EEN VIRTUELE MASSAGE

Wanneer dit de taal van de historici is, dan ondergaan zij een interpretatie en bestaat
er niet zoiets als een verwarring van feiten met uitspraken over feiten. Volgens
Becker is een historisch feit een constructie van de historicus, zitten ze in de hoofden
van de historici en bestaat het feit op het moment dat het ter discussie wordt gesteld
(vgl. ibidem). Dit is een interessante gedachte. Waar Ankersmit deze gedachte
afwijst, door te stellen dat ‘we wel kunnen spreken van ware of onware uitspraken,
maar niet van ware of onware feiten’, komt hij in een merkwaardige positie. Hij
poneert een historische werkelijkheid an sich, waarmee feiten corresponderen (‘feiten
liggen altijd in het verleden zelf’). Wanneer echter wordt geprobeerd de
correspondentie tussen feiten en verleden te achterhalen, is er sprake van
interpretatie en verdwijnt het verleden zoals het was. De conclusie moet dan
getrokken worden dat feiten ongeschikt zijn om het verleden te beschrijven zoals het
geweest is.
Is het niet beter de gedachte te laten varen dat er een verleden bestaat ‘zoals het
geweest is’? Neem bijvoorbeeld het ‘feit’: ‘Op 18 juni 1815 verloor Napoleon de slag
bij Waterloo’. Dit feit zegt op zich niets. In het geval van Napoleon moet geweten
worden wie deze figuur is, welke betekenis de slag bij Waterloo in het verloop van de
gang van het napoleontische keizerrijk heeft gehad, dat Napoleon niet alleen de slag
verloor, etc. Hier doet onherroepelijk interpretatie zijn intrede. De Kroniek, als vorm
van geschiedschrijving, probeert slechts (meestal op chronologische volgorde) de
feiten van het verleden weer te geven. Relatie en oorzakelijkheid tussen feiten en
gebeurtenissen worden achterwege gelaten. Maar ook de keuze om bepaalde feiten
in de opsomming te noemen is een vorm van interpretatie. Om relevante van
irrelevante zaken te scheiden is een vooraf gegeven visie of theorie nodig, waarmee
meteen al een interpretatie van het verleden wordt gegeven. Het is zoals met
bouwstenen voor een gebouw: zonder bouwplan valt hier weinig mee te beginnen en
met de onderdelen is niet automatisch gegeven voor welk soort gebouw zij zich het
beste lenen. Bouwstenen komen in het gezichtsveld van een voorgestructureerde
blik. Deze visie staat bekend als de ‘these van de theoriebeladenheid van de
empirische waarneming’. De historicus betreedt het verleden niet naakt, maar
gekleed in concepten en theorieën. Deze theorieën gelden als richtsnoer voor de
bepaling wat aan te merken als zinvolle en relevante objecten voor het onderzoek
van de historicus. 2
2 Maatschappijgeschiedenis probeert de belangrijkste divergenties tussen de
geschiedwetenschappelijke en maatschappijwetenschappelijke paradigma’s te overwinnen. Één van
de integratiepostulaten die hiertoe is geformuleerd, is het nastreven van een maximale toenadering
van evenement en structuur of de empirie en de theorie. Als de nadruk op de evenementen ligt, dan
bestaat het gevaar dat er een wanorde van feiten zonder relevantie ontstaat. Er is geen enkel
criterium dat aangeeft welke gebeurtenissen in aanmerking komen voor het onderzoek. Ligt de nadruk
op structuren, bijvoorbeeld economische of sociale, dan kunnen specifieke gebeurtenissen en de
complexe samenhang hiertussen verloren gaan. Het op voorhand de geschiedenis een structuur of
patroon opleggen brengt met zich mee dat hiermee direct een bepaling van relevantie van
gebeurtenissen plaats vindt. Een structuur laat zich gemakkelijk vanzelf opvullen (vgl. Van den
Braembussche 1985, 147-8).
11