzec.<br />

imisaTvis, rom aexsna inglisuri muSaTa klasis mzardi klasobrivi<br />

cnobiereba da agresiuloba tompsonma naklebi mniSvneloba mianiWa ekonomikis<br />

cvalebadobas da yuradReba "Temis" Seqmnaze gadaitana. igi Tvlis, rom maRal<br />

organizebuli da cnobierebis mqone industriuli periodis muSaTa klasi<br />

warmoiSva 18 saukunis adgilobrivi “tradiciebis” dros, romlebic organizebuli<br />

iyvnen sakuTari Tavis pativismcemeli xelosnis eTikis kodeqsis irgvliv.<br />

aRniSnuli eTikis kodeqsi xazs usvamda wesierebas, regularobasa da<br />

urTierTdaxmarebas.<br />

mas Semdeg, rac industriulma revoluciam sayovelTa saxe miiRo arsebuli<br />

eTikis kodeqsi gavrcelda muSaTa ufro farTo jgufebSi, romlebic SeuerTdnen<br />

dakrZalvisa da dazRvevis kompaniebs da muSaTa kavSirebs ara mxolod<br />

racionaluri ekonomikuri mizezebis gamo, aramed imisTvis, rom Tavi egrZnoT<br />

axali kulturuli xanis nawilad.<br />

inglisuri muSaTa klasi rom gamxdariyo revoluciuri, sakuTari saarsebo<br />

pirobebis da TviT interesis racionaluri codna ar iyo sakmarisi. tompsoni<br />

kidev ufro mniSvnelovnad miiCnevs damoukidebeli muSaTa klasis kulturis<br />

zrdas. am kulturis ganviTarebam xelosnebis kodeqsi daukavSira religiuri<br />

saZmoebisa da socialisturi ideliazmis enebs. Sedegad miviReT koleqtiuri<br />

Rirebulebebis klasobrivi kultura, romelic xazs usvams urTierTdaxmarebas,<br />

TviT disciplinas da samoqalaqo dialogs, Rirebulebebs, romlebic warmoiSvnen<br />

politikuri Teoriisa da axali socialuri organizaciebis (mag., profesiuli<br />

kavSirebi) wiaRSi. masobrivma monawileobam maStabur ceremoniebSi da ritualebSi<br />

aseve Tavisi wvlili Seitana. tompsoni ambobs, rom masobrivi demonstraciebis<br />

saSualebiT muSebma moipoves socialuri aRiareba, da es moxda<br />

swored warmatebuli kulturuli trans<strong>for</strong>maciis Sedegad, romelmac gza<br />

gauxsna monawileebs SeenarCunebinaT cxovrebis mniSvneloba, solidaroba da<br />

TviTdisciplina mZime politikuri pirobebis dros. tompsonis mixedviT,<br />

kulturis SedarebiTi avtonomias ara mxolod analitikuri cvladis saxe aqvs,<br />

aramed iqceva istoriul da politikur saWiroebad.<br />

orTodoqsuli marqsizmis Tanaxmad, kapitalisturi warmoeba muSaTa klass<br />

aqcevs cxovrebis gancdis aspeqtSi ara ZiriTad kategoriad, aramed arTmevs mas<br />

mniSvnelobas da dayavs meqanikur <strong>for</strong>mamde. pol vilisisTvis misaRebia es<br />

tradiciuli xedva imdenad, ramdenadac is aTavsebs fizikur Sromas centrSi da<br />

ganixilavs mas rogorc gaucxoebisa da eqspluataciur process. is uxvevs<br />

orTodoqsuli Sexedulebidan, imdenad, ramdenadac am industriul samuSaos<br />

ganixilavs rogorc mniSvnelads. vilisisTvis bazisi da superstruqtura ar<br />

warmoadgens arc calke kategoriebs da, arc ierarqiuls. warmoebis pirdapiri<br />

gamocdileba miiReba sxvadaxva kulturuli diskursebis praqtikiT.<br />

miuxedavad imisa, rom vilisi aRiarebs muSaTa fizikuri datvirTvis<br />

Semcirebas, is ambobs, rom Zalisa da simamacis meta<strong>for</strong>uli warmodgenebi Zalian<br />

mniSvnelovania samuSao adgilisTvis. isini safuZvlad udevs kulturul aqcents<br />

muSebis kompetenturobisa da ara<strong>for</strong>maluri kontrolisTvis brZolaze samuSao<br />

procesis dros, rac Tavis mxriv warmoSobs simbolur sivrces muSebisTvis. am<br />

dros xdeba maskulinuri identobis simboluri ganmtkiceba.<br />

TviTSefaseba, romelsac warmoSobs samuSao kultura efuZneba rwmenas rom<br />

ufro sustebi, magaliTad, qalebi ver iqnebian warmatebulebi. rogorc<br />

diferencirebuli miRwevis simbolo xelfasi, romelic muSas miaqvs saxlSi, mas<br />

aniWebs centralur statuss ojaxSi, da aseve aZlevs garkveul damoukideblobas<br />

colisa da Svilebis moTxovnebisgan. swored amitom maskulinuri samuSao,<br />

sastiki qarxnuli cxovreba ganixileba rogorc genderis atributi da ara<br />

kapitalisturi warmoebis dehumanirezebuli produqti.<br />

22


postruqturalizmi da kultura — fuko, pier burdie<br />

intleqtualuri moZraoba, romelsac ewodeba poststruqturalizmi<br />

iziarebs marqsizmis kritikul ideologias garda rwmenisa, rom <strong>Tanamedrove</strong><br />

pirobebi gardaiqmneba cnobieri istoriuli agentis, muSaTa klasis CareviT.<br />

aseTi uaryofa SeiZleba ukavSirdebodes radikaluri socialuri moZraobebis<br />

warumatleblobas, Tumca aseve arsebobs Teoriuli mizezebic, imdenad, ramdenadac<br />

postruqturalistur kulturul kvlevebs ara mxolod marqsis gavlena<br />

axasiaTebT, aramed semiotikisa da struqturalizmisac. poststruqturalisturi<br />

midgoma ganviTarda gviandel 1960-ian da 70-ian wlebSi marqsizmisa da<br />

struqtruralizmis safuZvelze. fukom da burdiem xazi gausves simbolizmis<br />

socialur kavSirebs ZalauflebasTan da socialur klasTan. marqsizmis<br />

struqturuli Teoriis sawinaaRmdegod, maT Camoayalibes semioturi,<br />

antifunqcionalisturi midgoma. fukosa da burdies Tanaxmad, socialuri<br />

struqturebi, iseve rogorc klasebi an politikuri Zalaufleba ar SeiZleba<br />

interpretirebuli iyos rogorc kulturis winaaRmdeg moqmedi, imdenad<br />

ramdenadac aseTi gageba gulisxmobs imas, rom socialuri sistemaSi ar<br />

figurirebs mniSvneloba.<br />

parsonsis terminebi rom gamoviyenoT, Tu klasebs an Zalauflebas axasiaTebs<br />

mxolod analitikuri avtonomia kulturisgan , konkretulad isini unda<br />

ganixilebodnen rogorc kulturuli kodebis Semcvleli <strong>for</strong>mebi. es Teoriuli<br />

strategia gvpirdeba, rom gadailaxeba axali kulturuli marqsizmis<br />

meqanisturi, "funqcionaluri “ xedva. Tumca, safrTxe isaa, rom SeiZleba<br />

gameordes determinirebuli da antivoluntaristuli Tvisebebi im semioturi<br />

poziciisa, ris kritikasac is Tavad axorcielebs.<br />

fukosTvis seqsualobis irgvliv adreuli naSromebs ara sakmarisad<br />

kulturuli xasiaTi aqvT. isini ikvleven represiulobas an liberalizms seqsis<br />

sxvadasxva diskursebisa, magram iReben seqsualur qcevas rogorc aseTs, TiTqos<br />

is arsebobda kulturuli diskursebis damoukideblad. fukos mixedviT, unda<br />

SeviswavloT, Tu rogor xdeba seqsualur qcevaze saubari, imdenad ramdenadac<br />

kulturuli diskursi Seadgens im obieqts romelsac is aTavisuflebas, an wnexis<br />

qveS amyofebs. is ambobs, rom gza romliTac "seqsi" eqceva diskurSi, warmoadgens<br />

Zalauflebis <strong>for</strong>mas, imdenad ramdenadac siRmiseul gavlenas axdens adamianur<br />

qcevaze da akontrolebs yoveldRiur siamovnebas.<br />

fuko xelaxla ganixilavs represiuli sazogadoebebidan adreuli<br />

<strong>Tanamedrove</strong> periodis <strong>sazogadoeba</strong>ze gadasvlas — sadac xdeboda deviaciuri<br />

seqsualuri qcevis gamoxatva an qorwinebis farglebSi, an kidev qorwinebis miRma<br />

— da romelic mkacrad isjeboda — ufro <strong>Tanamedrove</strong> garemoze, sadac Terapiam<br />

da pedagogiam Caanacvles pirdapiri sasjeli. Tumca es ar niSnavs rom<br />

<strong>Tanamedrove</strong> midgomam Searbila seqsualuri qcevis socialuri kontroli da<br />

disciplina, aramed is gaxda Terapiisa da ganaTlebis prerogativa.<br />

seqsualuri aqti gagebul iqna ufro da ufro racionalizebuli da<br />

abstraqtuli diskursis CarCoebSi, rac, fukos mixedviT, warmoadgens kulturis<br />

Zalauflebis gamovlenas seqsualobis kontrolis gansaxorcieleblad. maTi<br />

funqcia naklebad warmoadgenda seqsis pirdapir akrZalvas, aramed qmnida seqsis<br />

Sesaxeb saubris axal gzebs. Tu <strong>Tanamedrove</strong> seqsualobis kategoriebs ganvsazRvravT<br />

rogorc impotenturobas, perversiasa, Tu heteroseqsualobas — am<br />

diskursebma Tavad Seqmnes is obieqtebi, romelTa qsovilic maTve unda aexsnaT.<br />

seqsualuri kodeqsis Zala ar warmoadgenda mxolod kulturul kodeqss. am<br />

sakiTxis irgvliv arsebuli diskusiebi mudmiv yruadRebas iTxovda xelmZRvaneli<br />

pirebis mxridan; maT Seqmnes mTeli rigi axali profesiuli kadrebi, romlebic<br />

meTvalyureobis funqcias Seasrulebdnen. fukos mixedviT, es kadrebi ar<br />

Seqmnilan imisaTvis, rom seqsualurad deviaciuri qcevis kontroli moexdinaT,<br />

aramed aseTi qceva uneburad ganapirobes Tavad maT da aseve im ufro farTo<br />

seqsualurma diskursebma, romlebsac isini emsaxurobdnen. maTi profesiuli<br />

yuradReba asaxavs am saagentoebis swrafvas kontaqtSi Sevides am diskursebTan,<br />

vidre akontrolos isini.<br />

pier burdies naSromebSi Cven vxvdebiT funqcionaluri midgomis kritikul<br />

23


moazrebas, romelic Seicavs semiotikuri analizs. yoveldRiur cxovrebaze<br />

dayrdnobiT, burdie wers, rom materialuri obieqtebis gageba aris momentaluri<br />

da uneburi, xolo aRqmis unari, an kidev gagebis unari individidan<br />

gamomdinareobs. semiotikis gaTvaliswinebiT, burdie saubrobs, rom gageba aris<br />

iluzoruli. aRqma ifiltreba ukve winaswar mocemuli kodebis saSualebiT,<br />

romlebic mas Semdeg rac arian gadamuSavebulni damkvirveblis mier viTardeba<br />

unaris saxiT. aRqma aris kulturuli gaSifrvis garkveuli <strong>for</strong>ma da swored es<br />

gaSifvris unari araTanabrad aris ganawilebuli <strong>sazogadoeba</strong>Si. yvelaze<br />

mniSvnelovani saqmeebi da statusebi <strong>sazogadoeba</strong>Si iTxoven kompleqsur<br />

Sesrulebas, romelTa ganxorcielebac SeuZliaT mxolod imaT, vinc saWiro<br />

kodebs flobs. es kodebi warmoadgenen nebismieri sazogadoebis kulturul<br />

simdidres, simdidre, romlis mflobelnic arian isini, vinc miiRo simboluri<br />

saSualebebi. am moxmarebis instrumentebis aracnobieri flobiT individebi<br />

iReben kulturul kapitals.<br />

ojaxebi da skolebi, warmoadgenen institutebs, romlebic specializirdebian<br />

am kulturuli kodebis gadacemaSi da Semdeg ukve Tavs axveven<br />

individebs maTi codnis gareSe, sazRvraven maTi aRqmis gansakuTrebul niSan-<br />

Tvisebebs, romlebsac SemdgomSi individebi gaacnobiereben. imdenad, ramdenadac<br />

ojaxebi da skolebi araTanabar mdgomareobaSi imyofebian Tavidanve Rirebuli<br />

kulturuli kodebis miRebasTan dakavSirebiT, maTi funqcia SeiZleba aRiweros<br />

rogorc socialurad ganpirobebuli araTanabari kulturuli kompetenturobis<br />

gadacema. radganac klasobrivi qceva emyareba kompetenturobas, romelic<br />

gadaicema kulturuli da ara mxolod materialuri SesaZleblobebis saSualebiT,<br />

socialuri privilegia warmoadgens individualuri niWis asaxvas da ara<br />

piriqiT. privilegirebuli jgufebis wevrebic ki fiqroben, rom maTi gemovneba da<br />

SesaZleblobebi bunebrivi ufroa, vidre socialuri. ganaTleba socialurad<br />

ganpirobebul uTanasworobas gardaqmnis warmatebis uTanasworobad, rac Semdeg<br />

interpretirdeba rogorc bunebrivi niWidan gamomdinare uTanasworoba.<br />

kultura asrulebs am ideologiur funqcias manamde, sanam kavSiri kulturasa da<br />

ganaTlebas Soris ukana planze ganixileba.<br />

daskvnis saxiT<br />

kulturul kvlevebSi ukanaskneli tendenciebi SeTanxmebulad aRiareben<br />

kulturis avtonomias socialuri struqturisgan. ideologiis an rwmenaTa<br />

sistemis arsi ar SeiZleba wavikiTxoT socialuri qcevidan gamomdinare. is unda<br />

Seiswavlebodes rogorc TavisTavadi nimuSi. kulturisadmi midgomebi<br />

gansxvavdebian erTmaneTisgan ukve imis Taobaze, Tu ras niSnavs es avtonomia.<br />

zogierTi Tvlis, rom damoukideblad organizebuli kulturuli sistemebis<br />

codna sakmarisia socialuri qcevebis motivebisa da mniSvnelobis gasagebad.<br />

sxvebi ki saubroben, rom es sistema unda gagebul iqnes rogorc modelirebuli im<br />

procesebze, romlebic ukve arsebobdnen socialur sistemaSi. konkretuli<br />

procesebi, romlebic exeba kulturas, socialur struqturasa da qmedebas aseve<br />

gansxvavdebian, dawyebuli religiuri ritualiT, socializaciiT da ganaTlebiT,<br />

aseve dramaturgiuli inovaciiT da klasobrivi cnobierebis <strong>for</strong>maciiT. da<br />

bolos, arsebobs uTanxmoeba kulturuli sistemis SigniT arsebuli elementebis<br />

Sesaxeb. aris Tu ara kultura logikurad gadabmuli simboloebi Tu<br />

Rirebulebebi, romlebic amtkiceben sasurvel socialur Tvisebebs?<br />

yvela zemoT mocemuli midgoma Seicavs WeSmaritebis garkveul marcvals.<br />

Cven gagviWirdeba kulturis Semecneba subieqturi mniSvnelobis gagebis gareSe,<br />

Tu ar gaviTvaliswineT socialur struqturuli SezRudvebi.<br />

aseve rTulia adamianuri qmedebis interpretacia, Tu ar ganvixileT is<br />

kodebi, romlebic individebs ar SeuqmniaT, Tumca adamianis gamogonebebi badebs<br />

iseT garemos romelic Tavis mxriv iwvevs kulturuli kodebis Secvlas.<br />

miRebuli metafizikuri ideebi qmnian <strong>Tanamedrove</strong> socialuri struqturebis<br />

Zalian myar qsels, magram Zlieri dajgufebebi xSirad mainc axerxeben socialuri<br />

struqturebis gardaqmnas.<br />

24


ena da reprezentacia<br />

rogorc SesavalSi iqna aRniSnuli kultura Seexeba “gaziarebul mniSvnelobebs”<br />

ena ki warmoadgens im mediums ris saSualebiTac Cven moviazrebT ama<br />

Tu im sagans da ris saSualebiTac xdeba mniSvnelobis warmoqmna da gacvla.<br />

ena aris mniSvnelobisa da kulturis Seqmnis ZiriTadi instrumenti. magram<br />

rogor xdeba enis saSualebiT mniSvnelobebis Seqmna? rogor xdeba monawileebs<br />

Soris dialogis warmoeba, romelic maT saSualebas aZlevT Seqmnan gaziarebuli<br />

Sexedulebebis erToblioba da moaxdinon maT garSemo arsebuli samyaros<br />

interpretacia daaxloebiT analogiuri gziT? swored ena gvaZlevs amis<br />

saSualebas, radganac, is operirebs rogorc reprezentaciuli sistema. enaSi Cven<br />

vxmarobT niSnebs da simboloebs, magaliTad, bgerebs, werilobiT gadmocemul<br />

sityvebs, eleqtronulad Seqmnil gamosaxulebebs, musikalur notebs, aseve<br />

nivTebsac — da yovelive es SeiZleba warmoadgendes sxvebisTvis Cveni azrebis,<br />

ideebis, grZnobebis gamoxatulebas. ena warmoadgens “mediis” erT-erT saxeobas,<br />

romlis saSualebiTCveni am ideebis, azrebisa da grZnobebis gamoxatva xdeba<br />

kulturaSi.<br />

procesi, romelsac “kulturisken Semotrialeba” ewoda socialur da<br />

humanitarul mecnierebebSi, gansakuTrebiT ki kulturulogiur kvlevebsa da<br />

kulturis sociologiaSi, xazs usvamda mniSvnelobis centralurobas kulturis<br />

gansazRvrasTan mimarTebaSi. es fokusi “gaziarebul mniSvnelobebze” SeiZleba<br />

Zalian erTgvarovani da Teoriuli mogveCvenos, imdenad ramdenadac nebismier<br />

kulturaSi raime erT Temas SeZleba hqondes uamravi mniSvneloba da arsebobdes<br />

ramdenime gza erTsa da imave sakiTxis warmosaxvisa, Tu interpretaciisa.<br />

kultura aseve moicavs grZnobebs, emociur mijaWvulobebs, azrebsa da<br />

ideebs. Cemi saxis gamometyveleba “raRacas ambobs” Cems Sesaxeb (Cemi identoba) da<br />

Tu ras vgrZnob (emociebi) an romel jgufs mivekuTvnebi (mijaWvuloba). yovelive<br />

es SeiZleba wakiTxul da gagebul iqnes sxva adamianebis mier, miuxedavad imisa<br />

rom me SeiZleba gamiznulad ar vapirebdi komunikaciis damyarebas, anu<br />

<strong>for</strong>maluri “gzavnilis” gadacemas sxvebisTvis. miuxedavad imisa, rom meore pirma<br />

SeiZleba logikurad verc ki axsnas, me mas “sakuTari gamometyvelebiT ras<br />

veubnebodi”.<br />

aseve, kulturuli mniSvnelobebi ar aris mxolod “Cvens TavebSi mocemuli”<br />

isini aorganizeben da aregulireben socialur praqtikas, gavlenas axdenen Cvens<br />

qcevaze da Sesabamisad aqvT realuri praqtikuli Sedegi.<br />

kulturuli praqtika mniSvnelovania, kulturaSi monawileebi aniWeben<br />

mniSvnelobas sxva adamianebs, obieqtebsa da movlenebs. sagnebi “TavisTavad” ar<br />

atareben erT, konkretul, fiqsirebul da ucvlel mniSvnelobas. iseTi ubralo<br />

ram rogoric aris qva, SeiZleba warmoadgendes rogorc sasazRvro niSans, aseve<br />

skulpturas — gamomdinare iqidan, Tu ras aRniSnavs, ra konteqstSia mocemuli,<br />

rasac filosofosebi uwodeben gansxvavebul “enobriv TamaSebs” (mag., sazRvrebis<br />

ena, skulpturis ena) iqidan gamomdinare, Tu ras vfiqrobT da gvgrZnobT ama Tu<br />

im obieqtis Sesaxeb da rogor gamovsaxavT mas Semdeg — am gziT Cven mas vaniWebT<br />

mniSvnelobas. xolo mniSvnelobis miniWeba xdeba im sainterpretacio CarCoebis<br />

gamoyenebiT, romelsac Cven vflobT.<br />

nawilobriv, Cven sagnebs vaniWebT mniSvnelobas imiT, Tu rogor vxmarobT maT<br />

an kidev, Tu rogor vaxdenT maT integracias yoveldRiur praqtikaSi. mag.,<br />

agurisa da cementis gamoyenebis Sedegad vagebT saxls da rasac vfiqrobT,<br />

vgrZnobT an kidev vambobT mis Sesaxeb, am mocemul sagans saxlad aqcevs. meore<br />

mxriv, ki sagnebs mniSvneloba eniWebaT imiT, Tu rogor gamovsaxavT maT —<br />

sityvebs, romlebsac maT garSemo viyenebT, istoriebs, romlebsac vyvebiT maT<br />

Sesaxeb, xatebs romlebsac vqmniT da emociebs da faseulobebs, romlebsac<br />

vukavSirebT am sagnebs, klasifikaciisa da konceptualizaciis gzebs.<br />

kultura warmoadgens yvela im praqtikas, romelSic Cven genetikurad ki ar<br />

varT daprogramebulebi, aramed romelsac vaniWebT mniSvnelobasa da<br />

faseulobas, rac Semdeg aseve mniSvneladad unda iyos interpretirebuli sxvebis<br />

mier, imisaTvis rom "operacia" efeqturad ganxorcieldes. kultura, am gagebiT<br />

ganmsWvalavs sazogadoebis yvela Sres.<br />

25


swored es gamoarCevs “adamianur” elements socialur cxovrebaSi biologiuri<br />

motivaciebisgan. kulturis gamokvlevisas umniSvnelovanesi roli<br />

eniWeba simbolikis sferos, romelic safuZvlad udevs socialur cxovrebas.<br />

mniSvnelobebis warmoqmna<br />

sad warmoiqmneba mniSvneloba? mniSvnelobebi wamoiqmneba ramdenime<br />

sxvadasxva adgilas da Semdeg maTi cirkulacia xdeba ramdenime sxvadasxva<br />

procesis an praqtikis saSualebiT (kulturis wre). mniSvneloba gvaZlevs Cveni<br />

identurobis SegrZnebas, vin varT Cven da adamianTa romel wres mivekuTvnebiT.<br />

mniSvneloba mudmivad iqmneba da Semdeg icvleba yoveli piradi da socialuri<br />

urTierTobis dros, romelSic viRebT monawileobas. mniSvnelobas aseve qmnis<br />

masmedia, globaluri komunikaciebi da kompleqsuri teqnologiebi, romelTa<br />

saSualebiTac xdeba sxvadasxva kulturebis cirkulacia saocari siswrafiT.<br />

mniSvneloba aseve iqmneba maSinac, rodesac Cven gamovxatavT sakuTar Tavs, an<br />

movixmarT garkveul “kulturul sagnebs”, anu vaxdenT maT CarTvas yovelRiur<br />

ritualebsa da praqtikaSi da am gziT vaniWebT mas mniSvnelobas an faseulobas, an<br />

rodesac vqmniT garkveul narativebs, istoriebs da fantaziebs maT garSemo.<br />

yovelive zemoT Tqmuli xdeba enis saSualebiT. erTsa da imave kulturis<br />

wevrebs aqvT saziaro azrebi, gamosaxulebebi da ideebi, romlebic maT<br />

saSualebas aZlevs garkveuli perspeqtividan moiazron da Seicnon samyaro da,<br />

aqedan gamomdinare, moaxdinon samyaros interpretacia daaxloebiT erTi da<br />

imave wesiT. zogadad rom vTqvaT, isini operireben erTi da imave “kulturuli<br />

kodebiT” da am kuTxiT azrovneba da grZnoba TavisTavad warmoadgens garkveuli<br />

“reprezentaciis sistemas”, sadac Cveni koncefciebi, gamosaxulebebi da emociebi<br />

niSnaven an warmoadgnen Cvens gonebriv cxovebaSi im sagnebs romlebic SeiZleba<br />

arsebobdnen an ar arsebobdnen Cvens garSemo.<br />

imisaTvis, rom movaxdinoT Cvens mier moazrebulis sxvebisTvis gaziareba,<br />

isinic imave lingvistur kodebs unda flobdnen, rom gaigon Cveni saTqmeli. es ar<br />

niSnavs, rom isini imave enaze, mag., frangul an Cinurze unda saubrobdnen,<br />

rogorc Cven, aramed Cven enas aq vgulisxmobT ufro farTo gagebiT. Cveni<br />

adresatebi, enis garda, aseve daaxloebiT analogiurad unda aRiqvamdnen<br />

vizualur gamosaxulebebsac da bgerebis erTmaneTTan dakavSirebis im garkveul<br />

<strong>for</strong>mac icnobdnen, romelsac Cven musikas vuwodebT da a.S.<br />

mniSvneloba warmoadgens dialogs — is yovelTvis mxolod nawilobriv aris<br />

gagebuli da yovelTvis araTanabari gacvlaa.<br />

maSasadame, ratom varqmevT enas an enebs mniSvnelobis Seqmnis da gadacemis<br />

sxvadasxva gzebs? rogor funqcionireben es enebi? enebi operireben rogorc<br />

reprezentaciuli sistemebi, imdenad ramdenadac isini iyeneben garkveul<br />

elementebs, romlebic warmoadgenen imas risi Tqmac Cven gvsurs imisaTvis, rom<br />

gamovxatoT raRac azri, idea an grZnoba. verbaluri ena iyenebs bgerebs,<br />

werilobiTi — sityvebs, xolo musikaluri ena - notebs, "sxeulis ena” mimarTavs<br />

fizikur Jestebs, modis industria tansacmels iyenebs, televizia ki cifrulad<br />

an eleqtronuli wesiT warmoqmnil piqselebs ekranze, SuqniSnebi mimarTaven<br />

mwvane, wiTel da yviTel ferebs CvenTvis garkveuli in<strong>for</strong>maciis mosawodeblad.<br />

yvela es elementi — bgerebi, sityvebi, notebi, Jestebi, tansacmeli warmoadgens<br />

Cveni bunebrivi an materilauri samyaros nawils, magram maTi enisTvis<br />

mniSvneloba ar aris is Tu ras warmoadgenen isini, aramed Tu ras akeTeben isini,<br />

maTi funqcia. isini qmnian mniSvnelobas da Semdeg gadascemen. isini aRniSnaven<br />

raRacas. TavisTavad maT ar gaaCniaT mniSvneloba, aramed warmoadgnen<br />

saSualebebs, romlebic arian mniSvnelobis matareblebi, radganac operireben<br />

rogorc simboloebi. es simboloebi ki warmoadgenen im mniSvnelobebs, romlis<br />

sxvisTvis gadacemac Cven gvsurs. anu maT eniWebaT niSnebis funqcia. niSnebi<br />

aRniSnaven an warmoadgenen Cvens ideebs, azrebs, gancdebs iseTi gziT rom maTi<br />

“wakiTxva” dekodireba an interpretacia SeZlon sxvebma, daaxloebiT imave wesiT.<br />

ena amitom warmoadgens aRmniSvnel praqtikas. nebismieri reprezentaciuli<br />

sistema, romelic am gziT funqcionirebs, SeiZleba vTqvaT, rom efuZneba enis<br />

26


eprezentaciis principebs. aqedan gamomdinare, fotografiac reprezentaciuli<br />

sistemaa, romelic iRebs gamosaxulebas sinaTleze mgrZnobiare qaRaldze<br />

dasxivebis saSualebiT, rom warmoadginos fotografiuli mniSvneloba<br />

konkretul adamianis, movlenisa Tu scenis Sesaxeb. gamofena muzeumSi an<br />

galereaSi SeiZleba aRiqmebodes rogorc ena, ramdenadac is iyenebs gamofenil<br />

sagnebs imisaTvis, rom Seqmnas garkveuli mniSvnelobebi gamofenis Tematikis<br />

irgvliv. aseve rodesac fexburTis matCze saxe daxatulebi, sloganebiTa da<br />

transfarantebiT midian, esec garkveuli enaa, anu simboluri praqtika, romelic<br />

aZlevs mniSvnelobas an gamoxatulebas rom es pirebi miekuTvnebian nacionalur<br />

kulturas, an kidev identificirdebian TavianT qalaqTan Tu regionTan.<br />

reprezentacia aq mWidrod aris dakavSirebuli rogorc identobasTan, aseve<br />

codnasTanac. rTulia icode Tu ras niSnavs iyo ingliseli an frangi, an<br />

qarTveli Tu ar daveyrdnobiT am aRmniSvnel sistemebs, romelTa saSualebiTac<br />

xdeba Cvens garSemo arsebuli samyaros moazreba, da romelsac Cven kulturas<br />

vuwodebT.<br />

kulturisa da enis saSualebiT<br />

mniSvnelobis warmoeba da cirkulacia<br />

ena gvTavazobs erT zogad models Tu rogor muSaobs kultura da<br />

reprezentacia, gansakuTrebiT ki semiotikis sferoSi. semiotikas uwodeben<br />

“niSnebis mecnierebas”. es niSnebi warmoadgenen mniSvnelobis matareblebs<br />

kulturaSi. mniSvnelobiT dainteresebam gamoiwvia is, rom diskursis roli<br />

kulturaSi gaxda msjelobebis sagani. diskursi warmoadgens raRac konkretuli<br />

praqtikis sagnis garSemo codnis konstruirebas an am saganze msjelobis gzebs :<br />

kompleqsi (erToblioba) ideebis, gamosaxulebebis, da praqtikis, romelic<br />

dakavSirebulia garkveul TemasTan, socialur aqtivobasTan an instituticiasTan<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si. es diskursiuli Camoyalibebuli erTobliobebi,<br />

gansazRvraven ra aris da ra ar aris misaRebi ama Tu im konkretuli sagnis Tu<br />

socialuri aqtivobis Sesaxeb msjelobisas, ra codna aris aucilebeli da<br />

aqtualuri im mocemul konteqstSi da ra tipis individebi atareben am<br />

maxasiaTeblebs.<br />

arsebobs bevri msgavseba, magram, amave dros, gansxvavebebi semiotursa da<br />

diskursiul midgomebs Soris. erTi mniSvnelovani sxvaoba mdgomareobs imaSi,<br />

rom semioturi midgoma exeba Tu rogor xdeba warmodgena, Tu rogor qmnis ena<br />

mniSvnelobas, romelsac ewodeba “poetika”, maSin rodesac diskursiuli midgoma<br />

ufro Seexeba reprezentaciis Sedegebsa da efeqtebs — mis politikas. is ikvlevs<br />

ara mxolod rogor qmnian ena da reprezentacia mniSvnelobas, aramed codnas,<br />

romelsac warmoqmnis konkretuli diskursi da romelic ukavSirdeba<br />

Zalauflebas, aregulirebs qcevas, Seadgens an akonstruirebs identobebs da<br />

subieqtebs da gansazRvravs, Tu rogor unda moizrebodnen da gamoixatebodnen<br />

mocemuli sagnebi. fokusi diskursiul midgomaSi yovelTvis konkretuli <strong>for</strong>mis<br />

istoriul specifiurobazea an kidev gamoxatvis meqanizmze: ara enaze rogorc<br />

aseTze, aramed konkretul enebze an mniSvnelobebze da Tu rogor xdeba maTi<br />

gamoyeneba mocemul dros da mocemul adgilas.<br />

Cven ar gagvaCnia pirdapiri, martivi, racionaluri an pragmatuli<br />

damokidebuleba mniSvnelobebis mimarT. isini axdenen Zlieri rogorc pozitiuri<br />

aseve negatiuri grZnobebisa da emociebis mobilizirebas. maT xSirad<br />

urTierTsawinaaRmdego xasiaTi aqvT da xSirad Cvens identobebsac kiTxvis niSnis<br />

qveS ayeneben. Cven gviwevs maT dasacavad, an maT winaaRmdeg brZola, radgan isini<br />

mniSvneladia da maT seriozuli Sedegebi mohyveba. isini gansazRvraven, Tu ra<br />

aris “normaluri”, vin miukuTvneba mocemul socialur erTobliobas da vin ara.<br />

isini mWidrod aris dakavSirebuli Zalauflebis urTierTobebTan, imdenad,<br />

ramdenadac Cveni cxovrebebze did zegavlenas axdens is faqti, Tu rogor xdeba<br />

Semdegi cnebebis gansazRvra da xmareba kaci/qali, Savkaniani/TeTrkaniani,<br />

mdidari/Raribi, homoseqsuali/heteroseqsuali, axalgazrda/moxuci, moqalaqe/ucxo.<br />

mniSvnelobebis organizeba xSirad binarulia anerTmaneTs upiris-<br />

27


pirdeba. Tumca es binaruli xedva xSirad eWvis qveS dgeba, imdenad ramdenadac<br />

reprezentaciebi erTmaneTTan urTierTqmedeben, erTmaneTs cvlian. rac ufro<br />

Rrmad Sedixar reprezentaciis kvlevis procesSi, miT ufro kompleqsuri xdeba<br />

isda ufro rTulia aRsawerad.<br />

reprezentacia da mniSvneloba<br />

qvemoT ganvixilavT, Tu rogor akavSirebs reprezentaciis cneba<br />

mniSvnelobasa da enas. yuradRebas gavamaxvilebT sam sxvadasxva midgomaze Tu<br />

Teoriaze am sakiTxis Sesaxeb: refleqsurs, intencionalurs da konstruqtivistuls.<br />

ena ubralod asaxavs im mniSvnelobas, romelic ukve arsebobs<br />

sganebis, adamianebisa da movlenebis samyaroSi (refleqsuri); ena gamoxatavs<br />

mxolod molaparakis an mwerlis, an mxatvris saTqmels, maT mier Cadebul<br />

mniSvnelobas (intencionaluri); mniSvneloba iqmneba enis saSualebiT<br />

(konstruqtivistuli).<br />

jer daviwyebT reprezentaciis cnebis ganxilviT: ras niSnavs sityva<br />

reprezentacia. ras moicavs reprezentaciis procesebi da rogor muSaobs<br />

reprezentacia.<br />

reprezentacia aris mniSvnelobis warmoeba enis saSualebiT. oqs<strong>for</strong>dis<br />

inglisuri enis leqsikonSi am sityvas CvenTvis ori aqtualuri mniSvneloba aqvs:<br />

1. raRacas rom warmoadgen, niSnavs rom mas aRwer an gamosaxav, gonebaSi<br />

moixmob aRweris, warmosaxvis ZaliT, amsgavseb gonebiT an grZnobiT raRacas, mag.,<br />

winadadeba - es suraTi warmoadgens abelis mier kainis mkvlelobas;<br />

2. reprezentacia aseve niSnavs, rom xdeba raRacis simbolizacia, raRaca<br />

meore sagans warmoadgens an cvlis. mag., qristianobaSi jvari warmoadgens<br />

qristes tanjvasa da jvarcmas.<br />

figurebi naxatze kainis da abelis istoriias gamosaxaven, iseve rogorc<br />

jvari Sedgeba ori xis joxisgan, romlebic erTmaneTzea miWedebuli;<br />

qristianuli rwmenis konteqstSi ki jvari ufro bevri niSvnelobis matarebeli<br />

simboloa da es aris is cneba, romelic Cven SegviZlia aRvweroT sityvebiTa da<br />

gamosaxulebebiT.<br />

sityva niSnavs an warmoadgens raRac cnebas da isSeiZleba gamoyenebul iqnes<br />

rogorc referenti an kidev aRmniSvneli "namdvili” an warmosaxviTi obieqtis.<br />

mag., Cven SegviZlia voperirebdeT mxolod Wiqis cnebiT. rogorc lingvistebi<br />

amboben, ZaRlebi yefen, magram Tavad cneba "ZaRli" arc yefs da arc ikbineba. Cven<br />

ar SegviZlia visaubroT WiqiT, aramed am sagans vaniWebT garkveul sityvas — Wiqa<br />

— romelic warmoadgens lingvistur niSans, romelsac qarTulSi viyenebT im<br />

sagnebis mimarT saidanac SegviZlia davlioT wyali. swored aq Semodis<br />

reprezentaciis cneba, rac rogorc ukve zemoT aRiniSna warmoadgens cnebebis<br />

mniSvnelobebis warmoebas Cvens gonebaSi enis saSualebiT. is aris kavSiri<br />

cnebebsa da enas Soris, romelic saSualebas gvaZlevs visaubroT sagnebis,<br />

adamianebis, movlenebis "namdvil" samyaroze.<br />

aq gvaqvs ori procesi, reprezentaciis ori sistema. pirvel rigSi arsebobs<br />

sistema, romlis saSualebiTac sagnebis, adamianebisa da movlenebis dakavSireba<br />

xdeba cnebebis garkveuli kompleqtiT an kidev mentaluri reprezentaciebiT,<br />

romlebic arsebobs Cvens TavebSi. maT gareSe Cven ver movaxdendiT samyaros<br />

azrian interpretacias. pirvel rigSi, mniSvneloba efuZneba cnebebisa da<br />

gamosaxulebebis sistemas romelic <strong>for</strong>mirdeba Cvens azrebSi, romlebic<br />

aRniSnaven an warmosaxvven samyaros.<br />

es TavisTavad Zalian kompleqsuri procesis martivi axsnaa. martivia imis<br />

danaxva, Tu rogor vayalibebT cnebebs im sagnebisTvis, romelsac vxedavT —<br />

xalxi, materialuri sagnebi, mag. skamebi, magidebi. magram Cven aseve vayalibebT<br />

cnebebs ufro bundovani da abstraqtuli sagnebisTvis, romlebsac ver vxedavT,<br />

ver SevigrZnobT da ver vexebiT. mag., sikvdilis, megobrobisa Tu rwmenis cnebebi.,<br />

romlebic arasdros gvinaxavs da verc vnaxavT. Cven amas vuwodeT reprezentaciis<br />

sistemas, radganac is Sedgeba ara individualuri cnebebisgan, aramed cnebebis<br />

organizebis, Tavmoyris, klasifikaciis sxvadasxva gzebisgan da amyarebs maT<br />

28


Soris kompleqsur urTierTobebs. mag., Cven viyenebT msgavsebisa da<br />

gansxvavebulobis principebs, imisaTvis rom davamyaroT kavSiri cnebebs Soris an<br />

gavarCioT isini erTmaneTisgan. mag., me mgonia, rom garkveulwilad Citebi hgvanan<br />

TviTmrfrinavebs caSi, im faqtze dayrdnobiT, rom oriveni dafrinaven. Tumca<br />

amave dros isini gansxvavdebian erTmaneTisgan, imitom rom pirveli bunebas<br />

ekuTvnis, meore ki, adamianis xeliT aris gakeTebuli. swored cnebebs Soris<br />

amgvari kavSirebis safuZvelze Cven vayalibebT fiqrebs. mocemul magaliTSi<br />

pirveli daskvna emyareba frena/ar frenas Soris ganxvavebas, xolo meore exeba<br />

bunebrivsa da xelovnurs Soris gansxvavebas.<br />

arsebobs gansxvavebuli saxis organizaciis principi, romelic mag.,<br />

Tanmimdevrobazea agebuli — saqme gvaqvs imasTan, Tu romeli cneba romels<br />

mohyveba, an kidev kauzalobasTan, ra iwvevs ras. aq saubaria ara SemTxveviT<br />

Tavmoyril cnebebze, aramed cnebebze, romlebic klasificirebulia erTmenTTan<br />

mimarTebaSi.<br />

mniSvneloba emyareba samyaroSi sagnebsa da cnebobriv sistemas Soris<br />

urTierTobas, romlebic warmoadgenen maT mentalur repezentacias. magram,<br />

amave dros, Cven erTmaneTTan vamyarebT komunikacias imitom rom viziarebT erTi<br />

da imave konceptualur rukebs da met- naklebad msgavsad vaxdenT samyaros<br />

interpretacias. Tumca gaziarebuli cnebobrivi ruka ar aris sakmarisi. Cven<br />

aseve unda gvakavSirebdes saerTo ena. ena warmoadgens reprezentaciis meore<br />

sistemas. Cveni cnebebi da ideebi SesabamisobaSi rom movidnen konkretul<br />

daweril sityvebTan, warmoTqmul bgerebTan an vizualur gamosaxulebasTan<br />

amisaTvis mivmarTavT niSnebs.<br />

niSnebi organizebulia enebad da swored saerTo enebis arsebobis saSualebiT<br />

vaxdenT Cveni azebis, cnebebis Targmans sityvebad, gamosaxulebebad daa.S. rom<br />

SevajamoT, mniSvnelobis procesis SaugulSi, kulturaSi arsebobs ori<br />

erTmaneTTan dakavSirebuli “reprezentaciuli sistema”. pirveli saSualebas<br />

gvaZlevs mniSvneloba mivaniWoT samyaros sagnebs Cveni cnebobriv rukebs Soris<br />

Sesabamisobis, igiveobriobis damyarebis gziT. meore ki, efuZneba Cvens cnebobriv<br />

rukebsa da niSnebs Soris Sesabamisobis damyarebas.<br />

vizualuri niSnebi da gamosaxulebebi msgavsia im sagnebisa, romlebsac isini<br />

warmosaxaven; Tumca es niSnebi mainc niSnebad rCebian — isini garkveuli<br />

mniSvnelobis matareblebi arian da eqvemdebarebian interpretacias. imisaTvis,<br />

rom movaxdinoT maTi interpretacia, Cven unda gvqondes zemoT ganxiluli<br />

reprezentaciis or sistemas Soris kavSiri.<br />

magaliTad, rom warmovidginoT "cxvris" abstraqtuli naxati, mocemuli<br />

abstraqtuli naxatis wasakiTxavad Cven unda vflobdeT rTul cnebobriv da<br />

gaziarebul lingvistur sistemas. rodesac niSansa da mis referents anu<br />

aRsaniSns Soris kavSiri bundovania, maSin mniSvneloba eWvis qveS dgeba da<br />

gaurkvevloba isadgurebs, ar xdeba mniSvnelobis komunikacia calsaxad da<br />

naTlad. vizualur niSnebs — xatebi (imiji) ewodeba. xati <strong>for</strong>miT msgavsia im<br />

obieqtisa, romlis asaxvasac is cdilobs. werilobiTi da verbaluri niSnebi ki<br />

warmoadgenen "indeqsur" niSnebs.<br />

indeqsuri niSnebi aranair urTierTobaSi ar imyofebian im sagnebTan<br />

romlebzec isini msjeloben. magaliTad, asoebi s a x l i, ar hgavs Cvens garSemo<br />

arsebul saxlebs da arc bgerebis saSualebiT warmoTqmuli "saxli " aris msgavsi<br />

im obieqtisa, romelsac Cven vuyurebT.<br />

urTierTdamokidebuleba reprezentaciis am sistemebSi niSans, cnebasa da im<br />

obieqts Soris, romlis aRsaniSnavadac isini gamoiyenebian aris TviTneburi.<br />

"TviTneburSi" Cven vgulisxmobT, rom sxva nebismieri asoebis an bgerebis<br />

Tavmoyras SeiZleba imave warmatebiT gamoexata is sagani Tu obieqti, romelsac<br />

Cven vuwodebT saxls. mag., ingliselebi da qarTvelebi imave cnebas iyeneben,<br />

magram es cneba inglisurSi gamoixateba sityviT “house" qarTulSi, ki "saxliT”<br />

maSasadame, mniSvnelobis konstruireba xdeba reprezentaciis sistemebis<br />

saSualebiT. es konstruireba da Semdeg fiqsireba xdeba kodis saSualebiT,<br />

romelic amyarebs kavSirs Cvens cnebobriv sistemasa da Cvens enobriv sistemas<br />

Soris, ise rom yovel jerze, rodesac Cven vfiqrobT saxlze kodi gveubneba, rom<br />

unda gamoviyenoT qarTuli sityva saxli, Tu ki inglisur enovan qveyanaSi<br />

29


vimyofebiT, maSin es iqneba sityva “house” . aseve, amis sapirispirod kodi<br />

gveubneba, Tu romel cnebazea saubari rodesac Cven gvesmis an vkiTxulobT<br />

garkveul niSnebs. kodebi saSualebas gvaZleven vTargmnoT Cveni cnebebi<br />

garkveul enaze, rac Tavis mxriv, mniSvnelobis gadacemis meqanizmia molaparakis<br />

mxridan adresatisTvis. es mTargmnelobiTi meqanizmi ar aris mocemuli arc<br />

bunebrivad da arc RmerTis mier, aramed warmoadgens socialuri konvenciebis<br />

rezultats da fiqsirebulia socialurad kulturaSi.<br />

ingliseli, frangi, Tu qarTveli mosaubreni raRac drois ganmavlobaSi<br />

mividnen SeTanxmebamde rom TavianT erTmaneTisgan gansxvavebul enebSi,<br />

garkveuli niSnebi aRniSnaven garkveul cnebebs. swored amas swavloben bavSvebi<br />

da isini gardaiqmnebian ara mxolod biologiur individebad, aramed kulturuli<br />

subieqtebad. amitom, rodesac mivekuTvnebiT garkveul kulturas da Sesabamisad<br />

vflobT konkretul enobriv da cnebobriv sistemas, samyaros vxedavT garkveuli<br />

perspeqtividan.<br />

enis pirveli anTropologebi, werdnen rom Caketilebi varT garkveul<br />

kulturul "mentalitetSi" da ena aris saukeTeso gasaRebi Cveni cnebobrivi<br />

samyaros amosacnobad. sainteresoa, Tu ramdenad aris Cveni gamocdileba<br />

limitirebuli Cveni lingvisturi da cnebobrivi samyaros mier?<br />

Tu mniSvneloba warmoadgens rezultats imisa, rac ar aris mudmivad myari<br />

bunebaSi, aramed Cveni socialuri, kulturuli da lingvisturi konvenciebis<br />

Sedegia, maSin mniSvnelobis sabolood fiqsireba SeuZlebelia. Cven yvelani<br />

"vTanxmdebiT" rom garkveul sityvebs magaliTad axalgazrdebisTvis SeiZleba<br />

hqondeT gansxvavebuli mniSvneloba. Tumca, aucilebelia, rom moxdes<br />

mniSvnelobis fiqsireba, raTa erTmaneTis gvesmodes. sicialuri da lingvisturi<br />

konvenciebi icvleba droTa ganmavlobaSi. sityvebi cvdeba da axali frazebi<br />

ibadeba. zogierT kulturas ar moepoveba ama Tu im cnebis aRmniSvneli sityva,<br />

rac, magaliTad, Cvens kulturaSi SeiZleba farTod ixmarebodes.<br />

axla, ganvixiloT mniSvnelobis reprezentacisadmi sami midgoma.<br />

refleqsuri midgomis mixedviT, mniSvneloba devs saganSi, adamianSi,<br />

movlenaSi romlebic arsebobs "realur samyaroSi", xolo ena funqcionirebs<br />

rogorc sarke, romlic asaxavs im namdvil mniSvnelobas, romelic ukve arsebobs<br />

samyaroSi. Cv. w.-mde meoTxe saukuneSi berZnebma mimarTes mimezisis cnebas, raTa<br />

aexsnaT, Tu rogor asaxavda an bunebis imitirebas axdenda ena da naxati. isini<br />

magaliTad miiCnevdnen, rom homerosis iliada axdenda heroikuli movlenebis<br />

imitacias. Teorias, romelic ambobs rom ena ubralod axdens WeSmaritebis<br />

imitacias, romelic arsebobs fiqsirebuli saxiT gare samyaroSi, ewodeba<br />

mimeturi.<br />

WeSmaritebis garkveuli marcvali arsebobs reprezentaciisa da enis mimetur<br />

TeoriebSi. mag., vizualuri niSnebi garkveulwilad asaxaven im obieqtebis<br />

<strong>for</strong>masa da faqturas, romelebsac gamoxataven. Tumca, vardis organzomilebiani<br />

vizualuri gamosaxuleba warmoadgens mxolod niSans, da is ar unda agverios<br />

eklian mcenaresTan, romelsac specifikuri suni aqvs.<br />

intencionaluri midgomis mixedviT, mosaubre, avtori axdens Tavisi<br />

mnSvnelobis, azris komunikacias enis saSualebiT. sityvebi aRniSnaven imas, ra<br />

mniSvnelobasac avtori debs maTSi. es midgoma naklovania, ramdenadac Cven ar<br />

varT enaSi arsebuli mniSvnelobebis erTaderTi da unikaluri wyaro. ena,<br />

rogorc zemoT aRiniSna, efuZneba gaziarebul lingvistur konvenciebsa da<br />

kodebs.<br />

mesame midgoma — konstruqtivistuli - aRiarebs enis sazogadoebriv,<br />

socialur xasiaTs. am midgomis mixedviT, TviTon sagnebi arafers aRniSnaven: Cven<br />

vaxdenT mniSvnelobis konstruirebas reprezentaciuli sistemebis — cnebebisa<br />

da niSnebis saSualebiT. aq ar unda movaxdinoT materialuri samyaros aRreva<br />

simbolur praqtikasa da procesebTan. konstruqtivistebi ar uaryofen<br />

materialur samyaros. ubralod ara materialuri samyaros atarebs mniSvnelobas,<br />

aramed enobrivi sistema. socialuri subieqtebi iyeneven TavianTi<br />

kulturis cnebobriv sistemebs imisaTvis, rom samyaro garkveuli mniSvnelobis<br />

matarebeli gaxdes da sxvebisTvisac gasagebi iyos Cveni fiqrebi da azrebi.<br />

socialuri konstruqtivizmis Teoriis damfuZneblad iTvleba ferdinand<br />

30


sosuri (1857 —1913). sosurs Tanamdedrove lingvistikis mamad miiCneven. enis<br />

miseulma modelma safuZveli Cauyara semiotur midgomas reprezentaciis<br />

problemis mimarT. sosurisTvis ena warmoadgens niSnebis sistemas. man niSani or<br />

mniSvnelovan elementad dayo: <strong>for</strong>mad (TviTon sityva, gamosaxuleba, foto, a.S)<br />

da idead an cnebad Cvens TavebSi, romelTanac es <strong>for</strong>ma asocirdeba.<br />

pirvel elements sosurma aRmniSvneli uwyoda, xolo meores — aRsaniSni.<br />

orive aucilebelia mniSvnelobis warmoqmnisTvis, magram maT Soris<br />

damokidebuleba fiqsirebulia Cveni kulturuli da ligvisturi kodebis mier,<br />

romlebic reprezentaciis arsebobas SesaZlebels xdis. aseve, niSnebi<br />

warmoadgenen sistemis wevrebs da ganisazRvrebian erTmaneTTan mimarTebaSi.<br />

magaliTad, mamis cneba ganisazRvreba dedasTan da SvilebTan mimarTebaSi. ase<br />

rom, cnebebis gansazRvra xdeba gansxvavebulobis safuZvelze.<br />

sosuris mixedviT cnebebi (aRsaniSnebi) istoriis manZilze cvalebadobas<br />

eqvemdebareba, yoveli cvlileba ki, Tavis mxriv, iwvevs kulturis cnebobriv<br />

rukaSi cvilelebas, Sesabisad kulturebi istoriis gansxvavebul monakveTSi<br />

gansxvavebulad aRiqvamen samyaros. magaliTad, mravali saukunis manZilze<br />

dasavlur civilizaciaSi sityva Savi asocirdeboda yvelafer muqTan, borotTan,<br />

akrZalulTan, satanisturTan, saxifaTosTan, rac dRemde asea. Tumca,<br />

SesaZlebelia rom gansxvavebul kulturaSi an kulturul konteqstSi Savs<br />

radikalurad gansxvavebuli datvirTva hqondes.<br />

daskvnis saxiT, mniSvnelobebi iqmneba kulturisa da istoriis wiaRSi. ar<br />

arsebobs erTi, ucvleli, universaluri "WeSmariti mniSvneloba" radganac niSani<br />

mTlianad eqvemdebareba istorias da yoveli aRmniSvnelisa da aRsaniSnis<br />

kombinacia aris istoriuli procesis cvalebadi rezultati; anu mniSvneloba<br />

eqvemdebareba interpretaciis aqtiur process. imisaTvis, rom vTqvaT raime<br />

azriani, mniSvnelobis mqone, amisaTvis unda davixmaroT ena; ena ki matarebelia<br />

Cvenamde arsebuli bevri Zveli mniSvnelobis. Cven ar SegviZlia bolomde enis<br />

gawmenda da im dafaruli mniSvnelobebisgan gaTavisufleba, romlebmac SeiZleba<br />

Secvalon an daamaxinjos is risi Tqmac gvsurs. magaliTad, isev Savs rom<br />

davubrundeT, rodesac vkiTxulobT an gvesmis rom ama da am adamians Savi dRe<br />

gauTenda, aq ukve viciT Tu Savs ra mniSvneloba aqvs miniWebuli Cveni kulturis<br />

farglebSi. Tumca interpretaciis dros yovelTvis aris adgili<br />

cdomilebisTvis, sadac Cvens mier Cadebuli mniSvneloba ar esmiT an esmiT odnav<br />

sxvanairad, a.S.<br />

sosurma ena or nawilad gayo. pirveli Sedgeba lingvisturi sitemis zogadi<br />

wesebisa da kodebisgan, romlebic gaziarebulia enis yvela momxmareblis mier<br />

rogorc komunikaciis saSualeba. wesebi warmoadgens principebs, romlebsac Cven<br />

vswavlobT enis Seswavlis dros. sosuri enis struqturas, romelic saSualebas<br />

gvaZlevs sworad CamovayaliboT winadadebebi uwodebda langs (anu enobriv<br />

sistemas). meore nawili ki Sedgeba saubris, weris an xatvis konkretuli,<br />

personaluri aqtebisgan, romlebic langis struqturisa da wesebis gamoyenebiTiwarmoeba<br />

mosaubris an damweris mier. is mas paroles uwodebda. langi aris enis<br />

sistema, ena rogorc <strong>for</strong>mebis sistema, maSin rodesac parole warmoadgens<br />

konkretul saubars an weras, sadac saubris aqtebi SesaZlebeli xdeba enis mier.<br />

sosurisTvis wesebis da kodebis es struqtura warmoadgenda enis socialur<br />

nawils, romlis Seswavlac SesaZlebeli iyo mecnieruli sizustiT, ramdenadac es<br />

sitema daxuruli, SezRuduli bunebis gaxldaT.<br />

imdenad ramdenadac, sosuri gvTavazobda enis Rrma struqturebis Seswavlas,<br />

mas struqturalisti, xolod mis mier warmodgenili enis Seswavlis models<br />

struqturalisturi uwodes. enis meore naswili ki -parole iTvleboda enis<br />

"zedapirad". arsebobda paroles SeuzRudavi raodenoba da Sesabamisad paroles<br />

ar hqonda is struqturuli Taviseburebebi — daxuruli da SezRuduli<br />

variaciebi - romelic mis mecnieruli midgomiT Seswavlas SesaZlebels gaxdida.<br />

sosuris mixedviT, avtori wyvets Tu risi Tqma surs mas, magram amave dros igi<br />

unda daeqvemdebaros enis konkretul wesebs, Tu unda rom sxvebma gaigon misi<br />

saTqmeli. amitom ena socialuri fenomenia. misi wyaro devs <strong>sazogadoeba</strong>Si,<br />

kulturaSi, Cvens mier gaziarebul kulturul kodebSi da ara bunebasa Tu<br />

individualur subieqtSi.<br />

31


miuxedavad sosuris mier SemoTavazebuli modelis popularobisa,<br />

mogvianebiT mividnen im daskvnamde, rom enis Seswavla mecnieruli sizustiT<br />

SeuZlebelia. ena wesebs eqvemdebareba, magram is ar aris daxuruli sistema,<br />

romelic daiyvaneba <strong>for</strong>malur elementebze. ena gamudmebul cvalebadobas<br />

eqvemdebareba, is Riaa cvalebadobis mimarT — gamoCndnen mecnierebi, romlebmac<br />

sosuris modeli gaafarToves da SeimuSaves poststruqturalisturi midgoma<br />

enobrivi sistemebis mimarT.<br />

sosuris naazrevs misma studentebma Tavi mouyares naSromSi “kursi zogad<br />

lingvistikaSi (1960), sadac is ambobs, rom sasurvelia gaCndes mecniereba,<br />

romelic Seiswavlida niSnebs <strong>sazogadoeba</strong>Si — "me davarqmevdi mas semiologias,<br />

berZnuli sityva semion “niSnebi”, ganacxada sosurma. am zogad midgomas niSnebis<br />

kvlevisadmi kulturaSi ewodeba semiotika. semiotikis amosavali wertilia is,<br />

rom yvela kulturuli obieqti mniSvnelobis matarebelia da yvela kulturuli<br />

praqtika damokidebulia mniSvnelobaze. isini iyeneben niSnebs, amitom niSnebi<br />

iseve funqcionirebs rogorc ena da eqvemdebareba imave analizs, rogorsac<br />

sosoris mier SemoTavazebuli lingvisturi cnebebi (aRmniSvneli/aRsaniSni,<br />

ena/parole, kodebi da struqturebi da niSnis TviTneburi xasiaTi).<br />

frangi socialuri kritikosi roland barti Tavis wignSi "miTologiebi"<br />

(1972) ganixilavs Widaobis fenomens, greta garbos saxes, sarecxis fxvnilebs da<br />

sapons. man miuyena semiotikuri analizi sazogadoebis yoveldRiur movlenebs da<br />

garkveulli aqtivobebi da sagnebi aRiqva rogorc niSnebi, romlebic enis<br />

saSualebiT garkveuli mniSvnelobis komunikacias cdiloben. semiotur<br />

midgomaSi, ara mxolod sityvebsa da gamosaxulebebs eniWebaT niSnis mniSvneloba,<br />

aramed Tavad sagnebic funqcionireben rogorc aRmniSvnelebi da warmoqmnian<br />

raRac garkveul mniSvnelobas. magaliTad, tansacmeli ara mxolod sxeulis<br />

dasafaravad gamoiyeneba, aramed garkveuli in<strong>for</strong>maciis matarebelia — anu<br />

niSania. saRamos kaba SeiZleba niSnavdes "eleganturobas", jinsi ara<strong>for</strong>malur<br />

Cacmulobas, a.S.<br />

sosuris viwro lingvisturi midgomidan gadavdivarT ufro farTo<br />

kulturul midgomaze. eseSi “miTi dRes” barti gvaCvenebs, Tu rogor muSaobs<br />

reprezentacia ufro farTo kulturul doneze. franguli Jurnali pari matCis<br />

garekanze warmodgenilia axalgazrda Savkanianis foto, romelic frangul<br />

samxedro <strong>for</strong>maSi miesalmeba safrangeTis droSas. misi Tvalebi zeviT aris<br />

mimarTuli da, albaT, droSas uyurebs (1972). analizis pirvel doneze, Cven unda<br />

gavSifroT aRmniSnvelebi: mag., jariskaci, uni<strong>for</strong>ma, mklavi da Tvalebi aweuli,<br />

safrangeTis droSa. niSnebis es erToblioba gvauwyebs, rom Savkaniani miesalmeba<br />

safrangeTis droSas. aq barti ambobs, rom am fotos ufro farTo kulturuli<br />

mniSneloba aqvs da is ris komunikaciasac aRniSnuli foto cdilobs SeiZleba<br />

iyos Semdegi: rom safrangeTi didi da Zlieri imperiaa, rom yvela misi Svili,<br />

miuxedavad kanis ferisa, erTgulad msaxurobs misi droSis qveS, rac warmoadgens<br />

saukeTeso pasuxs imaTTvis, vinc bralad debs safrangeTs kolonializmSi;<br />

Savkaniani biWi erTgulad emsaxureba mis e. w. mCagvrelebs”<br />

barti aq ambobs, rom reprezentacias adgili aqvs ori sxvadasva, magram<br />

erTmaneTTan dakavSirebuli procesiT. pirvel procesSi, aRmniSnvelebi<br />

(gamosaxulebis elementebi) da aRniSnulebi (cnebebi —jariskaci, droSa)<br />

erTiandebian imisaTvis, rom Seqmnas raRac niSani martivi mesijiT: Savkaniani<br />

jariskaci miesalmeba safrangeTis droSas. meore doneze ki aRsaniSnavebis<br />

erToblioba dakavSirebulia franguli kolonializmis idologiur TemasTan.<br />

analizis swored es meore done warmoadgens miTis Seqmnis done, rasac barti<br />

uwodebs idologiurad Seqmnil mesijebsa Tu mniSnvelobas. amgvari wakiTxvis<br />

dros, safrangeTis imperializmi aris miTis mamoZravebeli. am cnebis saSualebiT<br />

mTeli axali istoria gadmocemuli miTis saxiT — safrangeTis kolonializmis<br />

istoria, awmyoSi arsebuli problemebi.<br />

rogorc davinaxeT, bartis naazrevSi sosuris lingvisturma modelma ufro<br />

farTo gamoyeneba pova da Seexo niSnebisa da reprezentaciebis ufro farTo<br />

sferos (reklama, fotografia, popularuli kultura, mogzauroba, moda)<br />

semiotur midgomaSi, repezentacia gaigeboda imis safuZvelze, Tu rogor<br />

funqcionirebdnen sityvebi rogorc niSnebi enaSi. maSin rodesac kulturaSi<br />

32


mniSnveloba xSirad damokidebulia im narativebze, gancxadebebze, gamosaxulebis<br />

jgufebze, mTlian diskursebze, romlebic operireben mravali teqstis<br />

farglebSi, codnis sferoebze, sadac subieqtma moipova farTo Zalaufleba.<br />

semiotika reprezenataciis process ganixilavda enis CarCoebSi da udgeboda<br />

rogorc daxurul, statikur sistemas. Semdegi naSromebi reprezentacias<br />

ganixilaven, rogorc socialuri codnis wyaros — rogorc ufro Ria sistemas,<br />

romelic mWidrod aris dakavSirebuli socialur praqtikasTan da Zalauflebis<br />

sakiTxebTan. semiotur midgomaSi subieqti enis centridan CamoSorebuli iyo.<br />

mogvianebiT, Teoretikosebi daubrundnen subieqtis sakiTxs. Tumca subieqti ar<br />

daubrunebiaT centrSi, rogorc mniSvnelobis avtori an wyaro. miuxedavad imisa,<br />

rom ena Cven gvalaparakebda, unda aRiniSnos rom konkretul istoriul<br />

momentebSi, zogierT adamians ufro meti Zalaufleba hqonda raTa esaubra<br />

garkveuli sakiTxebis irgvliv, vidre sxvebs (kaci eqimebi qali giJi pacientebis<br />

Sesaxeb 19 saukunis miwuruls). repezentaciis modelebs gansakuTrebuli<br />

yuradReba unda mieqciaT codnisa da Zalauflebis sakiTxebis SeswvlisTvis.<br />

fuko reprezentacias ufro viwro gagebiT iyenebda, vidre aq aris ganxiluli,<br />

Tumca man mniSvnelovani wvlili Seitana reprezentaciis problemis ganxilvaSi.<br />

mas ainteresebda codnis warmoeba (da ara mxolod mniSvnelobis) diskursis<br />

saSualebiT (da ara mxolod enis saSualebiT). misi amocana is iyo, rom<br />

gaeanalizebina, Tu rogoria adamianebis TviTSegneba Cens kulturaSi da rogor<br />

iqmneba Cveni codna socialuri sakiTxebis Sesaxeb, individebis Sesaxeb,<br />

gaziarebuli mniSvnelobebis sxvadasxva istoriul periodebSi. fukos naazrevi<br />

ufro istoriuli xasiaTis iyo, vidre sosuris an bartis; is yuradRebas aqcevda<br />

istoriul konkretul pirobebs.<br />

Cven ganvixilavT fukos mier SemoTavazebul sam ZiriTad cnebas: diskursis<br />

cneba, codnisa da Zalauflebis da subieqtis cneba. fukom diskursis cneba<br />

Semdegnairad gansazRvra "Sexedulebebis erToblioba, romelic qmnis<br />

salaparako enas - codnis gamosaxatavad konkretuli Temis garSemo konkretul<br />

istoriul momentSi. diskursi aris codnis warmoeba enis saSualebiT da<br />

ramdenadac yvela socialuri praqtika atarebs raRac mniSvnelobas, mniSvnelobebi<br />

gavlenas axdenen da a<strong>for</strong>mebebn Cvens qcevas — yvela qmedebas aqvs<br />

diskursiuli aspeqti” igive diskursi vlindeba teqstebSi, qcevis <strong>for</strong>mebSi,<br />

sazogadoebis instituciur sferoebSi. rodesac diskursiuli movlenebi exebian<br />

erTi da imave sagans, aqvT erTi da igive stili da iziareben erTsa da imave<br />

instituciur, administraciul an politikur strategias Tu qmedebis xazs.<br />

fukos mixedviT, isini miekuTvnebian erTi da imave diskursiul <strong>for</strong>mirebas.<br />

mniSvneloba da mniSvnelobiT datvirTuli qmedebis konstruireba xdeba<br />

diskursis farglebSi. fuko, iseve rogorc semiotikosebi iyvnen konstruqtivistebi.<br />

imis mtkiceba, rom diskursis gareT arafers aqvs mniSvneloba, erTi<br />

SexedviT, absurduli gancxadebaa, Tumca mniSvnelovani. fuko ar uaryofs rom<br />

sagnebs gaaCniaT namdvili, materialuri arseboba samyaroSi. is ubralod ambobs,<br />

rom sagnebi mniSvnelobas kargaven diskursis farglebs miRma. diskursis cneba ar<br />

exeba sagnebis arsebobas, aramed mniSvnelobis qmnadobis wyaros. idea fizikuri<br />

sagnebisa da qmedebebis Sesaxeb arsebobs, magram maT mniSvneloba eniWebaT da<br />

codnis obieqtebi xdebian mxolod diskursis farglebSi. mag., cnebebs sigiJe,<br />

dasja, seqsualoba mniSvneloba aqvT diskursis farglebSi. 1. mosazrebebi<br />

"sigiJis", dasjisa da seqsualobis Sesaxeb garkveul codnas gvaZlevs am<br />

sakiTxebTan dakavSirebiT. 2. wesebi, romlebic adgnen am sakiTxebze saubris<br />

gamarTlebul, swor wsebs da gamoricxaven gansxvavebul wesebs — anu gansazRvraven<br />

Tu risi Tqma da risi fiqri SeiZleba sigiJeze, dasjasa Tu<br />

seqsualobaze konkretul istoriul momentSi. 3. subieqtebi, vinc garkveulwilad<br />

axdenen diskursis personifikacias — giJi, isteriuli qali, kriminali,<br />

perverti. am subieqtebs garkveuli atributebi eqnebaT mocemul istoriul<br />

periodSi, gamomdinare arsebuli codnidan; 4. rogor iZens codna avtoritets,<br />

"WeSmaritebis" elfers mocemuli sakiTxis garSemo mocemul momentSi;<br />

fukos mixedviT, sagnebi iTvlebodnen "namdvilad" da "WeSmaritad" mxolod<br />

konkretul istoriul konteqstSi. misi azriT, erTi da igive fenomeni ar<br />

SeiniSneba sxvadasxva istoriul periodSi, anu diskursi romelic qmnis codnis<br />

33


garkveul <strong>for</strong>mebs, obieqtebs, subieqtebs, da codnis praqtikas gansxvavdeba<br />

sxvadasxva istoriul periodSi erTmaneTisgan. fukosTvis gonebrivi daavadeba<br />

ar warmoadgenda obieqtur faqts, romelic igive rCeboda yvela istoriul<br />

periodSi da erTsa da imaves niSnavda sxvadasxva kulturebSi. mxolod<br />

konkretul diskursiul <strong>for</strong>mirebaSi sagani "sigiJe" CaiTvleba mniSvelad da<br />

gasageb konstruqtad.<br />

fukos naSromebidan rom moviyvanoT magaliTi, seqsualuri urTierTobebi<br />

yovelTvis arsebobda. magram "seqsualoba", seqsualur vnebaze saubris konkretuli<br />

wesi, Seswavlis Tu regulirebis konkretuli meTodi, seqsualobasTan<br />

dakavSirebuli saidumloebebi da fantaziebi dasavlur civilizaciaSi gamoCnda<br />

mxolod konkretul istoriul momentSi (1978) aseve, yovelTvis arsebobda qcevis<br />

homoseqsualuri <strong>for</strong>mebi, magram "homoseqsuali" rogorc konkretuli<br />

socialuri subieqti Seiqmna moraluri, samarTlebrivi, samedicino da<br />

fsiqiatriuli diskursebis farglebSi, me -19 saukunis miwuruls konkretuli<br />

institucionaluri aparatisa da praqtikis CarCoebSi. aseve, magaliTad, wignSi<br />

“klinikis dabadeba” fuko gviCvenebs, Tu rogor Seicvala avadmyofobis xedva da<br />

gageba naxevar saukuneze nakleb droSi. arsebobda klasikuri xedva, romlis<br />

mixedviTac, avadmyofoba sxeulis gareT arsebobda. <strong>Tanamedrove</strong> gagebam ki<br />

radikalurad Secvala aseTi xedva da ganacxada rom adamianis sxeulis<br />

farglebSive SeiZleba aixsnas esa Tu is daavadeba. am diskursiulma cvlilebam,<br />

Tavis mxriv, gamoiwvia cvlilebebi samedicino praqtikaSi. ufro didi<br />

mniSvneloba mieniWa eqimis "mzeras", romelsac ukve SeeZlo waekiTxa avadmyofoba<br />

adamianis sxeulze, anatomiuri atlasis saSualebiT. SeZenilma codnam gazarda<br />

eqimis sameTvalyureo Zalaufleba pacientze.<br />

gviandel naSromebSi fuko dainteresda, Tu rogor xdeba codnis gamoyeneba<br />

diskursiuli praqtikis saSualebiT mocemul institucionalur sferoSi, raTa<br />

moxdes sxvaTa qcevis regulireba. man yuradReba gaamaxvila codnisa da<br />

Zalauflebis urTerTdamokidebulebaze da, Tu rogor operirebda Zalaufleba<br />

institucionaluri aparatis farglebSi da misi teqnologiebi (teqnika).<br />

magaliTad, dasjis aparatis cneba fukosTvis moicavda sxvadasxva lingvistur da<br />

ara lingvistur elements — "diskursebs, institutebs, arqiteqturul nagebobebs,<br />

wesebs, kanonebs, administraciul zomebs, mecnierul mosazrebebs,<br />

filosofiur wanamZRvrebs, moralurobas da a.S.<br />

aparati yovelTvis CarTulia Zalauflebis TamaSSi da aseve dakavSirebulia<br />

codnis garkveul koordinatebTan — aparati Sedgeba Zalebis urTierTobis<br />

strategiebisgan, romlebic codnis sayrdenis rols TamaSoben, codnis tipebic,<br />

Tavis mxriv, sayrdenis rols asruleben ZalauflebisTvis”. (fuko, 1980)<br />

aq fukos interesebi uaxlovdeba klasikuri sociologiis Teoriebs<br />

ideologiis Sesaxeb, gansakuTrebiT ki marqsizms. marqsizmi cdilobda<br />

gamoevlina klasobrivi poziciebi da interesebi, romlebic dafaruli iyo<br />

codnis garkveul saxeebSi. fukoc ganixilavs msgavss Temebs, Tumca is uaryofs<br />

klasikuri marqsistuli ideologiis problematikas. marqsis mixedviT yovel<br />

epoqaSi ideebi asaxaven sazogadoebis ekonomikur safuZvels da rom mmarTveli<br />

klasis ideebi warmarTaven kapitalistur ekonomikasa da gamoxataven dominantur<br />

interesebs. fukos mTavari argumenti klasikuri marqsisituli Teoriis<br />

sawinaaRmdegod iyo, is rom mas codnasa da Zalauflebas Soris urTierToba<br />

dayavda klasobriv Zalauflebaze da klasobriv interesebze. fuko ar uaryofda<br />

klasebis arsebobas, magram is ekonomikuri an klasobrivi reduqcionizmis<br />

winaaRmdegi iyo, rasac marqsistuli ideologiis Teoria efuZneboda.<br />

aseve, fukos mixedviT marqizmi buruJuaziuli codnis "damaxinjebul<br />

saxeebs” upirispirebda marqsistuli mecnierebis mier SemoTavazebul "WeSmaritebas".<br />

fuko Tvlida, rom azris arc erT <strong>for</strong>mas ar hqonda "WeSmaritebaze"<br />

pretenziis gamocxadebis ufleba, radganac arcerTi Teoria ar iyo diskursis<br />

gavlenisgan Tavisufali. azris yvela politikuri da socialuri <strong>for</strong>ma codnisa<br />

da Zalauflebis urTierTqmedebis gavlenis qveS eqceva. aqedan gamomdinare, misi<br />

naazrevi uaryofs tradiciul marqsistul kiTxvas romeli klasis intersebSi<br />

operirebs ena, reprezentacia da Zalaufleba?"<br />

mogvianebiT, italielma antonio gramSim, romelic marqsis gavlenas<br />

34


ganicdida, Tumca marqsisgan gansxvavebiT uaryofda klasobriv reduqcionizms,<br />

ganaviTara "ideologiis" cneba. gramSis "ideologiis" cneba exmaureba fukos<br />

pozicias, magram mainc did yuradRebas uTmobs klasTan dakavSirebul sakiTxebs.<br />

gramSis mixedviT, socialuri jgufebi brZolis sxvadasxva xerxs mimarTaven,<br />

maT Soris ideologiurs, raTa moipovon sxva jgufebTan konsensusi da miaRwion<br />

maTze garkveul Zalauflebas, rogorc Sexedulebebis sferoSi, aseve praqtikaSi.<br />

Zalauflebis am <strong>for</strong>mas ewodeba hegemonia da qvemoT ufro dawvrilebiT<br />

ganvixilavT mas.<br />

hegemonia ar aris mudmivad stabiluri da ar daiyvaneba ekonomikur<br />

interesebze an kidev sazogadoebis martiv klasobriv modelze. fukos pozicia<br />

diskursis, codnisa da Zalauflebis Sesaxeb gansxvavdeba Semdegi kuTxiT: fuko<br />

ambobda, rom codna ara mxolod Zalauflebis garkveul <strong>for</strong>mas warmoadgens,<br />

aramed Zalaufleba gansazRvravs Tu ra dros da rogor moxdeba codnis<br />

gamoyeneba praqtikaSi. codnis gamoyeneba da misi efeqturoba, fukos mixedviT,<br />

ufro mniSvnelovani iyo vidre am codnis WeSmaritebis mtkiceba.<br />

codna dakavSirebulia ZaluflebasTan da ara mxolod "WeSmaritebis”<br />

avtoritets iZens, aramed Seswevs Zala gaamarTlos sakuTari Tavi. nebismieri<br />

codna, rodesac is mieyeneba realur samyaros da moaqvs realuri Sedegebi, iZens<br />

"namdvilis, WeSmaritis" statuss. codna rodesac gamoiyeneba sxvebis samarTavad,<br />

moicavs SezRudvas, marTvasa da disciplinarul praqtikas.<br />

fukos mixedviT, codna ar operirebs vakuumSi. codna operirebs garkveuli<br />

strategiebis saSualebiT, gansakuTrebul situaciebSi, istoriul konteqstSi da<br />

institucionalur reJimebSi. imisaTvis rom SeviswavloT dasjis fenomeni unda<br />

davakvirdeT Tu diskursi-Zalis kombinaciam — Zala/codnis kombinaciam rogori<br />

gageba Seqmna danaSaulisa da kriminalis, rac TavisTavad gavlenas axdens im<br />

realur Sedegebze, rac moaqvs am faqtorebis aqtualobas damnaSavisTvis da<br />

sasjelis gamomtanisTvis.<br />

aqedan gamomdinare, fuko mivida daskvnamde, rom yoveli diskursiuli<br />

<strong>for</strong>macia aris garkveuli WeSmaritebis reJimis matarebeli. WeSmariteba ar<br />

arsebobs Zalauflebis gareT. WeSmariteba am samyaros miekuTvneba. is iqmneba<br />

SezRudvis mravalnairi <strong>for</strong>mis saSualebiT da iwvevs Zalauflebis garkveul<br />

periodul Sedegebs. yovel <strong>sazogadoeba</strong>s aqvs Tavisi WeSmaritebis reJimi,<br />

WeSmaritebis Tavisi "zogadi politika"; anu diskursis tipebi, romlebsac is<br />

iRebs da funqcionirebads xdis, rogorc marTals, SeimuSavebs meqanizmebsa da<br />

magaliTebs, romelTa saSualebiTac xdeba marTali da mcdari Sexedulebebis<br />

gamijvna erTmaneTisgan, sanqcirebis meqanizmebis dadgena, imaTi statusis<br />

gansazRvra, vinc ambobs Tu ra iTvleba WeSmaritad.<br />

Zalauflebis axali koncefciebi<br />

fukom SeimuSava Zaluflebis axali cneba. Cven Zalauflebas ganvixilavT<br />

rogorc yovelTvis zemodan momavals erTi mimarTulebiT, da erTi wyarodan —<br />

mmarTveli, saxelmwifo, mmarTveli klasi. fukosTvis Zalauflebas ufro<br />

moZravi, wriuli xasiaTi aqvs. is arasdros aris erTi centris mier<br />

monopolizirebuli da qseluri tipis organizaciis matarebelia. es ki niSnavs,<br />

rom garkveulwilad Cven yvelani varT monawileebi — erTdroulad warmovadgenT<br />

rogorc mCagvrelebs, aseve Cagrulebs. Zalauflebis urTierTobebi<br />

ganmsWvalaven socialuri arsebobis yvela dones da funqcionireben socialuri<br />

cxovrebis yvela sferoSi — ojaxisa da seqsualobis privatul sivrceebSi, iseve<br />

rogorc politikis sazogadoebriv sivrceebSi, ekonomikasa da samarTalSi. ufro<br />

metic, Zalauflebas ara mxolod negatiuri, mCagvrelobiTi xasiaTi aqvs,<br />

romelic eZebs kontrolis ganxorcielebis SesaZleblobas, aramed is aseve<br />

produqtiulia. Zalaufleba awarmoebs sagnebs, moaqvs siamovneba, akonstruirebs<br />

codnis <strong>for</strong>mebs, qmnis diskurss. is SeiZleba ganvixiloT rogorc produqtiuli<br />

qseli, romelic mTel socialur sxeulSi operirebs.<br />

magaliTad, damsjeli sistema qmnis wignebs, xelSekrulebebs, wesebs,<br />

kontrolis axal strategiebs, debatebs parliamentSi, treningis sistemas cixis<br />

35


TanamSromlebisTvis.<br />

seqsualobis kontrolis mcdelobebi ki qmnis garkveul diskurss —<br />

Sexedulebebs, dialogs seqsis Sesaxeb, satelevizio da radio programebs,<br />

kanonmdeblobas, saJurnalo statiebs, samedicino konsultaciebs, seqsualur<br />

praqtikas (mag., usafrTxo seqsi) da porno industrias. fuko ar uaryofs rom<br />

saxelwifos, kanons, mmarTvels an dominant klass uWiravs Zalauflebis<br />

dominanturi poziciebi, aramed is migviTiTebs imisken, rom arsebobs aseve<br />

Zalauflebis ufro lokalizebuli qselebi, taqtika da meqanizmebi — anu<br />

Zalauflebis "mikro fizika”.<br />

ibadeba kiTxva. Tu sad aris am ganazrebebSi subieqtis adgili. sosurma uaryo<br />

subieqtis roli reprezentaciis sakiTxTan mimarTebaSi. ena gvalaparakebs, Tqva<br />

man. subieqti mxolod indviduluri saubris aqtis (paroles) avtoria. fukoc<br />

garkveulwilad eTanxmeba am pozicias. misi azriT, diskursi da ara subieqti qmnis<br />

codnas. codna/Zalauflebis funqcionirebisTvis ar aris saWiro "subieqtis"<br />

moZieba. fuko ar eTanxmeboda subiqtis cnebis tradiciul moazrebas, romlis<br />

mixedviTac subieqti, rogorc individi, warmoadgens cnobierebis matarebel,<br />

avtonomiur da stabilur substancias, "me-s", mniSvnelobisa da moqmedebis<br />

damoukidebl, namdvil wyaros.<br />

rogorc davinaxeT, enisa da repezentaciis konstruqtivistuli moazreba<br />

subieqts CamoaSorebs privilegirebul pozicias. fukos mixedviT, ara subieqtebi<br />

laparakoben, aramed garkveuli diskursi alaparakebT maT. subieqtebs SeuZliaT<br />

garkveuli teqstebis warmoeba, magram isini epistemes CarCoebSi moqmedeben,<br />

gamomdinare garkveuli WeSmaritebis reJimis perspeqtividan, mocemuli<br />

periodisa da kulturis sazRvrebs Soris moqceulni. subieqti SeuZlebelia<br />

idges raRac garkveuli diskursis farglebs gareT rogorc codnis<br />

damoukidebeli wyaro da avtori.<br />

amave dros, diskursi qmnis subieqtisTvis adgils (mag., mkiTxveli an<br />

mayurebeli, romelic aseve eqvemdebareba diskurss), saidanac mocemuli codna<br />

da mniSvneloba xdeba gasagebi. yvela individi konkretul periodSi SeiZleba<br />

gaxdes diskursis subieqti da, aqedan gamomdinare, Zalaufleba/codnis<br />

matarebeli. amisaTvis saWiroa sakuTari Tavi movaTavsoT iseT poziciaSi,<br />

saidanac CvenTvis diskursi gasagebi gaxdeba da am gziT gavxdeT garkveuli<br />

mniSvnelobebis, Zalauflebisa da regulaciis subieqtebi. yvela diskursi aseTi<br />

saxiT qmnis subieqt poziciebs, saidanac isini gasagebi xdebian.<br />

am Teoriis mixedviT, kacebisTvis Seqmnili pornografia, qalebisTvis<br />

mxolod maSin iqneba gasagebi, Tu qali Tavs kacis "subieqt poziciis" adgilas<br />

daayenebs.<br />

yovelive zemoT xsenebuli rom SevajamoT, konstruqciuli midgomis<br />

mixedviT, reprezentacia moicavs mniSvnelobis warmoebas sagnebis sam sxvadasxva<br />

wesrigs Soris damyarebuli kavSirebis saSualebiT: sagnebis, xalxis, movlenebisa<br />

da gamocdilebis samyaro, konceftualuri samyaro — mentaluri cnebebi,<br />

romlebic Cven TavSi gvaqvs da niSnebi, mowesrigebuli enebad, romlebic am<br />

cnebebis komunikacias axdenen.<br />

Tu gvinda rom davamyaroT kavSiri gansxvavebul sistemebs Soris, fiqsireba<br />

movaxdinoT am kavSirebs Soris garkveuli periodiT mainc, ise rom xalxma icodes<br />

- erT sistemaSi mocemuli elementi Seesabameba meore sistemis mocemul<br />

elements, maSin unda vflobdeT raRacas, rac Targmnis saSualebas mogvcems — anu<br />

imas rac migviTiTebs, Tu romeli sityva unda gamoviyenoT konkretuli cnebis<br />

aRsaniSnavad. am aucileblobidan momdinareobs kodebis arseboba.<br />

mniSvnelobis warmoqmna damokidebulia interpretaciaze da rom<br />

interpretacia funqcionirebs kodebis saSualebiT — Cven viyenebT kods — anu<br />

vaxdenT gaSifvras — enkodings, xolo meore adamiani axdens Cvens mier kodSi<br />

Cadebuli mniSvnelobis dekodirebas. aqedan gamomdinare, mniSvnelobebi<br />

yovelTvis icvleba da xelidan gvisxlteba. kodebi operireben rogorc<br />

socialuri konvenciebi da ara rogorc mudmivi kanonebi.<br />

36


televizualuri mesijebis warmoeba da gavrceleba<br />

stuart holis esse “enkodireba, dekodireba” Seexeba mesijebis warmoebasa da<br />

gavrcelebas. holis analizi efuZneba semiotikur paradigmas, mis naSroms<br />

teqstualuri, aseve eTnografiuli saxe aqvs. holis mosazrebebi ZiriTadad<br />

televizias exeba. igi gvTavazobs komunikaciis oTx etapian Teorias: warmoeba,<br />

cirkulacia, gamoyeneba (romelsac igi uwodebs distribucias an moxmarebas) da<br />

reproduqcia. holis azriT, TiToeuli safexuri “SedarebiT avtonomiuria”<br />

sxvebisgan. es niSnavs rom mesijis kodireba ar akontrolebs mis miRebas da ara<br />

gamWvirvale saxiT, TiToeul safexurs aqvs Tavisi sazRvrebi da SesaZleblobebi.<br />

SedarebiTi avtonomiis koncefcia saSualebas aZlevs mas isaubros polisemiaze,<br />

romelic ar unda moiazrebodes rogorc pluralizmi. mesijebi ar eqvemdebarebian<br />

nebismieri saxis interpretacias an gamoyenebas — radganac TiToeuli<br />

safexuri mocemul wreSi zRudavs meoris SesaZleblobebs.<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si, mesijebs aqvT "dominaciis kompleqsuri struqtura"<br />

ramdenadac TiToeul safexurze isini eqcevian institucionaluri Zalauflebis<br />

urTierTobebis gavlenis qveS. ufro metic, mesijis miReba SesaZlebelia mxolod<br />

im SemTxvevaSi Tu mas cnobadi xasiaTi aqvs an SesabamisobaSi modis garkveul<br />

warmodgenebTan -- Tumca yovelTvis rCeba patara sivrce im mesijis gasagebad,<br />

romelic ar Seesabameba saerTo warmodgenebs. komunikaciuri wre yovelTvis<br />

axdens Zalauflebis reJimis reproduqcias.<br />

telesamauwyeblo struqturebma enkodirebuli mesijebi unda warmoadginon<br />

mniSvneladi diskursis farglebSi. institucia — produqciis socialuri<br />

urTierTobebi unda daeqvemdebaron enis diskursiul wesebs, raTa moxdes maTi<br />

produqtis realizacia. es TavisTavad mocemuli <strong>for</strong>maluri diskursisa da enis<br />

wesebs ZalauflebaSi amyofebs. enkodirebuli mesijebis dekodirebis Sedegad<br />

isini asruleben garkveul funqcias — gavlenis moxdenis, garTobis, dajerebis —<br />

rasac Tavis mxriv moyveba kompleqsuri aRqmiTi, kognituri, emociuri,<br />

ideologiuri da qceviTi Sedegebi. gansazRvrul momentSi struqtura iRebs<br />

kods da qmnis mesijs. Semdeg momentSi, mocemuli "mesiji” dekodirebis<br />

saSualebiT socialuri praqtikis struqturebis Semadgenel nawilad iqceva.<br />

tipuri procesebi, romlebsac ikvlevs pozitivisturi meTodi — Sedegebi,<br />

gamoyeneba, "kmayofileba" — Tavad aris moqceuli gagebis struqturis CarCoebSi<br />

da warmoiqmneba socialuri da ekonomikuri urTierTobebis Sedegad, romlebic<br />

gansazRvrul <strong>for</strong>mas aZleven mesijis miRebis <strong>for</strong>mas, da SesaZleblobas iZlevian<br />

rom mniSvnelobebi, romlebic figurirebs diskursis farglebSi gadavides<br />

socialur cnobierebasa Tu praqtikaSi (imisaTvis rom maT mieniWoT socialuri<br />

Rirebuleba an politikuri gavlena moipovon).<br />

enkodirebisa da kodirebis kodebi ar aris simetriuli. anu "gagebisa" da<br />

"arasworad gagebis" xarisxi komunikaciur gacvlaSi damokidebulia simetria/asimetiriaze,<br />

romelic damyarebulia enkoderis- mwarmoebelsa da dekoders/mimRebs<br />

Soris. magram es TavisTavad damokidebulia identobis an ara<br />

identobis xarisxze kodebs Soris, romlebic avad Tu kargad axdenen in<strong>for</strong>maciis<br />

gadacemas, Sewyvetas Tu damaxinjebas.<br />

kodebs Soris Seusabamoba asaxavs prodiuserebsa da mayureblebs Soris<br />

struqturul gansxvavebulobas. aseve, es SeiZleba gamowveul iyos kodebis<br />

wyarosa da mimRebs Soris arsebuli asimetriiT. "damaxinjeba" an "gaugebroba"<br />

gamowveulia am or mxares Soris komunikaciuri gacvlis dros arsebuli<br />

ekvivalentobis ararsebobiT.<br />

televizualuri niSans kompleqsuri xasiaTi aqvs. igi Sedgeba ori tipis<br />

diskursis - vizualurisa da xmovanis kombinaciisgan. amave dros, is<br />

gamosaxulebis (xatis) niSania, ramdenadac mas aqvs im sagnis niSan-Tvisebebi,<br />

romlis warmosaxvasac axdens. am sakiTxma gaugebroba gamoiwvia vizualuri enis<br />

Seswavlis sferoSi. imdenad ramdenadac, vizualuri diskursi samganzomilebian<br />

samyaros organzomilebianad gardaqmnis, mas ar SeuZlia iyos imis referenti an<br />

idea, rasac warmoadgens. realoba arsebobs enis gareT, magram misi gaSualeba<br />

xdeba yovelTis eniT; rogorc ukve iTqva, rac viciT da rasac vambobT xdeba<br />

konkretuli diskursis farglebSi. diskursiuli codna warmoadgens ara enaSi<br />

37


"nadmvilis", gamWvirvale reprezentacias, aramed enis gamoyenebas realur<br />

urTierTobebTan da pirobebTan mimarTebaSi.<br />

Sesabamisad, kodis moqmedebis gareSe ar arsebobs gasagebi diskursi.<br />

vizualuri niSnebi amrigad warmoadgenen kodirebul niSnebs — miuxedavad imisa,<br />

rom aq kodebi gansxvavebulad moqmedeben. enaSi ar arsebobs nulovani aTvlis<br />

wertili. naturalizmi da "realizmi" — warmoadgens reprezentaciis erTgulebas<br />

im sagnis Tu ideis mimarT romlis warmosaxvac xdeba — da aris enis "realobasTan"<br />

mimarTebaSi konkretuli gamoyenebis wesi, anu diskursiuli praqtikis<br />

rezultati. Tumca, garkveuli kodebi imdenad farTod arian gavrcelebuli<br />

konkretul <strong>sazogadoeba</strong>sa Tu enaSi, rom isini bunebriobis iluzias badeben.<br />

analogiurad, xSirad martiv vizualur niSnebs universaluri xasiaTi eZlevaT.<br />

umberto ekos mixedviT, "xati" niSnebi gamoiyurebian rogorc sagnebi realur<br />

samyaroSi, imitom rom isini axdenen mayurebelSi aRqmis pirobebis (kodebis)<br />

reproducirebas. "aRqmis es pirobebi" warmoadgens dekodirebis rezultats da<br />

kodirebuli, nawilobriv aracnobieri operaciebis erTobliobis. es exeba<br />

rogorc fotografiul an televizualur gamosaxulebas, ise nebismier sxva<br />

niSans.<br />

reprezentaciebi da media - fiqcia<br />

sityva fiqcia gulisxmobs realuri cxvorebidan mowyvetas. novelis kiTxva,<br />

kinoSi siaruli, teleserialis yureba gvaZlevs warmosaxviT samyaroSi<br />

mogzaurobis saSualebas, romelic gvTavazobs yoveldRiuri cxovrebis aqtivobebisgan<br />

Tvisebrivad gansxvavebul gamocdilebas.<br />

1930iani wlebidan daaxloebiT 100000 saaTi daeTmo teleserialebs aSS-s<br />

tleviziebisa da radios eTerSi. es statistika adasturebs imias, Tu ramdenad<br />

warmoadgens teleserialebis fenomeni cxovrebiseul faqts.<br />

kviraSi orjer, samjer da xSirad yoveldRiuradac teleserialebi<br />

mayurebels sTavazoben fiqciur gamocdilebas, sadac yovelRiuroba da fiqcia<br />

erTmaneTSia gadajaWvuli, imdenad rom teleserialis fiqciuri gmirebis<br />

cxovrebebSi momxdari mTavari movlenebi qveyanaSi momxdar axal ambadac<br />

SeiZleba aRiqvan. sainteresoa, ganvixiliT is procesebi, romlebic moicavs<br />

fiqciasa da socialur samyaros Soris urTierTgacvlas: rogor Sedis<br />

socialuri cxovreba fiqciur diskursSi da ra mosdis iq mas; rogor mimarTaven<br />

sxvadasxva Janrebi sxvadasxva auditorias da rogor iTxoven maT<br />

CarTuloba/monawileobas. ganvixiloT teleserialebis mier Seqmnili genderuli<br />

principiT dayofili reprezentacia da mniSvnelobebi da mniSvnelovani da<br />

xSirad ignorirebuli siamovnebis miRebis fenomeni.<br />

rodesac ganvixilavT programebis <strong>for</strong>mas yuradReba unda mieqces Semdegs: 1.<br />

teleserialis buneba, rogorc garkveuli samauwyeblo Janri;<br />

2. naratiuli struqtura, rogorc konkretuli epizodi da teleseriali -<br />

rogorc gangrZobiTi seriali; 3. kadrebis organizacia — vizualuri kompozicia<br />

da montajis struqturebi; 4. personaJebi; 5. gamoxatvis saxeebi mag., melodrama,<br />

komedia da realizmi da 6. mayureblebis mier gansakuTrebuli esTetikis<br />

matarebeli audio-vizualuri dramatizebuli fiqciis miReba, sadac scenari da<br />

vizualuri organizacia, xmebi da dramatuli Sexvedrebi exebian mayureblis<br />

grZnobebsa da emociebs.<br />

zemoT xsenebuli aspeqtebi qmnian an gamoxataven mniSvnelobebs, romlebic<br />

Semdeg "mesijebad" gvevlinebian. swored am aspeqtebs unda mivaqcioT<br />

yuradRebas, radgan gavarkvioT, Tu ratom xdeba teleseriali mravalricxovani<br />

mayureblebis cxovrebis ganuyofeli nawili.<br />

qalebis kultura da kacebis kultura<br />

masobrivi kulturis anomaliur niSans, feministebis azriT, warmoadgens<br />

garkveuli kulturuli sivrcis gamoyofa, romelsac ewodeba qalis sivrce, mag.,<br />

38


qalebis gverdi Jurnal-gazeTebSi, qalebisTvis gankuTvnili filmebi, qalebis<br />

Jurnalebi.<br />

feministuri azri amtkicebs, rom dasavlur <strong>sazogadoeba</strong>Si mamakacebi adgenen<br />

imas Tu ra iTvleba adamianurad da ra ara; amitom qalebis kultura calke<br />

kulturad aris gamocxadebuli. analogiuri ideologiis farglebSi, sityva<br />

"kaci" SeiZleba aRniSnavdes rogorc kacs aseve qals. magaliTad, inglisur enaSi<br />

xSirad him (mamrobiTi sqesis aRmniSvneli nacvalsaxeli) aRniSnavs her-sac<br />

(mdedrobiTi sqesis aRmniSvneli nacvalsaxeli).<br />

kulturis genderuli saxe ar aris pirdapir gamokveTili. centralur,<br />

damkvidrebul Rirebulebebs universaluri xasiaTi aqvT da genderuli<br />

gamijvnisgan Tavisuflad ganixilebian. genderi mxolod maSin miiCneva<br />

problematuri sakiTxad, rodesac qalebi, rogorc specifikuri kategoria,<br />

dadgenili normis farglebs scildeba.<br />

magaliTad, teleserialebis kultura iTvleba Zalian mdare xarisxis mqone<br />

kulturad, romelsac ZiriTadad qali mayureblebi hyavs, rac niSnavs, rom xdeba<br />

damkvidrebuli kulturuli Rirebulebidan (anu maskulinuri Rirebulebebidan)<br />

gadaxra. 1970-ian wlebSi, erTma Jurnalistma teleserialebs uwoda "emociuri<br />

porno" frustrirebuli diasaxlisebisTvis. gancda da emocia, iseve rogorc<br />

ojaxuri kera, qalebis kulturul <strong>for</strong>mebTan identificirdeba, amitomac kacebs<br />

ar uyvarT, rodesac maT teleserialebis mayureblebs miaTvlian.<br />

ibadeba Semdegi kiTxvebi: rogor xdeba genderis konstruireba<br />

reprezentaciis dros? ra gavlena aqvs genders kulturul <strong>for</strong>mebze romelTa<br />

saSualebiTac xdeba konstruireba? riTi gansxvavdeba qalebisTvis gamoyofili<br />

sivrce maskulinuri normebisgan?<br />

qalebisa da "namdvili qalebis" gamosaxulebebi<br />

“qalebis” zogadi kategoria ar arsebobs, imdenad ramdenadac qalebi ar<br />

warmoadgenen erTgvarovan socialur jgufs, romelsac yvela qali miakuTvnebda<br />

Tavs. genderi kveTavs socialuri identobebis iseT Semadgenel nawilebs,<br />

rogoric aris garkveuli erovneba, eTnikuroba, asaki, socialuri jgufi,<br />

seqsualuri orientacia, socialuri statusi.<br />

aqedan gamomdinare, is Sexeduleba, rom reprezentacia unda warmoaCendes<br />

“namdvil qalebs” mcdaria. kiTxva ismis, Tu vis realobaze aq saubari, rogor<br />

realobaze (daTrgunuli qalebis, dadebiTi personaJebis, msxverpli qalebis), da<br />

vis mixedviT aris realoba aseTi da ara sxvagvari?<br />

stuart holis mixedviT, "qalis" da "kacis" aRmniSvneli sityva, Tu<br />

gamosaxuleba warmoadgens kulturul aRmniSvnelebs, romlebic genderul<br />

gansazRvrebebs, mniSvnelobebsa da identobebs ki ar asaxaven, aramed axdenen maT<br />

konstruirebas. rac ar unda "bunebrivad" gveCvenebodes aRniSnuli cnebebi, isini<br />

warmoadgnen qalisa da mamakacis winaswar mocemuli arsis simbolur reprezentacias.<br />

kulturuli <strong>for</strong>mebisTvis genderis mniSvnelobis miniWeba da konkretuli<br />

kulturuli <strong>for</strong>mebisTvis privilegirebuli statusis micema SeiZleba<br />

ganvixiloT rogorc patriarqalur kulturasTan dapirispirebis erT-erTi<br />

gamovlineba "realobis" gansazRvris procesSi. am dapirispirebas ki Semdegi<br />

sqematuri saxe SeiZleba mivceT:<br />

masobrivi kultura/garToba- feminuroba<br />

popularuli Janris konvenciebi;<br />

romantizirebuli stereotipebi;<br />

brWyviala brwyinvaleba;<br />

emociebi;<br />

eqspresiuli per<strong>for</strong>mansi;<br />

grZnobebis Sesaxeb saubari;<br />

fantazia;<br />

39


ealobidan gaqceva;<br />

kerZo Sinauruli sivrce;<br />

siamovneba;<br />

teleseriali.<br />

maRali kultura/xelovneba — maskulinoba<br />

realizmi;<br />

samganzomilebiani fsiqologiuri daxasiaTeba;<br />

simkacre;<br />

azri;<br />

gaumJRavnebeli, naklebad eqspresiuli qmedeba;<br />

gadamwyveti qmedeba;<br />

namdvili problemebi;<br />

problemebis daZleva;<br />

sazogadoebrivi sivrce;<br />

siZneleebi;<br />

vesterni.<br />

zemoT mocemuli kulturuli dapirispirebebi farTod aris gavrcelebuli.<br />

maRali kulturis perspeqtividan masobrivi garToba naklovania da asocirdeba<br />

Sinaganad feminur TvisebebTan, maSin rodesac kulturuli realizmis maRali<br />

standarti maskulinur RirebulebebTan asocirdeba. es ar miuTiTebs imaze, rom<br />

qalebi ar monawileoben maRali kulturis sferoSi, ubralod rodesac isini amas<br />

akeTeben, iTvleba rom qalebi maskulinur teritoriaze iWrebian da Sedegi<br />

feminuri Tvisebebis daTrgunvaa. am hegemoniuri urTierTdaZabulobis fonze<br />

zemoT moyvanili CamonaTvali ar warmoadgens myarad fiqsirebul opoziciebs,<br />

aramed faseulobebs, romlebic erTmaneTTan uTanxmoebaSi modian da icvlebian<br />

urTierTqmedebis dros.<br />

Sesabamisad, kodebi, romlebic warmoadgenen realobas ar arian mudmivi da<br />

stabiluri, aramed socialuri realobis konstruirebisaTvis brZolis procesSi<br />

xdeba maTi modifikacia; icvleba warmodgenebi imis Sesaxeb, Tu ra iTvleba<br />

feminurad da ra maskulinurad.<br />

ra kuTxiT SeiZleba teleseriali CaiTvalos qalebisTvis damaxasiaTebel<br />

kulturul <strong>for</strong>mad? rogorc feministebi amboben, teleseriali bolos da<br />

bolos iqmneba im samyaros mier, sadac mamakacebs aqvT Zalaufleba, im<br />

diskursiuli praqtikis CarCoebSi, sadac xdeba maskulinobis, rogorc<br />

dominanturi normis konstruireba.<br />

sainteresoa, rogor axdens masmedia qaluri sivrcis Seqmnas? ra normebi<br />

arsebobs, romlebic xels uwyoben teleserialis rogorc feminuri samyaros<br />

produqtis warmoqmnas? rogor mimarTaven teleserialebi maT ufro da ufro<br />

Sereul mayureblebs?<br />

teleseriali 1930 - ian wlebSi Seiqmna amerikuli komerciuli radio da<br />

sareklamo industriebis mier. am industriebis mizans dRis ganmavlobaSi saxlSi<br />

myofi diasaxlisebisTvis produqtebis gasaReba warmoadgenda. teleserials<br />

hqonda sareklamo datvirTva da ufro efeqturad anacvlebda radiosa da<br />

Jurnal gazeTebSi qalebisTvis gamoyofili svetebis <strong>for</strong>mats. programis<br />

Semqmnelebi cdilobdnen iseTi fiqciuri samyaros Seqmnas, romelic qalebisTvis<br />

iqneboda advilad amosacnobi, sasiamovno da martivad aRsaqmeli, rac saSualebas<br />

miscemda maT paralelurad daelagebinaT saxli da miexedaT bavSvebisTvis.<br />

teleserialis fiqciuri samyaro xasiaTdeba garkveuli opoziciebisa da<br />

gansxvavebulobebis struqturiT. mag., qalebis samyaro moiazreba rogorc<br />

piradi, ojaxur kerasTan da samezoblosTan dakavSirebuli, laparakis<br />

moyvaruli; maSin, rodesac kacebis samyaros damaxasiaTebeli niSan Tvisebia:<br />

sazogadoebrivi saqmiT dakavebuli, samuSaoSi CarTuli, qmediTunariani,<br />

individualisti.<br />

teleserialebSi monawile qali personaJebi TavianT cxovrebas ageben<br />

garkveuli principebis mixedviT; zemoT moyvanili opoziciebis struqtura<br />

40


maTTvis garkveuli gzamkvlevis rols asrulebs genderis gansazRvris procesSi.<br />

amave dros, teleserialis naratiuli Taviseburebebi mniSvnelovania, iseve<br />

rogorc teleserialis serialuri <strong>for</strong>ma. Tematika, Txrobis mravali xazi da<br />

gadauWreli narativebi gavlenas axdens qali personaJebis tipebze.<br />

produqtis Seqmnis procesSi, prodiuserebi iTvaliswineben im faqtors, Tu<br />

ra tipis momxmarebelzea maTi produqti orientirebuli da Sesabamisad,<br />

produqts (am SemTxvevaSi teleserials) garkveuli <strong>for</strong>ma eZleva.<br />

teleserialis ganmsazRvreli Taviseburebaa - laparaki/dialogi. laparaki<br />

kulturis CarCoebSi moiazreba rogorc feminuri da moicavs im unarebisa da<br />

gagebis wesebis gamoyenebas, romelic rogorc wesi qalebs axasiaTebT konkretul<br />

socialur da istoriul viTarebaSi. aqedan gamomdinare, dialogs teleserialSi<br />

centraluri roli eniWeba. teleserialis ganuwyveteli seriebi mayurebels<br />

aiZulebs mudmivad adevnos Tvali am seriebs, anu damokidebuli gaxados am<br />

seriebze. es ki reklamis mimcemebis, investorebisa da dominanti ideologiis<br />

interesebSi Sedis. teleseriali gadaiqceva samezoblo samyarod, misi gmirebi<br />

cocxldebian da mezoblebis statuss iZenen.<br />

tradiciulad, swored qalebi qmnidnen da amyarebdnen samezoblos da Temis<br />

socialur qselebs: maRaziebsa da supermarketebSi, klinikebsa da skolebSi.<br />

diasaxlisi Cveulebisamebr, socialurobis moTxovnilebis dakmayofilebas<br />

mezoblebisgan iRebda. teleserialis qali mayurebeli amgvarad erTveba sxva<br />

TemSi, fiqciurSi marTalia, magram iseT paralelur samyaroSi, romelic<br />

xasiaTdeba realobis msgavsi problemebiTa da dilemebiT, isini drois<br />

zemoqmedebas ganicdian iseve rogorc mayurebeli, cxovrebis msgavs etapebs<br />

gadian: Relaven, warmatebas aRweven, imedi ucruvdebaT da a.S.<br />

am wesiT, teleseriali ukavSirdeba qalebis auditorias, ramdenadac rogorc<br />

ukve aRiniSna, Txrobis gamoyenebuli <strong>for</strong>mebi qalebis kulturasTan asocirdeba.<br />

sainteresoa, Tu ra xdeba mas Semdeg rac auditoria miiRebs mowvevas, rom<br />

Seabijos teleserialis samyaroSi.<br />

feministuri analizis mixedviT, mayurebeli uyurebs kameras, romelic<br />

uyurebs gmirs, romelic uyurebs qals; fsiqoanalitikur Teoriaze dayrdnobiT,<br />

holivudis filmebis TxrobiTi <strong>for</strong>ma da vizualuri <strong>for</strong>ma Camoyalibda<br />

oidiposis fantaziebisa da mamakacebis aracnobieri tendenciebis zegavleniT.<br />

mzerasa da mzeris mimarTulebas kinoSi, rogorc malvei da sxvani weren,<br />

maskulinuri buneba axasiaTebs, anu subieqti, romelic iqmneba warmoadgens<br />

maskulinuri mzeris Sedegs.<br />

qalis gamosaxulebiT tkboba xdeba mamakacis poziciidan, vizualur<br />

kontrols mamakacis personaJi axorcielebs. xSirad, qali kadris centrSia<br />

moTavsebuli da statikuria, maSin rodesac mamakaci personaJi Tavisuflad<br />

moZraobs rogorc kadrSi, aseve kadrs miRmac. aseTi tipis xedvas didi gavlena<br />

hqonda genderisa da seqsualuri identobebis Camoyalibebaze.<br />

teqstisa da auditoriis urTierTobas gansazRvravs wakiTxvadobis<br />

kompetencia, rac warmoadgens semiotur cnebas. es cneba exeba ganaTlebis gziT<br />

mopovebul interpretaciul CarCoebs da kiTxvis unars, romelic sxvadasxva<br />

socialuri jgufebis mier gamoiyeneba, rata moaxdinon niSnebisa da<br />

reprezentaciebis dekodireba.<br />

kompetenturoba aq ar niSnavs koreqtulobasa da efeqturobas, aramed yofiT<br />

codnasa da perspeqtivebs, romelic gaziarebulia konkretuli wamkiTxvelebis<br />

mier. mocemul socialur jgufebs gansakuTrebuli kulturuli kompetenciebis<br />

floba axasiaTebT; verbaluri an vizualuri enis niSnebi xSirad iReben iseT<br />

mniSvnelobas, rac gasagebia erTi jgufisTvis, xolo gaugebari meoreTaTvis.<br />

gamomdinare iqidan, Tu romel klass, eTnikur an sqesobriv jgufs<br />

miekuTvneba, Tu ra ganaTleba an samuSao gamocdileba aqvs mas miRebuli, adamians<br />

Sesabamisad uyalibdeba garkveuli kulturuli kompetenciebi.<br />

frangma kulturis sociologma pier burdiem ganaviTara kulturis<br />

kapitalis cneba, romelic finansuri kapitalis analogiurad socialuri<br />

diferenciaciis wyaroa. finansuri kapitali adamians aZlevs ekonomikuri<br />

usafrTxoebisa da statusis SegrZnebas. finansuri kapitalis msgavsad,<br />

kulturul kapitals Cven imisTvis viyenebT, rom garkveuli codna miviRoT<br />

41


samyaros Sesaxeb; SeviZinoT is praqtikuli kompetenciebi, romlebic safuZvlad<br />

udevs Cvens statussa da pozicias da gvexmareba Cveni Tavis sxvebisgan<br />

gasamijnavad, romlebic naklebad kulturulad kompetenturni migvaCnia.<br />

magaliTad, iseve rogorc tarkovskis filmis gageba Cvengan moiTxovs<br />

kulturuli kapitalis garkveuli <strong>for</strong>mebis flobas — specifikuri artistuli,<br />

lingvisturi, politikuri da kino-diskursebis Sesaxeb elementaruli<br />

in<strong>for</strong>maciis qonas, aseve teleserialebis gagebac moiTxovs Sesabamis kulturul<br />

kompetencias.<br />

Sarlota burnsdonma qalis kulturuli kompetencia uwoda qalebisTvis<br />

damaxasiaTebeli problemebis gagebas, mag., rogoric aris ojaxi, ojaxuri sivrce,<br />

personaluri urTierTobebi — problematika ris Sesaxebac teleserialebi<br />

gviyvebian. teleserialebi, rogorc wesi, mimarTaven im kulturul kodebs,<br />

romlebic ZiriTadad qalebis mier gamoiyeneba.<br />

mamakacebze orientirebuli klasikuri filmi ki struqturizebulia mTavari<br />

makontrolirebeli figuris garSemo, romelTanac mayurebeli axdens identifikacias.<br />

teleserialebi ki xazs usvamen individualuri cxovrebis umniSvnelobas.<br />

klasikur filmSi mayureblis mier mTavar gmirTan identifikacia<br />

iwvevs imas, rom mayurebelic gmirTan erTad garkveuli Zalis matarebeli xdeba.<br />

teleserialSi ki mraval sxvadasxva personaJTan identifikacia mayurebels<br />

piriqiT auZlurebs.<br />

mayurebeli ver identificirdeba im personaJTan, romelic dausrulebuli<br />

qmedebis avtoria. imis magivrad, rom mas mieweros erTi Zlieri ego, romelic<br />

saqmis warmmarTvelia, teleseriali gvTavazobs mraval limitirebul egos,<br />

romelic konfliqtSi imyofeba sxvebTan da sul warumatebelia Tavisi qmedebis<br />

dros, ramdenadac arasdros icis bolomde sxvebis gegmebis, motivaciebisa da<br />

strategiebis Sesaxeb.<br />

amitom qalebis uZlureba/uunarobas am donezec vlindeba. teleserialis<br />

subieqti/mayurebeli warmoadgens idealuri dedis xats: adamiani, romelic ufro<br />

met cxovrebiseul sibrZnes flobs, vidre yvela misi Svili, da romlis<br />

TanagrZnobac moicavs misi ojaxis yvela dapirispirebul mxares (is yvelasTan<br />

axdens identifikacias). am gmirs sakuTari moTxovnilebebi da survilebi ar<br />

gaaCnia. teleserialebi axdenen ojaxis prioritetulobisTvis xazgasmas, ara<br />

idealuri ojaxis warmoCinebiT, aramed ojaxisa, romelic ganuwyvetel krizisSi<br />

imyofeba. teleserialebSi mxolod is sakiTxebi ganixileba, romelTa moTmenac an<br />

patiebac SeiZleba. xolo iseTi sakiTxebi rogoric aris qalebis mier<br />

gamovlenili karieristuli ambiciebi, aborti, qorwinebamde da qorwinebis gareT<br />

seqsi, alkoholizmi, mentaluri da fizikuri Zaladoba, homoseqsualoba an<br />

uaryofidaT fasdeba, an kidev, rogorc wesi, saerTod ignorirebulia.<br />

Tumca, teleserialebis zrdadi ricxvi da popularoba, iseve rogorc<br />

teleserialebis <strong>for</strong>matSi mamakacebze orientirebuli tele/kino <strong>for</strong>mebis<br />

gamoyeneba miuTiTebs imaze, rom teleseriali sxva JanrebisTvisac kulturuli<br />

resursad gadaiqceva.<br />

maskulinobis xatis warmoqmna<br />

1980-iani wlebis SuaSi nel-nela iwyeba "axali mamakacis" xatis Seqmna,<br />

romelic warmoadgenda maskulinobis axal versias. kacis tansacmlis axali<br />

dizainis saSualebiT masobriv reprezentanciebSi kodirebuli iyo "axali<br />

mamakacis" xati. "axali mamakacis" warmoCineba ZiriTadad xdeboda kacis<br />

tansacmlis maRaziebsa da am maRaziebis vitrinebSi, Jurnal-gazeTebsa da<br />

televiziis saSualebiT ganTavsebul reklamaSi.<br />

sainteresoa ganvixiloT, Tu ra kulturuli mniSnveloba hqonda "axali<br />

mamakacis” xats, romelic, Tavis mxriv, mWidrod iyo dakavSirebuli dasavlur<br />

kulturaSi damkvidrebul maskulinobis ideasTan.<br />

pirvel rigSi, kidev erTxel unda aRiniSnos, rom genderuli identobebi ar<br />

aris erTgvarovani da fiqsirebuli, aramed eqvemdebareba socialur da<br />

istoriul cvlilebebs. maskulinuri maxasiaTeblebis CamoyalibebaSi repre-<br />

42


zentaciuli sistemebis rolis ganxilvisas, iseve rogorc vizualuri<br />

reprezentaciebis analizis dros, gasaTvaliswinebelia frangi filosofosis<br />

miSel fukos mosazrebebi diskursis cnebasTan mimarTebaSi.<br />

adreuli naSromebi mamakacebis Sesaxeb, ZiriTadad, iZleoda im Tvisebebisa da<br />

atributebis suraTs, romelic maskulinobas ganixilavda rogorc problemur<br />

kategorias. wignebSi mag., mamakacebis seqsualoba (metkalfi da hamfri, 1985)<br />

avtorebi aRwerdnen maskulinobas, romelsac axasiaTebda agresia, konkurencia,<br />

emociuri uunaroba, sicive da mxolod orgazmze, sakuTar dakmayofilebaze<br />

orientirebul seqsze aqcenti. Tumca, amave dros, aRiniSneboda, rom mamakacebi<br />

kritikulad udgebodnen TavianT maskulinobas — isini garkveuli SiSiT, dardiTa<br />

da tkiviliT ekidebodnen maTTvis winaswar mocemul maskulinobis scenarebs,<br />

romlebsac isini unda damorCilebodnen; mamakacebs aRelvebdaT TavianTi<br />

seqsualuri unarebis gamovlineba, emociebisgan gaucxoeba, mamebTan cudi<br />

urTierToba. Sesabamisad, ixateboda maskulinobis winaaRmdegobrivi suraTi.<br />

erTi mxriv, warmoCenili iyo maskulinobis farTod gaziarebuli idea,<br />

romelic asocirdeboda mamakacebis ZalauflebasTan qalebTan mimarTebaSi,<br />

meore mxriv ki, maT Sesaxeb arsebuli kulturuli warmodgenebi mamakacebs<br />

tvirTad awveboda. mogvianebiT mividnen im azramde, rom maskulinobis cnebis<br />

calsaxad da erTgvarovnad moazreba aramarTebulia, rom arsebobs maskulinobis<br />

gamovlinebis sxvadasxva <strong>for</strong>ma.<br />

rogorc viksi aRniSnavs (viksi, 1981, 1985), daiwyo iseTi sakiTxebis xelaxla<br />

ganxilva rogoric iyo seqsi, politika, <strong>sazogadoeba</strong> da seqsualoba.<br />

seqsologebis da medicinis warmomadgenlebis mier gabatonebuli diskursis<br />

gadasinjvam ubiZga viqtorianuli periodis maskulinobis Sesaxeb arsebuli<br />

warmodgenebis Sesusteba.<br />

homoseqsualobis nebismieri niSnis gamovlineba mamakacebSi iTvleboda, rom<br />

isini "namdvili” maskulinobis SeZenas verasdros moaxerxebdnen. homoseqsualobas<br />

mesame sqesad ganixilavdnen. viksis mixedviT, maskulinobis moazrebisTvis<br />

aucilebelia istoriuli viTarebis gaTvaliswineba. <strong>Tanamedrove</strong> Teoretikosebi<br />

ki iseT faqtorebs aqceven yuradRebas, rogoric aris klasi, "rasa" eTnikuroba<br />

da Taoba. swored am faqtorebis gadakveTisas warmoiSoba maskulinobis<br />

garkveuli tipebi.<br />

aseve, maskulinobis gansazRvra xdeba feminurobasTan mimarTebaSi.<br />

davidovis da holis wignSi, "ojaxuri realiebi" (1987) naCvenebia Tu rogor<br />

wamoiSva inglisuri saSualo klasi 1780 - 1850 wlebis periodSi. analizi emyareba<br />

saSualo klasis warmomadgeneli mamkacebisa da qalebis pirad Canawerebs.<br />

avtorebi xazs usvamen imas, rom am periodSi warmoqmnili saSualo klasis<br />

maskulinobis moazreba xdeboda ara marto muSaTa klasisa da aristokratuli<br />

fenebis mier gagebuli maskulinobis sapirispirod, aramed zogadad genderuli<br />

gansxvavebulobis fonze. mamakacebis da qalebis Tvisebebi radikalurad<br />

emijneboda erTmaneTs, rac aseve arsebiTi iyo saSualo klasis mamakacebSi maTi<br />

maskulinuri TviTSefasebisTvis.<br />

saSualo fenis profesionalizacia aseve mniSvnelovani faqtoria. saSualo<br />

klasis mamakacebis CarTuloba warmoebaSi, mSeneblobaSi, buRalteriasa da<br />

dazRvevaSi moiTxovda garkveul unarebsa da codnas, romelTa flobac xSirad<br />

gansazRvravda maT maskulinobas. es unarebi aseve upirispirdeboda ara mxolod<br />

aristokrati mamakacebis unarebs (sporti, seqsualuri miRwevebi, azartuli<br />

TamaSebis codna), aramed muSaTa klasis da saSualo klasis qalebisTvis<br />

damaxasiaTebel unarebs.<br />

mamakacobis gancdis gamyareba xdeboda mTeli rigi <strong>for</strong>maluri da<br />

ara<strong>for</strong>maluri institutebis saSualebiT (mag., mecnieruli da profesiuli<br />

sazogadoebebi, mamakacebis klubebSi gamarTuli Tavyrilobebi). es adgilebi<br />

warmoadgendnen sazogadoebriv sivrceebs, sadac xdeboda maskulinobis<br />

ganmtkiceba. bevrisTvis mag., eklesiaSi siaruli da qristianuli ritualebis<br />

dacva pirdapir iyo dakavSirebuli saSualo fenis Sromisadmi TavdadebasTan,<br />

ramdenadac religiis protestantuli xedva gulisxmobda RmerTis mowodebis<br />

danergvas am samyaroSi. biznesis da sawarmoebis warmatebuli gaZRola<br />

iTvleboda RmerTis nebis ganxorcielebad.<br />

43


am rwmenam, mamakacebis tansacmelzec ki pova asaxva. Cacmis stili ufro<br />

uemocio da mkacri gaxda da sagrZnoblad gaemijna qalebis Cacmis stils. 18<br />

saukunis mamakacis Cacmuloba radikalurad gansxvavdeba muqi, mZime, mkacri,<br />

u<strong>for</strong>mo da viwro tansacmlisgan, romlis tarebasac iwyeben mamakacebi gviandel<br />

periodSi.<br />

me-18 saukuneSi da me-19 saukunis dasawyisSi saSualo klasis ojaxuri keris<br />

Seqmnam aseve gansazRvra saSualo klasis mamakacis Taviseburebebis Camoyalibeba.<br />

mkacrad gaimijna erTmaneTisgan sazogadoebrivi da piradi sivrceebi. am dros<br />

Camoyalibda saSualo klasisTvis damaxasiaTebeli saxlisa da ojaxuri keris<br />

konkretuli tipi. qalaqis centrisgan moSorebuli saxlebi aseve Sors iyo<br />

samuSaosa da klasobrivi struqturebisgan. qalebs ekisrebodaT ojaxis Seqmna da<br />

momsaxureba, maSin rodesac saSualo fenis mamakacebi TavianTi maskulinobis<br />

gamovlenas ZiriTadad sazogadoebriv sferoSi axdendnen. saSualo klasis<br />

qalebis moqmedebis arealad piradi, ojaxuri samyaro gadaiqca. ojaxuri kera,<br />

mamakacebis maskulinobis erT-erT gamovlinebadac iTvleboda. isini Tavs ar<br />

zogavdnen, radgan gaweuli Sromis safasurad ojaxuri harmonia moepovebinaT.<br />

maT visac ojaxis rCena SeeZloT, isini damoukideblad iTvlebodnen da<br />

sazogadoebrivi Rirseba ematebodaT, Sesabamisad ojaxis finansurad uzrunvelyofis<br />

SesaZleblobas Zalian mniSvnelovani roli eniWeboda saSualo fenis<br />

mamakacebisTvis.<br />

maskulinobaze rodesac vmsjelobT, yovelTvis unda gaviTvaliswinoT<br />

maskulinursa da feminurs Soris arsebuli dinamika. genderuli urTierTobebis<br />

sfero Zalauflebis urTierTobebs moicavs, rac zogierTi avtorisTvis<br />

miuTiTebs patriarqatis garkveul sistemaze. Tumca aqve unda aRiniSnos, rom<br />

rodesac Zalauflebis urTierTobaze vsaubrobT, unda gaviTvaliswinoT<br />

maskulinobis sxvadasxva <strong>for</strong>mebs Soris arsebuli dominaciis, daqvemdebarebisa<br />

da dapirispirebis gamoxatulebebi.<br />

aseve, rogorc ukve zemoT iTqva, maskulinoba ar warmoadgens cnebas,<br />

romelic apriori aris mocemuli - qali da feminuroba, mamakaci da maskulinoba<br />

gamogonili kategoriebia; es cnebebi kulturuli mniSvnelobebis produqts<br />

warmoadgenen, romelic moicavs garkveul atributebs da qcevis <strong>for</strong>mebs<br />

konkretul istoriul periodebSi. Tumca, miuxedavad maTi gamogonilobisa, am<br />

cnebebs Cvenze didi gavlena aqvs. Cven gvWirdeba isini, rogorc simyaris gancdisa<br />

da identobis garantia, rac gvexmareba sakuTari Tavis moazrebaSi sxvebTan<br />

mimarTebaSi.<br />

aq unda gavixsenoT enis rogorc struqturis roli, romlis wiaRSic xdeba<br />

mniSvnelobebis warmoeba da aseve diskursis fukoseuli gageba. fukos mixedviT,<br />

diskursi warmoadgens im wesebsa da praqtikas, romlebic gansazRvraven mocemul<br />

istoriul momentSi aqtualur da Semecnebad sakiTxebs.<br />

fukos argumenti diskursiul <strong>for</strong>mirebebTan dakavSirebiT saSualebas<br />

gvaZlevs SeviswavloT ara mxolod erTi an ori privilegirebuli “axali<br />

mamakacis” imiji, aramed davinaxoT regularuli xasiaTis msgavsebebi, romlebic<br />

am axali mamakacis gamoxatulebis sxvadasxva gmovlinebasTan aris dakavSirebuli,<br />

reprezentaciis mraval sxvadasxva adgilas. mag., axali mamakacis<br />

gamosaxuleba, rogorc zemoT iTqva, ara mxolod satelevizio reklamebSi<br />

gamoCnda, aramed plakatebze, Jurnalebis ydebsa da JurnalebSi da a.S.<br />

aseve yuradReba unda mieqces specifikur diskursiul kodebs da normebs,<br />

romelTa saSualebiTac maskulinoba aRiniSneba gamocemebis dros, tansacmlis<br />

dizainis Seqmnisa da reklamirebisas. es kodebi exebian sxeuls, gamosaxulebas da<br />

individualur momxmareblur tendenciebs, romlebic Semdeg maskulinobis<br />

garkveul xats qnian.<br />

fukos interesi Zalauflebis urTierTobebis mimarT aseve dagvexmareba am<br />

xatebis SeqmnaSi monawile Zalauflebis dinamikis rolis gaanalizebaSi: romel<br />

kulturul kodebs irCeven maskulinobis xatis agebisas da razea aqcenti<br />

vizualuri siamovnebis miRebis dros.<br />

levi strausis 501 jinsis reklamebSi xazi gasmuli aqvs ara imdenad<br />

mamakacebis kunTian aRnagobas, aramed maTi aRnagobis pasiur seqsualobas.<br />

mamakacis sxeuli aSkarad iTxovs vnebiT aRsavse mzeras. ukanaskneli 10-15 wlis<br />

44


Jurnalebis modis fotografiam Seqmna maskulinobis axali kodebi. SeiZleba<br />

gamovyoT axali mamakacis sami yvelaze mniSvnelovani "imiji", romelic 80-ian<br />

wlebSi Seiqmna. es aris "quCis stili", "italiur-amerikuli tipi" da<br />

"konservatiuli ingliselis tipi".<br />

stilis SerCeva xdeboda modelis Sesabamisi fizikuri Tvisebebis SerCevis<br />

saSualebiT. modeli aq axalgazrda iyo, Zlieri, kargad gamokveTili nakvTebiT.<br />

es elementebi biWur sinazes warmoqmnida; maskulinoba vlindeboda mkacri<br />

nakvTebis da mag., saxeze tatuirebuli simbolos xarjze. quCis stili Seexeboda<br />

"biWurobisa" da "simagre — siZlieris" kombinacias, rac TavisTavad maskulinurobis<br />

moazrebis erT-erT winaaRmdegobas warmoadgenda; anu sensualoba da<br />

hiper - maskulinoba — es orive Tviseba asocirdeboda am stilTan.<br />

meore, italiur-amerikuli stilis gansazRvrisas, wina planze idga<br />

eTnikuroba, rogorc am axali mamakacis gansazRvreli mTavari elementi.<br />

italiuri warmoSobis amerikeloba niSnavda muqi TeTri feris kans, gamokveTil<br />

nakvTebs da xazgasmul sensualobas (savse tuCebi gansakuTrebiT aRsaniSnavia<br />

SerCeul modelebs Soris). quCis stilis msgavsad, italiur amerikuli stili<br />

gulisxmobda sensualobisa da simagris sinTezs, sensualoba asocirdeboda kanis<br />

muq ferTan, TvalebTan da savse tuCebTan, romlebic gamokveTili nikapisa da<br />

cxvirebis fonze italiel-amerikeli "maCos" imijs qmnida.<br />

konservatiuli ingliselobis warmoCenisas modelebs mkrTali TeTri kani,<br />

saxis nazi nakvTebi da Ria Tmis feri unda hqonodaT. Tmis stili gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovani iyo konservatiuli ingliselobis xazgasasmelad. Tma aWrili iyo<br />

gverdebze, kefaze ki sakmarisad grZeli, rata misi ukan gadavarcxna SesaZlebeli<br />

yofiliyo. Tma modelebs ise hqondaT SeWrili, rom odnav win gadmovardniliyo,<br />

rac grZeli Tmis iluzias qmnida, maSin rodesac maskulinuri disciplinis iers<br />

ar kargavda da civilurad mowesrigebul iers inarCunebda.<br />

samive SemTxvevaSi, tansacmeli romelic modelebs ecvaT maskulinuri iyo da<br />

xSirad xazs usvamda mkvriv aRnagobas. modelebis gamometyveleba da dgomis<br />

manera miuTiTebda maT damoukideblobasa da TviTrwmenaze, iseve rogorc<br />

narcisistul TviTSefasebaze.<br />

am gamosaxulebebis adresati mamakaci identificirdeboda modelTan da<br />

cdilobda msgavsi imiji Seeqmna.<br />

maRaziebi mamakacebs maskulinobis am kodebis realizaciis saSualebas aZlevda.<br />

maT SeeZloT moesinjaT da moezomaT tansacmeli, komunikacia daemyarebinaT<br />

maRaziaSi momuSavebTan — rac tansacmlis yidvis procesis ganuyofeli nawilia.<br />

maRaziis interieri da vitrina amgvarad warmoadgens mamakacebisTvis Tavisi<br />

Tavis movlis/Seqmnis privilegirebul sivrces, sadac axali mamakacis xati<br />

iqmneba. vizualuri siamovnebis miReba xdeboda tansacmlis esTeturad gamofenis<br />

Sedegad, magram amave dros zRvari bundovani iyo, Tu vis uyurebdnen surviliTa<br />

da vnebiT- im produqts, romelsac modeli reklamirebas uwevda, Tu Tavad<br />

modelsac, romlis maskulinur sensualobasac xazi hqonda gasmuli. aseTi mzera<br />

Tu istoriulad mxolod homoseqsualuri orientaciis mamakacebis<br />

prerogativad iTvleboda, mogvianebiT yvelas Seexo.<br />

miSel fukos mixedviT, diskursi individebisTvis, subieqtisa (agentis) da<br />

identobis mravali istoriulad specifikuri poziciis matarebelia. rogorc<br />

ukve iTqva, swored es subieqt-poziciebi individebs saSualebas aZleven<br />

imoqmedon an codna SeiZinon mocemul socialur praqtikasTan dakavSirebiT.<br />

amgvarad, popularul warmosaxvaSi xdeba mamakacebis axali subieqti-poziciis<br />

damkvidreba modasTan, stilTan da indivudualur moxmarebasTan mimarTebaSi.<br />

magram sainteresoa, Tu rogor moxda am subieqt poziciebis dakaveba mamakacTa<br />

mTeli jgufebis mier. fukos ainteresebs individualobis <strong>Tanamedrove</strong> <strong>for</strong>mebis<br />

warmoSoba axali codnisa da Zalauflebis qselebis saSualebiT.<br />

centraluri mqanizmi, romlis saSualebiTac fuko cdilobs gaigos is<br />

procesi, romelic xels uwyobs istoriul individebs daeqvemdebaron garkveul<br />

diskursiul poziciebs aris Zalauflebis funqcionireba diskursis CarCoebSi.<br />

fuko Tvlis, rom qcevis kodebis normad damkvidreba, rac individebze sazRvrebs<br />

awesebs, aseve qmnis subieqtisa da individualobis konkretul <strong>for</strong>mebs.<br />

interviuSi Zalauflebisa da codnis Sesaxeb (1980) fuko saubrobs<br />

45


subieqtivizaciaze an daqvemdebarebaze, sadac Zalauflebas isev centraluri<br />

roli eniWeba. Zalauflebis urTierTobebs SeuZliaT materialurad imoqmedon<br />

subieqtze subieqtis sakuTari reprezentaciebis mediaciaze damokidebulebis<br />

gareSe. individebs garkveuli poziciebi ukaviaT garkveul diskursSi, isini<br />

warmoadgenen Zalauflebis produqtebs. magaliTad, Zalauflebis urTierTobebis<br />

zemoqmedebam individebis sxeulze SeiZleba gamovlineba povos sxeulisTvis<br />

miniWebuli siamovnebis gaZlierebis gziT, sxeulis Weris manera, moZraoba da<br />

garkveuli praqtikis danergva dakavSirebulia swored dominanti diskuris<br />

zegavlenasTan.<br />

diskursisa da individis urTierTmimarTeba warmoadgens produqtiul<br />

urTierTobas, Zalaufleba Seadgens individis bunebasa da individis qcevas.<br />

fukos aseTi mosazrebebi sagulisxmoa rodesac reprezentaciaze vsaubrobT,<br />

Tumca fuko nakleb yuradRebas uTmobs im faqts, rom individebma SeiZleba<br />

pasiurad ar miiRon maTTvis Tavs moxveuli qcevis wesebi da SeewinaRmdegon<br />

Zalauflebis urTierTobebs, romlebic maT garkveuli poziciisken ubiZgebs.<br />

gviandel naSromebSi fuko exeba "me"- s teqnologiebs, an praqtikas. is ambobs, rom<br />

subieqts Seadgens simboluri sistema. ara mxolod simboloebiT TamaSis<br />

saSualebiT xdeba subieqtis warmoqmna, aramed is warmoiqmneba realur<br />

praqtikaSi.<br />

eseSi "me"-s teqnologiebi (1988) fuko gamoyofs oTxi tipis teqnologias<br />

(warmoeba-produqciis, niSanTa sistemis, Zalauflebisa da "me"-s). "me"-s<br />

teqnologiebi saSualebas aZleven individebs rom sakuTarive saSualebebiT an<br />

sxvebis daxmarebiT Caataron garkveuli operaciebi TavianT sxeulebze da<br />

sulebze, azrebze, qcevaze da yofaze, rom moaxdinon sakuTari Tavebis gardaqmna<br />

bednierebis, siwmindis, sibrZnis, srulyofilebisa da ukvdavebis mopovebis<br />

mizniT. teqnologiebi, an sxva sityvebiT rom vTqvaT, me-s teqnikebi warmoadgenen<br />

garkveul teqnikas an praqtikas, romlis saSualebiTac subieqtis poziciebi<br />

ukaviaT individebs.<br />

aq fuko istoriul individebs ufro farTod moiazrebs da Tvlis, rom maTi<br />

urTierToba diskursebTan dinamikur process atarebs. Tumca, isini mainc<br />

Zalaufleba- codnis sferoebSi yalibdebian, konkretuli diskursebis<br />

farglebSi.<br />

amrigad, miSel fukos midgoma sainteresoa Semdegi kuTxiT, rom "axali<br />

mamakacis" xatebi aRviqvaT rogorc reprezentaciis garkveuli reJimi; rom<br />

yurebisa Tu mayureblis reJimi iqmneba garkveuli adgilebis saSualebiT, sadac<br />

es xatebi mniSvnelobs, rogoric aris maRaziebi, masmediis saSualebebi, a.S.<br />

swored am adgilebSi ganxorcielebuli qmedebebiT xdeba "axali mamakacis"<br />

rogorc istoriuli identobis Seqmna.<br />

fsiqoanalizi da subieqti<br />

kulturis mkvlevrebisTvis fsiqoanalizma aseve saintereso msjeloba<br />

Semoitana, romelic exeba imas, Tu ra gavlena aqvT reprezentaciul sistemebs<br />

namdvil istoriul individebze. mniSvnelovania - fsiqoanalizidan aRebuli sami<br />

cneba: identifikaciis, skopofiliisa da narcisizmis. samive cneba gvexmareba<br />

ukeTesad gavigoT genderuli identobebis Camoyalibeba reprezentaciebis<br />

CarCoebSi, da Tu ra mniSvneloba aqvs yurebasa da mayureblobas, romlebic am<br />

process garkveul <strong>for</strong>mas aZleven.<br />

identifikacia warmoadgens ZiriTad cnebas am sam cnebas Soris. esseSi<br />

“jgufis fsiqologia da egos analizi”, froidi (1977) erTmaneTisgan ganasxvavebs<br />

ori tipis urTierTobas, romlebSic individebi Sedian. erTis mxriv, arsebobs<br />

urTierToba obieqtTan, romelic moicavs libidinaluri energiebis fokusirebas<br />

(seqsualuri impulsebi) meore adamianze. meore tipis identifikaciis dros xdeba<br />

proeqcia gamomdinare msgavsebidan individsa da meore pirs Soris, rasac moyveba<br />

sakuTari egos morgeba Tu mimsgavseba meore adamianis egoze. froidi Tvlis, rom<br />

es gansxvavebuloba aris ori tipis survilis sxvaoba: survili rom<br />

gyavdes/gekuTvnodes meore adamiani (romelsac is uwodebs katexiziss - obieqts)<br />

46


da survili iyo meore adamiani (identifikacia).<br />

aq yuradReba unda mivaqcioT ori tipis process — katexiziss, obieqtis<br />

mesakuTrisa da gamoyenebiT aspeqts da destruqciul, asimilaciur tendencias<br />

identifikaciis dros. es mesakuTreuli da agresiuli dinebebi obieqt-katexizisa<br />

da identifikaciaSi aSkarad iCens Tavs oidiposis kompleqsSi. oidiposis<br />

kompleqsi bavSvis ganviTarebis procesSi gadamwyvet fazas warmoadgens. swored<br />

am momentSi genderul identobasa da seqsualobas (an seqsualuri obieqtis<br />

arCevas) fiqsirebuli saxe aqvs. aseve am periodSive xdeba sxva ori cnebis<br />

gamovlena, esenia skopofiliisa da narcisizmis cnebebi.<br />

naSromSi, “sami esse seqsualobis Teoriis Sesaxeb” froidi ambobs, rom<br />

siamovnebis miReba yurebisas aris adamianuri seqsualobis Semadgeneli nawili.<br />

siamovneba yurebisas anu skopofilia SeiZleba warimarTos sxvadasxva arxebiT,<br />

erT-erTi maTgania - adamianis <strong>for</strong>miT tkboba. froidma am tkbobas narcisizmi<br />

uwoda, rac mas identifikaciis meqanizmis axsnaSi daexmara. froidis mixedviT,<br />

identifikaciis tendenciis narcisistul gamovlinebas ufro aracnobieri saxe<br />

hqonda da scildeboda individis TviTcnobierebis farglebs.<br />

identifikacia froidisTvis ara mxolod skokofiliuri tendenciis<br />

narcisistuli komponentebis organizebas axdenda, aramed aseve moicavda<br />

gaorebis process rac vlindeba froidis mier aRweril oidiposis dramaSi.<br />

oidiposis krizisis procesSi da Semdeg mis warmatebiT gadalaxvis dros — "biWi"<br />

irCevs maskulinur identifikacias mamasTan da am procesSi xdeba mamis mimarT<br />

arsebuli adreuli agresiuli fantaziebis Canacvleba. Tumca es maskulinuri<br />

identifikacia, xels uSlis Semdeg "biWs" moaxdinos feminuri identifikacia<br />

dedasTan. oidiposis scenarSi, froidi xazs usvams seqsualuri gansxvavebulobis<br />

da seqsualuri identobis <strong>for</strong>macias arCevanis gakeTebis dros ganxorcielebul<br />

identifikaciasa (biWis SemTxvevaSi maskulinuri) da im identifikacias Soris,<br />

romelic uariyofa (feminuri). froidis mixedviT, xdeba uaryofili identifikaciis<br />

aqtiuri represireba, rac Semdeg sul Tan sdevs adamians. fsiqoanalitikuri<br />

xedvidan gamomdinare, fiqsirebul seqsualuri identobasa da seqsualur<br />

gansxvavebulobas yovelTvis arastabiluri xasiaTi aqvT da bolomde maTi<br />

miRweva ar xdeba. subiqti rCeba gaorebuli, erTianobis msxvrevadi SegrZnebiT.<br />

froidis mier arCevanis gakeTebis periodis dros identifikaciis<br />

ganxorcieleba warmoadgens frangi Teoretikosisa da fsiqoanalitikosis Jak<br />

lakanis Teoriis centralur komponents. lakani ToTo bavSvis mier sakuTari<br />

Tavis aRqmas (sarkis safexuri, rogorc me-s funqciis ma<strong>for</strong>mirebeli), mis pirvel<br />

TviTidentifikacias gansazRvravs ToTo bavSvis sarkeSi gamosaxulebis aRqmis<br />

saSualebiT — rodesac bavSvi uyurebs Tavis anarekls sarkeSi, an kidev dedis<br />

TvalebSi areklil sakuTar Tavs. lakani ambobs, rom am dros bavSvi sakuTar Tavs<br />

aRiqvams rogorc sarkis gamosaxulebas. swored am dros xdeba pirveladi<br />

narcisuli identifikacia, romelic warmoadgens yvela momavali identifikaciis<br />

safuZvelsa da prototips.<br />

mayureblad yofnis fenomeni<br />

ra aris mniSvnelovani froidisa da lakanis mier identifikaciis moazrebaSi —<br />

narcisizmisa da skopofiliis fenomenebis aRwerisas — es aris identifikaciis<br />

struqturebis vizualuri xasiaTi. 1970-ian wlebis kinos TeoriaSi, Teoretikosebma<br />

ganaviTares froidisa da lakanis Sexedulebebi da maTi Teoria miuyenes<br />

kino-reprezentaciebis analizs. isini xazs usvamdnen vizualuri enis Zalas<br />

vizualuri kulturis momxmareblebze da SemogvTavazes yurebisa da<br />

identifikaciis genderuli dayofa.<br />

lora melvi, Tavis eseSi “vizualuri siamovneba da naratiuli kino”<br />

aanalizebs yurebis fenomens. melvis mixedviT, naratiuli kino axdenda<br />

skopofiliuri instiqtis (ego libido) narcisistuli aspeqtebis mobilizebas da<br />

voieristuli da fetiSisturi komponentebis (obiqti-katexizisi) xazgasmas. misi<br />

azriT, adgili aqvs mayureblis fenomenis specifikur organizebas skopofiliur<br />

survilebTan mimarTebaSi, ris mixedviTac yurebis dros siamovnebis miReba<br />

47


dayofilia aqtiur/maskulinur da pasiur/feminur komponentebad.<br />

melvim ganasxvava sami tipis mzera: kinokameridan movlenisken an scenaze<br />

mimarTuli mzera; mzera mayureblidan ekranze ganxorcielebuli movlenis<br />

mimarTulebiT da filmSi personaJebs Soris urTierTgacvliTi mzera. melvis<br />

mixedviT, es sami tipis mzera organizebulia swored zemoT xsenebuli<br />

dixotomiis irgvliv. erTi mxriv, mamakacebi warmoadgenen am mzeris matareblebs<br />

(aqtiuri Tvali) filmSi, feminuri ki kodirebulia rogorc vizualuri sanaxaoba<br />

(pasiuri obieqti romelsac uyureben) meores mxriv, mayureblis Tvali<br />

identificirdeba mamakac personaJTan. aqedan gamomdinare, malvi Tvlis, rom<br />

Seimcneva genderuli disbalansi, gamomdinare iqidan, Tu rogor arian<br />

warmosaxuli mamakaci personaJebi filmis siuJetSi. mamakacebis warmosaxva<br />

ekranze erotiuli, sanaxaobiTi mniSvnelobisgan daclilia. mamakaci akontrolebs<br />

mzeris dinamikas.<br />

aq xorcieldeba individis adgil-mdebareobis gansazRvra, konkretuli subieqtis<br />

poziciad Camoyalibeba, romelic mocemulia garkveuli reprezentaciis<br />

farglebSi; es reprezentacia ki organizebulia skokofiliuri survilebisa da<br />

aracnobieri identifikaciebis safuZvelze. rac TavisTavad warmoadgens im<br />

process, romelic axdens seqsualuri Tu genderuli gansxvavebulobis<br />

imitacias.<br />

roland barti: miTebi da niSnebi<br />

roland barti, Sveicarel lingvist ferdinand sosuris naazrevze<br />

dayrdnobiT Seecada gamoevlina kulturuli fenomenis TviTneburi xasiaTi da<br />

yoveldRiuri cxovrebis dafaruli mniSvnelobebi. barts ar ainteresebda kargis<br />

cudisgan gamorCeva <strong>Tanamedrove</strong> maskulturaSi, aramed mas surda eCvenebina<br />

<strong>Tanamedrove</strong> burJuaziuli sazogadoebebis erTi mxriv, spontanuri <strong>for</strong>mebi da<br />

ritualebi rogor ganicdian sistemur damaxinjebas, da meore mxriv, rom<br />

nebismier momentSi e.w. bunebrivad aRiarebuli <strong>for</strong>mebis deistorizacia aris<br />

mosalodneli, maTi miTad qcevis saSualebiT.<br />

“mTeli safrangeTi am anonimuri ideologiis monawilea: Cveni presa, filmebi,<br />

Teatri, literatura, ritualebi, sasamarTlo sistema, diplomatia, saubrebi,<br />

Cveni Sexedulebebi amindis, mkvlelobis, sasamarTlos, qorwilis, samzareulos,<br />

samoseli, romelic Cven gvacvia, yvelaferi yoveldRiur cxovrebaSi<br />

damokidebulia im gamosaxulebaze, anu reprezentaciaze, romelsac burJuazias<br />

aqvs da aseve Cvenc Tavs gvaxvevs samyarosa da adamianebs Soris damokidebulebasTan<br />

mimarTebaSi (barti, 1972).<br />

bartis mier Camoyalibebuli kulturis cneba biblioTekas, operasa da<br />

Teatrs scildeba da moicavs yoveldRiurobas. Tumca es yoveldRiuroba<br />

bartisTvis muqariT aris aRsavse da ufro sistemurad organizebuli xasiaTi<br />

aqvs. bartisTvis “miTi warmoadgens laparakis tips”. is Tavis naSromSi,<br />

miTologiebi gansazRvravs wesebis, kodebisa da konvenciebis dafarul<br />

erTobliobas, romlis saSualebiTac garkveuli socialuri jgufebisTvis (e.i.<br />

visac Zalaufleba gaaCnia) mniSvnelobebi xdeba universaluri da "winaswar<br />

mocemuli" mTeli sazogadoebisTvis.<br />

barti miuTiTebda iseT fenomenebze, mag., rogoric aris saWidao matCi,<br />

mwerloba, turizmi. bartis mixedviT, am fenomenebs xelovnuri buneba<br />

axasiaTebT, gaaCniaT garkveuli ideologiuri sayrdeni. TiToeuli maTgani erTsa<br />

da imave ritorikis farglebSi Camoyalibda (is rac normalurad miRebulia — am<br />

ritorikis farglebSi) da gadaiqca miTad, anu “semiologiuri sistemis meoradi<br />

wesrigis” ubralo elementad (barti 1972). qvemoT, ufro detalurad ganvixilavT<br />

bartis mier Jurnal "pari matCis" garekanze dabeWdil fotos, sadac zangi<br />

jariskaci salutiT dgas frangul droSasTan; fotos gaaCnia pirveladi da<br />

meoradi wesrigis konotacia : pirvel SemTxvevaSi, saluti erTgulebis Jestad<br />

SeiZleba CaiTvalos, magram, amave dros, imasac viTvaliswinebT, rom safrangeTi<br />

aris udidesi imperia, da yvela misi Svili, kanis feris miuxedavad erTgulad<br />

unda emsaxuros safrangeTs.<br />

48


artis mier am lingvistikuri meTodis gamoyenebam enis gareT arsebuli sxva<br />

diskursiuli sistemebis mimarT (moda, kino, saWmeli) axali SesaZleblobebi<br />

ganaviTara <strong>Tanamedrove</strong> kulturul kvlevebis sferoSi. gaCnda imedi, rom<br />

semiotikuri analizis saSualebiT SesaZlebeli gaxdeboda enas, gamocdilebasa<br />

da realobas Soris SeumCnveveli zRvari dafiqsirebuliyo da gaanalizebuliyo;<br />

rom zRvari gaucxoebul inteleqtualsa da “namdvil” samyaros Soris<br />

mniSvneladi gaxdariyo da amave dros gamqraliyo. semiologiuri analizi<br />

saSualebas iZleoda momxdariyo kulturis ori dapirispirebuli gansazRvrebis<br />

Serigeba — moraluri Sexedulebebisa (am SemTxvevaSi bartis marqsistuli<br />

Sexedulebebi) da popularuli Temebis : sazogadoebis cxovrebis wesis Seswavla.<br />

amisaTvis saWiro iyo axali analitikuri midgomebis SemuSaveba. am<br />

Teoretizaciis procesSi cnebam “ideologia” farTo mniSvneloba miiRo. bartma<br />

dainaxa, rom “anonimuri ideologia” ganmsWvalavda socialuri cxovrebis yovel<br />

SesaZlo dones, da vlindeboda yvelaze yofiT ritualSic ki da sazRvravda<br />

yvelaze ara<strong>for</strong>malur socialur Sexvedrebs. magram rogor SeiZleba ideologia<br />

iyos anonimuri? da rogor SeiZleba mas mieniWos farTo mniSvneloba?<br />

ideologia<br />

“germanul ideologiaSi” marqsi aCvenebs, rom kapitalisturi ekonomikuri<br />

struqturis safuZveli dafarulia warmoebis subieqtebis cnobierebisgan.<br />

ideologiis axali gagebis mixedviT, moCvenebiTis miRma namdvili urTierTobebis<br />

danaxvis warumatebloba ar aris gamowveuli imiT, rom TiTqos SeniRbvis mizniT<br />

xdeba garkveuli operaciebi, romlebic tardeba individebis, socialuri<br />

jgufebis an institutebis mier. amis sawinaaRmdegod, ideologia warmoadgens<br />

cnobierebis miRma arsebul fenomens. “normaluri xedvis” doneze, ideologiuri<br />

CarCoebi yvelaze mtkiced kristaldeba da yvelaze efeqturic aris, radganac<br />

maTi ideologiuri xasiaTi yvelaze ufro kargad ifareba swored am doneze.<br />

rogorc stuart holi ambobs, ideologiis gamWvirvaloba, bunebrioba,<br />

uaryofa imisa, rom moxdes im winapirobebis gadasinjva, romelsac ideologia<br />

efuZneba, misi winaaRmdegoba cvlilebis an koreqciis mimarT, misi pirdapir<br />

cnobadobis efeqti da Caketili wre, romelSic is moZraobs, "Cveulebriv aRqmas"<br />

aniWebs rogorc “spontanur”, aseve ideologiur da aracnobier xasiaTs. Tqven ar<br />

SegiZliaT, Cveulebrivi gziT, gaigoT sinamdvileSi ras warmoadgenen sagnebi:<br />

Tqven mxolod gaarkvevT, sad unda iyvnen isini sagnebis raRac erTobliobis<br />

farglebSi. am gziT xdeba status quo -s dakanoneba da ideologiis mediumad<br />

gadaqceva, sadac winapirobebi moCvenebiTi gamWvirvalobis miRma SeumCneveli<br />

xdeba. (holi, 1977)<br />

imdenad ramdenadac ideologia ganmsWvalavs yoveldRiurobis diskurss<br />

“Cveulebrivi, saRi azris” <strong>for</strong>miT, misi gamijvna yoveldRiurobisgan rTuli<br />

xdeba; is warmoadgens TviTkmari “politikuri mosazrebebis” an “mikerZoebuli<br />

Sexedulebebis” erTobliobas. misi arc msoflmxedvelobebis abstraqtul<br />

ganzomilebebamde dayvana SeiZleba da arc marqsistuli perspeqtividan<br />

gamomdinare “yalb cnobierebad” monaTvla. aramed rogorc lui alTuzerma<br />

miuTiTa:<br />

“ideologias bevri araferi akavSirebs “cnobierebasTan”. is siRrmiseulad<br />

aracnobieri fenomenia. ideologia warmoadgens reprezentaciis sistemas, magram<br />

umeteswilad es reprezentaciebi “cnobierebasTan” kavSirSi ar imyofeba, aramed<br />

isini warmoadgenen gagebul-miRebul-gancdil kulturul obieqtebs, romlebic<br />

funqciurad moqmedeben adamianebze raRac procesis saSualebiT, romelsac<br />

adamianebi ver acnobiereben” da Sesabamisad eqcevian garkveul struqturebSi<br />

TavianTi “cnobierebisgan” damoukideblad. (alTuzeri, 1969).<br />

miuxedavad imisa, rom aq alTuzeri saubrobs im struqturebze, rogoric aris<br />

mag., ojaxi, kulturuli da politikuri institutebi, a.S. Cven aseve SeiZleba<br />

moviyvanoT fizikuri struqturis magaliTi. ganaTlebis yvelaze <strong>Tanamedrove</strong><br />

institutebi, maTi moCvenebiTi neitralurobis miuxedavad, implicituri<br />

idologiuri Sexedulebebis matarebelni arian, romlebic Semdeg myari<br />

49


arqiteqturis saxes iReben. yvelaferi winaswar gawerilia, sagnis Sinaars rom<br />

arc ki SevexoT. es gansazRvrulobani ara mxolod imas svams CarCoebSi Tu ra<br />

iswavleba, aramed Tu rogor iswavleba. saswavlo Senobebi pirdapiri<br />

mniSvnelobiT dominanti ideologiuri cnebebis warmoebas axdenen, pirvel rigSi,<br />

Tu ra aris ganaTleba; swored am procesis saSualebiT saganmanaTleblo<br />

struqtura, romelic Tavisi bunebiT cvalebadia kiTxvis niSansa Tu daeWvebas<br />

aRar eqvemdebareba da gvevlineba rogorc winaswar mocemuli garemoeba (anu<br />

ucvlelis saxiT).<br />

socialuri urTierTobebi da procesebi Semdeg miewodeba individebs<br />

garkveuli, winaswar gansazRvruli <strong>for</strong>mebis saxiT; es <strong>for</strong>mebi rogorc<br />

aRvniSneT ar aris gamWvirvale. isini Semosilia “sayovelTaod miRebuli azris”<br />

niRbiT, rac maT validurobas aZlevs da amave dros mistificirebas ukeTebs.<br />

swored am <strong>for</strong>mebis gaSifrva surs semiologiur analizs. kulturis yvela<br />

aspeqts semiologiuri faseuloba gaaCnia da yvela mocemuli Tu miRebuli<br />

fenomeni funqcionirebs rogorc niSani: rogorc sakomunikacio sistemaSi<br />

arsebuli elementi, romelic imarTeba semantikuri wesebisa da kodebis mier, rac<br />

TavisTavad gamocdilebaSi ar fiqsirdeba. es niSnebi arian iseTive gaumWvirvale,<br />

rogorc is socialuri urTierTobebi, romlebic maT warmoSobs da Semdeg maT<br />

gamoxatulebas warmoadgens. sxva sityvebiT rom vTqvaT, yvela aRmniSvnels<br />

ideologiuri ganzomileba gaaCnia:<br />

niSani ar arsebobs ubralod rogorc realobis nawili — is asaxavs da Semdeg<br />

ganasaxierebs sxva realobas. amitom man SeiZleba daamaxinjos an swored<br />

warmoaCinos mocemuli realoba, an kidev gansakuTrebuli kuTxiT dagvanaxos is.<br />

yvela niSani eqvemdebareba ideologiuri Sefasebis kriteriumebs; ideologiis<br />

sfero emTxveva niSnebis sferos. sadac niSani arsebobs, iqve arsebobs ideologiac.<br />

yvelafer ideologiurs aqvs semioturi mniSvneloba” (volosinovi, 1973)<br />

niSnebis ideologiuri ganzomilebis gamosavlenad, Cven unda gavSifroT<br />

kodebi, romelTa saSualebiTac xdeba mniSvnelobis organizeba. “konotaciur”<br />

kodebs gansakuTrebuli mniSvneloba eniWebaT. stuart holis mixedviT, isini<br />

socialuri cxovrebis saxes faraven da warmoadgenen mas rogorc klasificirebad,<br />

gasageb da mniSvnelad rames”.<br />

holi am kodebs “mniSvnelobis rukebs uwodebs”, romlebic produqciis<br />

arCevans gansazRvraven. kodebi dominireben potenciuri mniSvnelobebis fonze<br />

da Sedegad zogierTi mniSvneloba ufro xelmisawvdomi xdeba, vidre sxva. Cven<br />

vcxovrobT am rukebis farglebSi iseve darwmunebulebi, rogorc “realur “<br />

samyaroSi: isini Cven mogviazreben iseTive wesiT rogorc Cven maT moviazrebT. es<br />

TavisTavad bunebrivi procesia. yvela adamianuri <strong>sazogadoeba</strong> Tavisi Tavis<br />

kvlav warmoebas axdens “naturalizaciis” procesis saSualebiT. am procesiTve —<br />

socialuri urTierTobebis konkretuli <strong>for</strong>mebi, samyaros organizebis<br />

konkretuli gzebi gveCveneba rogorc universaluri da maradiuli.<br />

magaliTad, alTuzeri ambobs, rom ideologias ar aqvs istoria, da rom<br />

ideologiis es farTo gageba yovelTvis iqneba nebismieri socialuri <strong>for</strong>maciis<br />

Semadgeneli aucilebeli elementi. Tumca, iseT kompleqsur <strong>sazogadoeba</strong>Si,<br />

rogoric dasavleTis <strong>sazogadoeba</strong>a, romelic funqcionirebs kargad klasificirebuli<br />

dayofili muSa xelis saSualebiT, kiTxva ismis, Tu ra konkretul<br />

ideologiebzea aq saubari, romeli jgufebis interesebs warmoadgenen es<br />

ideologiebi, da ra momentSi an ra situaciaSi warmoCindeba isini. am sakiTxis<br />

gasarkvevad Cven, pirvel rigSi, unda ganvixiloT rogor aris dasavlur<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si Zalaufleba ganawilebuli; anu sazogadoebis romeli jgufebi an<br />

klasebi axdenen socialuri samyaros definicias, mowesrigebasa da<br />

klasifikacias. magaliTad, im saSualebebis xelmisawvdomoba, romelTa gziTac<br />

ideebi vrceldeba <strong>sazogadoeba</strong>Si (mas mediis saSualebebi) ar warmoadgens erTsa<br />

da imaves yvela klasisTvis. zogierT jgufs ufro metis Tqmis ufleba aqvs, sxvani<br />

wesebs adgenen, mniSvnelobebs gansazRvraven, maSin rodesac garkveul nawils<br />

naklebi Zalaufleba gaaCnia imisTvis rom Tavisi wesebi samyaros mowyobis Sesaxeb<br />

Tavs moaxvion danarCenebs.<br />

sainteresoa, rogor funqcionirebs specifikuri ideologiebi, rogor<br />

moipovebs zogierTi Zalauflebas, xolo sxvebi ki rCebian marginalebad. Cven<br />

50


vxedavT, rom ganviTarebuli dasavleTis demokratiul qveynebSi, ideologiuri<br />

sfero ar aris netraluri. konotaciur kodebs rom davubrundeT, isini<br />

mniSvnelobiT arian datvirTuli da warmoadgenen dominanturi diskursebis<br />

Semadgenel nawils, anu dominantur ideologiebs, dominanturi jgufebis<br />

interesebs <strong>sazogadoeba</strong>Si.<br />

marqsi: mmarTveli klasis ideebi yvela epoqaSi mmarTvel ideebs warmoadgenen;<br />

anu klasi, romelic warmoadgens sazogadoebis materialur mmarTvel<br />

Zalas amave dros aris mmarTveli inteleqtualuri Zala. klasi, romelic flobs<br />

materialuri warmoebis saSualebebs, aseve flobs mentaluri warmoebis<br />

saSualebebsac. mmarTveli ideebi warmoadgenen dominanturi materialuri<br />

urTierTobebis idealur gamoxatulebas da aRiqmebian rogorc ideebi saidanac<br />

gamomdinareobs urTierTobebi, romlebic klass mmarTvel klasad aqceven.<br />

mmarTveli klasi ki, Tavis mxriv, dominanturi ideebis matarebeli xdeba (marqsi<br />

da engelsi 1970).<br />

antonio gramSis hegemoniis Teoria asaxavs Tu rogor xdeba dominantobis<br />

SenarCuneba ganviTarebul kapitalistur sazogadoebebSi.<br />

hegemonia: hegemoniis cneba Seexeba iseT situacias, romelSic socialuri<br />

jgufebis garkveuli kavSiris Sedegad xdeba totaluri socialuri Zalauflebis<br />

ganxorcieleba sxva daqvemdebarebul jgufebze, ara mxolod iZulebis an<br />

mmarTveli ideebis pirdapiri Tavsmoxvevis gziT, aramed Tanxmobis mopovebisa da<br />

saerTo Sexedulebebis <strong>for</strong>mirebis saSualebiT, ise rom dominanturi jgufebis<br />

Zalauflebas legitimuri da bunebrivi saxe eZleva.<br />

hegemoniis SenarCuneba SeiZleba manamde, sanam dominanti klasebi warmatebiT<br />

axerxeben ZiriTadi mniSvnelobebis gansazRvras erTi mocemuli CarCos<br />

farglebSi, ise rom daqvemdebarebuli jfugebi Tu ar kontrolirdebian, maSin<br />

erT ideologiur sivrceSi mainc arian moqceuli. es ideologiuri sivrce ar<br />

unda Candes rogorc mkveTrad ideologiuri, aramed hqondes mudmivobisa da<br />

bunebriobis saxe, iyos istoriis gareT da konkretuli interesebis miRma.<br />

bartis mixedviT, miTologia asrulebs naturalizaciisa da normalizaciis<br />

vitalur funqcias. gramSi mniSvnelovan detals amatebs: misi azriT, hegemoniis<br />

Zala, swored imitom rom mas sWirdeba daqvemdebarebuli umvravlesobis<br />

Tanxmoba arasdros ganxorcieldeba erTsa da imave adamianTa jgufis mier.<br />

hegemonia ar aris universaluri da winaswar mocemuli konkretuli<br />

klasisTvis, rom maT marTon; aramed hegemonia, pirvel rigSi, mopovebul unda<br />

iqnes, eqvemdebarebodes kvlavwarmoebas da hegemoniis SenarCunebisTvis<br />

mmarTveli jgufi unda iRvwodes. hegemonia warmoadgens “moZrav wonasworobas”,<br />

romelic moicavs Zalebis urTierTqmedebas, romlebic an keTilad arian<br />

ganwyobili ama Tu im tendenciis mimarT, an ara.<br />

aqedan gamomdinare, <strong>for</strong>mebi ar SeiZleba permanentulad normalizebuli<br />

iyos. maTi dekonstruireba da demistifikacia yovelTvis aris SesaZlebeli;<br />

magaliTad, iseTi “miTologis” mier, rogoric aris roland barti. ufro metic,<br />

sagnebis Tavidan mopoveba yoveldRiur cxovrebaSi yovelTvis aris SesaZlebeli;<br />

maT xSirad winaaRmdegobrivi mniSvnelobebi eniWebaT imave jgufebis mier,<br />

romlebmac sagnebi Seqmnes. simbiozi, romelSic ideologia da socialuri<br />

wesrigi, warmoeba da kvlav warmoeba erTmaneTs ukavSirdeba, ar aris stabiluri<br />

da arc garantirebuli. is Riaa cvlilebebisTvis. konsensusi SeiZleba<br />

danawevrdes, Seicvalos da misi validuroba kiTxvis niSnis qveS moeqces. xolo<br />

ZalauflebaSi myofi jgufebis mimarT winaaRmdegobas yovelTvis ver gavuwevT<br />

ignorirebas an kidev avtomaturad ver CavrTavT mas Cven sistemaSi. Tumca,<br />

lefebres mixedviT, Cven vcxovrobT im <strong>sazogadoeba</strong>Si sadac meoradi buneba<br />

pirveladis adgils ikavebs — aRqmadi realobis Tavdapirvel fenas (lefebvre<br />

1971). yovelTvis aris winaaRmdegobebi da dapirispirebebi, romlebic niSansa da<br />

sagans Soris, warmoebasa da kvlavwarmoebas Soris napralis amovsebas uSlian<br />

xels.<br />

brZola sxvadasxva diskurss , sxvadasxva definiciasa da mniSvnelobas Soris<br />

ideologiis farglebSi, yovelTvis atarebs signifikaciis sferoSi arsebuli<br />

51


uTanxmoebis xasiaTs: es aris brZola niSnis kvlav mopovebisTvis, romelic<br />

vrceldeba yoveldRiurobis yvelaze yoveldRiur sferoebzec ki.<br />

subkultura/stili<br />

subkulturis da stilis mniSvneloba xSirad urTierTsawinaaRmdego<br />

cnebebiT ganisazRvreba. aqedan gamomdinare, es Tavi daeTmoba im process,<br />

romlis saSualebiTac garkveul sagnebs raRac mniSvneloba eniWebaT, kerZod, ki<br />

stili erqmevaT subkulturis farglebSi.<br />

dik hebdijis wigni (1979) subkultura — stilis mniSvneloba warmoadgens<br />

subkulturaze daweril wignebs Soris klasikas. hebdiji subkulturis fenomenis<br />

ganxilvisas iyenebs altuzeris, gramSis, bartisa da praRis skolis mier<br />

SemuSavebuli semiotikis midgomebs. 70-iani wlebi iyo is periodi, rodesac<br />

britaneTSi bevri subkultura arsebobda an kidev maTi SemCneva ufro martivi<br />

iyo, vidre sxvagan. ai, magaliTad, arsebobdnen Semdegi subkulturebi : tedebi,<br />

skinhedebi, pankebi, bouvitebi (devid bouvis mimdevrebi), hipebi, dredebi da a.S.<br />

hebdiji gramSis or termins iyenebs subkulturis analizisTvis; pirveli aris<br />

gaerTianeba, xolo meore konkretuloba, rac niSnavs, rom TiToeuli<br />

subkultura warmoadgens gamorCeul “moments”, konkretul pasuxs konkretuli<br />

viTarebis mimarT.<br />

subkulturebi warmoiSva gviani xanis industriuli kulturis ufro farTo<br />

sistemasTan komunaluri da simboluri urTierTqmedebis Sedegad. isini<br />

ganpirobebuli arian, Tumca ara calsaxad - asakiTa da klasiT da gamoirCevian<br />

gansxvavebuli stiliT. es stilebi ki warmoiqmneba konkretuli istoriuli da<br />

kulturuli “Tanxvedrebis” dros; isini ar SeiZleba ganixilebodes, rogorc<br />

mxolod hegemoniis an kidev socialuri daZabulobis gadamwyveti saSualeba,<br />

rogorc amas miiCnevdnen adreuli Teoretikosebi.<br />

subkulturebi axdenen im periodSi gavrcelebuli "imijebisa" da arsebuli<br />

meterialuri kulturis safuZvelze stilebis erTad Tavmoyras, im mizniT, rom<br />

Semdeg maT Seqmnan gansxvavebuli identobebi. axali identobebi iqmneba im mizniT<br />

rom subkulturis wevrebma am gziT moipovon “SedarebiTi avtonomia” socialuri<br />

wesrigis farglebSi, romelic, Tavis mxriv, klasificirebulia klasis, samuSaos,<br />

Taobebs Soris gansxvavebebis safuZvelze.<br />

hebdijma gviandel naSromSi (1998) sxvagvarad moiazra Tavisi meTodi da<br />

ganacxada, rom man saTanado mniSvneloba ar mianiWa komerciuli kulturis Zalas,<br />

romelsac SeuZlia kontrhegemonuri stilebis gamoyeneba da Seqmna.<br />

panki warmoadgenda avangarduli kulturuli strategiis, marketinguli<br />

unarebis da muSaTa klasis daumorCileblobis gansakuTrebul sinTezs, romelic<br />

Seiqmna im dros, rodesac britaneli axalgazrdobisTvis samomxmareblo bazari<br />

ar iyo martivad xelmisawvdomi. zRvari subkulturas, rogorc protests da<br />

subkulturas, rogorc komerciul kulturas Soris rTuli gasavlebia,<br />

ramdenadac orive siamovnebis momtania da hegemoniis iaraRia, gansakuTrebiT<br />

maSin rodesac axalgazrdebze orientirebul bazars exeba saqme.<br />

magaliTad, sainteresoa britaneTSi arsebuli Savkaniani mosaxleobisa da<br />

muSaTa klasis warmomadgeneli axalgazrdobis ganxilva subkulturebis<br />

warmoqmnasTan dakavSirebiT. SavkanianTa kulturuli <strong>for</strong>mebi (mag., musika)<br />

yovelTvis TamaSobda ganmsazRvrel rols subkulturuli stilebis<br />

warmoqmnisas. aq xazi unda gaesvas urTierTobas subkulturebsa da im sxva<br />

jgufebs Soris (mSoblebi, maswavleblebi, policia, “respeqtabeluri<br />

moqalaqeebi”, a.S. da ufrosi muSaTa klasi da saSualo klasis kulturebi),<br />

romlebsac am subkulturebis warmomadgenlebi gaemijnen. meore msoflio omis<br />

Semdeg britaneTSi Zveli tradiciuli cxovrebis stili gadafara axalma,<br />

zedapirulad naklebad klasobrivma sistemam. miuxedavad imisa, rom klasobrivi<br />

struqtura ar gamqrala, is <strong>for</strong>mebi, romlis saSualebiTac klasi gamoixateboda<br />

kulturaSi Seicvala. masmediis ganviTarebam, ojaxis konstituciis Secvlam,<br />

skolisa da samsaxuris organizaciam da samuSaosa da dasvenebis statusis<br />

Secvlam muSaTa klasi gaanaxevra da misi polarizeba gamoiwvia, ris Sedegadac<br />

52


Seiqmna ramdenime marginaluri diskursi klasobrivi urTierTobebis farTo<br />

CarCoebSi.<br />

axalgazrduli kulturis ganviTarebamac Seuwyo xeli polarizaciis am<br />

process. muSaTa klasis warmomadgeneli axalgazrdobis msyidvelunarianoba<br />

gaizarda; axalgazrdebs ukve SeeZloT ekonomikuri ganviTarebis Sedegad<br />

warmoebuli produqciis yidva. ganaTlebis sistemaSic moxda cvlilebebi, ramac<br />

xeli Seuwyo TaobaTa cnobierebis Camoyalibebas axalgazrdebs Soris. es<br />

cnobiereba klasis gamocdilebas emyareboda, Tumca ukve gansxvavebuli<br />

<strong>for</strong>mebiT gamoixateboda, romlebic xSirad upirispirdeboda Zvel tradiciul<br />

<strong>for</strong>mebs.<br />

klasis fenomeni imdenad meore xarisxovnad iTvleboda imdroindeli da<br />

Semdgomi kvlevebis dros, rom bevrma socialurma Teoretikosma axalgazrdebi<br />

CaTvala rogorc axali klasi. isini axalgazrdebSi xedavdnen<br />

aradiferencirebul Tineijer momxmareblebs. subkulturis kvleva britaneTSi<br />

daefuZna urbanul eTnografias, romelic jer kidev me-19 saukuneSi ganviTarda<br />

(henri meihius da tomas arCeris naSromebi, Carlz dikensisa da artur morisonis<br />

novelebi). Tumca subkulturis kvlevisadmi ufro mecnieruli midgoma, Tavisi<br />

meTodologiiT (CarTuli dakvirveba) 1920-ian wlebamde ar aRmocenebula,<br />

rodesac sociologebisa da danaSaulis SemswavlelTa jgufma CikagoSi daiwyo<br />

in<strong>for</strong>maciis Segroveba quCis axalgazrda dajgufebebze da kriminogenur<br />

jgufebze. CarTuli dakvirveba isev aqtualuria, Tumca analitikuri da axsniTi<br />

amosavali wertilis ararsebobis gamo mas sociologiis ZiriTad nakadSi<br />

marginaluri statusi eniWeba.<br />

1950-ian wlebSi albert koeni da volter mileri Seecadnen Teoriuli<br />

perspeqtivis Semotanas; isini Seiswavlidnen dominant da daqvemdebarebul<br />

RirebulebiT sistemebs. koeni dainteresda muSaTa klasis axalgazrda<br />

warmomadgenlebiT, romlebic kargad ver swavlobdnen skolaSi. isini Tavisufal<br />

dros erTiandebodnen dajgufebebSi da am wesiT axdenden TviTRirebulebis,<br />

TviTrwmenis alternatiuli wyaros Camoyalibebas. dajgufebaSi ar cnobdnen<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si miRebul iseT Rirebulebebs rogoric iyo simkacre, ambicia,<br />

kon<strong>for</strong>mizmi, a.S. am Rirebulebebis sawinaaRmdegod dajgufebis wevrebi<br />

mniSvnelobas aniWebdnen hedonizms, avtoritetis arafrad Cagdebas, “sacemi<br />

subieqtebis” Ziebas, a.S.<br />

axalgazrdebis dajgufebebis RirebulebaTa sistemis kvlevisas, mileri xazs<br />

usvams dajgufebasa da mSoblebis kulturas Soris msgavsebebs; mileris<br />

mixedviT, devianti jgufis bevr Rirebulebas ubralod damaxinjebuli an<br />

maqsimalisturi xasiaTi aqvs, Torem sxva mxriv is warmoadgens muSaTa klasis<br />

ufrosi warmomadgenlebis faseulobebs.<br />

1961 wels matsa da saiksma subkulturis Seswavlisas gamoiyenes termini<br />

subteraniuli Rirebulebebi, raTa aexsnaT legitimuri da devianturi<br />

axalgazrduli kulturebi. maTac aRiares rom axalgazrdebis kulturaSi<br />

damkvidrebuli subteraniuli Rirebulebebi (riskis, garTobis Zieba) mWidrod<br />

ukavSirdeba Sromis eTikas (dakmayofilebis gadavadeba, rutina). mogvianebiT, am<br />

Teoriebis Semowmeba moxda britanuli savele samuSaoebis dros.<br />

1960 wels piter vilmotma gamoaqveyna kvleva im kulturuli<br />

SesaZleblobebis Sesaxeb, romlebic xelmisawvdomi iyo muSaTa klasis<br />

biWebisTvis londonis ist-endSi (aRmosavleT londonSi). vilmotmac daaskvna,<br />

rom uklaso axalgazrduli kulturis idea jer kidev udroo da uazro iyo. misi<br />

dakvirvebiT, Tavisufali drois gamoyenebis sxvadasxva SeesaZlebloba<br />

axalgazrdebisTvis gansazRvruli iyo im winaaRmdegobebiTa da danawevrebiT,<br />

romelic axasiaTebs uklaso <strong>sazogadoeba</strong>s. man subkultura gansazRvra rogorc<br />

"kompromisuli gadawyvetileba" or urTierTdapirispirebul moTxovnilebas<br />

Soris: Seqmnisa da avtonomiurobis moTxovnileba da mSoblisagan<br />

gansxvavebulobis damtkiceba da mSoblis identifikaciebis SenarCunebis<br />

moTxovnileba.<br />

am analizis mixedviT, skinhedebisa da tedebis stili intepretirebuli iyo<br />

rogorc mediaciis mcdeloba gamocdilebasa da tradicias, nacnobsa da axals<br />

Soris. kohenisTvis, subkulturis latentur funqcias warmoadgenda “gamoexata<br />

53


da gadaeWra, albaT, ufro jadosnuri gziT is winaaRmdegobebi, romlebsac an<br />

dafaruli saxe aqvT, an kidev gadauWreli rCeba mSoblebis kulturaSi”<br />

subkulturis ganxilvam mogvianebiT mxedvelobaSi miiRo ideologiuri,<br />

ekonomikuri da kulturuli faqtorebi, romlebic gansazRvraven ama Tu im<br />

subkulturis arsebobas. kohenma klasis cnebac CarTo Tavis analizSi da<br />

ganacxada - imis magivrad, rom klasi warmodgenil iqnes rogorc garegani<br />

gansazRvrulobebis abstraqtuli erToblioba, mas aqvs materialuri Zala da<br />

gamoxatvas povebs stilis, gamocdilebisa da xatebis Seqmnis <strong>for</strong>miT. klasisa da<br />

seqsualobis garSemo arsebuli interesi da problematika, kon<strong>for</strong>mizmsa da<br />

devicias Soris winaaRmdegoba, ojaxi da skola, muSaoba da Tavisufali dro<br />

Tavmoyril iqna iseTi <strong>for</strong>miT, romelic, erTi mxriv, SesamCnevi iyo, meore mxriv<br />

ki dafaruli, magram amave dros iZleoda istoriis rekonstruirebisa da<br />

dafaruli mniSvnelobebis gamovlinebis saSualebas.<br />

stili: stili subkulturaSi mniSvnelobiT aris damuxtuli. misi<br />

trans<strong>for</strong>macia “bunebrivis winaaRmdeg” midis da "normalizaciis" procesSi<br />

iWreba. stils Seadgens iseTi Jestebi, sityvebi, romlebic Seuracxyofs “mdumare<br />

umravlesobas”, eWvis qveS ayenebs erTianobis princips da konsensusis miTs<br />

ewinaaRmdegeba.<br />

sainteresoa im faruli mesijebis garkveva, romlebic kodirebuli saxiT<br />

gvevlineba stilis zedapirze; mocemul farul mesijebs analizis dros<br />

“mniSvnelobis rukebis” saxe eniWebaT, romlebic Tavis TavSi moicaven im<br />

winaaRmdegobebs, romelTa gadaWra an dafarvac warmoadgens kodebis funqcias.<br />

stilis moazrebam, rogorc kodirebulma pasuxma <strong>sazogadoeba</strong>Si mimdinare<br />

cvlilebebze, axalgazrduli kulturis kvlevisadmi midgomebi radikalurad<br />

Secvala. gramSis hegemoniis cnebis gamoyenebiT, avtorebi axalgazrduli<br />

kulturuli stilebis interpretacias axdenen rogorc protestis simbolur<br />

<strong>for</strong>mebs, rogorc ufro farTo da zogadad dafaruli disidenturi<br />

suliskveTebis TvalsaCino simptomebs, rac axasiaTebda meore msoflio omis<br />

Semdgom periods dasavleT evropaSi.<br />

stili, rogorc mizanmimarTuli komunikacia<br />

"me vlaparakob tansacmlis saSualebiT" — (umberTo eko, 1973 )<br />

nebismieri subkultura xasiaTdeba cikliT, romelsac mivyavarT opoziciuri<br />

ganwyobidan neitralur poziciamde, protestidan gawevrianebamde/CarTulobamde.<br />

kerZod, ris komunikacias axdens subkulturuli stili? igive kiTxva exeba<br />

modis kulturasac. am kiTxvaze pasuxis gasacemad Semdegi ori kiTxva warmoiSoba:<br />

rogor xdeba subkultura gasagebi Tavad misive wevrebisTvis? da rogor<br />

gamoxatavs uwesrigobas? “gamosaxulebis ritorikaSi” roland barti adarebs<br />

"mizanmimarTuli" sareklamo gamosaxulebas ufro "umanko" reportaJul fotos.<br />

orive gamosaxuleba warmoadgens specifiuri kodebisa da praqtikis rTul<br />

gamoxatulebas, magram reportaJuli foto ufro "bunebriv" da gamWvirvale<br />

xasiaTs atarebs, vidre reklama. is wers, rom "imijis mniSvneloba namdvilad<br />

mizanmimarTulia.. sareklamo gamosaxuleba naTelia, emfaturia” bartis es<br />

gansxvaveba SeiZleba gamoviyenoT subkulturisa da "normalur" stilebs Soris<br />

gansxvavebis aRsaniSnavad. subkulturul stilistur kombinaciebs — Cacmis,<br />

musikis, cekvis, da a.S. iseTive damokidebuleba aqvT ufro konvenciur <strong>for</strong>mebTan<br />

(normaluri pijakebi da halstuxebi, ara<strong>for</strong>maluri samoseli), rogorsac<br />

sareklamo imiji atarebs naklebad cnobierad agebul sareportaJo fotosTan<br />

SedarebiT.<br />

rogorc semiotikosebi aRniSnaven, signifikacia ar aris saWiro, rom iyos<br />

mizanmimarTuli. umberto ekos Tvlis rom ara mxolod gamiznulad komunikaciis<br />

matarebeli obieqti SeiZleba ganixilebodes rogorc raimes niSani, aramed<br />

nebismeiri obieqti warmoadgens niSans (eko, 1973). magaliTad, Cveulebrivi<br />

Cacmuloba, romelsac atarebs saSualo mamakaci da qali quCaSi, SerCeulia maTi<br />

finansuri SesaZlebobebidan gamomdinare, "gemovneba" Tu ris Cacmas rodis<br />

54


amjobineb, a.S. Zalian mniSvnelovania TavisTavad. maTi arCevani bevr rameze<br />

metyvelebs. TiToeul sinTezsa Tu kombinacias, gansxvavebulobis Sida sistemaSi<br />

Tavisi adgili ukavia — konvenciuri normebisgan Semdgari diskursi - Seesabameba<br />

socialurad aRiarebul rolebsa da SesaZleblobebs. es arCevani Seicavs<br />

mesijebs, romelTa gadacemac xdeba mTeli rigi maxasiaTeblebis saSualebiT —<br />

statusi, TviT imiji, mimzidveloba, profesia. sxva Tu araferi, isini gamoxataven<br />

"normalurobas" "deviaciurobis" sapirispirod (anu isini gamoirCevian TavianTi<br />

SedarebiT aragamomwvevi, uCinari CacmulobiT, "bunebriobiT") Tumca, mizanmimarTul<br />

komunikacias gansxvavebuli xasiaTi aqvs. is gamoirCeva Tavisi<br />

konstruqciiT da warmoadgens mniSvnelobiT datvirTuli arCevanis Sedegs,<br />

yuradRebas ipyrobs da iTxovs rom is waikiTxon.<br />

subkulturuli stilebi warmoaCenen TavianT specifikur kodebs (mag.,<br />

pankebis daxeuli maisurebi) an kidev miuTiTeben rom kodebi Seqmnilia imisTvis,<br />

rom isini SemoqmedebiTad gamoiyenon. amitom subkulturuli stilebi<br />

gansxvavdebian <strong>sazogadoeba</strong>Si aRiarebuli da miRebuli stilebisgan, romelTa<br />

mTavar maxasiaTebels, bartis mixedviT, warmoadgens maTi bunebrioba da<br />

"normalizebuli" xasiaTi, ris Sedegadac realoba ise gveZleva, TiTqos es<br />

yvelaferi eqvemdebarebodes bunebrivi wesrigis kanonebs.<br />

subkultura, iseve rogorc moda scildeba am kanonebs, radgan axdens<br />

mocemuli nivTebis gadanacvlebasa da gansxvavebul konteqstSi moTavsebas. maTi<br />

sayovelTaod aRiarebuli moxmareba nivelirdeba da Cndeba maTi moxmarebis<br />

axali gzebi. subkulturuli stilisti kiTxvis niSnis qveS ayenebs "yoveldRiuri<br />

cxovrebis cru bunebriobas" (alTuzeri 1968) da nivTebs aniWebs gansxvavebul,<br />

winaaRmdegobriv mniSvnelobas Tu wakiTxvadobas.<br />

mniSvnelovani gansxvavebulobis komunikacia devs yvela mniSvnelovani<br />

subkulturis stilis ukan. es stili warmoadgens mesijs, romelic TavisTavad<br />

bevri sxva mesijis matarebelia. sainteresoa, Tu rogori struqtura aqvT<br />

individualur subkulturebs da Tu konkretulad risi Setyobineba da reklama<br />

xdeba individualuri subkulturis mocemuli, mizanmimarTuli komunikaciis<br />

saSualebiT.<br />

stili, rogorc brikolaJi<br />

subkulturebs bevri saerTo maxasiaTebeli aqvT. isini momxmareblur<br />

kulturasac warmoadgenen — maSinac ki rodesac pankebi da skinhedebi<br />

uaryofdnen garkveuli sagnebis yidva-moxmarebas — swored moxmarebis<br />

specifiuri ritualebis gziT, stilis saSualebiT subkultura erTis mxriv<br />

axdenda Tavisi "saidumlo" identobis warmoCenas da gvatyobinebda akrZalul<br />

mniSvnelobebs. am gziT subkulturis wevrebi warmoaCendnen Tu rogor xdeboda<br />

nivTebis gamoyeneba mocemul subkulturaSi, da amiT ganasxvavebdnen<br />

subkulturas ufro farTod aRiarebuli kulturuli warmonaqmnebisgan.<br />

brikolaJis cneba dagvexmareba subkulturuli stilebis Seqmnaze saubris<br />

dros. levi strosi, Tavis cnobil naSromSi "veluri cnobiereba", wers rom<br />

magiuri gzebi, romlebic gamoiyeneba primitiuli xalxebis mier (crurwmena,<br />

jadoqroba, miTebi) SeiZleba davinaxoT rogorc erTi SexedviT gamaognebeli,<br />

magram erTiani, logikuri, urTierT-damakavSirebeli sistemebis arseboba,<br />

romlebic konkretul sagnebs erTmaneTTan akavSireben da Sesabamisad<br />

amartiveben garSemo samyaros moazrebas. gaerTianebis am jadosnur sistemebs<br />

axasiaTebT erTi saerTo niSani: maT SeuZliaT usasrulod gafarTovdnen,<br />

radganac bazisuri elementebis gamoyeneba SeiZleba bevr sxvadasxva<br />

improvizirebul kombinaciaSi; Sedegad xdeba axali mniSvnelobebis generireba<br />

mocemuli sistemebisve farglebSi.<br />

brikolaJi aRiwereba rogorc "konkretulis mecniereba", rac mis<br />

Tavdapirvel anTropoligiur mniSvnelobas ufro azustebs:<br />

brikolaJi exeba im saSualebebs, romelTa gamoyenebisas veluri cnobiereba<br />

urTierTobas amyarebs garSemo samyarosTan. es procesi moicavs "konkretulis<br />

mecnierebas" (gansxvavebiT Cveni "civiluri" abstraqtuli mecnierebisgan),<br />

55


omelic frTxilad da zustad awesrigebs da struqturebad awyobs fizikuri<br />

samyaros detalebs CvenTvis ucxo logikis saSualebiT.<br />

amgvarad, improvizirebuli struqturebi warmoadgenen garemoSi arsebuli<br />

movlenebis mimarT droebiT pasuxs; Semdeg xdeba garkveuli sagnebis<br />

erTmaneTTan gaerTianeba, bunebisa da sazogadoebis Tvisebebs Soris analogiebis<br />

povna rac maT exmarebaT icxovron iseT samyaroSi, romelic axsnas eqvemdebareba<br />

(houki, 1977).<br />

jon klarkma brikolaJis struqturuli improvizaciebis Sedegi gamoiyena<br />

subkulturis Teoriis ganxilvisas, romelic aseve warmoadgens komunikacias<br />

garkveul sistemas. klarkma gamoikvlia, Tu rogor xdeba diskursis<br />

(gansakuTrebiT modis) radikalurad adaptireba, destabilizacia da ganvrcoba<br />

subkulturuli brikoles saSualebiT:<br />

sagani da mniSvneloba erTad Seadgenen niSans, xolo Semdeg garkveuli<br />

niSnebis erToblioba gadaiqceva diskursis maxasiaTebel <strong>for</strong>mebad; es procesi<br />

nebismier kulturas axasiaTebs; magram, rodesac brikole axdens mniSvnelovani<br />

sagnis gadaadgilebas da mas adgilmdebareobas ucvlis mocemuli diskursis<br />

farglebSi, niSnebis igive repertuaris gamoyenebiT, an kidev rodesac is obieqti<br />

geZleva sxva kombinaciis farglebSi - Sedegad iqmneba axali diskursi da<br />

gadaicema gansxvavebuli mesiji. (klarki, 1976)<br />

aqve SegviZlia moviyvanoT umberto ekos fraza "semioturi saomari<br />

moqmedebebi", imisaTvis rom aRvweroT subkulturebTan kavSirSi arsebuli<br />

destabilizaciuri qmedebebi. saomari moqmedebebi SeiZleba ganxorcieldes<br />

mocemuli subkulturis calkeuli wevrebis cnobierebis miRma (miuxedavad imisa<br />

rom subkultura aseve warmoadgens gamiznul komunikacias).<br />

magaliTad, dadasa da surealizmis radikaluri esTetika — sizmrebTan<br />

dakavSirebuli namuSevrebi, kolaJebi, yofiTi moxmarebis nivTebi —warmoadgenen<br />

"anarqistuli" diskursis klasikur meTodebs. bretonis manifestoebma (1924 da<br />

1929) Camoayalibes surealizmis mTavari amosavali wertili: rom axali<br />

"sueraloba" warmoiqmneboda Cveulebrivi gonis destabilizaciiT, dominanti<br />

logikuri kategoriebis SeryeviT (mag., sizmari, realoba, samuSao/TamaSi) da<br />

aranormalurisa da akrZalulis zeimiT. es yovelive miiRweoda "ori<br />

erTmaneTisgan Sors mdgari realobis erTad warmoCinebiT" (reverdi 1918).<br />

naSromSi "sagnis krizisi", bretonma moaxdina "kolajis esTetikis"<br />

Teoretizireba; is werda rom yoveldRiuri cxovrebis sintaqsze ieriSis mitana,<br />

romelic gveubneba Tu rogor unda iqnes gamoyenebuli Cveulebrivi sagnebi,<br />

ubiZgebda ...sagnis mTliani revoluciisken: obieqts Camoacilebda Tavdapirvel<br />

mniSvnelobas da miscemda axal saxelsa da niSans. trans<strong>for</strong>macia da de<strong>for</strong>macia<br />

unda momxdariyo umiznod, trans<strong>for</strong>maciisa da de<strong>for</strong>maciisave mizniT.<br />

obieqtebis aseTi gadawyobiT, maTi rolebis Secvlis saSualebiT isini miiRebdnen<br />

gansxvavebul saxes (bretoni, 1936).<br />

yovelive es saTaves iRebs brikolaJis cnebaSi. subkulturuli brikoleri,<br />

iseve rogorc surealisturi kolaJis avtori, rogorc wesi axdens ori erTis<br />

mxriv SeuTavsebeli realobis erT sibrtyeze moTavasebas (mag., droSa, qurTuki,<br />

savarcxeli: iaraRi) da swored aq xdeba "am sagnebis feTqebadi gadakveTa" (maqs<br />

ernsti 1948). pankuri moZraoba anarqistuli suliskveTebis subkulturuli<br />

gamoyenebis yvelaze karg magaliTs warmoadgens. pankuri moZraobis wiaRSi<br />

mniSvnelobis reorganizaciisa da Seferxebis mizniT xorcieldeboda "trans<strong>for</strong>macia<br />

da de<strong>for</strong>macia".<br />

stili, rogorc ajanyebis gamomsaxveli: pankebi<br />

frangi xelovani marsel duSanis msgavsad, romelic "ukve arsebul nivTebs"<br />

xelovnebis nimuSebad naTlavda, radgan mas ase surda, pankebisTvisac modas an<br />

antimodas warmoadgenda yvelaze umniSvnelo da Seusabamo sagnebi — qinZisTavi,<br />

saparsi britva, tualetis Casarecxi jaWvebi, parkebi, televizoris nawilebi.<br />

pankebi am nivTebs aTavisuflebdnden TavianTi Cveuli konteqstisgan da<br />

xmarobdnen yelis, yurebisa da tuCebis samkaulebad. maTi wesi martivi iyo: Tu<br />

56


qudi ar gergeboda, is aucileblad unda getarebina. musikac gansxvavdeboda<br />

farTod aRiarebuli rokisa da popisgan. is erTgvarovnad bazisuri da pirdapiri<br />

iyo an gamiznulad an kidev araprofesionalizmis gamo. pankis midgoma<br />

harmoniuli musikis mimarT Semdegi iyo: Cven qaosis momxre varT da ara musikis.<br />

pankebma ara mxolod Cacmulobis, aramed yvela aqtualuri diskursis<br />

destabilizacia moaxdines. mag., cekva, romelic britanuli rokisa da popis<br />

kulturaSi gamomsaxvelobiT mediums warmoadgenda, pankma is robotebis<br />

moZraobad aqcia. cekvis ritualis tradiciuli maxasiaTeblebi, rogoric iyo<br />

flirti miuReblad CaiTvala. scenasa da mayureblebs Soris zRvari gaqra.<br />

pankebi arRvevdnen arsebul etikets da auditoria da xelovani erTmaneTSi<br />

ireoda.<br />

arc erT subkulturas ar ucdia dakanonebuli da bunebrivad winaswar<br />

mocemuli normalizebuli <strong>for</strong>mebisgan sakuTari Tavis gamijvna, ise rogorc<br />

pankebs. maT amisTvis sazogadoebis didi nawilisgan gakicxva daimsaxures.<br />

pankebi, magaliTad, ara mxolod pirdapir reagirebdnen britaneTSi sul ufro<br />

mzard umuSevrobaze, cvalebad moralur standartebze, siRaribesa da<br />

depresiaze, a.S. aramed isini axdendnen imis dramatizirebas, rasac Semdeg daerqva<br />

“britaneTis dacema”.<br />

pankebma Seqmnes ena, romelic rokis istebliSmentis ritorikis sapirispirod<br />

bevrad ufro aqtualuri da miwieri iyo. maT gamoiyenes krizisis ritorika,<br />

romelic im periodSi intensiurad Suqdeboda radioebisa da Jurnal-gazeTebis<br />

mier. pankebma moaxdines am ritorikis Targmna ufro xelSesaxebi da SesamCnevi<br />

gziT.<br />

1970-iani wlebis apokalipsuri atmosferos dros, rodesac umuSevrobas<br />

masiuri saxe hqonda da londonis sxvadasxva ubnebSi Setakebebi daiwyo — pankebis<br />

mier sakuTari Tavis rogorc absoluturi degeneratebis warmosaxva kargad<br />

ewereboda saerTo suraTSi. es ufro imis maniSnebeli iyo, rom Seqmnili situacia,<br />

socialuri struqturebis rRveva kargad ganasaxierebda didi britaneTis<br />

atrofirebul mdgomareobas.<br />

pankebis mxridan gakeTebuli "gancxadebebi" Zalian aqtualuri iyo, anu ena<br />

romelsac isini iyenebdnen gamoirCeoda <strong>Tanamedrove</strong>obiT, droulobiT rogorc<br />

subkulturis wevrebisTvis, aseve misi openentebisTvisac. pankebis mier<br />

gaTavisebuli sxvadasxva stili gamoxatavda agresias, frustraciasa da SfoTvas.<br />

pankebis subkulturas garkveuli sanaxaobiTi buneba hqonda, magram amave dros<br />

pankebi kargad axdenden imdroindeli problemebis warmoCenas. am gziT maT bevri<br />

mimdevari gaiCines. uwesrigobis komunikaciisTvis saWiroa Sesabamisi enis<br />

SerCeva, imis gaTvaliswinebiT, rom mosalodnelia am enis ignorireba an<br />

represireba.<br />

pankebis subkultura gvexmareba avxsnaT mag., musikosi devid bouvis kultis<br />

arseboba, romelic exeboda ara klasTan dakavSirebul sakiTxebs, aramed<br />

sqesTan/genderTan. bouvitebi, rogorc maT uwodebdnen, ar axdendnen nacnobi<br />

problematikis deklarirebas, mag., protesti avtoritetebis winaaRmdeg — maTi<br />

pativiscema, a.S); isini cdilobdnen moexdinaT azriani saSualo sivrcis moZieba<br />

mSoblebis kulturasa da dominantur ideologias Soris.: sivrce, sadac<br />

aRmoCenili da gamovlenili iqnebodnen alternatiuli identobebi. am mxriv,<br />

isini eZebdnen avtonomiis garkveul xarisxs, romelic axasiaTebs yvela<br />

axalgazrdul da kontrkulturas.<br />

skinhedebisgan gansxvavebiT, bouvitebi upirispirdebodnen ufro aSkara<br />

sakiTxebs (seqsualuri, klasobrivi, teritorialuri) da eZebdnen am sakiTxebis<br />

irgvliv arsebuli diskursebis Secvlas, gadagdebas. isini cdilobdnen eWvs qveS<br />

daeyenebinaT tradiciuli muSaTa klasis puritanizmi da mas mediis mier muSaTa<br />

klasis warmosaxva puritanebad; bouvitebi aseve axdenden masmediis saSualebiT<br />

xelmisawvdomi imijebis, stilebisa da ideologiebis adaptacias alternatiuli<br />

pirovnebis Camoyalibebis mizniT, romelic gamorCeuli iqneboda Tavisi<br />

gansxvavebulobiT. bouvitebi, pirvel rigSi, kiTxvis niSnis qveS ayenebdnen<br />

klasobrivi da genderuli stereotipebis gardauvalobasa da bunebriobas.<br />

57


<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>: istoriuli konteqsti<br />

<strong>Tanamedrove</strong> da postmodernistuli sazogadoebis sociologiuri Teoriebi<br />

ara mxolod aRweren an asaxaven samyaros garkveuli wesiT, aramed garkveulwilad<br />

Tvlian, rom samyaros aumjobeseben. am kuTxiT isini warmoadgenen<br />

ara mxolod Teoriebs, aramed normatiul proeqtebs, romlebsac axasiaTebT<br />

faseulobebi, idealebi, istoriis grandiozuli Teoriebi da momavlis<br />

winaswarmetyveleba. amitom, rodesac vkiTxulobT da vaxdenT sociologiuri<br />

Teoriis interpetacias unda gavarCioT ra tipis Teoriul siZneleebTan gvaqvs<br />

saqme, rodesac normatiul proeqtebs vexebiT. aseve Tu Teoriis praqtikaSi<br />

gamoyeneba gvsurs, unda amovirCios Teoriis is nawili Tu mxare, romelzec<br />

movaxdenT koncentracias.<br />

modernistulsa da postmodernistuls Soris gansxvavebas xSirad bundovani<br />

saxe aqvs. modernistuli Teoriebi, rogorc wesi, gamomdinareoben obieqtivisturi<br />

(xandaxan pozitivisturi) epistemiologiidan, maSin rodesac postmodernistuli<br />

Teoriebi ZiriTadad subieqtivisturia; modernistuli Teoriebi<br />

sazogadoebis zrdas ganmartaven rogorc diferenciaciis process, maSin<br />

rodesac postmodernistebi dediferenciaze saubroben; modernistuli Teoriebi<br />

ZiriTadad cdiloben sazogadoebis saerTo, ganzogadebuli modelebi<br />

SemogvTavazon, postmodernistebi ki mraval sxvadasxva perspeqtivas ganixilaven.<br />

rac Seexeba normatiul proeqtebs, romlebic am TeoriebTan asocirdeba:<br />

modernistebi racionaluri dialogis saSualebiT eZeben eTikur principebze<br />

dafuZnebul universalizms anu miiswrafian garkveuli eTikuri principebis<br />

erTobliobis irgvliv SeTanxmebisken; maTi azriT, mocemuli principebis er-<br />

Tobliobas argumentirebuli/gamarTlebuli saxe unda hqondes da miznad<br />

isaxavdes sazogadoebrivi urTierTobebis regulirebas; postmodernistebi ki<br />

cdiloben kulturuli pluralizmis SenarCunebas, ris farglebSic isini TanaugrZnoben<br />

da tolerantulad arian ganwyobilni sxvebis moralurobis/eTikis<br />

mimarT da kamaTis SemTxvevaSi upirispirdebian maT "TamaSis <strong>for</strong>miT".<br />

ra iyo ganmanaTlebloba?<br />

li da niubais mixedviT, "ganmanaTleblobis ideali" da misi mniSvneloba<br />

mdgomareobs “racionalurad moazrebul adamianur istoriaSi, rodesac<br />

SesaZlebeli xdeba politikuri sazogadoebis gaumjobeseba. TviTon socialuri<br />

mecnierebis idea am Sexedulebis gagrZelebas warmoadgenda; sociologiis<br />

zogierTi damfuZneblis naSromebi swored imis mcdelobas warmoadgens, rom<br />

ganmanaTleblobis ideali daecvaT araracionaluris Semotevisgan”.<br />

lord aqtoni kidev ufro pompezurad da saxasiaTod aRwers "axali saukunis"<br />

dadgomas: “im istoriul periodSi, kolumbma Secvala Sexedulebebi samyaros<br />

Sesaxeb da moaxdina warmoebis pirobebis, simdidrisa da Zalauflebis radikaluri<br />

gardaqmna; makiavelma xelisufleba gaaTavisufla kanonis SezRudvebisgan;<br />

erazm roterdamelma Zveli yaidis swavleba gadaiyvana profanulidan<br />

qristianul msoflmxedvelobaze; martin luterma Searyia avtoritetis jaWvisa<br />

da tradiciis uZlieresi kavSiri; kopernikma Seqmna Seuryeveli rwmena, romelmac<br />

samaradisod daukavSira progresi im momavals romelic modioda. yovelive<br />

warmoadgenda axali cxovrebis dasabams; samyarom daiwyo manamde ucnob<br />

orbitaze brunva, rac ganpirobebuli iyo manamde ucnobi zegavlenebiT”.<br />

entoni gidensi, zemoT moyvanil paragrafze dayrdnobiT ganmartavs, Tu ras<br />

niSnavda yovelive es istoriis gagebisTvis: “ istoriis mecnierebis arseboba..<br />

winapirobad aRiqvams cvalebadi samyaros arsebobas, sadac warsuli<br />

garkvulwilad gadaiqca tvirTad, romlisganac adamianebi ganTavisuflebas<br />

cdiloben. <strong>Tanamedrove</strong> xanaSi, adamianebi aRar aRiqvamen cxovrebis im pirobebs<br />

bunebrivad da fiqsirebulad, ra pirobebSic isini daibadnen, aramed cdiloben<br />

TavianTi nebiT gavlena moaxdinon realobaze. am mcdelobiT adamianebi momavals<br />

iseT <strong>for</strong>mas aZleven, romelic daakmayofilebs maT survilebs (kapitalizmi da<br />

58


<strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoria, 1971, gidensi)<br />

zigmund baumani ki Tvlis, rom, “...im adreul xanaSi (romelsac xSirad pre-<br />

<strong>Tanamedrove</strong>s uwodeben) socialuri gansxvebulobebisa da dayofebis<br />

SenarCunebas hqonda TavisTavadi saxe, arsebuli socialuri struqtura drois<br />

gareT moiazreboda rogorc ucvleli da adamianis Carevisgan Tavisufali.<br />

socialuri elementebi ganixilebodnen rogorc "RvTaebrivi kosmosis” Semadgeneli<br />

nawilebi, sadac yvelafers da yvelas sul mudam Tavisi winaswar<br />

gansazRvruli adgili eqneboda. daaxloebiT me-16 saukunis bolos, dasavleTi<br />

evropis garkveul nawilebSi samyaros es harmoniuli da monoliTuri suraTi<br />

iwyebs rRvevas... nel-nela naTeli xdeba rom socialuri wesrigi adamianur<br />

produqts warmoadgens da imdenad, ramdenadac is adamianuri produqtia,<br />

SeiZleba misi an gaumjobeseba an gauareseba. rogoric ar unda iyos, sociums<br />

TviTneburi da xelovnuri xasiaTi eniWeba; adamianuri wesrigi xelovnebis,<br />

codnisa da teqnologiis sagani xdeba”.<br />

1789 wels ganxorcielebuli safrangeTis revoluciis mniSvnelobaze<br />

saubrisas, entoni gidensi Tvlis, rom revoluciam erTmaneTs daupirispira<br />

privilegirebuli, aristokratuli wesrigi da axali sazogadoebis xedva,<br />

romelSic ganxorcieldeboda samarTlianobisa da Tavisuflebis zogadi principebi.<br />

adamianebis uflebebis deklaracia (1789), acxadebda, rom "adamianis<br />

uflebebis ucodinaroba, upativcemuloba da siZulvili warmoadgens sazogadoebrivi<br />

ubedurebis erTaderT mizezs". amrigad, safrangeTis revoluciam<br />

gaafarTova 16-17 saukuneebis sekularuli racionalizmi da is adamianuri<br />

sazogadoebis sferod aqcia. (kapitalizmi da <strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoria ,<br />

gidensi, 1971)<br />

li da niubais mixedviT, safrangeTis da amerikis revoluciebma garkveul<br />

sakiTxTa kristalizeba moaxdines, ramac ganapiroba "<strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis"<br />

warmoSoba da ganviTareba. es sakiTxebi/dapirispirebebi Semdegia:<br />

tradicia/racio;<br />

religia/saxelmwifo;<br />

sakuTrebis xasiaTi (e.i. sakuTrebis Tavisuflad gamoyenebis ufleba);<br />

socialur klasebs Soris urTierTobebi (samarTlebrivi kontraqti);<br />

Tanasworuflebianoba.<br />

Tumca, marqsi safrangeTis revoluciaze werda, rom Tu revolucia, romelic<br />

ansaxierebs yvela istoriul "qmedebas" warmoadgenda marcxs, es marcxi<br />

ganpirobebuli iyo imiT, rom revolucia ar gascda gansazRvruli masis<br />

saxovrebeli pirobebis gaumjobesebis farglebs, ar iyo yovlis momcveli.<br />

revoluciam ver gamoiwvia masis "enTuziazmi" da "interesi", ramdenadac masebis<br />

mravalricxovani nawili, romelic Zalian gansxvavdeba burJuaziisgan ver<br />

xedavda Tavis namdvil interess revoluciis principebSi da ar gaaCnda Tavisi<br />

revoluciuri principi, aramed mxolod "idea" da, aqedan gamomdinare, mxolod<br />

droebiTi enTuziazmi da egzaltacia" (istoriis meterialisturi koncefcia,<br />

maklelanis redaqtorobiT)<br />

robert nisbeti marqsiseul safrangeTis revoluciis interpretacias<br />

afarToebs da ganmartavs, Tu ratom iyo safrangeTis revolucia mniSvnelovani<br />

ara mxolod <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis dabadebisTvis, aramed <strong>Tanamedrove</strong><br />

socialuri azrisTvisac:<br />

“dasavleT evropis mravalricxovani inteleqtualebis azriT, miuxedavad<br />

maTi radikaluri, liberaluri Tu konservatiuli ganwyobebisa, revolucias<br />

safrangeTSi epoqaluri xasiaTi hqonda, ramac kvali daamCnia mTel dasavleT<br />

evropas. arcerT <strong>Tanamedrove</strong> movlenas, garda SeiZleba bolSevikuri<br />

revoluciisa ruseTSi, ar hqonda ufro didi da grZelvadiani gavlena<br />

filosofiur, literaturul, politikur, socialur Tu ekonomikur ideebze,<br />

vidre safrangeTis revolucias”.<br />

59


manqana<br />

<strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoretikosebis umravlesobisTvis, <strong>Tanamedrove</strong><br />

sazogadoebis materialur an ekonomikur fesvebs Zalian didi mniSvneloba aqvT.<br />

es ara mxolod marqsistuli midgomaa, aramed igive azrs iziarebs veberi<br />

(romelic wers did da kompleqsur bazrebze) da durkheimi (romelic ganixilavda<br />

Sromis ganawilebis kompleqsur struqturas). <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis<br />

dabadebaSi gadamwyveti roli iTamaSa industriulma revoluciam. sociologiurad<br />

moxda ori yvelaze fundamenturi cvlileba:<br />

1) xeliT warmoeba Secvala manqanurma warmoebam; 2) ojaxi — qarxanam, rogorc<br />

warmoebis erTeulma.<br />

ZiriTad cnebas aq warmoadgens Sromis rTuli ganawileba (diferenciaciis<br />

<strong>for</strong>ma), razec werdnen adam smiti da Semdeg durkheimi. Tumca,<br />

gasaTvaliswinebelia, rom industriuli revolucia ar warmoadgenda movlenas,<br />

aramed araTanabar process (iseT <strong>sazogadoeba</strong>Si, rogoric iyo britaneTi, aseve<br />

safrangeTisa da germaniis gansxvavebul sazogadoebebSi).<br />

gidensis mixedviT, mxolod me-19 saukunis Suidan SeiZleba ewodos britanul<br />

<strong>sazogadoeba</strong>s "industriuli <strong>sazogadoeba</strong>". situacia safrangeTsa da germaniaSi<br />

gansxvavdeboda. garkveul sferoebSi, magaliTad kulturul miRwevebSi,<br />

gansakuTrebiT literaturaSi, xelovnebasa da filosofiaSi orive qveyana win<br />

uswrebda britaneTs. magram me-18 saukunis Suidan safrangeTi da germania<br />

britaneTs CamorCebodnen ekonomikur ganviTarebaSi da mxolod saukunis<br />

dagvianebiT daewivnen britaneTs.<br />

sakamaToa industrializaciis SefardebiTi mniSvneloba kapitalizmis<br />

ganviTarebasTan dakavSirebiT <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis dabadebaSi (kamaTi<br />

damokidebuli iqneba ramdenad viwrod an farTod movaxdenT TiToeuli cnebis<br />

gansazRvrebas, magaliTad, veberis mier kapitalizmis gansazRvreba ufro<br />

farToa vidre marqsis).<br />

li da niubais mixedviT, industriuli revolucia Tavisi xasiaTiT kapitalisturi<br />

iyo, miuxedavad imisa rom industrializmi da kapitalizmi SeiZleba<br />

moviazroT rogorc calke cnebebi. kapitalizmis gavrcelebas industriaSi<br />

iseTive efeqti hqonda socialur urTierTobebze, rac industrializacias<br />

manamde provinciaSi.<br />

urTierToba industriis damqiraveblebsa da daqiravebulebs Soris<br />

ZiriTadad efuZneboda fuls — jamagirs — jamagiris arapersonalur xasiaTs;<br />

aseve xdeboda mokle vadiani interesebis konfliqti jamagirsa da mogebas Soris<br />

— am faqtorebs Tavisuflad SeeZloT gamoewviaT socialuri da politikuri<br />

vnebaTaRelva, rac Tan axlda industriul revolucias.<br />

qalaqi<br />

urbanizacias mniSvnelovani adgili uWiravs <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis<br />

warmoSobisa da ganviTarebis procesSi. klasikos-Teoretikosebs Soris,<br />

urbanizaciis obieqturi Sedegebi gamoikvlies durkhaimma da veberma. zimelis<br />

naSromi ki qalaqis dinamikas subieqturi gamocdilebidan ganixilavs. aq<br />

ganxilulia gaucxoebisa da socialuri cxovrebis impersonalizaciis sakiTxebi,<br />

romlebic aqtualuri gaxda industrializaciasTan erTad, urbanizaciuli<br />

procesebis dros.<br />

miuxedavad imisa, rom qalaqi ar iyo axali socialuri organizmi, arsebobda<br />

farTod aRiarebuli Sexeduleba, rom qalaqebi mxolod droebiT saWiroebas<br />

warmoadgenden da maT ar eqnebodaT mudmivi xasiaTi. lis da niubais mixedviT,<br />

amis dasabuTeblad, magaliTebis moyvana SeiZleba klasikuri da bibliuri<br />

literaturidan, sadac moTxrobilia qalaqi saxelmwifoebis aRzevebisa da<br />

dacemis, civilizaciebis Tanamdevi gadagvarebis Sesaxeb.<br />

iTvleboda, rom qalaqma moitana pirovnuli urTierTobebisa da socialuri<br />

kontrolis <strong>for</strong>mebis rRveva, romlebic klasebs Soris urTierTobas axasiaTebda<br />

provinciaSi. me -19 saukunis warmomadgenel mesakuTre klasebs eSinodaT, rom<br />

60


qalaqis ganviTareba gamoiwvevda "sazogadoebis dakargvas" da Sedegad<br />

<strong>sazogadoeba</strong> gaxdeboda arastabiluri.<br />

gidensis mixedviT, unda ganvasxvavoT tradiciuli da <strong>Tanamedrove</strong> qalaqebi a)<br />

urbanul/soflur urTierTobasTan mimarTebaSi (am mimarTebis <strong>Tanamedrove</strong><br />

versia ufro farToa) da b) Zalauflebis koncentracia (tradiciuli qalaqisaxelmwifoebis<br />

Zalaufleba gadaeca <strong>Tanamedrove</strong> erovnul saxelmwifoebs)<br />

sityva "qalaqi” gamoiyeneba farTo mniSvnelobiT, romelic exeba rogorc<br />

urbanul dasaxlebebs tradiciul saozogadoebebSi, aseve im adgilebs sadac<br />

kapitalistur-industriuli wesrigia Camoyalibebuli. qalaqis aseTi farTo<br />

mniSvnelobiT gamoyeneba xSirad damabnevelia, ramdenadac <strong>Tanamedrove</strong><br />

industria, romelsac mohyveba urbanizmis gavrceleba ar aris erT adgilze<br />

mibmuli. tradiciuli qalaqi ki warmoadgens klasobriv sazogadoebebSi<br />

dixciplinaruli Zalauflebis ganxorcielebis mTavar adgils, romelic sofels<br />

emijneba rogorc simbolurad, aseve xSir SemTxvevaSi fizikuradac galavnis<br />

saSualebiT" (sazogadoebis konstitucia, gidensi).<br />

zimelis mixedviT, qalaqi saSualebas gvaZlevs fokusi movaxdinoT<br />

gacvlaze/urTierTgacvlaze (marqsisgan gansxvavebiT, romelic ZiriTad<br />

yuradRebas warmoebas uTmobda), rogorc <strong>Tanamedrove</strong> socialuri cxovrebis<br />

ZiriTad maxasiaTebelze. zimeli Tvlis, rom qalaqebi moicaven socialuri<br />

asociaciis mdidar <strong>for</strong>mebs, Tumca mas ambivalenturi damokidebuleba aqvs im<br />

rezultatis mimarT, rac moaqvs individisTvis qalaqur cxovrebas <strong>Tanamedrove</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si:<br />

metropolisi pirovnuli arsebobis yvelaze individualuri <strong>for</strong>mebis Seqmnis<br />

saSualebas iZleva — imisda miuxedavad - rogoria Seqmnili <strong>for</strong>ma - koreqtuli<br />

Tu warmatebuli. <strong>Tanamedrove</strong> kulturis ganviTareba xasiaTdeba obieqturi<br />

sulis dominaciiT subieqtur sulze; enaSi, kanonSi, warmoebis teqnikaSi, iseve<br />

rogorc xelovnebasa da mecnierebaSi, yofiT sagnebSi, Cadebulia iseTi saxis<br />

suli, romlis yoveldRiur ganviTarebas arasrulyofilad mihyveba da CamorCeba<br />

individis inteleqtualuri ganviTareba" (individualobasa da socialuri<br />

<strong>for</strong>mebis Sesaxeb, zimeli).<br />

erovnuli saxelmwifo<br />

erovnuli saxelmwifos fenomeni Zalian mniSvnelovania <strong>Tanamedrove</strong><br />

sazogadoebisa da <strong>Tanamedrove</strong> sociologiisTvis. klasikosi Teoretikosebidan,<br />

veberi <strong>Tanamedrove</strong> saxelmwifos ganviTarebas <strong>Tanamedrove</strong> industriuli<br />

kapitalizmis ganviTarebis yvelaze mniSvnelovan winapirobad miiCnevs. es<br />

Sexeduleba rTuli da mraval plastiania, Tumca saxelmwifos biurokratizacia<br />

— magaliTad saxelmwifos sabuRaltro da finansuri sistemebi ganmsazRvrel<br />

rols TamaSoben. es argumentebi veberis mier racionalizaciis moazrebis farTo<br />

konteqstSi unda davinaxoT.<br />

“racionalizaciis mTeli procesi rogorc qarxanaSi, aseve nebismier sxva<br />

adgilas, gansakuTrebiT ki saxelmwifo biurokratiul aparatSi mesakuTris<br />

xelSi materialuri elementebis Tavmoyris paralelurad mimdinareobs.<br />

disciplina dominirebs iseT farTo sferoebSi, rogoric aris politikuri da<br />

ekonomikuri moTxovnebis dakmayofileba rac ufro da ufro metad<br />

racionalizebuli xdeba. es universaluri fenomeni qarizmis mniSvnelobas da<br />

individualurad gansxvavebul qcevas zRudavs (ekonomika da <strong>sazogadoeba</strong>)<br />

gidensi wers, rom <strong>Tanamedrove</strong> erovnuli saxelmwifos ganviTarebaSi<br />

mniSvnelovani roli Seasrula omis industrializaciam:<br />

“omis industrializacia Tan sdevda erovnuli saxelmwifos Casaxvas da<br />

erovnuli saxelmwifos sistemas garkveuli <strong>for</strong>ma misca. Sedegad Seiqmna<br />

msoflio samxedro wesrigi, romelic kveTs pirvel, meore da mesame qveynebs<br />

Soris gansxvavebulobebs” (erovnuli saxelmwifo da Zaladoba).<br />

61


<strong>sazogadoeba</strong> rogorc moraluri Zala?<br />

<strong>Tanamedrove</strong> sociologia ZiriTadad exeboda wesrigis problemas im sazogadoebebSi,<br />

sadac individualizmi, Temis dakargva, avtoritetis decentralizacia<br />

da sekularizacia safrTxes uqmnida garkveuli sazogadoebebis<br />

arsebobis gagrZlebas. zigmund baumanis mixedviT:<br />

“wesrigis cneba, rogorc movlenebis regularuli Tanmimdevrobisa, rogorc<br />

kargad SeTanxmebuli nawilebis harmoniuli erTobliobisa, rogorc situaciisa,<br />

sadac sagnebi rCebian iseTebad, ra molodinic aris maTgan ar dabadebula<br />

<strong>Tanamedrove</strong> periodis CasaxvasTan erTad.<br />

Tumca, gamorCeulad <strong>Tanamedrove</strong> fiqrs warmodgens wesrigis Sesaxeb fiqri,<br />

gancda rom raime swrafad unda moimoqmedon, SiSi imisa Sesabamis zomebs Tu ar<br />

miiReben, maSin wesrigi qaosad gadaiqceva... iseTi STabeWdileba iqmneba, rom<br />

<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si mxolod adamianuri urTierTobebis frTxili<br />

menejmenti yofs wesrigs qaosisgan (sociologiurad fiqri).<br />

sakiTxisadmi aseTi damokidebuleba vlindeba durkhemis naazrevSic.<br />

naSromSi, Sromis ganawileba, durkhemi wers specializaciis (Sromis ganawilebis)<br />

moralur Sedegebze. durkhemisTvis specializaciis fenomeni ar izRudeba<br />

ekonomikuri cxovrebiT (igi amiT upirispirdeba marqsizms). misTvis<br />

specializacia ekonomikur konteqsts scildeba da socialuri cxovrebis sxva<br />

sferoebisTvisac aqtualuri xdeba. adgili aqvs samuSaos saxlisgan gamijvnas:<br />

politika, ganaTleba iqceva specializirebul sferoebad. mecnierebac<br />

specializirebul mimarTulebebad iyofa. am farTo fragmentaciam, Sromis<br />

socialurma dayofam Secvala individis damokidebuleba moraluri wesrigis<br />

mimarT. amitomac durkhemi <strong>sazogadoeba</strong>s moralur Zalad miiCnevs:<br />

“<strong>sazogadoeba</strong> warmoadgens moraluri samyaros arsebobis pirobas.<br />

<strong>sazogadoeba</strong> individebis ubralo Tavmoyra ki ar aris, romlebsac <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

gawevrianebis dros Tavisi Sinagani moraluroba SeaqvT <strong>sazogadoeba</strong>Si; aramed<br />

adamiani warmoadgens moralur arsebas mxolod imitom rom is cxovrobs<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si, ramdenadac moraluroba dakavSirebulia jgufTan solidarobis<br />

gancdasTan da icvleba arsebuli solidarobidan gamomdinare. socialuri<br />

cxovrebis gaqrobasTan erTad moraluri cxovrebac gaqreboda, ramdenadac mas<br />

aRar eqneboda mizani" (Sromis ganawileba; rCeuli nawerebidan).<br />

baumani Tvlis, rom <strong>Tanamedrove</strong> xedva imisa, rom TiTqos <strong>sazogadoeba</strong>m unda<br />

gaxados individi "civilizebuli" mcdaria. aseTi xedva efuZneba durkheimis mier<br />

individTan mimarTebaSi sazogadoebis rogorc moraluri da SemzRudveli Zalis<br />

moazrebas. sociologia da socialuri mecnierebebi wamoadgenen am rwmenis<br />

inteleqtualur gamoxatulebas da amitom saWiroa maTi gadafaseba postmodernistuli<br />

sazogadoebis farglebSi, sadac individs eniWeba prioriteti<br />

<strong>sazogadoeba</strong>sTan SedarebiT.<br />

sociologiam unda Seicvalos damamkvidreblis roli <strong>sazogadoeba</strong>sa da<br />

sazogadoebriv eTikasTan mimarTebaSi da gaxdes interpretaciuli gansxvavebuli<br />

individualuri perspeqtivebis gaTvaliswinebiT. ufro meti yuradReba unda<br />

daeTmos piradi moralurobis Seswavlasac. aqedan gamomdinare, postmodernistuli<br />

sociologiis mTavari amocanaa politikasa da kulturaSi waaxalisos da<br />

SeinarCunos pluralizmi. baumanis normatiuli argumenti efuZneba sazogadoebriv<br />

eTikasa da indivudualur moralurobas Soris gansxvavebas. is Tvlis,<br />

rom <strong>Tanamedrove</strong> sociologiis gadmosaxedidan garkveuli undobloba arsebobs<br />

individis mimarT (da individualuri moralurobis mimarT) rac aseve<br />

ukavSirdeba sazogadoebrivi eTikis legitimurobas rogorc imis SesaZlebobas,<br />

rom moagvaros (racios saSualebiT) Tu rogor unda wavmarToT kargad Cveni<br />

cxovrebebi. baumani cdilobs socialuri Teoriis mimarT gansxvavebuli<br />

midgomis damkvidrebas (da ufro farTod sazogadoebis "marTvisa" da socialuri<br />

urTierTobebis mimarTac) romelic axdens moralurobis re-personalizacias,<br />

rac damokidebulia intuiciasa da emociaze da ara mxolod racioze (baumani<br />

amjobinebs "interpretaciuli racios" cnebas am konteqstSi — cneba, romelic<br />

man dilTaisgan aiRo). baumani ganaviTarebs <strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoriis<br />

iseTi sakiTxebis mimarT ufro intuitur da garegnulad moralistur midgomas,<br />

62


omlebic eqvemdebarebian racionalur dialogs, maSin rodesac postmodernistul<br />

TeoriaSi (liotari) TamaSis farglebSi xdeba maTi ganxilva.<br />

rogorc baumani aRniSnavs - "Cven vcxovrobT <strong>sazogadoeba</strong>Si, Cven varT<br />

<strong>sazogadoeba</strong>, iqidan gamomdinare, rom varT moralurebi”.<br />

postmodernistuli <strong>sazogadoeba</strong>:<br />

postmodernuli xana: postmodernizmi<br />

terminebi postmodernistuli, postmodernuli xana da postmodernizmi<br />

erTmaneTs cvlian literaturaSi, miuxedavad imisa, rom postmodernizmi<br />

SeTanxmebisamebr ZiriTadad esTetikas exeba. es terminebi mravali sxvadasxva<br />

fenomenis aRsaniSnavad yofila naxmari: sazogadoebebi (<strong>Tanamedrove</strong> dasavluri<br />

evropa, gansakuTrebiT ki aSS), socialuri praqtika ("Sopingi”, mobiluri<br />

telefonebis, internetis moxmareba, turizmi); socialuri Teoriebi (bodriari,<br />

baumani, liotari); filosofiuri argumentebi (riCard rorti, derida);<br />

skulptura/instalaciebi (demien hersti, treisi emini..) muxika (Snitke, praimal<br />

skrimi); mxatvroba (vorholi, devid hakni), Senobebi (loidi, rem kulhaasi, demien<br />

da hercogi), fuli (plastikuri baraTebi, evro); mecniereba (klonireba), garToba<br />

(virtualuri realoba), da a.S.<br />

Tu postmodernuli fenomenebis es sia raimeTi mainc aris erTmaneTTan<br />

dakavSirebuli, maSin Semdegi Temebi SeiZleba iyos aqtualuri:<br />

konteqstualizacia — sxvadasxva stilisa da midgomis “Sereva”, romlebic<br />

adre erTmaneTisgan gamoirCeodnen (mag., arqiteqtura, moda, religia);<br />

Sereva, “melt dauni” — "gaerTianebisa" da fragmentaciis gancda (imitacia<br />

dizainsa da reklamaSi)<br />

pastiSi — stilebisa da midgomebis ironiuli kopireba (mag., komediaSi);<br />

zedapiri — siRrmis nakleboba, "realobasa" da realobis "reprezentacias"<br />

Soris gansxvavebis uaryofa.<br />

sociologiuri terminebis gamoyenebiT, es Temebi SeiZleba gagebul iqnes<br />

rogorc dediferenciaciis procesi, romelic atrialebs da cvlis socialuri<br />

diferenciaciis process, romliTac xasiaTdeba <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis<br />

ganviTareba (parsonsi, habermasi). sxva sityvebiT rom vTqvaT, xdeba sazRvrebis<br />

rRveva: sazRvrebi an ganxvavebebi romlebic Seiqmna socialuri diferenciaciis<br />

Sedegad areulia postmodernistul <strong>sazogadoeba</strong>Si: mag. sazRvari maRal da<br />

dabal kulturas Soris, ralobasa da realobis reprezentacias Soris<br />

televizorSi (an filmSi, mxatvrobaSi, literaturaSi), politikasa da reklmas<br />

Soris, ekonomikur cxovrebasa da kulturas Soris; warmoebasa da gacvlas Soris,<br />

xelovnursa da adamianur gonebas Soris, dasavluri da aRmosavluri rwmenis<br />

sistemebs Soris. es idea safuZvlad udevs postmodernistul socialur<br />

TeoriaSi fragmentaciis Temas. de-diferenciaciis cneba gulisxmobs rom ukve<br />

SeuZlebeli xdeba sazogadoebis rogorc integrirebuli sistemis moazreba, an<br />

kidev rogorc erTi mTlianobis (marqsi da durkhemi).<br />

postmodernis sxva gansazRvrebebi xSirad xmaroben sityva "axals" da ar<br />

ganmartaven, Tu ras warmoadgens axali — <strong>sazogadoeba</strong>s exeba es, socialur<br />

Teorias Tu xelovnebis nimuSs. ritceri amis magaliTia: postmodernistuli xana<br />

Seexeba istoriul epoqas, romelic rogorc wesi ganixileba rogorc <strong>Tanamedrove</strong><br />

periodi; postmodernizmi Seexeba kulturul produqtebs (xelovnebaSi,<br />

filmebSi, arqiteqturaSi da a.S), romlebic ganxvavdebian <strong>Tanamedrove</strong><br />

kulturuli produqtebisgan.. postmoderni moicavs axal istoriul epoqas, axal<br />

kulturul produqtebs da a.S. yovelive amaT aerTianebT is axali, rac moxda<br />

bolo wlebis manZilze da ukve veRar mieyeneba sityva “<strong>Tanamedrove</strong>”, ramdenadac<br />

axali etapebi cvlian <strong>Tanamedrove</strong> realobas. (sociologiis Teoria, mexuTe<br />

gamocema)<br />

kiTxva ismis - konkretulad ra xdeba "axali"? da konkretulad rodis, "bolo<br />

wlebSi"? postmodernistuli sazogadoebis ufro zusti definiciisTvis unda<br />

aRvniSnoT, rom 1960 ian wlebSi gaCnda socialuri institutebisa da socialuri<br />

cxovrebis reorganizaciis iseTi <strong>for</strong>mebi, romlebic ZiriTadad Sedgeba<br />

63


in<strong>for</strong>maciuli teqnologiebis ganviTarebisgan, globaluri komunikaciuri<br />

mediisgan da momsaxurebis seqtorisgan; momxmareblur <strong>sazogadoeba</strong>Si, aseve<br />

ganxorcielda gacvliTi urTierTobebis da finansuri bazrebis eqspansia;<br />

gaizarda kulturuli pluralizmi.<br />

Tu postmodernistuli socialuri Teoria cdilobs gamoikvlios am cvlilebebis<br />

mizezebi da Sedegebi, sainteresoa, ras warmoadgens postmodernistuli<br />

periodi rogorc normatiuli proeqti?<br />

normatiuli cnebebis moSveliebiT, <strong>Tanamedrove</strong>obis (modernistuli) proeqti<br />

ZiriTadad exeba sinTezis miRwevas an kidev universalur konsensuss. Tu<br />

arsebobs iseTi proeqti, romelic asocirdeba postmodernistul xanasTan, is<br />

pirvel rigSi exeba pluralizms ufro metad vidre universalizms da<br />

gansxvavebulobis SenarCunebas, vidre sinTezis miRwevas. mTavari gansxvaveba<br />

<strong>Tanamedrove</strong> da post<strong>Tanamedrove</strong> Teoriebs Soris, iseve rogorc <strong>Tanamedrove</strong>obasa<br />

da post<strong>Tanamedrove</strong>obas rogorc normatiul proeqtebs Soris<br />

aris is, rom xdeba racios interpretacia, gansakuTrebiT ki racios urTierToba<br />

kulturasa da <strong>sazogadoeba</strong>sTan.<br />

<strong>Tanamedrove</strong> socialuri Teoriis farglebSi, goni, racio moazrebulia rogorc<br />

socialuri Teoriis epistemiologiuri safuZveli da rogorc <strong>Tanamedrove</strong>obis<br />

proeqtis CarCo, romelic scildeba kulturas. postmodernistul<br />

socialur TeoriaSi, racio SeiZleba ganixilebodes rogorc kulturasTan<br />

igiveobrivi, romelsac aZlierebs Zalaufleba; racio ar warmoadgens kulturis<br />

safuZvels, aramed Teoretikosebis damaxinjebul mcdelobas axsnan samyaro.<br />

Tu racio, kulturis farglebs scildeba, is SeiZleba gamoyenebul iqnes<br />

rogorc kargi sazogadoebis ganxorcielebis safuZveli, sadac moxdeba<br />

dapirispierbuli perspeqtivebisa da rwmenebis gasamarTleba. Tu goneba<br />

kulturis nawilia an gaWuWyianebulia kulturis elementebis mier, maSin mas amis<br />

ufleba ar gaaCnia: Cven ver vflobT gasamarTlebis saSualebebs da amitom ara<br />

mxolod unda vicxovroT pluralistul samyaroSi, aramed gaviTavisoT is.<br />

istoriuli konteqsti: postindustrializmi<br />

post industrializmis cneba, rogorc wesi, asocirdeba daniel belis<br />

naazrevTan 1960-ian da 1970-ian wlebSi. beli gamoyofs industriul <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

momxdar xuT ZiriTad cvlilebas: 1) post<strong>for</strong>distuli warmoebis<br />

teqnika; 2) axali da gafarToebuli profesiuli da teqnikuri klasis warmoSoba;<br />

3) ufro meti Teoriuli codnis gamoyeneba rogorc politikisa da inovaciis<br />

safuZveli; 4) zrdadi orientacia momavalze teqnologiebis marTvis dros; 5)<br />

organizaciuli da in<strong>for</strong>maciuli Teoriis mzardi ndoba.<br />

daniel beli postindustrializms ganixilavs politikurad memarjvene<br />

poziciidan, xolo alen tureni memarcxene poziciidan. misi ZiriTadi argumenti<br />

Semdegia:<br />

warmoiSva axali post industriuli codnis klasi, romelic <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

atarebs inovaciis ZiriTad pasuxismgeblobas da romelsac aqedan gamomdinare<br />

xelSi uWiravs mniSvnelovani Zalaufleba; Tumca SedarebiT naklebad aris<br />

SezRuduli warmoebis urTierTobebiT da amitom momavalSi iqneba ufro<br />

radikaluri, vidre Zveli industriuli proletariati.<br />

kidev erTi "postindustriuli moazrovnis” andre gorcis mixedviT, romelic<br />

ufro axlos dgas turenTan, vidre belTan, warmoiSva axali postindustriuli<br />

araproletariati romelic Sedgeba umuSevrebisa da kavSirebSi naklebad<br />

gaerTianebeli adamianebisgan. es adamianebi iqnebian gamanTavisuflebeli<br />

politikis adresati, romelic naklebad aris SezRuduli industriuli<br />

korporaciebis mier (umuSevrebi) an kidev ufro institucionalizebuli (da<br />

aqedan gamomdinare, ufro "usafrTxo") koleqtivisturi <strong>for</strong>mebis mier (naklebad<br />

gaerTianebuli kavSirebSi).<br />

magram ratom unda gaviTvaliswinoT zemoT moyvanili aspeqtebi<br />

postmodernistul TeoriaSi?<br />

imitom rom: postindustrializmi asocirdeba ekonomikur cxovrebaSi<br />

64


in<strong>for</strong>maciis rolis eqspansiasTan da aqedan gamomdinare <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

struqturisa da kulturis SerwymasTan. postindustrializmi aseve dakavSirebulia<br />

Zireul cvlilebebTan socialur stratifikaciaSi rogoric aris mzardi<br />

saSualo klasi, rac gulisxmobs momxmarebluri sazogadoebis mniSvnelobis<br />

zrdas. momxmarebloba aq ganxilulia ara rogorc mxolod aqtivoba, aramed<br />

rogorc socialuri identobis ganmsazRvreli mniSvnelovani wyaro.<br />

margaret arCeri am arguments Semdegnairad ajamebs: momsaxureobiT<br />

dakavebuli klasis warmoSobasis paralelurad, uprecedento koleqtiurma<br />

mobilobam ganapiroba umravlesobis CarTva industriul <strong>sazogadoeba</strong>Si;<br />

momxdarma cvlilebebma umravlesobas SesZina materialuri interesebi,<br />

romlebic gansakuTrebiT mzard momxmareblobaSi (konzumerizmSi) gamoixata da<br />

Sesabamisad Seamcira maTi ideologiuri dapirispirebani da utopiuri xedvebi.<br />

postpolitikurma da postideologiurma xanam aseve gvauwya axali<br />

teqnoracionalurobis fenomeni kulturaSi, ramac darCenil socio-politikur<br />

problemebs teqnikuri sakiTxebis statusi mianiWa, romelTa teqnikuri<br />

gadawyvetac momavalSi moxdeboda (Teoria, kultura da post-industriuli<br />

<strong>sazogadoeba</strong> — maik federstoni, red).<br />

duglas kelneri ganavrcobs teqno kulturis Sesaxeb zemoT moyvanil am<br />

Sexedulebas (Tumca kelneri ar warmoadgens postmodernists, aramed kritikuli<br />

Teoretikosia); duglas kelneris mixedviT, teqnokultura masobrivi kulturisa<br />

da momxmarebluri sazogadoebis erTianobas warmoadgens, sadac samomxmareblo<br />

sagnebi, kino, televizia, masobrivi imijebi da kompiuterizirebuli in<strong>for</strong>macia<br />

kulturis dominantur <strong>for</strong>mad gadaiqcevian ganviTarebul msoflioSi da aseve<br />

sul ufro mzardi gavlena aqvT ganviTarebad qveynebzec.<br />

teqnokulturaSi, imijebi, sanaxaoba da esTetizirebuli samomxmareblo<br />

sagnebi, an kidev "samomxmareblo sagnebis esTetika" kulturis axal <strong>for</strong>mebs<br />

Seadgenen, romlebic axdenen yoveldRiuri cxovrebis kolonizirebas da<br />

politikas, ekonomikasa da socialur urTierTobebs gardaqmnian. yvela am<br />

sferoSi teqnologia sul ufro da ufro centralur rols TamaSobs (kritikuli<br />

Teoria , marqsizmi da moderni, kelneri)<br />

istoriuli konteqsti : momxmarebloba (konzumerizmi)<br />

momxmareblobis (konzumerizmis) fenomeni xidis rols TamaSobs erTis mxriv<br />

postindustrializmisa da in<strong>for</strong>maciuli sazogadoebis Teoriebsa da meore<br />

mxriv globalizaciisa an/da globaluri kapitalizmis Teoriebs Soris.<br />

skot laSisa da jon uris mixedviT, Cven vcxovrobT <strong>sazogadoeba</strong>Si, romelic<br />

organizebulia momxmarebluri tendenciebis irgvliv (gasaTvaliswinebelia<br />

finansuri bazrebis uzenaesoba industriul korporaciebTan da gacvlasTan<br />

mimarTebaSi), rac warmoadgens ekonomikuri aqtivobis gabatonebul <strong>for</strong>mas da<br />

gamoirCeva (anu postmodernuli xasiaTi aqvs) socialur identobasa da<br />

organizaciaze Tavisi zemoqmedebiT.<br />

laSisa da uris mosazreba Semdeg argumentebs moicavs: mwarmoebluri<br />

industria dasavleTis qveynebSi Sesustda da gadainacvla mesame msoflioSi<br />

(post industrializmi). es procesi ganxorcielda soflis industrializaciis<br />

<strong>for</strong>mebis paralelurad, ramac, Tavis mxriv, socialur mobilobaSi farTo<br />

cvlilebebi gamoiwvia.<br />

am cvlilebma ki Seamcira metropolisebis mniSvneloba socialuri identobis<br />

gansazRvra/CamoyalibebaSi. socialuri identoba fragmentuli gaxda, rac<br />

nawilobriv ganapiroba momxmarebluri aqtivobis zrdam da moxmarebis<br />

sagnebisTvis specializirebuli bazrebis ganviTarebam.<br />

es procesi, Tavis mxriv, ki niSnavs, rom moxmarebis sagnebis warmoeba imitaciis,<br />

pastiSisa da stilisturi sazRvrebis aRrevis principebze dayrdnobiT<br />

mimdinareobs. ufro meti yuradReba eqceva stils, vidre Sinaarss rogorc<br />

faseulobis indikators (rasac bodriliari uwodebs — niSan - faseulobas).<br />

rogorc postindustrializmis Teoriebi, konzumerizmis Teoriebi Seexeba<br />

dasavleTis sazogadoebebSi ganxorcielebul urTierTdamokidebul struqtu-<br />

65


ul da kulturul cvlilebebs. es Teoriebi ZiriTadad efuZnebian or amosaval<br />

arguments: rom sabazro kapitalizmi aris "uzenaesi" <strong>for</strong>ma da rom am etapze ar<br />

arsebobs politikuri ekonomiis alternatiuli sistemebi; da rom im<br />

sazogadoebebis ricxvi, romelTac SeiZleba ewodoT liberalur-demokratiuli<br />

izrdeba. es Sexedulebebi mWidrod aris dakavSirebuli zogad postmodernistul<br />

ideasTan, rom dasavleTis sazogadoebebSi adgili hqonda reprezentaciis<br />

kriziss da rom Cven mivaRwieT istoriis dasasruls (fukuiama, bodriliari).<br />

robertsonma SemogvTavaza im fenomenebis sia, romelic dasavluri sazogadoebis<br />

istoriaSi gaurkveveli fazis arsebobas amtkicebs:<br />

dawyebuli 1960-ian wlebSi krizisuli tendenciebi aSkara gaxda adreul 1990-<br />

ianebSi. mesame msoflios inkluzia da globaluri cnobierebis amaRleba 1960-ian<br />

wlebSi. mTvareze adamianis gagzavna. "post-materialisturi” Rirebulebebis<br />

xazgasma. civi omis dasasruli da atomuri iaraRis gavrceleba. globaluri<br />

institutebisa da moZraobebis ricxvis gazrda. sazogadoebebi sul ufro da<br />

ufro xSirad dgebian multikulturuli da polieTnikuri problemebis winaSe.<br />

individebis TviTmoazreba rTuldeba gamomdinare genderuli, eTnikuri da<br />

rasobrivi aspeqtebidan. adamianis uflebebi. saerTaSoriso sistema ufro<br />

labiluri xdeba — bipolaroba dasrulda. kacobriobis bedis Sesaxeb fiqri<br />

gaZlierda. interesi gaCnda msoflio samoqalaqo sazogadoebisa da msoflio<br />

moqalaqeobis ideis mimarT. moxda globaluri media sistemis konsolidacia.<br />

(globaluri viTarebis CarCoebSi moqceva — federstoni)<br />

postindustrializmis koncefcia, konzumerizmis ideasTan erTad<br />

mniSvnelovan rols TamaSobs pirovnebis identobisa da popularuli kulturis<br />

<strong>for</strong>mirebaSi, rac gvibiZgebs iqiTken, rom kapitalisturi <strong>sazogadoeba</strong> veRar<br />

moiazreba gamomdinare marqsistuli Sexedulebidan ekonomikuri sistemis<br />

Sesaxeb, rom socialuri cvlilebas mxolod warmoebis Zalebi ganapirobeben.<br />

gacvla, niSan-faseulobebis simboluri samyaro ufro mniSvnelovania vidre<br />

warmoeba, manqanebisa da sagnebis "namdvili" samyaro. warmoebis paradigmis<br />

uaryofa mxars uWers postmodernistul mcdelobas gaauqmos gansxvaveba<br />

namdvils, materialur samyarosa da simbolur- reprezentaciul samyaros Soris.<br />

aqedan ki gamomdinareobs mniSvnelovani Teoriuli azri, rom istoriul<br />

ganviTarebas ar gaaCnia raime garkveuli logika an xazi. am azrs ki, Tavis mxriv,<br />

mivyavarT Semdeg daskvnamde - istoriam amowura Tavisi Tavi an kidev sxva<br />

sityvebiT rom vTqvaT, dasrulda.<br />

<strong>sazogadoeba</strong> da individi<br />

antoni gidensis da ulrix bekis SromebSi ZiriTad cnebas refleqsuroba<br />

warmoadgens. gidensi refleqsurobas Semdegnairad ganmartavs:<br />

refleqsuroba: socialuri cxovrebis nakadisTvis Tvalyuris devneba.<br />

moqmedebis pirobebis Sesaxeb in<strong>for</strong>maciis rogorc saSualebis gamoyeneba,<br />

rom moxdes mocemuli moqmedebis gadafaseba da sxvanairad moazreba; refleqsuroba,<br />

aris imis wesi Tu rogor vaxdenT Cveni socialuri aqtivobis<br />

monitorings, rogorc monawileebi da Sesabamisad vayalibebT da vcvliT am<br />

qcevis xasiaTs dinamikaSi. (sazogadoebis konstitucia)<br />

bekis mixedviT, ki refleqsuroba aris gaucnobierebloba: “rac ufro<br />

<strong>Tanamedrove</strong> xdeba <strong>sazogadoeba</strong>, miT ufro winaswar ganusazRvreli Sedegebi<br />

moaqvs mas, xolo rodesac xdeba am Sedegebis gamJRavneba da gacnobiereba, isini<br />

industriuli modernizaciis safuZvlebs eWvis qveS ayeneben" (demokratia<br />

mtrebis gareSe)<br />

refleqsuroba — aucileblobis SegrZneba rom SenSi SemouSva "garegani<br />

codna”, miiRo "garegani gamocdileba".<br />

rac Seexeba gidensisa da bekis midgomebs Soris gansxvavebas, gidensisTvis<br />

refleqsuroba yovelRiuri socialuri praqtikis codnis gamoyenebisa da<br />

reproduqciisgan Sedgeba. aqedan gamomdinare, codna socialuri moqmedebis<br />

wyarod gadaiqceva da aseve warmoadgens moqmedebis Secvlis saSualebas.<br />

bekisTvis ki, refleqsurobas Seadgens Cvens codnaSi arsebuli carieli<br />

66


adgilebi, romlebsac igi uwodebs ucodinarobas. ucodinaroba ara mxolod is<br />

aris rac ar viciT, aramed warmoadgens SeuZleblobas rom vicodeT.<br />

kiTxva ismis - ramdenad aris es ori ganxvavebuli midgoma erTmaneTis<br />

Sesabamisi? imisaTvis rom ufro naTlad gavigoT, Tu ra Teoriul principebs<br />

efuZneba gidensis mier refleqsurobis cnebis gamoyeneba, unda mokled<br />

mimovixiloT misi adreuli mcdeloba gadaeWra struqtura /moqmedebis dilema<br />

sociologiaSi.<br />

dilemis mixedviT, unda moxdes moqmedebis, mniSvnelobisa da subieqturobis<br />

cnebebis dakonkreteba da am cnebebis mimarTeba struqturisa da SezRudvebis<br />

cnebebTan. Tu interpretaciuli sociologia emyareba subieqtis uzenaesobas,<br />

funqcionalizmi da struqturalizmi afuZneben socialuri obieqtis<br />

uzenaesobas.<br />

gidensi Tvlis, rom am dilemis gadaWra Semdegnairad unda moxdes: yvela<br />

sociologiurma axsna-ganmartebam unda socialuri qmedebis interpretacia<br />

moaxdinos ise, rom gaTvaliswinebul iyos moqmedebis ganmaxorcieleblis<br />

perspeqtiva; amitom "struqturis" cneba unda moicavdes ara mxolod<br />

institutebs, aramed socialur praqtikasac.<br />

amitom, sciologiuri miznebisTvis, struqtura unda warmoadgendes ara<br />

Senobis karkass, aramed socialur "struqturebs"; unda gaaCndes sistemuri<br />

niSan-Tvisebebi, rac niSnavs rom socialuri struqturebs/sistemebs dinamikuri<br />

xasiaTi gaaCniaT da Sedgebian garkveuli drois periodSi socialuri praqtikis<br />

reproduqciisgan.<br />

aq ismis kiTxva: romelia "struqturul/sistemuri" elementebi da romelia<br />

"qmedebis" Semcveli elementebi? gidens amazec aqvs pasuxi: es aris reproduqciis<br />

procesi da ara faqti rom <strong>sazogadoeba</strong> garegania moqmedebis subieqtebTan<br />

mimarTebaSi, romlebic socialur praqtikas struqturizebul xasiaTs aniWeben.<br />

struqturul/sistemur elementebs gidensi wesebs uwodebs, romlebic normebis<br />

msgavsia. Tumca wesebi ara mxolod moqmedebis SezRudvas (norma rasac<br />

gulisxmobs) axdenen, aramed moTamaSeebs SeuZliaT wesebis, rogorc moqmedebis<br />

resursis gamoyeneba.<br />

wesebi, Tavis mxriv, codnis kompleqsisgan Sedgeba, risi codnac Cven<br />

gvWirdeba, raTa SevideT socialur urTierTobaSi da vpasuxobdeT socialur<br />

viTarebas; aqedan gamomdinare, wesebi da ara normebi Seadgenen sazogadoebis<br />

sistemur niSan-Tvisebebs. yovelive zemoT Tqmuli gvaaxlovebs refleqsurobis<br />

cnebasTan: refleqsurobis cneba mniSvnelovania, ramdenadac wesebis rogorc<br />

resursebis gamoyeneba individebs saSualebas aZlevs monitoringi gauwion da<br />

Sesabamisad garkveuli drois ganmavlobaSi moaxdinon socialuri moqmedebis<br />

nimuSebis reproduqcia. isini warmoadgenen im mediums, risi saSualebiTac<br />

urTierTobebi SesaZlebeli xdeba. gidensis mixedviT, <strong>sazogadoeba</strong> zRudavs<br />

individebs mxolod imdenad, ramdenadac arsebobs codnis naklovaneba. Tumca, am<br />

naklovanebam SeiZleba gamoiwvios socialuri moqmedeba, romelsac gauTvleli<br />

Sedegi moyveba.<br />

aqve ibadeba kiTxva, rom Tu refleqsuri monitoringis mixedviT, nebismieri<br />

<strong>sazogadoeba</strong> axdens Tavisi Tavis reproduqcias, maSin ratom axasiaTebs is<br />

mxolod gviandel <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s? gidensi pasuxobs, miuxedavad<br />

imisa, rom refleqsuroba yvela adamianuri qmedebis ganmsazRvreli<br />

maxasiaTebelia, misi institucionalizacia gviandeli <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis<br />

specifikur niSans warmoadgens. es niSani nawilia imisa, rac safuZvlad udevs<br />

sistemur reproduaqcias, iseTi gziT, rom azri da qmedeba gamudmebul<br />

urTierTqmedebaSi imyofebian erTmaneTTan.<br />

gviandeli <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

an meore/Semdgomi <strong>Tanamedrove</strong>oba<br />

gidensis da bekis mixedviT, gviandeli <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong> xasiaTdeba<br />

iseTi procesiT, romelsac isini refleqsur modernizacias uwodeben. refleqsuri<br />

modernizacia <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebis ZiriTadi institucionaluri<br />

67


maxasiaTeblebis ganviTarebis aCqarebasa da radikalizacias warmoadgens. es<br />

maxasiaTeblebia: kapitalizmi, industrializmi, saxelmwifo administracia,<br />

samxedro Zala.<br />

gidensi da beki aCqareba/radikalizaciis gamomwvev faqtorebad droisa da<br />

sivrcis erTmaneTisgan daSorebas asaxeleben, rac, Tavis mxriv, gamowveulia<br />

Semdegi meqanizmebiT: simboluri niSnebiT — fuliT da eqspertuli sitemebiT,<br />

romlebic funqcionireben eqspertebis damoukideblad, vinc es sistemebi Seqmna,<br />

mag., transportSi, organizaciebsa da telekomunikaciebSi.<br />

refleqsuri monitoringis procesi <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si arsebuli<br />

institutebis organizaciuli aspeqtebis ganmsazRvreli faqtori gaxda. Sedegad,<br />

institutebi — da Cveni TviTidentoba daeqvemdebara cvlilebis ganuwyvetel<br />

process. subieqturi perspeqtividan gamomdinare es SemaSfoTebelia.<br />

refleqsuri modernizacia yovelTvis gvemuqreba imiT rom erT mSvenier dRes is<br />

kontrols aRar daeqvemdebareba. refleqsurobis principi da mudmivi monitoringi,<br />

romelsac is gulisxmobs qmnis gaurkveveli momavlis SegrZnebas.<br />

bekisTvis, refleqsuri modernizacia modernizaciuli procesis meore<br />

talRas warmoadgens, romlis drosac industrializmi demistifikaciis process<br />

ganicdis, iseve rogorc Tavis droze industrializaciam pre-<strong>Tanamedrove</strong><br />

msoflios demistifikacia moaxdina. pre<strong>Tanamedrove</strong> msoflios demistifikacia<br />

ki ganapirobes industriuli ganviTarebis Sedegebma an kidev gauTvlelma<br />

ukuCvenebam, rogoric aris magaliTad dabinZureba: Cven aRar vcxovrobT<br />

industriuli warmoebis <strong>sazogadoeba</strong>Si, aramed industriuli warmoebis Sedegebs<br />

winaSe vdgevarT, rac warmoadgens am sazogadoebis negatiur sarkisebur imijs.<br />

beki postmodernistuli sazogadoebis analizs eTanxmeba imdenad ramdenadac, es<br />

analizi aRiarebs, rom industriuli <strong>sazogadoeba</strong> dakninebulia. magram<br />

industrializmi martivad ar Caunacvlebia mikroeleqtronikisa da<br />

gafarToebuli servisis seqtoris teqnologiebs; industriuli sazogadoebis<br />

etapi damTavrda yovelgvari dagegmarebisa da revoluciis gareSe.<br />

rom SevajamoT, <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>m im etaps miaRwia, romlis drosac<br />

moxda refleqsurobis intstitucionalizacia, rac niSnavs rom <strong>Tanamedrove</strong><br />

sazogadoebis yoveli ganzomileba kritikulad ganixileba am sazogadoebisave<br />

wevrebis mier. Tumca es ar warmoadgens kritikuli TviTrefleqsiis kargad<br />

mowesrigebul da teleologiur process, aramed <strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

ufro eqsperimentuli xasiaTi aqvs; yoveli CvenTagani iZulebulia TviTon<br />

gaakeTos arCevani da ar iyos damokidebuli politikosebze, eqspertebze an im<br />

Zalebze, romlebsac isini efuZnebian.<br />

riskis fenomeni rogorc gidensis aseve bekis naazrevSi centralur cnebas<br />

warmoadgens, gansakuTrebiT ki bekis naSromebSi. beki Tvlis, rom Cven vcxovrobT<br />

Seqmnili riskis xanaSi. anu is riski, romlis winaSec Cven yoveldRiurad<br />

vgdgavarT, Cveni xaniTvis specifikuria da ar warmoadgens bunebriv risks. is<br />

warmoqmnilia eqspertTa sistemebis mier da ar aris Cveni qmedebebiT ganpirobebuli.<br />

Seqmnili riski codnazea damokidebuli da iTxovs Cvengan<br />

warmovidginoT ararsebuli, momavali viTarebebi rogorc Cveni gadawyvetilebebis<br />

an kanonmdeblobis miRebis safuZveli. amitomac dRevandel<br />

<strong>sazogadoeba</strong>s beki riskis <strong>sazogadoeba</strong>s uwodebs.<br />

zedmetad ganviTarebuli warmoebis Zalebis pirobebSi, 21 saukunis<br />

dasawyisSi, mecniereba xSirad warmoadgens rogorc ganmaTleblobas, aseve<br />

antiganmanaTleblobas, WeSmaritebasa da mis dafarvas, memkvidreobiT miRebuli<br />

SezRudvebisagan ganTavisuflebas erTi mxriv da SezRudvas, meore mxriv, Cvens<br />

mierve Seqmnili obieqturi sazRvrebis farglebSi. mecnierebis rogorc<br />

apologetebi, aseve kritikosebi erTmaneTs ekamaTebian swored am ori<br />

poziciidan gamomdinare. Tumca, cal-calke aRebuli orive pozicia mcdaria.<br />

bekis Tvlis, rom sakiTxis dayeneba — mecnierebis saSualebiT an mecnierebis<br />

gareSe — aramarTebulia; Seqmnili riski imanenturad aris politizirebuli, rac<br />

ganpirobebulia imiT, rom riskis marTva, gamomdinare am fenomenis<br />

kompleqsurobidan da riskis Sesafaseblad saWiro codna gadaiqca eqspertebis<br />

prerogativad. eqspertebi efeqturad uvlian gverds politikur sistemas da<br />

Sedegad xdeba rogorc beki uwodebs qve-politikuri sferos <strong>for</strong>mireba.<br />

68


subpolitika arsebobs <strong>for</strong>maluri demokratiuli sivrcis gareT an qveS.<br />

specialuri interesebis dakmayofileba ZiriTadad masmediisa da mosamarTleebis<br />

mier xdeba, rac iwvevs politikuri debatebis mimarT fragmentul<br />

midgomas. es aseve saxelmwifos ekonomikuri daRmavlobis gamoxatulebaa, razec<br />

mianiSnebs ara mxolod socialuri uzrunvelyofis nakleboba, aramed isic rom<br />

mTavrobebi finansurad ver axerxeben sazogadoebis farTo maStabian monitorings.<br />

ufro zogadad, aRniSnuli viTareba miuTiTebs imaze, rom moxda gadasvla<br />

masobrivi politikuri partiebidan konkretuli problematikis garCevaze.<br />

globalizaciis procesebi riskis Temis analizTan mWidro kavSirSia. gidensi<br />

globalizacias gansazRvravs rogorc msoflio socialuri urTierTobebis<br />

gaintensiurebas, rac Soreul geografiul wertilebs akavSirebs erTmaneTTan<br />

ise rom lokalur movlenebs xSirad mravali aTasi kilometris daSorebiT<br />

momxdari ganapirobebs. rac niSnavs, rom globalizacias dialeqtikuri saxe aqvs :<br />

erT adgilas momxdarma movlenebma SeiZleba gamoiwvion gansxvavebuli an<br />

sapirispiro xdomilebebi meore adgilas. am fenomens gidensi lokalur/globalur<br />

kavSirs uwodebs.<br />

gidensisTvis globalizaciis procesi dakavSirebulia TviTidentobis trans<strong>for</strong>maciasTan,<br />

rac warmoadgens refleqsuri modernizaciis gafarToebas "me"-s<br />

mimarTulebiT. adamianuri gamocdileba igive refleqsuri modernizaciis<br />

process eqvemdebareba, rasac eqvemdebarebian <strong>Tanamedrove</strong> institutebi. Tumca<br />

eqspertuli codnis praqtikaSi gamoyenebiT individebis cxovrebebi icvleba,<br />

seqsualobis, janmrTelobisa da sulierebis, a.S. sferoebSi. magaliTad,<br />

fsiqoTerapia im dislokaciebsa da gaurkvevlobebs gamoxatavs, romlebic moicaven<br />

refleqsuri modernizaciis subieqtur gamocdilebas. TerapiasTan dakav-<br />

Sirebuli ideebis gamoyeneba seqsualobaSi, seqsualuri urTierTobebis gamijvna<br />

ganayofierebisgan gavlenas axdenen intimurobis mniSvnelobis sxvanairad<br />

moazrebaze. refleqsuri modernizaciis mTavari gamovlinebas am etapze<br />

warmoadgens intimuri urTierTobis damyarebisken swrafva, rac ufro did<br />

prioritets aniWebs emociur da seqsualur dakmayofilebas, vidre xangrZlivobas.<br />

qalebi gansakuTrebiT gaZlierdnen. xelmisawvdomi in<strong>for</strong>maciis raodenoba<br />

da mravalferovneba gvibiZgebs imisken, rom Cveni cxovrebebi miRebuli<br />

in<strong>for</strong>maciis WrilSi ganvixiloT. eqspertuli codna ar efuZneba raime<br />

tradicias da ar arsebobs realuri rekomendacia imisa, Tu rogori arCevani unda<br />

gavakeToT an kidev rogori Sefaseba SeiZleba mivceT eqspertTa mosazrebas.<br />

Sedegad momavlis Riaoba dgas rogorc SesaZleblobebis, aseve safrTxis winaSec.<br />

generaciuli politika<br />

gidensisTvis da bekisTvis normatiuli proeqts, romelic refleqsuri<br />

modernizaciis Teoriidan gamomdinareobs aqvs mZafri moTxovnilebis <strong>for</strong>ma.<br />

posttradiciul <strong>sazogadoeba</strong>Si iSleba yvela erT dros myari parametri,<br />

romelic arsebobda <strong>sazogadoeba</strong>sa da bunebas Soris urTierTobaSi, ojaxis<br />

struqturaSi, rwmenasa da klasobriv cnobierebaSi. am process Tan sdevs<br />

individualizacia, romelic riskis kulturaSi TiTqmis aucileblobis saxe aqvs.<br />

arc erTi CvenTagani individualizaciis procesisgan dazRveuli ar aris;<br />

individualizacia inkluziis garkveul <strong>for</strong>madac SeiZleba iqnes ganxiluli.<br />

<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, arsebuli definiciebis safuZvelze energiuli<br />

<strong>sazogadoeba</strong>a, sadac individebi da jgufebi met-naklebad iZulebulebi arian,<br />

rom Zlieri pozicia daikavon sakuTari cxovrebis xarisxis mimarT. imdenad<br />

ramdenadac cxovrebis xarisxs SeiZleba globaluri safrTxe daemuqros, TviTon<br />

am poziciac globaluri xasiaTi eZleva. aucileblobidan gamomdinare Cven<br />

gaviareT privatulobis etapi da rTulia Tavi avaciloT aqtiur politikur<br />

CarTulobas.<br />

sainteresoa, ra warmoadgens am aucileblobis wyaros. orive<br />

TeoretikosisTvis, es aucilebloba ganpirobebulia faseulobebis globaluri<br />

gaerTianebiT, rac TavisTavad gamowveulia SiSisa da safrTxis globaluri<br />

69


xasiaTiT.<br />

faseulobebis Tanxvedras empiriuli xasiaTi aqvs. is emyareba SiSs; amitom<br />

negatiuria. magram gidensisa da bekisTvis, SiSis saerToobas sawinaaRmdego<br />

Sedegic aqvs — saerTo imedi da saerTo leqsika. bekisTvis am leqsikas ZiriTadad<br />

ekologiuri xasiaTi aqvs, Tumca SeiZleba gadaizardos socialuri uzrunvelyofisa<br />

da janmrTelobis sferoebSi. gidensisTvis, gaziarebuli leqsika<br />

sicocxlis sakralur faseulobas exeba, adamianis uflebebs, cocxali arsebebis<br />

gadarCenasa da momavlisTvis zrunvas.<br />

gidenss da beks ar sWirdebaT, zemoT aRniSnuli, universaluri faseulobebis<br />

gamogoneba an Tavs moxveva, ramdenadac isini realurad arseboben da ara<br />

TeoriaSi. riskis kulturis pirobebSi, romelmac gamoiwvia arastabiluroba da<br />

SiSi, Cven iZulebulebi gavxdiT movaxdinoT politikis gadasinjva. gidensis<br />

mixedviT, politikis gadafasebas mivyavarT generaciul politikamde.<br />

gidensi socializms miiCnevs aramdgradad, radganac is efuZneba<br />

sazogadoebis kibernetikul models. sazogadoebis es modeli gulisxmobs, rom<br />

sazogadoebis marTva da kontroli SesaZlebelia maRali inteleqtis mier (anu<br />

saxelmwifos mier). aseTi midgoma Zvel samyaros axasiaTebs, dRes ki <strong>Tanamedrove</strong><br />

dasavlur <strong>sazogadoeba</strong>s funqcionirebisTvis sWirdeba adgilobrivi da ara<br />

centraluri in<strong>for</strong>maciis wyaroebi.<br />

gidensi politikis gadasinjvisTvis Semdeg gzebs (mesame gza) gamoyofs:<br />

- politikuri Zalis decentralizacia;<br />

- individebisa da adgilobrivi sazogadoebrivi gaerTianebebis avtonomia im<br />

mizniT, rom moxdes arsebuli in<strong>for</strong>maciuli nakadis mimarTva moqmedi<br />

subieqtidan mmarTveli struqturebisken, refleqsuri monitoringis<br />

saSualebiT;<br />

- aqtiuri ndobis damkvidreba politikuri sazogadoebis farglebSi ("aqtiurSi"<br />

igulisxmeba mudmivad warmoebadi, monitorings daqvemdebarebuli da<br />

SeTanxmebuli).<br />

kiTxva ismis, Tu ratom uwodebs gidensi zemoTxsenebul rekomendaciebs<br />

mesame gzas, memarcxeneobisa da memarjveneobis miRma?<br />

generaciuli politikis idea asaxavs bazarsa da saxelmwifos Soris arsebuli<br />

klasikuri dixotomiisgan Tavis aridebis mcdelobas. amitom individebisa da<br />

jgufebis SesaZleblobas Seqmnan da awarmoon TavianTi Tavi politikur sazogadoebebad<br />

gadamwyveti roli eniWeba. generaciuli politika “uzrunvelyofs<br />

materialur pirobebs da organizaciul struqturebs im socialur-politikuri<br />

gadawyvetilebebisaTvis, romlebsac iReben individebi da jgufebi farTo<br />

socialuri wesrigis farglebSi”. (gidensi)<br />

racios cneba mWidrod aris dakavSirebuli gidensis refleqsurobis<br />

cnebasTan, aqedan gamomdinare ki, generaciuli politikis <strong>for</strong>masTan, ris<br />

advokatirebac igi eweva. gidensisTvis racio meToduri eWvis ganxorcielebis<br />

saSualeba xdeba. Cveni xanis mTavar princips unda warmoadgendes meToduri eWvi,<br />

romelic saTaves dekartes filosofiaSi iRebs. gidensi da beki Tvlian, rom<br />

universalizmi da ara pluralizmi warmoadgens momavlisken svlis erTaderT<br />

gzas, radganac SiSebisa da sadardebeli problematikis Tanxvedras mivyevarT<br />

faseulobebis Tanxvedramde.<br />

<strong>Tanamedrove</strong> procesebis gasagebad beki, iseve rogorc baumani Tvlis, rom<br />

saWiroa axali sociologiuri cnebebis danergva, romlebic ufro adekvaturi<br />

iqneba axal samyaroze saubrisas. Tumca es arc ise martivi saqmea.<br />

magaliTad, beki wers, rom tradiciis cnebis magivrad unda dainergos<br />

detradicionalizaciisa da posttradiciis cnebebi. modernizaciis magivrad is<br />

mimarTavs refleqsuri modernizaciis cnebas, romelsac beki, agreTve uwodebs<br />

“ganmanaTleblobis ganmanaTleblobas”. xolo, industriuli sazogadoebis<br />

cnebas industriuli Sedegebis sazogadoebiT anacvlebs. baumanisgan gansxvavebiT,<br />

beki post<strong>Tanamedrove</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s warmogvidgens rogorc <strong>Tanamedrove</strong><br />

sazogadoebis sapirispiros da ara rogorc <strong>Tanamedrove</strong> sazogadoebisgan<br />

Tvisebrivad gansxvavebuls.<br />

70


dro, sivrce da arqiteqtura<br />

edvard soia gvTavazobs "geografiuli da sivrcobrivi" warmosaxvis<br />

ganviTarebas Teoriul naSromebSi. misi azriT, akademikosebi <strong>Tanamedrove</strong> xanaSi<br />

dros da istorias ufro aniWebdnen privilegirebul pozicias, vidre sivrcesa da<br />

geografias. <strong>Tanamedrove</strong>oba ganixileboda rogorc tradiciebis damangreveli an<br />

Semcvleli sxva faseulobebiT — maSin, rodesac soias mixedviT, <strong>Tanamedrove</strong>oba<br />

unda ganixilebodes rogorc droiTi da sivrculi urTierTobebis kompleqsuri<br />

reorganizacia. magaliTad, <strong>Tanamedrove</strong>obis damaxasiaTebeli Tvisebaa cvlilebebis<br />

sinqronuli xasiaTi globalur doneze, gansakuTrebiT ki teqnologiur<br />

da ekonomikur sferoebSi.<br />

postmodernistuli socialuri trans<strong>for</strong>maciebi moicaven sivrculi<br />

wesrigis gansxvavebul moazrebas: siswrafe da xelmisawvdomoba distanciis<br />

problemas aqrobs da Sesabamisad xdeba samyaros dapataraveba, rac, Tavis mxriv,<br />

iwvevs periferiebsa da centrebs Soris mkacri SezRudvebis aRmarTvas.<br />

fukos mixedviT, sivrces sazogadoebrivi cxovrebis nebismieri <strong>for</strong>misTvis,<br />

iseve rogorc Zalauflebis ganxorcielebisTvis centraluri mniSvneloba aqvs.<br />

fukom Seqmna "heterotopiis" cneba im sivrceebis aRsaniSnavad, romlebic<br />

moiazreba garkveuli socialuri sivrceebis nawilad da romelTa funqcia<br />

gansxvavdeba an kidev upirispirdeba sxvebisas.<br />

fuko Tvlis, rom arqiteqtura garda misi zedapiruli gansazRvrebisa, axdens<br />

adamianebis gadanawilebas sivrceSi, maTi cirkulaciis garkveul arxebSi<br />

moTavsebas, iseve rogorc urTierTobebis kodirebas. amitom arqtiteqtura ara<br />

mxolod sivrcis elementia, aramed gavlenas axdens socialuri urTierTobebis<br />

sferoze, rasac konkretuli Sedegebi moaqvs sociumisTvis.<br />

xelovneba da urbanuli sivrceebi - dena l. hovsi<br />

ra urTierTmimarTeba arsebobs xelovnebasa da urbanul sivrceebs Soris.<br />

sainteresoa gavixiloT is sakiTxebi, romlebic ukavSirdeba xelovnebas. Tu<br />

rogor SeiZleba sazogadoebriv sivrceSi moTavsebuli xelovnebis nimuSi<br />

sazogadoebisTvis sasargeblos momtani iyos, xazi gausvas mniSvnelovani<br />

sakiTxebis irgvliv socialuri TviTSegnebis amaRlebas. sazogadoebriv xelovnebas<br />

aseve SeuZlia sazogadoebisTvis zianis motana, mag., rodesac xlovnebiT<br />

gadacemuli mesiJi miuRebelia sazogadoebis mniSvnelovani nawilisTvis, aman<br />

SeiZleba gamoiwvios sazogadoebis gaTiSva. sazogadoebrivma xelovnebam aseve<br />

SeiZleba Seqmnas socialuri konfliqti garkveuli politikuri da socialuri<br />

Rirebulebebis waxalisebiT, romlebic ewinaaRmdegebian momxdar socialur<br />

cvlilebebs.<br />

jansaR urbanul sdazogadoebaSi kulturuli identobebi iqmneba rogorc<br />

Zalis, uflebebis mopovebis sawyisi, qalaqis mcxovreblebs SeuZliaT<br />

monawileoba miiRon da kvali daamCnion qalaqis <strong>for</strong>masa da qalaqis sivrcis<br />

gamoyenebas. amave dros, is artistebi romlebic muSaoben sazogadoebrivi<br />

xelovnebis sferoSi, kiTxvis niSnis qveS ayeneben qalaqis ideis gamefebul<br />

koncefciebs da rTaven xalxs adgilobriv politikaSi rom amiT safuZveli<br />

Caeyaros socialur kritikas. urbanuli sivrcis dagegmarebaSi CarTulma<br />

adamianebma da xelovanebma unda Seqmnan iseTi urbanuli dinamika, romelic<br />

asaxavs am sivrceSi macxovrebeli xalxis Rirebulebebs, miswrafebebs.<br />

konfliqtebis gadaWris sakiTxze msjeloba urbanuli sirvrcidan<br />

gamomdinare, imdenad aris aqtualuri ramdenadac 2005 wels msoflio<br />

mosaxleobis naxevarze meti cxovrobs qalaqebSi. sacxovrebeli adgilebi mravalnairia<br />

— dawyebuli SeZlebuli xalxisTvis gankuTvnili vilebiT, damTavrebuli<br />

barakebiT da kardonis yuTebiT. am mega qalaqebs xSirad ar aqvT centri an<br />

principi, ris garSemoc isini arian organizebulni; isini xSirad dayofilebi<br />

arian simdidrisa da siRaribis zonebad, usafrTxoebisa da Zaladobis — es Zalis<br />

dinamika yovelTvis ar aris TvalsaCino da aSkara saSualo moqalaqisTvis. Cndeba<br />

kiTxva, Tu ra warmoadgens qalaqs da visi keTildReobisTvis iqmneba qalaqi —<br />

71


am kiTxvidan gamomdinareobs urbanuli sivrcis sakiTxebi, urbanuli dizainisa da<br />

sazogadoebrivi xelovnebis perspeqtividan sazogadoebrivi sivrcis konstruqcia.<br />

sazogadoebrivi xelovneba SeiZleba iyos socialurad sasargeblo da<br />

Seasrulos konfliqtis gamaneitraleblis roli, Tuki is exmaureba qalaqis<br />

macxovreblebis moTxovnebs — aTavisuflebs maT warmosaxvas, wvlili Seaqvs<br />

qalaqis dizainSi da iwvevs socialur kritikas, romelic xels uwyobs<br />

sazogadoebrivi sivrcis Camoyalibebas. amgvarad: xelovnebis roli urbanuli<br />

sivrcis simyarisTvis ormagia: gamoyenebiTi xelovneba rogorc urbanuli<br />

dizainis ganuyofeli aspeqti, romelsac SeiZleba hqondes rogorc saxaliso,<br />

aseve funqcionaluri aspeqti; da xelovneba rogorc socialuri procesi,<br />

Cagvris sawinaaRmdego, sazogadoebrivi interesebis gamtarebeli,<br />

sazogadoebrivi da saSinao sivrceebis sazRvrebis transcedenturi.<br />

monumentebi<br />

monumentebi iqmneba damkvidrebuli faseulobebis CarCoebis farglebSi da<br />

erovnuli kulturuli identobis SeqmnaSi Seaqvs wvlili. monumentebi da<br />

sazogadoebrivi xelovnebis nimuSebi — skulpturebi nawilobriv arian faseulobebis<br />

konsensusis matareblebi. isini kulturuli obieqtebis kategorias<br />

miekuTvnebian, ganasaxiereben stabilurobas, romelic sazogadoebis Sinagani<br />

winaaRmdegobis dafarvas axdens. sazogadoebrivi xelovneba xandaxan ver uZlebs<br />

istoriul cvililebebs (mag., postsabWoTa qveynebSi bevri komunisturi lideris<br />

qandakeba Camoxsnes)<br />

amis yvelaze naTeli magaliTia Tavisuflebis qandakeba (1886), amerikis<br />

SeerTebuli Statebis, Tavisuflebisa da demokratiis simbolo. qandakeba Cans<br />

elisis kunZulidan, sadac milionobiT emigranti eloda amerikaSi Sesvlas<br />

romelic Tavisuflebis miwad iyo aRiarebuli.<br />

monumentebi da skulpturebis ageba xSirad xdeba garkveuli jgufis mier<br />

Zalauflebis demonstraciis mizniT. Zaladoba xSirad monumentis Ziridadi<br />

koncefciaa, ramdenadac bevri memoriali, triumfaluri TaRi, qandakebebi,<br />

warsuli dapyrobebis amRvniSvnel simboloebs warmoadgenen.<br />

monumentis Zalas xSirad iseTi wona aqvs, rom mosaxleobis da samoqalaqo<br />

institutebis umravlesoba iRebs im winaaRmdegobebs, romlebsac monumentebi<br />

warmoaCenen maT <strong>sazogadoeba</strong>Si da am gziT monumenti xdeba socialuri<br />

kontrolis meqanizmi, rasac ufro faruli xasiaTi aqvs, vidre Zalis aSkara<br />

demonstrirebas.<br />

kulturis gamoyeneba socialuri wesrigis SenarCunebisTvis, burJuaziuli<br />

sazogadoebis zogadi maxasiaTebels warmoadgens, im kuTxiT rom faseulobis<br />

gadatana xdeba esTetikur sivrceSi, xelovnebisa da cxovrebis dualobas xazi<br />

esmeba da Zalauflebisa da fuli ZalaSi eWvis Setana aRar xdeba, an kidev maT<br />

mimarT damokidebuleba naklebad kritikulia. me-19 saukunis monumentebi<br />

imperiisa da patriarqatis mesijs atareben, aseTi tipis mesiJi <strong>Tanamedrove</strong><br />

sazogadoebriv xelovnebaSic xSirad Cans. magram aris SemTxvevebi, rodesac<br />

monumentTan dakavSirebuli normebi irRveva da monumenti "ubralo xalxs"<br />

eZRvneba, an kidev "antimonumentis" kategorias miekuTvneba. magaliTad,<br />

vaSingtonSi agebuli vietnamis omis veteranTa memoriali eZRvneba omis<br />

istorias. gaprialebul, Savi qvis zedapirze wawerilia 58.000 mkvdari an<br />

brZolaSi dakarguli (1959-1975) amerikelis saxeli. xelovanma maia linma<br />

memorials "miwis Wriloba" uwoda, misi azriT momeriali cdilobs im Wrilobis<br />

Sexorcebas, romelic omis winaaRmdeg protestma gamoiwvia. memoriali kiTxvis<br />

niSnis qveS ayenebs Zalauflebis struqturebs <strong>sazogadoeba</strong>Si, struqturebs<br />

romlebmac gamoiwvies omi, miuxedavad imisa es winaaRmdegobebi gadaWrialia Tu<br />

ara an miviwyebuli. sakamaTo sakiTxia, vietnamis veteranTa memoriali anti<br />

monumentis xasiaTs atarebs Tu ara, ramdenadac aRmarTuli qvis Semyure xalxi<br />

acnobierebs, Tu ramdeni adamiani daiRupa vietnamis omSi, rodesac sakuTar<br />

anareklTan erTad xedavs memorialur dafaze aTasobiT amerikeli moqalaqis<br />

72


saxels da gvars.<br />

1960 ian wlebSi, amerikis SeerTebul StatebSi, xelovanebi uaryofdnen<br />

nivTebis privilegirebul statuss da xelovnebis elitarulobas, isini sazogadoebis<br />

samsaxurSi ewerebodnen, erTvebodnen aqtivizmSi da TanamSromlobdnen<br />

<strong>sazogadoeba</strong>sTan. amis Sedegad moxda sazogadoebrivi sivrcis gadafaseba,<br />

fizikuri adgilis ufro farTod moazreba. sazogadoebisTvis gankuTvnili<br />

skveri Tu parki asaxavs mocemuli sazogadoebis kulturas da TviTcnobierebas.<br />

Sesabamisad, sazogadoebrivi sivrcis dizaini da sazogadoebrivi xelovnebis<br />

SerCeva asaxavs sazogdoebis damokidebulebasa da faseulobebs, Tu ramdenad<br />

iTvaliswinebs qalaqi mravalferovnebas da adamianebis keTildReobazea<br />

mimarTuli. mravalferovnebis da gansxvavebulobis gacnobiereba da gaTaviseba<br />

ki mSvidobiani sazogadoebis Senebis ganuyofeli nawilia.<br />

dRevandel dRes, sazogadoebrivi xelovneba msoflios bevr kuTxeSi gascda<br />

cxenze amxedrebuli gmiris aRmarTvas sazogadoebiv sivrceebSi. amis sanacvlod<br />

xdeba sazogadoebis mier ganxilva imisa, Tu vis da ras warmoadgens gmiri<br />

xalxisTvis 21-e saukuneSi. magaliTisTvis SeiZleba moviyvanoT barbara krugeri,<br />

romelic komunikaciis bevr sxvadasxva saSualebas mimarTavs, rom moaxdinos<br />

Tavisi ideebis gavrceleba sazogadoebriv sivrceSi. mag., mis xelovnebas aqvs<br />

bilbordebis, maisurebis, asanTebze dabeWdili sloganebis, plakatebis saxe.<br />

plakatebi ikvreba satelefono jixurebze da Senobebze. krugeris namuSevrebi<br />

reklamas ar warmoadgens, ramdenadac is aranair komerciul interess ar<br />

emsaxureba. arc propagandistulia, radganac ar aris nakarnaxevi, xelmZRvanelobis<br />

mier. krugeri ubralod vizualur strategiebs iyenebs rom miipyros<br />

xalxis yuradReba da daafiqros Tavis namuSevarSi Cadebul mniSvnelobaze.<br />

krugeris namuSevrebi moiTxoven qalsa da mamakacs Soris Tanasworobas, misi<br />

gamosaxulebebi da teqsti xazs usvams qalebisa da mamakacebis stereotipul<br />

rolebs, rom TvalsaCino gaxdes genderTan dakavSirebuli stereotipebis<br />

safuZvlad mdebare dapirispireba. krugeri aseve exeba sityvis Tavisuflebis,<br />

religiuri tolerantobis, omis, momxmarebluri sazogadoebis, ojaxuri<br />

Zaladobis sakiTxebs.<br />

riCard seras proeqti — skulptura "gadaxrili arka" kargi magaliTia imisa,<br />

Tu rogori konfliqti SeiZleba gamoiwvios sazogadoebrivma xelovnebam da<br />

saerTod sazogadoebrivi sivrcis gamoyenebam. 1980 wels riCard seram, cnobilma<br />

amerikelma modernistma xelovanma, qalaq niurkis xelmZRvanelobis dakveTiT<br />

aago skulptura did sazogadoebriv skverSi, romelsac gars ertya<br />

dawesebulebebis Senobebi. sanam skulpturas aagebdnen, aravis mosvlia azrad<br />

Sexvdrebis mowyoba sazogadoebis wevrebTan, romlebic muSaobdnen am skveris<br />

garSemo da ar ukiTxavT maTTvis Tanaxmani iyvnen isini Tu ara rom aegoT<br />

mocemuli qandakeba. seras spilenZis qandakeba 90 futis simaRle iyo. qandakebis<br />

agebis faqtma gamoiwvia uaryofiTi Sefaseba sazogadoebis mxridan, ramdenadac<br />

am qandakebam Seamcira skveris farTobi da saseirno gza da bevri mas uSnod<br />

miiCnevda. qandakebis irgvliv warmoSobilma konfqliqtma moaxdina sazogadoebis<br />

polarizeba. Sedegad skulptura sxva adgilas gadaitanes.<br />

sainteresoa monumentebis xasiaTi saqarTveloSi. rogorc daiana holi<br />

aRniSnavs, misi dakvirvebiT TbilisSi ZiriTadad mamakacebis skulpturebia<br />

aRmarTuli. qalebi ki mxolod miTiuri arsebebi arian. magaliTad, filarmoniasTan<br />

aRmarTuli muzis qandakeba da qarTlis deda. kiTxva ismis, Tu<br />

ramdenad SemTxveviTia es faqti, Tu SeiZleba aq garkveuli mniSvneloba veZioT :<br />

rom namdvili xalxi, romelic pativiscemas imsaxurebs mamakacebi arian. daiana<br />

holi Tvlis, rom sakiTxis aseTi dasma, feministur midgomas ar gulisxmobs,<br />

ramdenadac xelovnebis istoriaSi qalebic rom iyvnen Seyvanilni es ar<br />

warmoqmnida feministuri xelovnebis istorias. qalebis aryofna xelovnebis<br />

istoriaSi asaxavs patriarqalur <strong>sazogadoeba</strong>s, romelmac warmoqmna es istoria,<br />

iseve rogorc zogadma istoriam daamtkica sidiadis, sikargisa da heroikulobis<br />

maskulinuri konstruqciebi, rac kargad aisaxeba sazogadoebriv xelovnebaSi<br />

rogorc saqarTveloSi, aseve evropasa da amerikaSi.<br />

73


arqiteqturuli diskursebi<br />

magali sarfati larsoni ganixilavs arqiteqturas rogorc kulturuli<br />

warmoebis profesiul konteqsts. aq aisaxeba modernistulidan postmodernistul<br />

arqiteqturaze gadasvla meoce saukunis bolo meoTxedSi. arqiteqturis<br />

diskursi emyareba im winapirobas, rom mas yovelTvis mtkicebiTi xasiaTi aqvs.<br />

arqiteqturis kritikosebi, istorikosebi da praqtikosebi im Sexedulebidan<br />

gamodian, rom mxolod legitimuri arqiteqtorebis namuSevrebi iTvleba<br />

xelovnebad, rac unda miekuTvnebodes arqiteqturul diskurss. Tumca, am<br />

profesias axasiaTebs winaaRmdegoba. arqiteqturis diskursi avtonomiurad<br />

igeba, im eqspertebis mier, romlebic sxva eqspertebs uweven angariSs. imisaTvis<br />

rom moxdes "axali ideebis SemoTavazeba", disciplinebma unda aCvenon Tu rogor<br />

xdeba SemuSavebuli wesebis kanonebad Camoyalibeba, arqiteqturis kanoni ki<br />

Sedgeba lamazi da inovaciuri samSeneblo <strong>for</strong>mebisgan.<br />

Senobebi ver iqneba mxolod arqiteqtoris avtonomiuri codnisa da talantis<br />

nayofi. aramed arqiteqtori damokidebulia klientebze da mSeneblobis sxva<br />

specialistebze, iqnebian isini konkurenti eqspertebi Tu Semsruleblebi. am<br />

damokidebulebas heteronomias uwodeben, ramdenadac is upirispirdeba<br />

avtonomiis cnebas, rac ganixileba profesiis ganmsazRvrel atributad.<br />

ramdenadac arqiteqturis diskursi saboloo jamSi efuZneba praqtikas, xolo<br />

praqtikasTan dakavSirebuli momentebi heteronomiasTan aris dakavSirebuli,<br />

diskursisa da praqtikis dialeqtika (avtonomiisa da heteronomiis)<br />

mniSvnelovania arqiteqturaSi, gansakuTrebiT ki diskursiuli cvlilebis<br />

analizisas.<br />

meoce saukuneSi, dasavlur arqiteqturaSi orjer moxda mniSvnelovani<br />

cvlilebebi rogorc diskursSi, aseve praqtikaSi. istoriografiul CanawerebSi,<br />

stilisturi cvlilebebis nakadma orivejer elituri dizainerebis arqiteqturuli<br />

koncefciebis Camoyalibeba gamoiwvia. miuxedavad arqiteqturisTvis<br />

damaxasiaTebeli investorebze da klientebze damokidebulebisa, arqiteqturis<br />

istoriebi cvlilebis wyarod ganixilaven Tavad diskursSi cvlilebebs,<br />

arqiteqturis ideebsa da TeoriebSi.<br />

pirveli da yvelaze radikaluri cvlileba arqiteqturis diskursSi 1920-iani<br />

wlebis <strong>Tanamedrove</strong> evropul moZraobaSi moxda. adaptirebuli evropuli<br />

modernizmi meore msoflio omis Semdgom periodSi saerTaSoriso kapitalizmis<br />

arqiteqturuli stili gaxda. meore cvlileba ganapiroba mdare xarisxis<br />

arqiteqturis mimarT protestma, romelic modernizmidan gamomdinareobda. es<br />

moicavda modernizmSi universalur rwmenas romlis mixedviTac postmodernistuli<br />

xedva uaryofda <strong>for</strong>malur da ideologiur erTianobas. erTi mxriv,<br />

postmodernizmi dakavSirebulia arqiteqturul diskursTan: rac mouvida<br />

evropul modernizms, romelic gadaiqca postmodernistuli Setevebis samizned<br />

jer amerikis SeerTebul StatebSi da Semdeg danarCen msoflioSi; modernizmi<br />

aseve warmoadgenda antiTezas, rac postmodernizms Tavisebur Sinaarss aniWebda.<br />

meore mxriv ki, cvlilebebi ideebsa da stilSi Seesabameba im struqturul<br />

cvlilebebs, romlebsac ganicdidnen strategiulad ganTavsebuli garkveuli<br />

jgufebi. rTulia winaswar mtkiceba, empiriuli gadamowmebis gareSe, magram<br />

kulturuli cvlileba SeiZleba aseve Seesabamebodes socialur struqturaSi<br />

momxdar farTo cvlilebebs. am hipoTezidan gamomdinare, arqiteqtorebs Soris<br />

esTetikasa da gemovnebaSi cvlilebebi aris ara modurobisa da TviTneburi<br />

survilebis gamoxatuleba, da arc idealisturi orientaciis ganxorcieleba,<br />

aramed arqiteqtorebis mier TavianTi profesiuli rolis xedvis gadafaseba da<br />

maTi praqtikis pirobebis gansxvavebulad danaxva. postmodernistul diskursSi,<br />

evropuli modernizmis modeli dakavSirebulia rogorc arqiteqtoris rolis<br />

praqtikul mosazrebebTan, aseve Tu rogor SeiZleba Semosavlis Zieba da maTi<br />

<strong>for</strong>maluri warmosaxva.<br />

arqiteqturuli skolebi da konkretuli pedagogiuri mimarTuleba,<br />

profesiuli organizaciebi da Jurnalebi, bazris mier Seqmnili specializaciebi<br />

da asociaciebi, sazogadoebrivi interesi, romelic gamowveulia presis mier —<br />

yovelive es warmoadgens arqiteqturuli ideebis cirkulaciisa da<br />

74


eproduqciis arxebs, rac iwvevs garkveuli stilisturi tendenciebis<br />

imitaciasa da win wamowevas. magram es ar aris amomwuravi sia. ramdenadac<br />

profesiuli identoba yalibdeba ara mxolod zemoT CamoTvlili faqtorebis<br />

safuZvelze, aramed arqiteqturis rogorc xelovnebis ganxilvis Sedegad.<br />

Cveulebrivi arqiteqturuli praqtika orientirebulia servisze da komerciul<br />

interesebze, rac TavisTavad heteronomiulia da xSirad eqvemdebareba<br />

gareSe faqtorebs. am daqvemdebarebis sakompensaciod, arqiteqtorebma yurad-<br />

Reba miaqcies TavianTi xelobis SemoqmedebiT mxares.<br />

arqiteqturis diskursiul sferoSi ikveTeba ori saxis dapirispireba. pirvels<br />

— specializirebuli saxe aqvs da aqtualuria mxolod am sferos<br />

warmomadgenlebisTvis da ara klientebisTvis. Sida dapirispirebas da diskusiebs<br />

eqspertTa Soris moaqvs konkretuli Sedegebi da gavlenas axdens am sferoSi<br />

arsebul Sinagan ierarqiaze, gavlenis qselebze, statusebze — yvela im<br />

strategiul poziciaze, romelTa saSualebiTac frangi sociologi burdies<br />

mixedviT simboluri kapitali yalibdeba da Zalauflebisa da simdidris<br />

resursebi moiTxoveba.<br />

debatebi, romlebic warmoiSoba dizainis elitis sxvadasxva fraqciebs Soris<br />

arqiteqturul diskursSi, qmnian konfliqtur situaciebs, an piriqiT kavSirebs,<br />

koaliciebs. arqiteqturisTvis damaxasiaTebeli is aris rom klientebs aq<br />

garkveuli rolis TamaSi SeuZliaT.<br />

meore saxis kulturul dapirispirebas gadavyevarT ufro farTo da<br />

bundovan sazRvrebSi; mas Tavisi ena da miznebi gaaCnia da motivaciac garedan<br />

modis. konkretul istoriul pirobebSi, kulturis <strong>Tanamedrove</strong> politika<br />

TamaSdeba didi socialuri konfliqtebis fonze, saidanac gansazRvruli<br />

sferoebi sesxuloben intensiurobasa da substancias. eseni wamoadgenen<br />

dasavluri xelovnebis avangardis Tavisebur momentebs. erTi mxriv, <strong>for</strong>maluri<br />

esTetikuri CarCoebi politikur da moralur dapirispirebas asaxavs. meore<br />

mxriv ki, debatebs axasiaTebT ezoTeruli ena da ganixilaven specializirebul<br />

sakiTxebs rac moyveba did moZraobebs: disidentebi, romlebic ar kmayofildebian<br />

mxolod arsebul diskursTan dapirispirebiT, cdiloben<br />

Zalauflebis urTierTobebSi cvlilebebi Seitanon, rogorc TeoriaSi, aseve<br />

praqtikaSi da sazRvrebis gadafasebas iTxoven.<br />

me-20 saukunis arqiteqturis modernistuli faza idologiiis dabadebiT<br />

xasiaTdeba da naTlad aCvenebs politikur-esTetikur avangardSi warmoSobil<br />

kamaTs. 1920-ian wlebSi arqiteqturis axalma xedvam gamoiwvia diskursSi arsebuli<br />

Sida dayofebis gadalaxva da praqtikis axali institutebis Seqmna.<br />

arqiteqturis sazogadoebrivma xasiaTma ki arsebul dapirispirebebs meta<strong>for</strong>uli<br />

mniSvneloba mianiWa, gansxvavebiT xelovnebis sxva dargebisgan da zogadad<br />

sxva profesiebisgan. arsebobs mosazreba, rom arqiteqturi novatorebis ideebma<br />

Taviseburi kvali daamCnia <strong>Tanamedrove</strong>obis sazogadoebriv saxes.<br />

gvian 1960-ian da adreul 1970-ian wlebSi arqiteqturuli diskursis gadafaseba<br />

daemTxva profesiis farglebSi arsebul kamaTs, romelic Seexeboda<br />

arqiteqtoris Zalauflebisadmi daqvemdebarebas. arqiteqtori-aqtivistebis<br />

sxvadasxva jfugebi dogmatur modernizms ganixilavdnen rogorc TavianT<br />

saerTo mters.<br />

amerikis SeerTebul StatebSi, modernizmi - rogorc modernizacia, pirvel<br />

rigSi, Seexeboda farTo maStabis urbanistul ganaxlebas, romelic daiwyo 50-ian<br />

wlebSi. 70 - ian wlebSi ki ekonomikur kriziss moyva uZravi qonebiT spekulaciis<br />

talRa da arqiteqturul revizionizmi daaCqara. klientebi, romelTac ufro<br />

meti statusi hqondaT, vidre kapitali, moiTxovdnen rom maT Senobebi<br />

yofiliyvnen simdidris, TamaSis, da gansxvavebulobis simboloebi. menejerebma<br />

aRmoaCines dizainis Zala da male safuZveli Caeyara "arqiteqtorebis xelweras",<br />

rac gansazRvravda produqtis konkretuli dizainis molodins, garkveuli<br />

imijis Seqmnas da vizualur mravalferovnebas.<br />

arqiteqtorebisTvis SekveTebis micemasa da didebaze, romelic asocirdeboda<br />

profesiasTan, 1980-ian wlebSi gavlena iqonia finansurma deregulaciam<br />

da Semosavlis redistribuciam Raribi da saSualo fenidan mdidrebze. rodesac<br />

arqiteqtorebi da kritikosebi dascinian tradiciul postmodernizms rogorc<br />

75


eiganis xanis “arqiteqturas", isini ZiriTadad gulisxmoben stils; Tumca im<br />

periodis arqiteqturisTvis damaxasiaTebeli niSani stils naklebad exeboda,<br />

aramed ZiriTadad aq saubaria uamrav saofise da komerciul sivrceze, feSenebelur<br />

sastumroebze, mdidarTa saxlebze da elitisTvis gamiznul kulturul<br />

dawesebulebebze.<br />

modernistuli arqiteqturis gadafasebis dros, warmoiSva konfliqti<br />

arqiteqturis "imijsa" da "realobas" Soris. es cnebebi exeba koncefciasa da<br />

koncefciis ganxorcielebas Soris uTanxmoebas, ramdenadac arqiteqtorebi<br />

yovelTvis axdenen imijis dizains, maSin rodesac sxvebi ageben Senobas. swored es<br />

imiji da realoba ikavebda centralur adgils postmodernistul SejibrSi, rac<br />

niSnavda rom raRac icvleboda, nebsiT Tu uneblied arqiteqtoris Zireul<br />

socialur identobaSi.<br />

arqiteqturuli dideba, profesiuli ideologia romelic aRiarebda dizains<br />

dizainis gulisTvis 70-ian wlebSi aRmocenda. Tavdapirvelad, is Seecada<br />

dabruneboda modernizmis avtonomiur TviTgansazRvrebas, magram ukve gvian iyo.<br />

modernizmis mimdevrebs aRar hqondaT profesiuli Zalaufleba aRedginaT<br />

modernizmi nawilobriv ganviTarebuli esTetikuri SesaZlebobis saSualebiT.<br />

ameve dros, garemos "xelis SeSlis winaaRmdeg" ganwyobili Zlieri saSualo<br />

klasis moZraoba iTxovda rom SenarCunebuliyo ukve damaxinjebuli urbanuli<br />

qsovili. Tumca am moZraobamac daigviana. arsebulma modernistulma imitaciebma<br />

gamoiwvies nostalgiuri ltolva SenarCunebuliyo Zveli ubnebi, rac<br />

asorcirdeboda usafrTxoebasTan da normalur cxovrebasTan.<br />

tradiciuli modernizmis uaryofa 80 - iani wlebis meore nawilSi mZlavr<br />

tendenciad iqca arqiteqtorebs Soris. qalaqSi mcxovrebi muSaTa klasi da<br />

Raribebi dazaraldnen ganaxlebisgan ufro metad, vidre restavraciebisgan;<br />

konteqstis gaTvaliswineba, pativiscema labirinTuli struqturis quCebis<br />

mimarT da sacxovrebeli qalaqebis mravalferovani konstruqcia tradiciuli<br />

postmodernizmis yvelaze pozitiur da mniSvnelovan wvlils warmoadgenda.<br />

postmodernizmis arsi mdgomareobda imaSi, rom aRiarebuli iyo ara erTi stili,<br />

aramed mravali ena.<br />

swored postmodernizmis damkvidrebis Sedegad, ufro da ufro metma<br />

arqiteqtorma ipova sxvadasxva gemovnebis klienti, rac xels uwyobda<br />

mravalferovani proeqtebis ganxorcielebas. es sxvadasxva klientebi<br />

stilistur siaxles moiTxovdnen an kidev xdeboda maTi darwmuneba rom axali da<br />

Tvisobrivad gansxvavebuli arqiteqturuli enebi misaRebi iyo.<br />

Sesabamisad, krizisi arqiteqturaSi gadailaxa da fokusi gasworda —moxda<br />

arqiteqtoris rogorc artistis tradiciuli identobis aRdgena, <strong>for</strong>malizmi ki<br />

daexmara dizainerebs rom Tavis sasargeblod gamoeyenebinaT indivudualisturi<br />

proeqtebi.<br />

80-ian wlebSi, aSS-Si socialuri SekveTebi da demokratiulad orientirebuli<br />

sazogadoebrivi arqiteqtura gaqra. ideologiuri kom<strong>for</strong>ti,<br />

romelsac <strong>for</strong>malizmi sTavazobda arqiteqtorebs srulyofilebas moiTxvoda;<br />

srulyofilebas srulyofilebis gamo, rac ukve damkvidrebuli ekleqturi<br />

diskursis Semadgenel nawils warmoadgenda. 80-ian wlebSi arqiteqturam dakarga<br />

erTiani xedva da erTiani stili. arc erT jgufs gaaCnda sakmarisi Zalaufleba an<br />

gavlena erTi konkretuli mimarTulebis, an/da saerTo standartebis<br />

dasamkvidreblad sxvadasxva profesiuli praqtikebisTvis.<br />

amrigad, XX saukuneSi, arqiteqturuli modernizmi gadaiqca teqnokratiuli<br />

socialuri inJineriidan korporaciuli Zalauflebis samsaxurSi myofad.<br />

socialuri stimulis dakargviT, esTetikurma xedvam rutinuli xasiaTi miiRo.<br />

diskursis doneze daZabulobebi da gadafasebebi gamravlda da daaCqara<br />

esTetikuri dezintegracia. rodesac aqtivistma Taobam ufro mwvave xasiaTi<br />

misca profesiis farglebSi mimdinare kritikas, praqtikis prioritetulobam<br />

tradiciebis mimdevrebi aiZula arqiteqtorTa praqtikis mravalferovneba<br />

eRiarebinaT. am kuTxidan danaxuli, postmodernistuli pluralizmi 1960 - iani<br />

wlebis antiavtoritatuli politikis memkvidreobas warmoadgens.<br />

76


arqiteqtura da kulturuli cvlilebebi<br />

arqiteqturis Seswavla miuTiTebs im faqtze rom cvlilebebs konkretul<br />

kulturul diskursSi lokaluri xasiaTi aqvT. aseve specializirebuli diskursebis<br />

farglebSi araTanamimdevruli dinebebi yovelTvis ar aris pasuxi ufro<br />

farTo garegan araTanamimdevrulobebze.<br />

meore msoflio omis mier gamowveuli statikurobis, destruqciisa da<br />

rekonstruqciis garemoebebma gamoiwvia is rom modernistuli moZraoba<br />

gardaiqmna mcire jfufisTvis damaxasiaTebeli xedvidan universalur da yovlis<br />

momcvel stilad. Sesabamisad, banaluri da gamofituli modernizmis masobrivma<br />

triumfma, Tavis mxriv, gamoiwvia arqiteqtorebis reaqcia. monotonuroba da<br />

mosawyeni erTgvarovneba, romelsac "<strong>for</strong>mebis amowurva" ewoda iTxovda esTetikur<br />

inovacias da Teoriul gadaxedvas. ara omis katastrofulma Sedegebma,<br />

aramed axalgazrda da ganaTlebulma xalxis aqtiurobam ganapiroba da Semdeg<br />

ganaxorciela warmoqmnili moTxovnebi.<br />

arqiteqtorebis axalgazrda Taoba da ganaTleba gadamwyvet rols ver<br />

Seasrulebdnen rom ara axalgazrda arqiteqtorebis didi raodenoba. swored<br />

arqiteqtorebis didma raodenobam gamoiwvia profesiis SigniT arsebuli<br />

konkurencia. konkurencia ki TavisTavad yovelTvis dakavSirebuli iyo kulturul<br />

inovaciasTan iseT mravalferovan viTarebaSi rogoric aris islamuri<br />

religia, me-19 saukunis franguli mxatvroba da meoce saukunis amerikuli<br />

mecniereba.<br />

aSS-s ekonomikurma ganviTarebam ki 50-ian da 60-ian wlebSi moaxdina<br />

arqiteqtorTa mzardi ricxvis dasaqmeba. Tumca 70-iani wlebis krizisis periodSi<br />

prioriteti eniWebodaT da elitarul jgufebad yalibdebodnen is arqiteqtorebi,<br />

romlebic prestiJuli saswavleblebis kursdamTavrebulebi iyvnen.<br />

isinive warmoadgendnen wamyvan eqspertebs gavlenian JurnalebSi, xelovnebis<br />

centrebSi da konkursebis JiuriSi.<br />

amgvarad arqiteqturuli postmodernizmi ganamtkicebs raodenobas,<br />

konkurenciasa da inovacias Soris arsebul urTierTmimarTebas kulturis<br />

mwarmoeblebis viwro rigebSi.<br />

aseve, daqiravebuli TanamSromlebis nawilobrivi Tanxvedra qmnis<br />

specializirebul kulturul sferoebsa da ufro farTo politikur da<br />

socialur moZraobebs Soris konkretul kavSirebs. ukanaskneli, ki STaagonebs<br />

dominanturi inteleqtualuri paradigmebisa da specialistebis rolebis<br />

garSemo arsebuli molodinebis gadafasebas.<br />

postmodernizms ar SeeZlo gaemeorebina 20-iani wlebis artistuli da<br />

politikuri avangardis gamiznuli da mtkice sinTezi, ramdenadac 1918 wlis<br />

revoluciuri viTareba ar arsebobda 60 iani wlebis im qveynebSi, romlebic<br />

imdenad mdidrebi iyvnen, rom arqiteqturiT dainteresebuliyvnen. Tumca<br />

arqiteqturul postmodernizmSi arsebuli dapirispirebuli Sinaarsi swored im<br />

periodSi warmoiSva rogorc aSS-Si, aseve evropaSi, rodesac axali memarcxeneebi<br />

aRzevdnen antiteqnokratiuli sloganiT.<br />

da bolos kulturuli specializaciis yvelaze mniSvnelovani Sedegi<br />

Semdegia: urTierqmedeba kulturis mwarmoeblebsa da maT potenciur<br />

auditorias Srois aris yovelTvis gaSualebuli mwarmoeblebis praqtikaSi<br />

arsebuli garemoebebiTa da istoriuli viTarebiT.<br />

postmodernistuli gardamavali periodis dros amerikuli dizainis elitis<br />

praqtikaSi ori momentis gamoyofa SeiZleba. pirveli warmoadgens<br />

arqiteqturuli amocanis kompleqsurobas, rac did wilad ganpirobebulia<br />

arqiteqturis ganxorcielebasTan dakavSirebuli ekonomikur da organizaciul<br />

siZneleebTan. aseve miuxedavad imisa, rom nageboba aRiqmeba stilisturi<br />

konvenciebis gziT, misi socialuri funqcia ufro farTod moiazreba da<br />

masisTvis ufro xelmisawvdomia vidre stili an esTetika.<br />

meore momenti warmoadgens kulturul industriebTan arqiteqturuli<br />

saqmis garkveuli aspeqtebis kavSirs.<br />

postmodernizmma aRniSna patara da saSualo firmebis gamravleba diskursis<br />

farglebSi da ara, magaliTad, amerikuli arqiteqturis biznesSi. maTi<br />

77


urTierToba organizaciul klientebTan exmaureba SemoqmedebiT-teqnikuri<br />

produserebis urTierTobas kulturuli industriebis organizaciul da<br />

menejerul nawilTan. musikosebis an televiziis damoukidebeli prodiuserebis<br />

msgavsad arqiteqturul firmebsac kontraqtis damTavrebis mere aRar aqvT<br />

urTierToba TavianT damkveTTan. ramdenadac patara firmebs danaxarji didi ar<br />

aqvT da sargebloben didi kompetenciiT (risTvisac maT qiraoben) maT srul<br />

pasuxismgeblobas aZleven produqciaze.<br />

arqiteqtorebi sTavazoben alternatiul winadadebebs klientebs da rogorc<br />

kulturul industriebSi menejerebi, didi klientebi asponsoreben garkveul<br />

nawils. didi samSeneblo firmebi ki yvelanair xerxs mimarTaven, rom maTi servisi<br />

popularuli gaxdes.<br />

elitaruli dizainerebi TviTon ukeTeben sakuTar Tavs marketings rom<br />

moiZion klientebi, didi komerciuli klientebi ki Tavis mxriv popularizacias<br />

uweven arqiteqtorebs, maT saxelebs, rogorc axali proeqtis komerciuli<br />

paketis organul nawils. arqiteqturaSi “modisa da tendenciebis” gavrceleba<br />

naklebad aris damokidebuli mas mediaze, specializirebul presaze, trening<br />

institutebis sitemaze. dizainis procesi imdenad rTuli da<br />

profesionalizebulia, xolo mSenebloba klientebisTvis da bankebisTvis<br />

imdenad Zviri rom xanmokle modas iSviaTad Tu vinme aitacebs.<br />

es miuTiTebs imaze, rom elitaruli arqiteqtorebi imijis Seqmnas uyureben<br />

rogorc kontrolis dakargvas mSeneblobis procesze. imijebis gamravleba,<br />

romelTa Sorisac klientebs arCevanis gakeTebis SesaZlebloba eZlevaT, mas<br />

mediis mier arqiteqtorebis "kulturul gmirebad” gamocxadeba iwvevs imas, rom<br />

stilisturi konvenciebi mokle droSi gacveTil tendenciebad iqceva. amitom<br />

arqiteqtorebi ufro da ufro xSirad warmoadgenen ara Senobas, aramed imijs.<br />

imiji ki <strong>for</strong>miT dauaxlovda modasa da kulturis industriebs. am imijebis<br />

mwarmoeblebi miiltvian siaxlisken an imitaciisken, ramdenadac gadamwyveti<br />

faqtori aris is, Tu riTi SeiZleba gaizardos msyidvelobiTi fasi.<br />

rogorc saqme, postmodernistuli arqiteqtura warmoadgens im materialuri<br />

Zalebis gansaxierebas, romlebic Slian gansxvavebas "maRal” da “dabal”<br />

kulturul produqcias Soris. arqiteqtorebs ukveTaven maTi SemoqmedebiTobis<br />

gamo da aZleven Tavisuflebas, rom gamoigonon, Tumca maTi SemoqmedebiToba<br />

klientis arCevaniT SeiZleba SeizRudos. sponsors Tavisi cvlilebebis Setana<br />

SeuZlia; es ki upirispirdeba diskursis avtonomias.<br />

aqve unda aRiniSnos, rom bevr kulturul sferoSi, mecnierebis eqspansia da<br />

ganaTlebuli auditoriis zrda iZleva diskursis farglebSi inovaciebis<br />

saSualebas. arqiteqtura warmoaCens dialeqtikas, romelic bevri kulturuli<br />

sferosTvis aris damaxasiaTebeli: diskursis avtonomia teqnikur produserebs<br />

axalisebs, rom gariskon praqtikaSi, maSin rodesac realizaciis xarji xSirad<br />

barieris rols TamaSobs. amitomac arqiteqturas filosofosebi da<br />

Teoretikosebi postmodernizmis xanas alegoriad miiCneven.<br />

78


Mariam Asatiani<br />

SOCIOLOGY OF CULTURE<br />

Course Summary<br />

Course Description and Objectives<br />

The theme of culture and empirical research on culture has grown immensely in<br />

sociology and the other social sciences over the last 25 years. Many disciplines have<br />

experienced the so-called ‘cultural turn.’ Beyond just recognizing that culture matters,<br />

scholars have developed a variety of theories of just what culture is and how it operates.<br />

Cultural processes and practices, and symbolic and classificatory systems, are constitutive<br />

elements of social life and important sites of, and vehicles <strong>for</strong>, political contestation. To<br />

speak of culture this way is to speak in terms of shared ways of life, shared repertoires of<br />

action, shared orientations to the world, shared widely shared specific attitudes, values,<br />

behaviors, and practices, shared ‘operating systems,’ shared webs of significance, and so<br />

on.<br />

We will discuss our relationship to the culture(s) in which we live, and the relationship<br />

between culture and power. We will consider how culture operates in micro-interactional<br />

settings on the basis of widely shared cultural beliefs, and how it can exist in more clearly<br />

delimited settings (<strong>for</strong> example, organizational cultures). Finally, we will examine how certain<br />

cultural industries, or venues <strong>for</strong> experiencing culture, such as film, popular music, books,<br />

high art, and fashion are organized and how they have changed over time in response to<br />

both larger social <strong>for</strong>ces and to each other.<br />

Introduction to the Sociology of Culture and the Place (Problem) of Culture in Modern<br />

Civilization<br />

The idea of culture is notoriously difficult to define and the concept seems all<br />

encompassing and ambiguous. However, most of the social scientists agreed to treat culture<br />

as the processes of meaning making. Cultural sociology, combining interdisciplinary<br />

influences with sociological presuppositions, examines meaning making processes, along<br />

three specific dimensions: meaning making in everyday action, the shared mental<br />

frameworks which are the tools of meaning making and the institutional production of<br />

meaning.<br />

Ruth Benedict presents some widely shared and important ideas about culture: the<br />

ideas that human societies cannot be explained simply by nature, that cultural possibilities<br />

are innumerable, that cultures are diverse, that different elements within a culture are<br />

interconnected, and that elements of culture must be understood by placing them in their<br />

context.<br />

In his essay, “Thick Description: Toward an Interpretative Theory of Culture”, Clif<strong>for</strong>d<br />

Geertz challenges reductionist social explanation which ignores the symbolic dimensions of<br />

social life, but also criticizes reified cultural analysis of abstract codes, preferring instead<br />

ethnography’s close examination of grounded, concrete sequences of action and their<br />

contexts. Geertz emphasizes that culture is public and collective, not simply an attribute of<br />

individuals; he also makes the important methodological point that cultural analysis should<br />

not be treated as idiosyncratic but rather that it should be assessed on criteria appropriate to<br />

the subject.<br />

One of the fundamental tools <strong>for</strong> analyzing culture is the concept of cognitive categories.<br />

As Zerubavel demonstrates, cognitive categories create meaning from a potentially<br />

undifferentiated flux of experience. Further, they vary according to time, place, and social<br />

context, and frequently generate dissent and debate. While categorical distinction is<br />

essential, people may classify in either rigid, fuzzy or flexible ways, creating or blurring gaps<br />

between mental entities to different degrees.<br />

Pierre Bourdieu argues that social explanation must take into account the subjective<br />

categories in which people understand their worlds, the pre-conscious practices in which<br />

those categories are articulated, the power exercised in social categorization, and the<br />

79


politics of categorical distinctions. Cultural categorization and the power of authoritative<br />

categorization are important stakes in social struggles and central to understanding of<br />

inequality and social change. Moreover, intellectuals and social scientists are not only<br />

analysts but also important participants in symbolic politics, and their work demands an ethic<br />

of reflexivity.<br />

Using the illustration of life in the modern city, George Simmel suggests here some<br />

distinctive features of culture in modern, complex societies (in contrast with the smaller, premodern<br />

societies, which anthropologists like Ruth Benedict mostly studied). In large and<br />

highly differentiated modern societies, the multiple social circles, the money economy, and<br />

the specialized division of labor lead to increasing rationalization and objectification in<br />

culture. Simmel also suggests that while the possibilities of individuality and individualism<br />

grow, individual experience becomes more shallow, and that objective cultural products<br />

multiply and come to dominate subjective meanings and values.<br />

Given the intuition that "shreds and patches" drawn from various places can be so<br />

organized into particular patterns that appear "unique" and "different" to an observer, the<br />

problem remains: how is this intuition to be grounded? Is it in fact more than an intuition to<br />

be dismissed on the basis of further analysis? Is it an "illusion" as gestalt experiments are<br />

often said to reveal? Or are we confronted here with essential aspects of all reality: mutually<br />

organized parts make new "wholes" <strong>for</strong> those who stand in particular relations to the parts.<br />

In fact, there is powerful evidence that the intuition of cultural integration that drove<br />

Benedict's work is not an illusion to be deconstructed but rather something to confront<br />

directly.<br />

Cultural Representations and Signifying Practices (Language)<br />

For many reasons, this should take us to a discussion of the importance of language in<br />

relation to culture. When we talk about culture, we refer to “shared meanings”. As <strong>for</strong> the<br />

language, it is the privileged medium in which we ‘make sense’ of things, in which meaning<br />

is produced and exchanged. Meanings can only be shared through our common access to<br />

language. So language is central to meaning and culture and has always been regarded as<br />

the key repository of cultural values and meanings. Language is also an ultimate metaphor<br />

<strong>for</strong> humanity ("In the beginning was the Word"); one the most obvious instance of human<br />

cultural activity to analyse <strong>for</strong> what it might teach us about humanity together. But how<br />

language construct meanings and how does it sustain the dialogue between participants<br />

which enables them to build up a culture of shared understandings and so interpret the world<br />

in roughly the same ways? Language is able to do this because it operates as a<br />

representational system. In language we use signs and symbols – whether they are sounds,<br />

written words, electronically produced images, musical notes, even objects – to stand <strong>for</strong> or<br />

represent to other people our concepts, ideas and feelings. Representation through<br />

language is there<strong>for</strong>e central to the processes by which meaning is produced.<br />

Language provides one general model of how culture and representation work,<br />

especially in what has come to be known as the semiotic approach – semiotics being the<br />

study or ‘science of signs’ and their general role as vehicles of meaning in culture. In more<br />

recent years, the preoccupation with meaning has taken a different turn, being more<br />

concerned, not with the detail of how ‘language’ works, but with the broader role of discourse<br />

in culture. Discourses are the way of referring to or constructing knowledge about a<br />

particular topic of practice: a cluster (or <strong>for</strong>mation) of ideas, images and practices, which<br />

provide ways of talking about, <strong>for</strong>ms of knowledge and conduct associated with, a particular<br />

topic, social activity or institutional site in society.<br />

These discursive <strong>for</strong>mations, as they are known, define what is and is not appropriate in<br />

our <strong>for</strong>mulation of, and our practices in relation to a particular subject or site of social activity;<br />

what knowledge is considered useful, relevant and ‘true’ in that context; and what sorts of<br />

persons or subjects embody its characteristics.<br />

We examine also, how representation is working in television soap opera. These are<br />

enormously popular sources of fictional narrative in modern life, circulating meanings<br />

throughout popular culture – and increasingly worldwide – which have been traditionally<br />

defined as ‘feminine’ in their appeal, reference, and mode of operation. Christine Gledhill, in<br />

Representation, Cultural Representations and Signifying Practices, unveils the way this<br />

gendered identification of a TV genre has been constructed. She considers how and why<br />

80


such a ‘space of representation’ should have opened up within popular culture; what genre<br />

and gender elements interact in the narrative structures and representational <strong>for</strong>ms; and how<br />

these popular <strong>for</strong>ms have been ideologically shaped and inflected.<br />

Marxism and Culture: Hegemony and Domination<br />

Addressing the matter of the maintenance of arbitrariness across the generations and<br />

when this arbitrariness is hard on large groups of individuals within a population opens<br />

question of power within social fields, societies, zones of interaction, etc.<br />

In one way of another, the classical versions of the models of sociability left aside the<br />

issue of differentiation within the body politic and inequalities in resources or power. More<br />

recent versions have tried to deal with it in a variety of fashions. This is Williams's concern.<br />

First we must understand the nature of the power. We can then explore one of the ways of<br />

doing this. According to Marx: the ideas of the ruling class are in every epoch the ruling<br />

ideas i.e. the class, which is the ruling material <strong>for</strong>ce of society, is at the same time its ruling<br />

intellectual<br />

<strong>for</strong>ce.<br />

The class, which has the means of material production at its disposal, has control at the<br />

same time over the means of mental production, so that thereby, generally speaking, the<br />

ideas of those who lack the means of mental production are subject to it. (The German<br />

Ideology (1970: 64))<br />

This is an analysis intended to move people to action (education). It is also an analysis<br />

that does not point at the principles guiding its moral choices. Underlying this statement is a<br />

classical puzzle in Euro-American political philosophy: how is one to understand political rule<br />

(outside of pure relationships of brute <strong>for</strong>ce) and how is one to constitute new <strong>for</strong>ms of<br />

political rule that are both grounded in the nature of humanity and in the moral choices in<br />

favour of individual freedom and self-actualisation that "we" have made?<br />

What happens when you start doubting that there are in fact no condition under which<br />

"consent" can be considered as given by all the governed? And, in particular, what happens<br />

in complex societies when it can be shown that people occupying different positions have<br />

different interests that must somehow conflict with each other if in fact these positions are<br />

mutually constituted through the division of labour (or even simple coexistence within the<br />

same geographical area)? What are the processes through which ruling classes (genders,<br />

ethnic or racial groups, etc.) impose their "ideas" to the ruled classes?<br />

Is it enough to hold political power in order to impose ideas? What are ideas anyway,<br />

and what role might they play in the reproduction of class (gender...) positions?<br />

Raymond Williams in his essay on Base and Superstructure challenges on of the most<br />

widespread assumptions about culture, the idea that meanings and values are determined<br />

by some more objective material reality (a model most well known from the Marxist theories<br />

of ideology Williams discusses but also implicit in many other theories of society). The book<br />

develops a more supple model of cultural determination which recognizes cultural elements<br />

in material production, material and structural elements of meaning and value, and a<br />

relationship of “limits and pressures” rather than strict causal determination between them.<br />

Williams regards culture as "active experiences and practices” leading to "studies of<br />

different types of institution and <strong>for</strong>mation in cultural production and distribution, and in the<br />

linking of these within whole social material processes.<br />

The problem may have to do, in Gramsci's writing with the appearance that the working<br />

classes do not "understand" their conditions. Given the theories of language, it should be<br />

clear that the appearance of non-understanding is mostly produced by the absence of a<br />

particular type of analytic language that is in fact only found among certain intellectual<br />

classes.<br />

The import of this critique is that it establishes that one cannot differentiate culture from<br />

society (motivation from action; personality psychology from the social sciences) (as this was<br />

done by Parsons). One is moving beyond the distinction between "what people say" and<br />

‘What people do”<br />

The concepts of hegemony and the related concept of habitus were partially developed<br />

in specific reaction against social theories that focused on the division of labour in society,<br />

81


and its implication <strong>for</strong> the development of classes and other such groupings within complex<br />

societies. These theories appeared: "static" in that they did not explicitly consider the<br />

possibility that classes arise historically through processes of struggle; classes are not in<br />

continuing struggle requiring specific work to maintain them. Unconcerned with the<br />

possibility of productive activity by the people involved; that is class position might be used<br />

as a variable explaining variation in behaviour, thereby preventing the analyst to consider<br />

that people in their local circumstances might be, or become aware of their limitations, and<br />

act on them. If this is thought possible then research can be conducted that makes of the<br />

people's awareness an independent variable.<br />

Such points had been made repeatedly but those who made them still had to deal with<br />

the historical fact that few among the classes or groups easily identifiable as "oppressed"<br />

seemed to act on the basis of the agency that they were granted.<br />

It would seem that something was preventing them from acting, and the concepts of<br />

hegemony or habitus might appear to do the trick by proposing that individuals came to<br />

accept the legitimacy of their position through the pedagogic activity of institutions such as<br />

the school (or the media).<br />

What Difference Gender?<br />

Men used to be the subject of the human sciences on the unexamined idea that what<br />

was discovered studying male human beings also had to apply to female human beings.<br />

Researchers moved to studies of women. Gender was “discovered” as a theoretical term:<br />

sex + cultural elaboration = gender. In linguistics, it was always accepted that gender is a<br />

convention, an artificial social construction, and that the relationship between a person or<br />

object and a gender is arbitrary in the Saussurian sense.<br />

The evidence that placing women in particular position (homemakers, nurses, teachers)<br />

was the result not only of undirected cultural evolution but also of specific political acts<br />

repeated over the years both at the local levels (girls and boys being tracked in families and<br />

schools) and at the national level (limitations on voting, etc.).<br />

The growing acceptance at the national political level (whether because of ideological<br />

shifts or because of economic trans<strong>for</strong>mations) that most <strong>for</strong>ms of "gendering" was<br />

illegitimate (which is a different thing than arbitrary).<br />

The self is considered as constructed implicitly through interaction (G.H. Mead) and also<br />

multiple (Derrida and desconstruction) and also explicitly affirmed through political<br />

affirmation (that is self-naming and associational patterns): one is not made "Chicana"<br />

through early enculturation but through specific public activities.<br />

Illustration of the objective conditions women face as they construct their public selves<br />

(Salzinger and Central American immigrant "maids" in the in<strong>for</strong>mation age), a focus on the<br />

political work produced by all actors ("dominant" males and "resisting" females) to reproduce<br />

and trans<strong>for</strong>m their positions in an agonistic rather than cooperative feedback process.<br />

The reconstitution of sex as difference that makes a difference (either through biology or<br />

very early enculturation): The radical deconstruction of all sciences by the demonstration<br />

that they are all social (cultural) and that human reasoning cannot free itself from its<br />

grounding in particular genders (races, historical conditions, etc.)<br />

In the development of gender studies in anthropology and related disciplines, it may be<br />

the last possibility that has been most determinedly explored, eventually producing radical<br />

critiques of the possibility of knowledge (and thereby ethnography). This aligned feminist<br />

studies with post-modern deconstruction, until it became clear that the implicit relativism<br />

(nihilism) in these trends was fundamentally inimical to the political (moral, ethical) agenda<br />

that had first triggered feminist scholarship.<br />

One way to clarify the evolution of the relationship between cultural positioning and<br />

knowledge is in terms of Plato's metaphor of the cave where human beings are locked,<br />

unable to see the objects except as shadows on the wall. I also imagine that the light plays<br />

through one, or many, lenses. The scientific task, in this perspective, is to reconstruct a<br />

model of the object by triangulating the play of the shadow, the direction of the light, etc.<br />

Given this analogy several problems can arise: while every human beings can potentially<br />

82


see equally well (they all see through the same lense), or badly, certain positions prevent<br />

easier access . Men have been handicapped by various matters, women scholars can now<br />

correct some improper generalizations.<br />

Not all human beings can see equally well, or they see equally well, but through different<br />

lenses, thus the knowledge each attain will remain incommensurate: they will never be able<br />

to agree on what it is that they are seeing; men and women are fundamentally different, they<br />

have different ways of knowing, and this produce different sciences.<br />

The lenses are really mirrors reflecting what is happening in the cave and all knowledge<br />

is grounded in the social relationships among those who look.<br />

There is fundamentally no way to produce a science that is not the product of gender<br />

(though how this would work is itself unknowable)<br />

There are no mirrors or lenses, no cave, no light, and no objects, it is all a personal<br />

(individual, "in the head") construction. This can easily be trans<strong>for</strong>med into an idealist or<br />

nihilistic approach that is radically inimical to any kind of systematic conversation.<br />

By implication gender itself is not an analytic category but rather a political ploy, and<br />

thus an illusion: feminism has thereby radically deconstructed itself.<br />

<strong>Social</strong> systems or cultures, however constraining, are also relatively open to exploitation<br />

by all persons, particularly around the areas of contradiction within the system (i.e. each<br />

culture has particular places where it is more vulnerable to cooptation, and possibly change)<br />

<strong>Social</strong> fields, to the extent that they place human beings in different positions, thereby<br />

gives them different interests, as well as different tools (weapons, etc.) in their struggle<br />

against those placed in other positions.<br />

Given a theory of internalization, this negates the principle of the "psychic unity of<br />

mankind." People in different positions, with different experiences, would be different. Taken<br />

seriously, this requires renewed interest in "objective" analyses of the structures of the fields.<br />

Systematic discussion must come back to the basic intuition, that is that sex,<br />

everywhere is culturally constructed in ways that are not directly predictable from the<br />

biological nature of sexuality, but does not ignore it either (see the initial discussion in this<br />

class of Lévi-Strauss's contribution to the theory of culture). Thus human sex, everywhere<br />

is "gender" constructed contrastively among the possibilities that cultural elaboration has<br />

built historically. Thus "gender" can never be explained by reference to a substance<br />

("women as different by men because they are women, biologically") but always in reference<br />

to what others make of them in a particular field, that is--paradoxically perhaps, and<br />

controversially certainly--men (just like men are made in reference to women, and all other<br />

possible genders).<br />

Media and Cultural Consumption<br />

Stuart Hall argues that the media appear to reflect reality whilst in fact they construct it.<br />

His work Policing the Crisis, reflects an analysis of the signifying practices of the mass<br />

media from the perspective of Marxist culturalist theory inflected through Gramsci's theory of<br />

hegemony, and 'an Althusserian conception of the media as an ideological state apparatus<br />

largely concerned with the reproduction of dominant ideologies', claiming relative autonomy<br />

<strong>for</strong> the mass media (Woollacott 1982: 110). For Hall et al. the mass media do tend to<br />

reproduce interpretations which serve the interests of the ruling class, but they are also 'a<br />

field of ideological struggle'. The media signification system is seen as relatively<br />

autonomous. 'The news' per<strong>for</strong>ms a crucial role in defining events, although this is seen as<br />

secondary to the primary definers: accredited sources in government and other institutions.<br />

The media also serve 'to rein<strong>for</strong>ce a consensual viewpoint by using public idioms and by<br />

claiming to voice public opinion' (Woollacott 1982: 109).<br />

Stuart Hall has also addressed theoretically the issue of how people make sense of<br />

media texts. In a key paper, 'Encoding/Decoding', Stuart Hall (1980), argued that the<br />

dominant ideology is typically inscribed as the 'preferred reading' in a media text, but that<br />

this is not automatically adopted by readers. The social situations of<br />

readers/viewers/listeners may lead them to adopt different stances. 'Dominant' readings are<br />

produced by those whose social situation favours the preferred reading; 'negotiated'<br />

83


eadings are produced by those who inflect the preferred reading to take account of their<br />

social position; and 'oppositional' readings are produced by those whose social position puts<br />

them into direct conflict with the preferred reading. Hall insists that there remain limits to<br />

interpretation: meaning cannot be simply 'private' and 'individual' (Hall 1980: 135). Hall's<br />

emphasis on ideology has been criticized <strong>for</strong> being at the expense of the importance of<br />

ownership and control (Stevenson 1995: 35).<br />

In their famous 1944 essay, “The Culture Industry: Enlightenment As Mass Deception”,<br />

Max Horkheimer and Theodor Adorno examine the rationalized, capitalist organization of<br />

cultural production in modern societies. Their analysis of mass culture and content, and its<br />

psychological and political consequences was among the most wide –ranging of scholars’<br />

attempts to come to grips with the impact of movies and radio, and continues to offer insights<br />

into later <strong>for</strong>ms of mass culture like television. For Horkheimer and Adorno, when art and<br />

entertainment are commodified <strong>for</strong> the mass market in concentrated, rationalized<br />

businesses, culture becomes <strong>for</strong>mulaic, commercialized, imaginatively limited, and critically<br />

stunted; and audiences become passive, con<strong>for</strong>mist, and uncritical. True individuality is<br />

absorbed, true human needs are repressed, and even intimacy is reified.<br />

Whereas many observers of modern culture have feared that current processes where<br />

leading to homogenization and mass production, Paul Dimaggio argues that such fears are<br />

exaggerated, because culture industries take a variety of organizational <strong>for</strong>ms, and the<br />

extent to which diversity and innovation are encouraged varies according to organizational<br />

<strong>for</strong>m and industry structure. Thus, homogenized mass culture is only one of several possible<br />

outcomes of culture industries.<br />

Most sociologists of culture agree that some <strong>for</strong>ms of cultural consumption serve as<br />

markers of social status. For instance, knowledge of fine arts, literature, and upper class<br />

etiquette signals wealth and prestige. Such knowledge may also serve as pass key <strong>for</strong><br />

entrance into elite social life. Bourdieu calls this passkey cultural capital because it is cultural<br />

knowledge that can be translated into real economic gains, <strong>for</strong> example by allowing access<br />

to elite social networks and clubs hire business deals often are made. By restricting access<br />

to resources, social status can be translated into market position and political status. This<br />

process can be seen as the results of two interrelated levels of exclusion. First, social<br />

exclusion is a process of social selection that is based on a previously determined set of<br />

cultural criteria and is exercised by people with high levels of income, education and<br />

occupational prestige. <strong>Social</strong> exclusion occurs at the level of social relations and is the sort<br />

of “social closure” that Weber addresses as the monopolization of resources and inclusion in<br />

social intercourse.<br />

Subculture<br />

In sociology, a subculture is a culture or set of people with distinct behavior and<br />

beliefs within a larger culture. The essence of a subculture, that distinguishes it from other<br />

social groupings, is awareness of style and differences in style, in clothing, music or other<br />

interests. Dick Hebdige, in his classic 1979 book Subculture: The Meaning of Style, used<br />

style as a subculture's fashions, mannerisms, activities, music, and interests. Subcultural<br />

styles are distinguished from mainstream styles by being intentionally "fabricated", their<br />

constructedness, as different from conventional. That was the world of “subcultures” more<br />

visible in Britain than anywhere else: teds, skinheads, punks, Bowie-ites, hippies, dreads.<br />

For Hebdige two Gramscian terms are especially useful in analyzing subcultures:<br />

conjuncture and specificity. Subcultures <strong>for</strong>m in communal and symbolic engagements with<br />

the larger system of late industrial culture; they’re organized around, but not wholly<br />

determined by age and class, and are expressed in teh creation of styles. These styles are<br />

produced within specific historical and cultural “conjunctures”, they are not to be read as<br />

simply rsisting hegemony or as magical resoultions to social tensions – as earlier thoerists<br />

had supposed. Ratehr subcultures hybridize styles out of the images and material culture<br />

available to them in the ef<strong>for</strong>t to construct identities which will confer on them “relative<br />

autonomy” within a social order fractures by class, generational differences, work.<br />

In his later work, Hebdige was to rework his method, admitting that he had<br />

underestimated the power of commercial culture to appropriate, and indeed, to produce,<br />

84


counter-hegemonic styles. Punk, in particular, was a unique mixture of an avant-garde<br />

cultural strategy, marketing savvy adn working class transtreasion in the face of a section of<br />

British youth’s restricted access to consumer markets. The line between subculture as<br />

resisteance and commercial culture as both provider of pleasures and an instrument of<br />

hegemony is in fact very hard to draw – especially when youth markets are in question.<br />

Cultural Production<br />

Given a concern with unavoidable diversity in the ways human beings appear to each<br />

other, and a concern not to reduce this diversity to universality prematurely, then it makes<br />

sense to wonder about where diversity comes from (causes and history, evolution, chance,<br />

necessity) the products of diversity (culture as product and objects - "cultures"), the activities<br />

that diversify human groups (culture as process -"Culture") the impact of group diversity on<br />

participating persons (enculturation and the construction of the self)<br />

Cultural anthropologists have above all been interested in the causes of human diversity<br />

(fighting racism, mechanism to emphasize the multiplicity of solutions human beings have<br />

given to similar conditions), and many have also been interested in the impact of "cultural"<br />

diversity on persons.<br />

With some exceptions (Levi-Strauss arguably being one, and Marx and some Marxists<br />

depending on where the emphasis is put in their work), it is only relatively recently that much<br />

work has been done emphasizing the processes that makes differences given an apparently<br />

homogeneous and coherent starting point. An early figure with a profound influence is that of<br />

the Russian Mikhail Bakhtin. Many of those have established the importance of "popular"<br />

culture in understanding how human beings make up their world.<br />

In many ways, the concern with "popular" culture (by contrast to "high" culture) is a<br />

paradoxical return to the universalistic concerns of the early philosophers of culture: to be<br />

concerned with popular culture is to be concerned with the productive aspect of humanity. It<br />

is to be concerned by all that human beings do, whatever it may be and whereever it may<br />

take place.<br />

Alternatively, to be concerned with humanity is to be concerned: individual human<br />

beings, their constitution and characteristics (the "pragmatist" orientation); what human<br />

beings have done and how it now constrains if not determine them (a "sociological"<br />

orientation with both Marxist and Durkheimian versions); what human beings are doing with<br />

each other and with what other human beings did in the past (the orientation to "resistance"<br />

and "popular" culture);<br />

This might also be presented as an evolution in the conversations about culture from: a<br />

concern with consensus (learning); a concern with social structure (and determination); a<br />

concern with continuing productivity (resistance); or from a concern with culture as history<br />

imposing itself on individuals; to culture as the activity of individuals in history;<br />

The latter summarizes Fiske's argument in Understanding popular culture. It concerns a<br />

confrontation with the "freedom" or at least ultimate indeterminacy of practical human action<br />

in historical conditions. Fiske makes his argument through a set of oppositions between<br />

popular culture vs. hegemonic culture; producerly text vs. writerly text; jouissance (carnival)<br />

vs. pleasure (discipline); Progressive politics vs. conservative politics.<br />

The central focus here is on the continuing production of every day life and on the<br />

relative freedom of people in the conduct of their everyday life to interpret that which they<br />

encounter or consume. The central concept is that of "appropriation" <strong>for</strong> particular purposes<br />

often not envisioned by the original "writers" of the texts.<br />

Producing art is a collective enterprise depending on an extensive division of labor and<br />

on shared conventions challenges the commonsense emphasis on individual artistic<br />

creativity and absolute aesthetic criteria. According to Becker, in his book on Art Worlds, art<br />

worlds enable and constrain artistic production – mobilizing resources, distributing products,<br />

assigning critical assessments, and influencing editing processes and artistic reputations –<br />

as well on the ways the state may influence art worlds, how different artistic roles are defined<br />

in relation to art worlds, and how art worlds change. Becker demonstrates that the<br />

“production of culture” perspective is not limited to understanding the outcomes of culture<br />

industries involving mass production <strong>for</strong> the market but also helps understand other sorts of<br />

social organization of artistic production.<br />

85


Here, we also examine architecture as a professional context <strong>for</strong> cultural production to<br />

account <strong>for</strong> the change from modernist to postmodernist architecture at the beginning of the<br />

last quarter of the twentieth century. Questions of discourse and practice, aesthetics,<br />

organization, and economic context are interweaved. The profession combines aspects of<br />

both “art world” and “culture industry”.<br />

Explanations of changes in popular music styles usually focus on changes in the<br />

audience, affecting demand, or on changes among creators and per<strong>for</strong>mers themselves.<br />

Peterson challenges such explanations of musical change from a “production-of-culture”<br />

perspective in this carefully focused analysis of how and why rock music attained it sudden<br />

popularity in the 1950s. Important but unrecognized “supply-side” factors like regulations,<br />

technology, industry structure, organization structure, and (not included here) types of<br />

occupational careers prompted the emergence of rock and roll as the basis of pop music.<br />

Finally, we look at how is social change possible when social structures pattern and<br />

constrain human action? Here, we refer among others to William Sewell who includes a<br />

cultural dimension- schemas in his concept of social structure, and by giving important<br />

theoretical weight to the cultural point that meanings <strong>for</strong> the same thing may vary. He<br />

redefines the idea of social structure as combining cultural schemas and resources,<br />

developing a theory of human agency as inherent in structures and articulating how social<br />

structures differ in depth and range. Of particular interest here is the way qualities of culture<br />

help make social structures changeable.<br />

86

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!