Lejupielādēt - Zvaigzne ABC

Visgrûtâk aizsargâjamais punkts pilî bija vârti. Par svarîgu tika uzskatîts,lai pilij bûtu tikai vieni vârti. Bet, tâ kâ ïoti bieþi pilî patvçrumu meklçjaapkârtnes ïaudis un ap pilîm ar laiku izveidojâs pilsçtiòas ar vairâkiem vaïòiem,tad bieþi vien nebija iespçjams iztikt ar vieniem vârtiem vien. Pie vârtiem varçjanokïût pa paceïamo tiltu: ja tas bija pacelts, ienaidniekam bija jâpârkïûst pârigrâvim, kas tieði ðajâ vietâ bija seviðíi dziïð. Ja ienaidniekam izdevâs noraut tiltuun ieòemt pils vârtus, pils bija apdraudçta. Tomçr arî ðajâ gadîjumâ viss vçl nebijazaudçts, jo pils iemîtnieku rîcîbâ bija vçl viens iespaidîgs aizstâvçðanâs lîdzeklis –nolaiþamâs restes, ko pazina un lietoja jau senie romieði. Reizçm nolaiðanasmehânisms bija ierîkots tâ, ka, nezinâtâjam ejot pa pils vârtiem, tas sâkadarboties pats no sevis un aizsprostoja ceïu ar smagâm dzelzs restçm.Vârtu toròa augðstâvâ dzîvoja vârtu sargs. Viòð sargâja ieeju dienu un nakti,un, lai nekas nemazinâtu sarga modrîbu, sieva nedrîkstçja pie viòa dzîvot.Miera laikâ vârtu sargs pavadîja laiku gluþi omulîgi: sçdçja uz sola pie vârtiem,tçrzçja un iebaudîja ar draugiem pa malkam. Tiklîdz sargs pamanîja kaut koaizdomîgu, viòð tûlît brîdinâja sardzes kareivjus. Savâ augstajâ vietâ viòð pirmaisieraudzîja rîta gaismu un, saulei uzlecot, ar dziesmu vai taures skaòâmmodinâja pils iemîtniekus.Ârçjâs sienas iekïauto telpu sauca par priekðpili. Tâ bija vesela pilsçtiòa.Ðeit bija pils kapela, baseins ar ûdeni, kalpotâju dzîvokïi, smçde un pat dzirnavas.Priekðpils bija pils pirmâ aizsarglînija. Ja priekðpils krita ienaidniekarokâs, ja tika ieòemtas arî pârçjâs sienas un dzîvojamâs telpas, pils iemîtniekinocietinâjâs galvenajâ tornî jeb donþonâ, kurâ viòi varçja turçties pretî, kamçrviòiem bija pârtika, jo ieòemt donþonu bija ïoti grûti. Tipisks donþons ir Turaidaspilî.Lai sekmîgâk varçtu aizstâvçties, ðis tornis bieþi vien bija pilnîgi izolçts un,ja iespçjams, celts uz klints. Tomçr, torni ceïot, bija jâpadomâ par ûdeni, jo, janebija ûdens, pils ïaudis bija spiesti aiz slâpçm padoties. Toròa sienas bija ïotibiezas. Senos laikos toròi visbieþâk bija èetrstûraini, vçlâk – apaïi.Ieeja tornî bija 7–14 metru augstumâ. Tornî iekïuva pa kâpnçm, kuras ïotiâtri varçja noòemt vai pavisam iznîcinât. Vajadzîbas gadîjumâ no blakus çkâmuz torni pârsvieda nolaiþamos tiltus.Tornî parasti bija ierîkota mantu krâtuve, kurâ glabâjâs dârglietas un nauda.Toròa pagraba stâvu – tas ir, visu telpu no pamata lîdz ieejas durvîm – aizòçmacietums.Senâk tornî dzîvoja pats pilskungs ar savu ìimeni. Bet vçlâk cilvçki sâkavairâk domât par savâm çrtîbâm un iekârtoja sev patîkamâkas dzîvojamâs telpas.Sargi bija novietoti arî citos toròos. Lai aizdzîtu miegu, viòi visu nakti sasaucâsun sazinâjâs ar tauru skaòâm. Naktî pilî ielaida tikai tâdus cilvçkus, kurispçja pierâdît, ka ir draugi.Bez dârza neiztika neviena pils. Ja zemes platîba atïâva, pilî atstâja arî laukumubruòinieku vingrinâjumiem. Ja tas nebija iespçjams, ðâdu laukumuiekârtoja pils tuvumâ.(Pçc Annas Grçviòas “Viduslaiku pils”. Zvaigzne ABC, 1995)47